DYSKALKULIA Dyskalkulia jest to rozwojowe zaburzenie w rozwoju pojęć liczbowych, w opanowaniu umiejętności rozwiązywania zadań rachunkowych, co w konsekwencji prowadzi do trudności w opanowywaniu podstawowych wiadomości matematycznych. Czysta dyskalkulia występuje rzadko u ok. od 3 % do 7% uczniów. U podstaw dyskalkulii leżą częściowe deficyty niektórych zdolności, a szczególnie: pamięci słuchowej i wzrokowej liczb oraz symboli matematycznych, percepcji długości, wielkości, kształtu, percepcji znaczenia ilościowego i jakościowego, percepcji liczebności przedmiotów, zdolności porównywania, szeregowania, klasyfikowania, dokonywania operacji matematycznych. L. Košč wymienia szereg typów zaburzenia jakim jest dyskalkulia: werbalna zaburzenie umiejętności słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych, leksykalna nieumiejętność czytania symboli matematycznych, graficzna niezdolność zapisywania symboli matematycznych występująca z dysgrafią i dysleksją, ideognostyczna niezdolność rozumienia pojęć i zależności i wykonywania obliczeń w pamięci, operacyjna bezpośrednie zaburzenie wykonywania operacji matematycznych (mylenie tych operacji). Do tych wymienionych powyżej trudności dochodzi jeszcze w trakcie edukacji szkolnej zniechęcenie ciągłymi niepowodzeniami w uczeniu się matematyki. Dlatego bardzo ważny jest dobór takich środków i metod pracy, aby wpłynąć na sferę emocjonalno motywacyjną. Rola gier i zabaw w uczeniu się matematyki Gry i zabawy wpływają pozytywnie na sferę emocjonalno motywacyjną. Uczniowie żywo reagują na każdą nową propozycję gry, wciąga ich element rywalizacji, obecność elementów przygodowych, walory estetyczne i poznawcze z zakresu innych dziedzin jak przyroda, geografia, możliwość zastosowania matematyki do sytuacji z życia codziennego. Gra powinna prowokować ucznia do czynności konkretnych, potrzebnych do ukształtowania danego pojęcia i opanowania danego algorytmu działań, ze stopniowym przechodzeniem do czynności wyobrażonych aż do abstrakcyjnych, wyrażonych zapisywaniem konkretnych działań i symbolicznego zapisu tych operacji, które występowały w grze. Istotne jest plastyczne i czujne podejście do stopnia trudności działań i operacji wykonywanych w trakcie gry. Grając uczeń poznaje swoje braki, ale również uczy się w jaki sposób pokonywać trudności, jak wyszukiwać odpowiednich informacji, wzorów.
Gra może się stać bardzo dobrą formą powtórzenia materiału przed sprawdzianem. Wspólnym celem wszystkich gier są: wzrost zainteresowania ucznia matematyką, nauka współpracy i komunikowania się, kształtowanie postaw etycznych (przez ścisłe przestrzeganie reguł gry), rozwijanie logicznego myślenia, ćwiczenie koncentracji uwagi, wytrwałości, techniki liczenia. Gra daje możliwość diagnozowania postępów.
Jak pomóc dziecku ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki (wskazówki dla rodziców i opiekunów) Każdy, kto chce pomóc własnemu dziecku, musi najpierw szukać odpowiedzi na pytanie o przyczynę trudności w nauce matematyki. Według opracowań specjalistów w tej dziedzinie, jak prof. E. Gruszczyk-Kolczyńska czy L.S. Košč, można wymienić następujące przyczyny: 1. uwarunkowane socjalnie opóźnienia w opanowaniu wiadomości i umiejętności matematycznych, 2. zaburzenia emocjonalne wynikające z trudnej sytuacji rodzinnej, 3. blokada emocjonalna do uczenia się matematyki spowodowana narastającymi trudnościami i porażkami, 4. małe możliwości dziecka i niezdolność do myślenia na poziomie abstrakcyjnym związane z niską normą intelektualną, 5. utrata wcześniej rozwiniętych funkcji matematycznych spowodowana nagłym uszkodzeniem mózgu, 6. uwarunkowane organicznie zaburzenia funkcji matematycznych przy dobrej a nawet wysokiej normie intelektualnej, 7. dysleksja utrudniająca czytanie ze zrozumieniem i posługiwanie się symbolami matematycznymi oraz dysgrafia, 8. zaburzenia koncentracji uwagi połączone z nadpobudliwością psychoruchową. W zależności od przyczyn inaczej należy zaplanować pomoc dziecku w przezwyciężeniu trudności: Ad. 1 Trzeba systematycznie uzupełniać luki w wiadomościach i umiejętnościach. Ad. 2 Terapia powinna objąć całą rodzinę, gdyż trudności dziecka w uczeniu się matematyki są tylko symptomem poważniejszych rodzinnych problemów i nie ustąpią póki nie będę one rozwiązywane. Ad. 3 Nacisk trzeba położyć na emocjonalne odblokowanie dziecka przez stworzenia we współpracy z nauczycielem matematyki sytuacji sukcesu. Uczyć należy głównie przez zabawę zaczynając od rzeczy łatwych, gdyż to właśnie gry i zabawy mają największy wpływ na sferę emocjonalno motywacyjną. Wspólne oddziaływania mają pomóc dziecku uwierzyć we własne możliwości. Ad. 4 We współpracy z nauczycielem, pedagogiem, psychologiem szkolnym powinno się obniżyć wymagania wobec takiego ucznia. Dzięki temu może on być oceniany za trud wkładany w uczenie się matematyki, gdyż trudno go oceniać za brak umiejętności, których nie jest w stanie opanować. Czasem najlepszym sposobem obniżenia zbyt dużych wymagań jest zmiana placówki szkolnej. Ad. 5
Po rozpoznaniu klinicznym należy postępować jak w punkcie 4 Ad. 6 Postępować należy podobnie jak w punkcie 4, ale po rzetelnym zbadaniu, że trudności wynikają z dyskalkulii. Zapewnić należy maksymalną indywidualizację w nauczaniu matematyki i zrozumienie jego obiektywnych trudności. Ad. 7 Należy ćwiczyć te funkcje psychomotoryczne, które są odpowiedzialne za czytanie i pisanie ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności czytania ze zrozumieniem. Ad. 8 Warto zapoznać się ze specyficznymi potrzebami i trudnościami dzieci nadpobudliwych. Wiele cennych wskazówek znajduje się w książce adresowanej również do rodziców: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Wydawnictwo Bifolium, Lublin 1999. Ogólne zasady w pracy z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się matematyki 1. Uczenie samodzielności: - nie należy wyjaśniać rozwiązań zadań stosując gotowe abstrakcyjne sposoby rozumowania, - nie wolno rozwiązywać zadań za dziecko, - lepiej zaproponować łatwiejsze ćwiczenie a do trudniejszego powrócić za jakiś czas. 2. Uwzględnienie procesu kształtowania pojęć: - w celu ułatwienia rozumowania zachęcać do manipulowania konkretnymi pomocami, - nie narzucać jednego sposobu rozwiązania, ale pozwolić stosować inne wygodniejsze dla dziecka techniki, a potem wytłumaczyć sposób zgodny ze szkolnymi wymaganiami. 3. Nie ocenianie umiejętności dziecka - warto zadawać pytania dotyczące przebiegu rozumowania, - zachęcać do autokorekty: sprawdź jeszcze raz, - zamiast wyrażania krytyki błędów doceniać wysiłki dziecka. 4. Wykorzystanie sytuacji życiowych i gier z elementami matematyki do rozwiązywania problemów matematycznych. Stosując się do tych rad możemy pomóc dziecku w tworzeniu pojęć matematycznych i typowych dla matematyki sposobów rozumowania. Tylko przez samodzielne rozwiązywanie zadań, pokonywanie trudności i wyrabianie nawyków przydatnych podczas radzenia sobie z kłopotami można efektywnie uczyć się matematyki i robić postępy w nauce.
Jak zatem zachęcić dziecko do wykonywania zadań? Skorzystać warto z następujących rad: - bądź przyjacielem dziecka, który rozumie jego trudności, - nie miej do niego pretensji za niepowodzenia i nie oceniaj, - bądź emocjonalnym wsparciem w trudnościach i dziel radość z sukcesów, - wejdź w rolę partnera do gier z elementami matematyki a nie w rolę kogoś, kto tylko stawia wymagania i oczekuje sukcesów.
Książki ułatwiające powtarzanie i utrwalanie materiału: Testy kompetencji dla uczniów I i II klasy gimnazjum przedmioty matematyczno-przyrodnicze, Bimart, Wałbrzych 2000 W. Janista, Wędrówki matematyczne, Croma, Wrocław 2001 R. Uliasz, B. Kamińska, Matematyka w praktyce, czyli po co ja się tego uczę?, Opole 2000 B. Biernat, S. Biernat, M. Bierówka, I. Rutkowska, Testy sprawdzające wielostopniowe z matematyki dla gimnazjum, Nowik, Opole 2001 Tomaszewska, Vademecum gimnazjalisty matematyka, Kram, Warszawa 2002 M. Wójcicka, Matematyka wokół nas. Karty pracy dla Gimnazjum. Kl 1,2,3, WSiP Książki zawierające ćwiczenia w formie gier i zabaw: M. Paszyńska, Baw się matematyką, Croma, Wrocław 2000 B. Brzezińska, B. Mielanczuk, Domino matematyczne, WSiP, Warszawa 2000 Zofia Handzel, Dyktanda graficzne, Harmonia, Gdańsk 2001 Dostępne na rynku gry planszowe z elementami matematyki: 1. Pentomino 2. Triomino 3. Szczęśliwa siódemka. Matma na wesoło. 4. Rummikub 5. Tantrix Programy multimedialne: EDU-ROM. Matematyka G1, G2, G3, Young Digital Poland Funkcje. To takie proste!, Matematyka dla gimnazjum, Empira