Analiza finansowa ekonomicznej kondycji na przykładzie polskich instytucji K. Gajewska, I. Maciejewska, M. Mariańska Wroclaw University of Economics Streszczenie Celem niniejszego raportu jest analiza finansowa ekonomicznej kondycji na przykładzie polskich instytucji: finansowej, organizacji non-profit oraz przedsiębiorstwa produkcyjnego. Przedmiotem pracy jest interpretacja wskaźnika PHI opisanego przez Johna Zietlowa w A Financial Health Index for Achieving Nonprofit Financial Sustainability. Analizy dokonano w oparciu o obliczenia wykonane na podstawie sprawozdań finansowych z okresu obejmującego lata 2010 2012. Dzięki szerokiej gamie wskaźników sytuacja badana jest na wielu płaszczyznach: płynności, wypłacalności czy elastyczności finansowej, a także w kilku horyzontach czasowych: natychmiastowym, krótkoterminowym, średniookresowym oraz ogólnym. Wnioski płynące z opracowania raportu pozwalają wyodrębnić słabe i mocne strony w obszarze finansowym instytucji. Słowa kluczowe: kondycja finansowa, analiza wskaźnikowa, organizacja non-profit, instytucja finansowa, przedsiębiorstwo. Financial analysis of economic health Polish entities case Abstract The purpose of this report is the financial analysis of the economic health based on an example of Polish institutions: financial, non-profit organizations and production company.
The subject of the work is the interpretation of the indicator PHI described by John Zietlow in "A Financial Health Index for Nonprofit Achieving Financial Sustainability". Analyses were based on calculations made on the basis of the financial statements of the period covering the years 2010 to 2012. Thanks to wide range of indicators, the economic situation is examined on several levels: liquidity, solvency and financial flexibility, as well as in several time horizons: immediate, short-term, medium-term and general. The conclusions of the preparation of the report allow to extract the strengths and weaknesses in the financial institution. Keywords: a financial condition, ratio analysis, a non-profit organization, a financial institution, a company. JEL: C00, G21, L23, L33 Recenzent 1.: P. Pawłowski Link do recenzji 1.: http://ssrn.com/abstract=2365411 Recenzent 2.: K. Świtalska Link do recenzji 2.: http://ssrn.com/abstract=2365858 1. Wstęp Poniższy raport przedstawia analizę finansową ekonomicznej kondycji na przykładzie polskich instytucji. Pierwszą instytucją poddaną badaniu jest organizacja non-profit, której celem jest pomoc dzieciom po ciężkich urazach mózgu. Kolejno przeanalizowano instytucję finansową działającą na rynku bankowym. Trzecim i ostatnim obiektem, który został poddany
analizie jest przedsiębiorstwo specjalizujące się w produkcji, dystrybucji oraz sprzedaży artykułów spożywczych. Wybór powyższych podmiotów wynika z dostępności danych finansowych, ale także z podjęcia się próby oceny faktycznej kondycji szeroko rozpoznawalnych instytucji w Polsce. Ponadto, celem tego raportu jest przedstawienie wyników umożliwiających lepsze zarządzanie finansami. Taką analizę powinno przeprowadzać się w każdej instytucji, aby możliwe było wczesne rozpoznanie zagrożeń w funkcjonowaniu jednostki 1. Zadanie to nie jest łatwe, ponieważ trudno dobrać jeden odpowiedni wskaźnik, który obejmowałby kilka horyzontów czasowych i zawierał przy tym informację z wielu płaszczyzn, takich jak wypłacalność, płynność czy elastyczność. Jednakże, John Zietlow opracował indeks kondycji finansowej (ɸ), który oddaje siłę finansową w wielu wymiarach, ale wyrażony jest jako jedna wartość. 2. Zastosowanie PHI Johna Zietlowa Określenie uniwersalnej miary do zmierzenia sytuacji finansowej jest trudne. Kondycja finansowa określa prawdopodobieństwo, że z upływem czasu firma będzie nadal prosperować 2. Pełnowymiarowy obraz, uzyskany poprzez szeroki zakres wskaźników, jest ważny dla własnej oceny, ale także dla opinii jaką wyrabiają sobie partnerzy jednostki 3. Metoda PHI Zietlowa 4 jest zagregowanym wskaźnikiem kondycji finansowej uwzględniającym ramy czasowe od jutra do 3 lat od teraz. Piętnaście poszczególnych wskaźników jest zawarte w czterech podkategoriach indeksu kondycji: wskaźniki ogólne 1 Aurelia Bielawska, Nowoczesne zrządzanie finansami przedsiębiorstwa, C.H. Beck, Warszawa, (2009), ISBN: 978-83-255-0512-7. 2 Shena Ashley, Lewis Faulk, Nonprofit Competition in the Grants Marketplace, Nonprofit Management & Leadership, (2010). Available at: http://www.worldcat.org/title/nonprofit-competition-in-the-grants-marketplaceexploring-the-relationship-between-nonprofit-financial-ratios-and-grantamount/oclc/659532025&referer=brief_results, (ostatni dostęp: 30 listopada 2013). 3 Witold Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa, (2008), ISBN: 978-83-7251-893-4. 4 John Zietlow, A Financial Health Index for Achieving Nonprofit Financial Sustainability (September 26, 2012) Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2049022 (ostatni dostęp: 30 listopada 2013).
(trzy), natychmiastowe (cztery), krótkoterminowe (trzy) oraz średnioterminowe (pięć). Indeks obliczany jest w trzech krokach. 1. Obliczenie wskaźników w ramach danej kategorii; 2. Skalkulowanie wyniku kategorii za pomocą przypisanych wag; 3. Ustalenie wartości indeksu PHI. Elementy zawierające się w poszczególnych podkategoriach przedstawia Tabela 1. Tabela 1. Nazwy i wzory poszczególnych wskaźników. L.p. KATEGORIA OGÓLNA (0-36 m-cy) Nazwa wskaźnika Wzór 1. Wiek (okres czasu od kiedy powstała) 5 Wzór 1. LN(n) n - okres (liczba lat istnienia organizacji) 2. Wielkość (ogólne przychody i dotacje) 5 Wzór 2. LN(wielkość) Wielkość = przychody ogółem + dochód i dotacje - zrealizowane i niezrealizowane straty na nieruchomościach i inwestycjach 3. Indeks niestabilności aktywów 5 Wzór 3. ( y y T ) 2 n y - aktywa danego okresu y T - tendencja aktywów ogółem na okres T n - liczba okresów 5 John Zietlow, A Financial Health Index for Achieving Nonprofit Financial Sustainability (September 26, 2012) Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2049022 (ostatni dostęp: 30 listopada 2013).
KATEGORIA NATYCHMIASTOWA (0-3 m-cy) 4. Wskaźnik wystarczalności funduszy pieniężnych 6 Wzór 4:. 0,75 + ( (gotówka / (koszty - amortyzacja - rzeczowe wydatki) ) 5. Zmodyfikowany wskaźnik gotówki 6 Wzór 5. Gotówka netto / Aktywa 6. Docelowa płynność Lambda 7 Wzór 6. (gotówka + inwestycje krótkoterminowe + niewykorzystana linia kredytowa + średni OCF)/niepewny OCF 7. Wskaźnik bieżącej płynności 7 Wzór 7. (początkowe środki pieniężne + początkowe inwestycje krótkoterminowe + OCF z bieżącego okresu) (początkowe krótkoterminowe weksle + początkowa bieżąca część zadłużenia długoterminowego) KATEGORIA KRÓTKOTERMINOWA (3-12 m-cy) 8. Wskaźnik przepływu środków pieniężnych z działalności operacyjnej 8 Wzór 8. OCF / zobowiązania bieżące 9. Wskaźnik aktywów 6 Wzór 9. aktywa obrotowe / aktywa ogółem 6 John Zietlow, A Financial Health Index for Achieving Nonprofit Financial Sustainability (September 26, 2012) Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2049022 (ostatni dostęp: 30 listopada 2013). 7 John Zietlow, Alan G. Seidner, Cash & Investment Management for Nonprofit Organizations, (2007), John Wiley & Sons, Inc., ISBN: 978-0-471-74165-7. 8 Maria Sierpińska, Tomasz Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, (2011), Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN: 978-83-01-14987-1.
10. Wskaźnik wydatków administracyjnych 9 Wzór 10. wydatki administracyjne / (wydatki ogółem - wydatki administracyjne) KATEGORIA ŚREDNIOOKRESOWA (12-36 m-cy) 11. Nadwyżka netto 9 Wzór 11. nadwyżka netto = zmiana w aktywach netto 12. Wskaźnik udziału 10 Wzór 12. całkowity udział dochodów i dotacji /(wpływy + przychody i dotacje) 13. Wskaźnik samofinansowania 11 Wzór 13. Operacyjne przepływy gotówki w ostatnich 3 latach / przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnych w ostatnich trzech latach 14. Wskaźnik zadłużenia finansowego 10 Wzór 14. dług/(dług + aktywa netto ogółem) 15. Wskaźnik kosztów gromadzenia funduszy 10 Wzór 15. wydatki na gromadzenie funduszy / udział ogólnych dochodów i dotacji Źródło: Opracowanie własne na podstawie źródeł zawartych w tabeli. 9 John Zietlow, Alan G. Seidner, Cash & Investment Management for Nonprofit Organizations, (2007), John Wiley & Sons, Inc., ISBN: 978-0-471-74165-7. 10 John Zietlow, A Financial Health Index for Achieving Nonprofit Financial Sustainability (September 26, 2012) Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2049022 (ostatni dostęp: 30 listopada 2013). 11 https://managementmania.com/en/self-financing-ratio (ostatni dostęp: 30 listopada 2013).
Po obliczeniu wszystkich podwskaźników należy obliczyć ważone wartości czterech grup wskaźników, przy czym wagi zależą od liczby elementów bądź są ustalane subiektywnie. Na tej podstawie buduje się indeks PHI, jego wagi przedstawia wzór 16. Wzór 16. φ = (0,10 x ogólny wskaźnik) + (0,40 x natychmiastowy wskaźnik) + (0,30 x krótkookresowy wskaźnik) + (0,20 x średniookresowy wskaźnik) Źródło: Zietlow, John, A Financial Health Index for Achieving Nonprofit Financial Sustainability (September 26, 2012) Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2049022 (ostatni dostęp: 30 listopada 2013). Przy najlepszych wynikach w każdej kategorii wartość PHI wyniesie 100. Wskaźnik może służyć zaobserwowaniu ogólnych tendencji i trendów w różnych horyzontach czasowych. 3. Badanie kondycji finansowej na przykładach Pierwsza analizowana instytucja należy do sektora pożytku publicznego. Organizacje nonprofit charakteryzują się tym, że ich cel działania nie jest ukierunkowany jedynie na tworzenie wartości przedsiębiorstwa, lecz także na realizację misji 12. Przeliczone wskaźniki zawiera Tabela 2. Tabela 2. Wartości wskaźników dla organizacji non-profit w 2010-12r. Źródło: Opracowanie własne. 12 Eugene F. Brigham, Louis C. Gapenski, Zarządzanie finansami, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, (2000), ISBN: 83-208-1163-5.
Na przestrzeni badanych lat ogólny wskaźnik organizacji jest niestabilny, wynika to ze spadku przychodów i niższych dotacji w 2011r. Ponadto działania instytucji charakteryzuje wzrost indeksu niestabilności aktywów, co działa niekorzystnie na kondycję finansową. Kategoria natychmiastowa informuje o tym, że w okresie 0-3 miesięcy możliwość pokrycia wydatków pieniężnych nieograniczoną gotówką spada, jak i wypłacalność. Sygnalizuje to prawdopodobieństwo braku gotówki. Płynność jest odpowiednia, gdy podmiot ma właściwe rezerwy środków pieniężnych, które pokrywają bieżące wydatki i pozwolą na odpowiedni wzrost, czy spełnianie swojej misji 13. Grupa wskaźników krótkookresowych również ulega gwałtownemu spadkowi w 2011r. Niepokoić może fakt zmniejszonych przepływów środków pieniężnych z działalności operacyjnej oraz znaczny wzrost zobowiązań bieżących w tym okresie. Główną tendencją jest spadek aktywów obrotowych przy wzroście aktywów ogółem, co jest skutkiem inwestowania organizacji w budowę kliniki. Wydatki ogółem rosną, jednakże koszty administracyjne są redukowane. W dłuższej perspektywie czasu (1-3 lat) nie widać stabilności w nadwyżce netto, czego przyczyną jest mały przyrost kapitału własnego. Jest to spowodowane m.in. pokryciem kosztów związanych z wyżej wspomnianą inwestycją - organizacja wykorzystała zdolność do samofinansowania jej wzrostu 14. W 2011r. nastąpił spadek całkowitego udziału dochodów i dotacji w strukturze przychodów. Organizacje, które w dłuższym czasie opierają swoje przychody na darowiznach, mają mniej przewidywalny strumień środków na pokrycie kosztów i niezbędnych wydatków. Analizowana instytucja nie zaciągnęła długoterminowego kredytu, a 13 Elizabeth Keating, Geeta Pradhan, Gregory H. Wassall, Douglas DeNatale, Passion & Purpose: Raising the Fiscal Fitness Bar for Massachusetts Nonprofits, (June 2008). Available at: http://www.worldcat.org/title/passion-purpose-raising-the-fiscal-fitness-bar-for-massachusettsnonprofits/oclc/244296908, (ostatni dostęp: 30 listopada 2013). 14 Jacek Kowalczyk, Aleksander Kusak, Decyzje finansowe firmy. Metody analizy, C.H. Beck, Warszawa, (2006), ISBN: 83-7483-167-7.
finansowanie działania pochodzi z zobowiązań krótkoterminowych. Na przestrzeni rozpatrywanego okresu zaobserwowano stagnację niskiego współczynnika kosztów gromadzenia kapitału, co sprzyja pozytywnemu odbiorowi działania i efektywność instytucji non-profit. Zbiorcza analiza wskaźników spośród wszystkich kategorii i zastosowanie formuły do obliczenia PHI wskazuje na wysoką kondycję finansową (70,25) omawianej organizacji nonprofit w 2012r. Następnie wskaźnik ɸ odnotował niepokojąco duży spadek (36,88), a później wzrósł (39,69). Kolejno analizie poddano instytucję finansową bank. M. Zaleska definiuje, że jest to samodzielna jednostka gospodarcza prowadząca określoną działalność gospodarczą obejmującą głównie przyjmowanie wkładów, dokonywanie rozliczeń pieniężnych i różnego rodzaju operacji finansowych 15. Przeliczone wskaźniki zawiera Tabela 3. Tabela 3. Wartości wskaźników dla banku w 2010-12r. Źródło: Opracowanie własne. 15 Małgorzata Zaleska, Współczesna bankowość, Difin, Warszawa, (2007), ISBN: 978-83-7251-784-5.
Wskaźniki ogólne pokazują, że w badanym okresie następowało stopniowe polepszenie kondycji banku, który zwiększał prawie dwukrotnie przychody. Wskaźnik natychmiastowy odnotowuje znaczący spadek w 2011r. i gwałtowne polepszenie w 2012r. W pierwszym przypadku powodem jest zmniejszenie posiadanej gotówki i jednocześnie wzrost krótkoterminowego zadłużenia, a w kolejnym roku następuje przeciwna tendencja. Mimo tego, w okresie 0-3 miesięcy, instytucja posiada wypłacalność i płynność, która według A. Kopińskiego oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań, a utrzymanie jej jest obowiązkiem banku oraz warunkiem jego funkcjonowania i wiarygodności 16. Wskaźniki krótkookresowe ulegają pogorszeniu z roku na rok. Przyczyniły się do tego ujemne korekty przepływów operacyjnych. Udział aktywów obrotowych w aktywach ogółem utrzymuje się na stosunkowo niezmiennym poziomie, przy jednoczesnym wzroście obu wartości bilansowych. Wydatki ogółem oraz administracyjne rosną, ale wskaźnik wydatków administracyjnych spada. Patrząc w horyzoncie średniookresowym, wyliczone wskaźniki sprzyjają poprawie kondycji finansowej. Bank generuje przyrosty kapitału własnego. Współczynnik udziału dochodów i dotacji w przychodach i wpływach utrzymuje się na poziomie bliskim zera. Wskaźnik samofinansowania spada. Inwestycje analizowanego podmiotu oscylują wokół zbliżonych wartości, jednakże operacyjne przepływy w 2012r. zostały pomniejszone o wyżej wspomniane korekty z lat ubiegłych. Bank nie korzysta z długoterminowych kredytów. Z podstawowym działaniem takiej instytucji wiąże się odwrotna sytuacja - banki udzielają kredytów i pożyczek, co jest klasyczną formą operacji aktywnych 17. 16 Adam Kopiński, Analiza finansowa banku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, (2008), ISBN: 978-83-208-1756-0. 17 Tamara Galbarczyk, Joanna Świderska, Bank komercyjny w Polsce, Difin, Warszawa, (2011), ISBN: 978-83- 7641-418-8.
Piętnaście zaprezentowanych wskaźników pokazuje pozytywny wymiar kondycji finansowej przykładowej instytucji. Sytuacja ta nie jest jednak idealna (wartość oscyluje między 55 a 60). Jest to ważna informacja dla zarządu i rady, które mogą polepszyć wartości indeksów negatywnie wpływających na kondycję finansową. Ostatnia analiza dotyczy przedsiębiorstwa nie będącego organizacją non-profit ani nie prowadzącego działalności finansowej. D. Krzemińska definiuje przedmiot finansów przedsiębiorstwa jako pozyskiwanie potrzebnego do funkcjonowania jednostki kapitału oraz jego efektywnego lokowania w majątku 18. Przeliczone wskaźniki zawiera Tabela 4. Tabela 4. Wartości wskaźników dla przedsiębiorstwa w latach 2010-12. Źródło: Opracowanie własne. Na przestrzeni badanego okresu wskaźniki ogólne utrzymują się na zbliżonym poziomie, jednak ich wartości nieznacznie wzrastają. Indeks niestabilności aktywów spada, co wpływa dodatnio na współczynnik kondycji. Kategoria natychmiastowa charakteryzuje się znaczącym wzrostem wartości w 2012r., w przeciwieństwie do wcześniejszych lat, gdy ten wzrost był mniej dynamiczny. Przyczyną 18 Danuta Krzemińska, Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań, (2005), ISBN: 83-7205-208-5.
wzrostu tego wskaźnika w 2011r. były większe zasoby środków pieniężnych przy nieznacznym zwiększeniu kosztów. Pomimo mniejszych pokładów gotówki w 2012r., płynność i elastyczność finansowa wzrosła z powodu zwiększonej wartości inwestycji krótkoterminowych i niewykorzystanej linii kredytowej. W horyzoncie krótkookresowym wskaźniki z roku na rok powoli rosną. Nie wynika to jednak z takich samych tendencji wszystkich wskaźników, bowiem w 2011r. zobowiązania bieżące i aktywa obrotowe znacznie rosną. Natomiast w 2012r. następuje wzrost w przepływach środków pieniężnych z działalności operacyjnej, przy spadku aktywów obrotowych. Bowman pisze, że krótkoterminowa odporność jest warunkiem wstępnym dla długotrwałego sukcesu 19. Grupa średnioterminowych wskaźników rośnie do 2011r., potem następuje spadek poniżej wartości z 2010r.; jest to spowodowane obniżeniem wskaźnika samofinansowania. Niekorzystnie na wypłacalność wpływa także zmniejszenie wartości długu. W analizowanym okresie wskaźnik kondycji finansowej dla przedsiębiorstwa ma tendencję wzrostową - w 2010r. wynosi 41,16, potem 46,86, by w 2012r. osiągnąć wartość 60,04. Jednostka stara się poprawiać swoja sytuację, działa to pozytywnie na prawdopodobieństwo dalszego rozwoju i funkcjonowania. 4. Zakończenie Celem raportu była analiza ekonomicznej kondycji finansowej na przykładzie polskich instytucji. Aby zrealizować to założenie posłużono się wskaźnikiem PHI Zietlowa. Indeks ten pozwala na wartościowe określenie sytuacji finansowej. Zgodnie z warunkami narzuconymi do realizacji projektu, poddano ocenie trzy subiektywnie dobrane instytucje o odmiennym przedmiocie działania: organizacja non-profit, instytucja finansowa i przedsiębiorstwo. 19 Woods Bowman, Financial capacity and sustainability of ordinary nonprofits, Nonprofit Management & Leadership, (2011). Available at: http://www.worldcat.org/title/financial-capacity-and-sustainability-of-ordinarynonprofits/oclc/750097077&referer=brief_results, (ostatni dostęp: 30 lisopada 2013).
Wykres 1. przedstawia zmiany wskaźników kondycji finansowej dla poszczególnych analiz w 2010 2012r. Najwyższą wartość wskaźnika ɸ w pierwszym okresie osiągnęła organizacja non-profit, jednak ostatecznie odnotowała znaczny spadek. Sytuacja instytucji finansowej nie ma dużych wahań. Najlepszą tendencję przedstawia kondycja przedsiębiorstwa - ulega wciąż poprawie. Wykres 1. PHI dla analizowanych instytucji. 75,00 60,00 45,00 30,00 15,00 0,00 2009 2010 2011 2012 2013 Organizacja non-profit Instytucja finansowa Przedsiębiorstwo Źródło: Opracowanie własne. Dzięki szerokiemu wachlarzowi wskaźników i agregacji w jednej wartości, kondycję zbadano na wielu płaszczyznach i w kilku horyzontach czasowych. Są to ważne informacje i sugestie dla zarządzających podmiotem, którzy poprzez poprawę niezadowalających wyników mogą osiągnąć wyższą kondycję ekonomiczną.
Bibliografia 1. Ashley S., Faulk L., Nonprofit Competition in the Grants Marketplace, Nonprofit Management & Leadership, (2010). Available at: http://www.worldcat.org/title/nonprofitcompetition-in-the-grants-marketplace-exploring-the-relationship-between-nonprofitfinancial-ratios-and-grant-amount/oclc/659532025&referer=brief_results, (ostatni dostęp: 30 listopada 2013) 2. Bielawska A., Nowoczesne zrządzanie finansami przedsiębiorstwa, C.H. Beck, Warszawa, (2009), ISBN: 978-83-255-0512-7 3. Bień W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa, (2008), ISBN: 978-83-7251-893-4 4. Bowman W., Financial capacity and sustainability of ordinary nonprofits, Nonprofit Management & Leadership, (2011). Available at: http://www.worldcat.org/title/financialcapacity-and-sustainability-of-ordinary-nonprofits/oclc/750097077&referer=brief_results, (ostatni dostęp: 30 lisopada 2013) 5. Brigham E. F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, (2000), ISBN: 83-208-1163-5 6. Galbarczyk T., Świderska J., Bank komercyjny w Polsce, Difin, Warszawa, (2011), ISBN: 978-83-7641-418-8 7. Keating E., Pradhan G., Wassall G.H., DeNatale D., Passion & Purpose: Raising the Fiscal Fitness Bar for Massachusetts Nonprofits, (June 2008). Available at: http://www.worldcat.org/title/passion-purpose-raising-the-fiscal-fitness-bar-formassachusetts-nonprofits/oclc/244296908, (ostatni dostęp: 30 listopada 2013) 8. Kopiński A., Analiza finansowa banku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, (2008), ISBN: 978-83-208-1756-0
9. Kowalczyk J., Kusak A., Decyzje finansowe firmy. Metody analizy, C.H. Beck, Warszawa, (2006), ISBN: 83-7483-167-7 10. Krzemińska D., Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań, (2005), ISBN: 83-7205-208-5 11. Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, (2011), Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN: 978-83-01-14987-1 12. Zaleska M., Współczesna bankowość, Difin, Warszawa,(2007),ISBN: 978-83-7251-784-5 13. Zietlow J., A Financial Health Index for Achieving Nonprofit Financial Sustainability (September 26, 2012) Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2049022 (ostatni dostęp: 30 listopada 2013) 14. Zietlow J., Seidner A.G., Cash & Investment Management for Nonprofit Organizations, (2007), John Wiley & Sons, Inc., ISBN: 978-0-471-74165-7 15. https://managementmania.com/en/self-financing-ratio (ostatni dostęp: 30 listopada 2013)