PROJEKT BUDOWLANY ZABEZPIECZENIA MURU POŁUDNIOWEGO ZAMKU WYSOKIEGO W Zleceniodawca: LIDZBARKU WARMIŃSKIM Muzeum Warmii i Mazur ul. Zamkowa 2 10-074 Olsztyn Specjalność: Projektant: Architektura mgr inż. arch. Jacek Adam Strużyński Nr uprawnień, nr przynależności do właściwej izby Data i podpis Olsztyn, styczeń 2011 r.
2 ZAWARTOŚĆ I. CZĘŚĆ OPISOWA II. CZĘŚĆ RYSUNKOWA 1. 2. 3. 4. Zagospodarowanie terenu...1:500 Zagospodarowanie terenu...1:200 Przekroje poprzeczne odwodnienia...1:100 Przekroje poprzeczne odwodnienia...1:50 III. CZĘŚĆ DOKUMENTACYJNA (FOTOGRAFIE)
I. CZĘŚĆ OPISOWA 3
4 Opis do projektu budowlanego zabezpieczenia muru południowego Zamku Wysokiego w Lidzbarku Warmińskim 1. Zleceniodawca 1.1. Muzeum Warmii i Mazur1 w Olsztynie 2. Formalne podstawy opracowania dokumentacji 2.1. Umowa nr... z dn.... 3. Merytoryczne podstawy opracowania dokumentacji2 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. Mapa sytuacyjno-wysokościowa dostarczona przez zleceniodawcę Inwentaryzacja architektoniczna, W. Łochacz, 1960r. Badania powierzchniowe architektoniczne, A. Kąsinowski, Szczecin 1967r. Dokumentacja historyczno-architektoniczna Zamku Wysokiego, H. Domańska, Gdańsk 1965r. Oględziny i obserwacje obiektu wykonane przez autora niniejszego opracowania na początku stycznia 2008r. Pomiary inwentaryzacyjne uzupełniające i weryfikujące istniejące inwentaryzacje wykonane przez autora niniejszego na początku stycznia 2008r. (materiał sporządzony na potrzeby niniejszego opracowania, dotychczas nie został opublikowany) Sprawozdanie z wyjazdu służbowego do Lidzbarka Warmińskiego w dniach 16-31 sierpnia 1971 r., I. Kupczyk. Wybrane materiały archiwalne3 Konsultacje w zakresie instalacyjnym z mgr inż. Krzysztofem Filipkowskim 4. Przedmiot inwestycji i opracowania 4.1. Przedmiotem inwestycji jest dawny zamek Biskupi w Lidzbarku Warmińskim (filia MWiM w Olsztynie) w obrębie południowych murów zamku i jego międzymurza (obr. 7, dz. nr 173/1). 4.2. Przedmiotem opracowania jest projekt techniczny wstępny zabezpieczenia murów Zamku Wysokiego jw. wraz z wykonaniem odwodnienia. 5. Cel opracowania 5.1. Zamierzeniem projektu jest zabezpieczenie murów zamku przed zawilgoceniem, ich stopniowe osuszanie (w sposób naturalny), wykonanie drenażu odwadniającego oraz dążenie do przywrócenia wartości użytkowych pomieszczeń piwnic skrzydła południowego. 6. Prace przygotowawcze i przedprojektowe oraz sposób ich wykonania 6.1. Inwentaryzacja pomiarowa. Z uwagi na to, że dostarczona przez Zamawiającego inwentaryzacja konserwatorska uległa dezaktualizacji i zawierała znaczną ilość rozbieżności w stosunku do stanu istniejącego wykonana została jej weryfikacja. Wykonane zostały wybiórcze pomiary weryfikujące dostarczoną dokumentację. 1 W dalszej części opracowania za wyjątkiem tytułów opracowań zastosowany został skrót MWiM. Poniżej zostały wymienione materiały podstawowe pomocne i mające wpływ na niniejsze opracowanie. 3 Z zasobów IS PAN w Warszawie, AP w Olsztynie, Biblioteki MWiM w Olsztynie 2
5 6.2. Niwelacje poziomów użytkowych. Nie wykonywano weryfikujących pomiarów niwelacyjnych, wykorzystano dostępne z dokumentacji inwentaryzacyjnej oraz wynikające z analizy struktury obiektu. 6.3. Badania architektoniczne. Odrębnych badań nie prowadzono, w niniejszej dokumentacji wykorzystane zostały wnioski z badań przeprowadzonych przez A. Kąsinowskiego w 1967r. Podczas oględzin przedmiotowej części obiektu zostały zweryfikowane i uzupełnione informacje o charakterystycznych miejscach, a także informacje o chronologii, technice i technologii wnoszenia budowli. Równolegle z prowadzonymi obserwacjami w obiekcie przeprowadzona została skrócona kwerenda i selekcja materiałów archiwalnych zamku. Rozpoznaniu i ocenie poddane zostały zawilgocone partie murów południowych zamku i przyległe do nich mury wschodnie i zachodnie zarówno od wnętrza jak i z zewnątrz w czterech kondygnacjach (piwnica głęboka, piwnica, parter i piętro). 6.4. Dokumentacja fotograficzna. Jednocześnie z prowadzonymi oględzinami wykonywana została dokumentacja fotograficzna. Zarejestrowane zostały miejsca ważne dla sporządzenia niniejszego opracowania. Wybór najistotniejszych został zamieszczony i opisany w dalszej części w opracowania. 7. Sposób wykonania i opracowania dokumentacji 7.1. Pomiary inwentaryzacyjne zostały wykonane za pomocą dalmierza laserowego o dużym stopniu dokładności firmy Leica DistoTMclassic5a. 7.2. Dokumentacja fotograficzną wykonana została aparatem cyfrowym Minolta Dimage 7i i zapisana w plikach jpg. 7.3. Rysunki inwentaryzacyjne i projektowe wykonano w postaci cyfrowej (2D) w programie AutoCAD LT 2007 i zapisane w wersji 2000. 7.4. Część opisowa została sporządzona w edytorze tekstu w oprogramowaniu OpenOffice 2.3.0 i zapisana w plikach o rozszerzeniu doc, po czym wyeksportowana została do plików w formacie pdf. 7.5. Materiały pomocnicze, szkice pomiarowe pozostają w archiwum wykonawcy. 8. Lokalizacja i zakres inwestycji 8.1. Zamek Wysoki stanowi najważniejszą część zespołu zabudowy dawnego zamku Biskupów Warmińskich, zlokalizowanym jest na sztucznym niewielkim wyniesieniu na terenie zlokalizowanym w widłach rz. Łyny i jej prawego dopływu rz. Symsarny. Wjazd na zamek prowadzi od południa poprzez oddzielone fosą przedzamcze. Poziom dziedzińca zamkowego wyniesiony jest ponad obecne lustro wody Łyny o ok. 10,5m, natomiast poziom terenu na międzymurzu południowym waha się w granicach od ok. 9,5m przy moście, do ok. 10,4m w najwyższym, tj. w rejonie bramy wjazdowej na dziedziniec. Obecne poziomy powierzchni terenu znacznie różnią się od pierwotnych z czasu budowy i później użytkowania zamku murowanego. 8.2. Teren zamku wysokiego dostępny jest dla ruchu pieszego od południa przez most. Dojazd możliwy jest od strony przedzamcza i dolnymi międzymurzami, przejazd mostem obecnie jest zamknięty. 8.3. Na terenie zamku zlokalizowane są sieci infrastruktury technicznej poprowadzone głównie w obszarze niższych międzymurzy. 8.4. Konieczność zaprojektowania i w konsekwencji wykonania zabezpieczenia murów zamku spowodowane jest wilgocią utrzymującą się w murach podziemia i przyziemia, niszczącą strukturę murowanej budowli i niekorzystnie wpływającą na mikroklimat pomieszczeń piwnic i parteru. 9. Ogólny opis przyjętych rozwiązań projektowych4 9.1. Zaprojektowane 4 rozwiązania obejmują kilka zakresów czynności budowlanych Szczegółowe rozwiązania podane zostały na rysunkach projektowych i
6 konserwatorskich5: 9.1.1. wykonanie odwodnienia terenu i gruntu (możliwość realizacji w dwu etapach) tj. systemu drenażu oraz właściwego ukształtowania powierzchni terenu międzymurza południowego i obszarów przyległych 9.1.2. rozbiórka zniszczonych części murów oraz wtórnych obmurowań i zabiegi konserwatorskie na licach murów 9.1.3. wykonanie nowego opracowania rozebranych lic murów oraz czapki wieńczącej mur kurtynowy 9.1.4. oczyszczenie i remont murowanego podziemnego gotyckiego kanału odpływowego 9.1.5. rekonstrukcja, remont i zabiegi konserwatorskie na reliktach murów pałacu bp-a Wydżgi 9.1.6. zapewnienie wentylacji pomieszczeń piwnic przez zapewnienie napływu powietrza z zewnątrz i udrożnienie przewodów grawitacyjnych znajdujących się w murach. 9.2. Niniejsza dokumentacja uwzględnia możliwość etapowania inwestycji, z zachowaniem jednak określonej logicznej kolejności wykonywania czynności budowlanych i konserwatorskich. 10. Wnioski, zalecenia, uwagi i zastrzeżenia końcowe 10.1.Projektant zaleca wykonanie w najbliższej przyszłości stropu (płaskiego współczesnego lub rekonstrukcję sklepień) pomiędzy oboma poziomami piwnic w części zachodniej skrzydła południowego zamku, co poprawi i wzmocni statykę i pracę południowego muru obwodowego zamku wysokiego. 10.2.Przed przystąpieniem do realizacji należy przeprowadzić uzupełniające rozpoznanie hydrogeologiczne obszaru objętym niniejszym projektem. 10.3.Sporządzono materiał kompletny w zakresie merytorycznym umożliwiający podjęcie dalszych działań formalnych i wykonawczych. 10.4.Projektant zastrzega sobie w stosunku do niniejszej dokumentacji badawczej i projektowej wszelkie prawa wynikające z ustawy o prawie autorskim i przepisów o wynalazczości. 10.5.W ramach odrębnych zleceń projektant deklaruje gotowość do wykonania projektów wykonawczych oraz innych opracowań w zakresie jego przygotowania i doświadczenia zawodowego oraz kompetencji ew. dodatkowo wymaganych podczas realizacji zamierzenia. 10.6.W ramach odrębnego zlecenia projektant deklaruje gotowość do sprawowania nadzoru autorskiego. Projektował i opracował: mgr inż. arch. Jacek Adam Strużyński 5 Zabiegi konserwatorskie należy wykonać zgodnie z przyjętym programem prac konserwatorskich
II. CZĘŚĆ RYSUNKOWA 7
III. CZĘŚĆ DOKUMENTACYJNA (FOTOGRAFIE) 8
9 Fot. 1 Widok ogólny na elewację pd. zamku i na mur kurtynowy międzymurza pd. (cz. zach.). Górne partie muru kurtynowego w granicach strefy przemarzania posiadają silnie zniszczone i zawilgocone lico oraz silną destrukcję zwieńczenia (czapki), poniżej partie muru z licznymi nieregularnymi zawilgoceniami i wysoleniami, część kamienna w dość dobrym stanie.
10 Fot. 2 Widok ogólny na elewacje pd. i zach. zamku i mur kurtynowego międzymurza. Górne partie muru kurtynowego w granicach strefy przemarzania posiadają silnie zniszczone i zawilgocone lico oraz silną destrukcję zwieńczenia (czapki), poniżej partie muru z licznymi nieregularnymi zawilgoceniami i wysoleniami, część kamienna w dość dobrym stanie. Na zachodnim licu muru zamku przy murze kurtynowym widoczne są rozległe zawilgocenia spowodowane podciąganiem kapilarnym.
11 Fot. 3 Widok ogólny na elewację zach. zamku i muru kurtynowego. Górne partie muru kurtynowego w granicach strefy przemarzania posiadają silnie zniszczone i zawilgocone lico oraz silną destrukcję zwieńczenia (czapki), poniżej partie muru z licznymi nieregularnymi zawilgoceniami i wysoleniami, część kamienna w dość dobrym stanie. Na zachodnim licu muru zamku przy murze kurtynowym widoczne są rozległe zawilgocenia spowodowane podciąganiem kapilarnym. Wnęka w murze kurtynowym zlokalizowana jest ponad średniowiecznym murowanym podziemnym kanałem odwodnienia.
12 Fot. 4 Widok wnętrza średniowiecznego murowanego podziemnego kanału odwodnienia. Górne partie murów i sklepienie zlokalizowane są w granicach strefy przemarzania stąd posiadają liczne partie zniszczone i silnie zawilgocone, część kamienna w dość dobrym stanie, dno kanału zaniedbane i zanieczyszczone w dużym stopniu uniemożliwiające swobodny spływ wód. Skrajny odcinek kanału w sąsiedztwie jego wylotu jest silnie porażony korozją biologiczną (zielone wykwity).
13 Fot. 5 Widok wnętrza średniowiecznego murowanego podziemnego kanału odwodnienia. Górne partie murów i sklepienie zlokalizowane są w granicach strefy przemarzania stąd posiadają liczne partie zniszczone i silnie zawilgocone, część kamienna w dość dobrym stanie, dno kanału zaniedbane i zanieczyszczone w dużym stopniu uniemożliwiające swobodny spływ wód. W sklepieniu widoczne są wylewki betonowe powstałe w wyniku przechodzenia przez kanał prostopadłymi wkopami na sieci instalacji.
14 Fot. 6 Widok ogólny na międzymurze pd. zamku (cz. zach.). Górne partie murów zlokalizowane w przyziemiu i w granicach strefy przemarzania posiadają silnie zniszczoną i zawilgoconą strukturę. Sposób ukształtowania terenu i prezentacji reliktów archeologicznych murów pałacu bp-a Wydżgi utrudnia odpływ wód opadowych z obszaru międzymurza i ogranicza jego użytkowanie. Brukowa nawierzchnia wjazdu na zamek jest odkształcona i nieregularna.
15 Fot. 7 Zwieńczenie zach. muru kurtynowego międzymurza pd. Górne partie muru kurtynowego w granicach strefy przemarzania posiadają silnie zniszczone i zawilgocone lico oraz silną destrukcję zwieńczenia (czapki). Pokrycie ceramicznej czapki silna zaprawą cementową spowodowało uwięzienie wilgoci w murze i poważnie ograniczyło jej odparowywanie. Złe ukształtowanie spadków czapki spowodowało niewłaściwy odpływ wód opadowych i utrzymywanie się wilgoci. Zmiana ukształtowania i poziomu terenu przy pd. Elewacji zamku spowodowało odsłonięcie partii kamiennych oblicowanych kamieniem brukowcem, poza wątpliwych walorem estetycznym odsłonięcie tego popracowania muru skutkuje zwiększoną penetracją wody w mur i utrzymywaniem się w nim wilgoci.
16 Fot. 8 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (ściana zach.) Sklepienia i mury po stronie południowej (z lewej strony) posiadają silne zawilgocenia i wykwity soli, część północna (z prawej) od strony krużganku i dziedzińca nie ulega zawilgoceniu, mur zachodni (na wprost) w zależności od jego partii stanem zbliżony do sąsiadujących murów i sklepień. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom. W dolnej części murów kamiennych, zapewne dopiero po zniszczeniu sklepień, powstało obmurowanie z kamieni narzutowych na silnej zaprawie cementowej, które nie przynosi żadnych korzyści obiektowi, a wręcz zatrzymuje wilgoć w dolnych partiach oryginalnych murów. W sąsiedztwie przewodów instalacji widoczne są zawilgocenia spowodowane ich nieszczelnościami.
17 Fot. 9 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (ściana wsch.) Sklepienia i mury po stronie południowej (z lewej strony) i wsch. przy przejeździe bramnym (na wprost) posiadają silne zawilgocenia i wykwity soli, część północna (z prawej) od strony krużganku i dziedzińca nie ulega większemu zawilgoceniu. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom. W dolnej części murów kamiennych, zapewne dopiero po zniszczeniu sklepień, powstało obmurowanie z kamieni narzutowych na silnej zaprawie cementowej, które nie przynosi żadnych korzyści obiektowi, a wręcz zatrzymuje wilgoć w dolnych partiach oryginalnych murów.
18 Fot. 10 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (widok na wsch.). Sklepienia i mury po stronie południowej (z lewej strony) i wsch. przy przejeździe bramnym (na wprost) posiadają silne zawilgocenia i wykwity soli, część północna (z prawej) od strony krużganku i dziedzińca nie ulega większemu zawilgoceniu. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom. W dolnej części murów kamiennych, zapewne dopiero po zniszczeniu sklepień, powstało obmurowanie z kamieni narzutowych na silnej zaprawie cementowej, które nie przynosi żadnych korzyści obiektowi, a wręcz zatrzymuje wilgoć w dolnych partiach oryginalnych murów.
19 Fot. 11 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (widok na część zach. ściany pd.). Sklepienia i mury po stronie południowej posiadają silne zawilgocenia i wykwity soli, pachy sklepienne są permanentnie zawilgocone i nie ulegają wyschnięciu, w dolnej partii ściany widoczne są nawet ślady wody okresowo wypływającej z części ceglanej (dawne podłucze sklepienia) i spływającej po murze. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom. W dolnej części murów kamiennych, zapewne dopiero po zniszczeniu sklepień, powstało obmurowanie z kamieni narzutowych na silnej zaprawie cementowej, które nie przynosi żadnych korzyści obiektowi, a wręcz zatrzymuje wilgoć w dolnych partiach oryginalnych murów.
20 Fot. 12 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (widok na ścianę pd.). Sklepienia i mury po stronie południowej posiadają silne zawilgocenia i wykwity soli, pachy sklepienne są permanentnie zawilgocone i nie ulegają wyschnięciu. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom. W dolnej części murów kamiennych, zapewne dopiero po zniszczeniu sklepień, powstało obmurowanie z kamieni narzutowych na silnej zaprawie cementowej, które nie przynosi żadnych korzyści obiektowi, a wręcz zatrzymuje wilgoć w dolnych partiach oryginalnych murów.
21 Fot. 13 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (widok na część zach. ściany pd.). Sklepienia i mury po stronie południowej posiadają silne zawilgocenia i wykwity soli, pachy sklepienne są permanentnie zawilgocone i nie ulegają wyschnięciu. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom.
22 Fot. 14 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (widok na część wsch. ściany pd.). Sklepienia i mury po stronie południowej posiadają silne zawilgocenia i wykwity soli, pachy sklepienne są okresowo zawilgocone i nie ulegają wyschnięciu. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom.
23 Fot. 15 Piwnice skrzydła pd., pomieszczenie zach. (widok na część zach. ściany pn.). Sklepienia i mury od strony skrzydła zach., krużganku i dziedzińca nie ulega większemu zawilgoceniu. Ta część dzięki otwartym otworom wejść dodatkowo podlega silniejszej i ciągłej wentylacji co wydatnie zmniejsza zawilgocenie. W połowie wysokości pomieszczenia widoczne są ślady po zarwanym sklepieniu, które w znacznym stopniu spoczęło na posadzce podnosząc jej poziom.
24 Fot. 16 Dolne piwnice skrzydła pd., pomieszczenie wsch. (widok w kierunku wsch.). W tej części piwnic skrzydła nie zaobserwowano tak licznych i silnych zawilgoceń murów i sklepień jak w pomieszczeniu piwnic w części zach.
25 Fot. 17 Parter skrzydła południowego, pomieszczenia biurowe dyrekcji w narożu pd.-zach. Na niedawno remontowanych tynkach solochłonnych w dolnej części murów pojawiają się liczne zawilgocenia i wysolenia, farba złuszcza się. Lokalnie napełnione solami tynki nie są w stanie zaabsorbować ich większej ilości i ulegają destrukcji. Dzięki podciąganiu kapilarnemu w murze i sklepieniach migrująca ku pomieszczeniu wilgoć niesie ze sobą sole. Skutki tego procesu w szczególności uwidaczniają się w narożu pomieszczenia i przy oknie w murze zach.
26 Fot. 18 Piętro skrzydła południowego, pomieszczenie muzealne w narożu pd.-zach. Na remontowanych tynkach w dolnej części uwidacznia się w dolnej części naroża pojawia się zawilgocenie spowodowane podciąganiem kapilarnym, w tym miejscu farba ciemnieje.
27 Fot. 19 Widok ogólny zamku od strony pd.-zach. od rz. Łyny, stan z ok. 1935 r. (zbiory IS PAN w Warszawie) Na murach w obrębie murów stanowiących przedmiot niniejszego opracowania (parter zamku, naroże pd.-zach.) widoczne są zawilgocenia. Problem zawilgocenia tych partii murów zamku związany jest z przemianami jakie zaszły na międzymurzu południowym (budowa a potem rozbiórka pałacu bp-a Wydżgi).
28 Fot. 20 Naroże pd.-zach. Zamku wysokiego, stan z 1960 r. (zbiory MWiM w Olsztynie) Na murach w obrębie murów stanowiących przedmiot niniejszego opracowania (parter zamku, naroże pd.-zach.) widoczne są zawilgocenia, ubytki spoin i zniszczone partie lica ceramicznego murów. Problem zawilgocenia tych partii murów zamku związany jest z przemianami jakie zaszły na międzymurzu południowym (budowa a potem rozbiórka pałacu bp-a Wydżgi).