Rachunek kosztów dla inżyniera Wykład 3: Rachunek kosztów systematyczny; problemowy; kryteria i podział kosztów; wzorce zachowania się kosztów. Zofia Krokosz-Krynke, Dr inż., MBA zofia.krokosz-krynke@pwr.edu.pl http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/krokosz/
podstawowe cele rachunku kosztów Określenie wartości zapasów produktów, produkcji niezakończonej, surowców i wszelkich zapasów istniejących w firmie związane z rachunkowością finansową i ze sporządzaniem bilansu i rachunku wyników - systematyczny rachunek kosztów Rachunek kosztów do optymalizacji decyzji gospodarczych rachunki dotyczące przyszłych przedsięwzięć - tzw. problemowe rachunki kosztów Rachunek kosztów do planowania i kontroli rachunek kosztów w podejściu normatywnym oraz planowanie kosztów - budżetowanie
Systematyczny rachunek kosztów podsystem ewidencyjny operuje metodami właściwymi dla rachunkowości - dokumentacja zdarzeń, podwójny zapis, inwentaryzacja, prowadzenie kont, zestawienie bilansu wymaga zapewnienia ciągłości i kompletności ewidencji (systematyczności) kryteria podziału kosztów: rodzaj zużytego zasobu, możliwość przypisania kosztu do obiektu, stan ukończenia działalności, rodzaj działalności przykład podziału wg rodzaju zasobu - koszt zużycia pracy żywej gromadzony w dwu grupach kosztów: płacach i świadczeniach na rzecz pracowników (wszystkie płace bez względu na to, gdzie dana osoba pracuje na produkcji, w dziale sprzedaży, w administracji przedsiębiorstwa i bez względu jaką funkcję spełnia jest robotnikiem, kierownikiem działu czy osobą sprzątającą).
zdarzenie transakcja ewidencja - system rachunkowości Zakup materiałów Rozpoczęcie produkcji Zapłata za zakupione materiały Zakończenie produkcji Gotowy produkt do klienta Wpływ gotówki od klienta przepływ materiałów Zapas surowców Zapas produkcji w toku Zapas wyrobów gotowych time zapasy należności zobowiązania kapitał obrotowy (pracujący) lub cykl konwersji gotówki cykl operacyjny Aktywa = Zobowiązania + kapitał właściciela BILANS 4
System rachunkowości - transformacja wartości zasobów w zapasy produkcji w toku, zapasy wyrobów gotowych i koszty wyrobów sprzedanych Potrzebne zasoby Produkcja Sprzedaż produktów Gotówka Zapasy materiałów Zapasy produkcji w toku Zapasy wyrobów gotowych Koszt wyrobów sprzedanych Inne aktywa i zobowiązania Wynagrodzenie Koszty wydziałowe (ogólne) 5
kryteria i podział kosztów w rachunku systematycznym kryterium możliwość przypisania kosztów do obiektu rodzaj zużytego środka gospodarczego stan ukończenia działalności rodzaj działalności klasy kosztów koszty bezpośrednie wyrobu lub usługi koszty pośrednie koszty według rodzaju: amortyzacja, materiały, płace, itp. koszty produkcji zakończonej koszty produkcji w toku koszty działalności inwestycyjnej, koszty działalności eksploatacyjnej, koszty działalności finansowo wyodrębnionej, koszty wytworzenia produktów, koszty sprzedaży, koszty zarządzania, itp.
rodzaje kosztów koszty produktu PRODUCT COSTS Inventoriable Costs koszty okresu PERIOD COSTS Noninventoriable Costs materiały bezpośrednie robocizna bezpośrednia koszty wydziałowe koszty sprzedaży, ogólne i administracyjne koszty pierwotnie koszty konwersji koszty bezpośrednie koszty pośrednie koszty bezpośrednie lub pośrednie 7
Problemowy rachunek kosztów podsystem wspomagania decyzji kryteria i podział kosztów w rachunkach problemowych i planowaniu kryterium reakcja wielkości zużycia na rozmiar działalności wpływ na decyzję stan dokonania możliwość kontroli klasy kosztów koszty stałe koszty zmienne koszty semizmienne koszty decyzyjne (różnicujące) koszty niedecyzyjne koszty przesądzone koszty nieprzesądzone koszty kontrolowalne (sterowalne, zależne) koszty niekontrolowalne (niesterowalne, niezależne) koszty utraconej szansy - pojawiają się, jeżeli podjęcie decyzji dotyczy wyboru opcji wymagającej rezygnacji z czegoś, co pozbawi nas dodatkowego dochodu
KOSZTY ZMIENNE variable costs koszty zmieniające się wprost proporcjonalnie do zmian w poziomie działania materiały bezpośrednie koszt paliwa oparty na przejechanych kilometrach KOSZTY STAŁE fixed costs koszty pozostają niezmienne przy zmiennym poziomie działania czynsz, ubezpieczenie podatek od nieruchomości KOSZTY SEMIZMIENNE semivariable costs koszty zmieniające się przy różnych poziomach działania lecz nie wprost proporcjonalnie koszt energii (stała część plus część zmienna zależna od poziomu zużycia) $ ilość 9
przykłady kosztów zmiennych Typ organizacji Jednostka handlowa Jednostka produkcyjna Jednostka handlowoprodukcyjna Jednostki usługowe Koszty zmienne Koszty wyrobów (towarów) sprzedanych Koszty produkcji: koszty pierwotne materiały bezpośrednie robocizna bezpośrednia zmienna część kosztów ogólnych materiały pośrednie smary narzędzia i pomoce energia przezbrojenia robocizna pośrednia Koszty sprzedaży, ogólne i administracyjne: prowizje koszty administracyjne jak wystawianie faktur koszty przesyłki Koszty materiałów pomocniczych, delegacje, koszty administracyjne
koszt zmienny koszt stały Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów koszty stałe i zmienne versus bezpośrednie i pośrednie koszt bezpośredni obiekt kosztu: samochód osobowy przykład: opony zużyte przy montażu obiekt kosztu: samochód osobowy przykład: pensja nadzorującego linię montażową koszt pośredni obiekt kosztu: samochód osobowy przykład: koszty energii, której zużycie mierzone jest dla całej fabryki obiekt kosztu: samochód osobowy przykład: roczne koszty leasingu budynku fabryki
wzorce zachowania kosztów Rachunek za światło - stała opłata plus koszt zmienny po zużyciu pewnej ilości kilowatogodzin Opłata za wynajem budynku od Rady Miejskiej. Umowę sformułowano w ten sposób, że płaci się stała opłatę dopóki nie wypracuje się 200 000 roboczogodzin, powyżej tej wartości nie płaci się wcale. Amortyzacja sprzętu liczona metodą liniową. Płace robotników utrzymania ruchu - 1 robotnik potrzebny jest na każde 1 000 lub mniej godzin pracy maszyny, tj. 0 do 1 000 godzin wymaga 1 robotnika, 1 001 do 2 000 wymaga dwu robotników, itd. Koszt zużytych surowców Koszty wynajmu lokalu dotowanego przez władze lokalne. Umowa zawiera następujące stwierdzenie: płaci się 100 000 zł minus 1 zł za każdą przepracowaną roboczogodzinę powyżej 200 000 godzin lecz nie mniej niż 20 000 zł. Wykorzystanie maszyny wziętej w leasing. Minimalna opłata wynosi 1 000 zł i przewiduje 400 godzin pracy maszyny, za pracę powyżej tego limitu płaci się dodatkowo 2 zł za każdą przepracowaną godzinę lecz nie więcej niż 2 000 zł. Rachunek za wodę, który jest liczony w następujący sposób: pierwsze 1.000.000 litrów lub mniej 1.000 zł następne 10.000 litrów 0,003 zł za litr następne 10.000 litrów 0,006 zł za litr następne 10.000 litrów 0,009 zł za litr, itd.itd. Koszt surowca, gdzie koszt spada o 5 groszy na jednostkę dla każdej spośród 100 pierwszych zakupionych sztuk, potem pozostaje stały i wynosi 2,50 zł na jednostkę.
A B C D E F G H I J K L
Czy przyjąć zamówienie optymalizacja decyzji Firma produkuje stoły i krzesła jako wyposażenie do ogrodu. Struktura kosztu całkowitego ma postać: koszt całkowity = 76 500 + 730 * ilość stołów + 95 * ilość krzeseł Firma nie może produkować nieograniczoną ilość krzeseł i stołów. Ze względu na ograniczone zdolności produkcyjne (moc przerobowa) ograniczenie ma postać: liczba stołów + liczba krzeseł/4 <= 600 tzn. zdolność produkcyjna potrzebna do wykonania jednego stołu jest taka sama jak zdolność produkcyjna do wykonania czterech krzeseł. Cena sprzedaży krzesła wynosi 145 zł, cena stołu 900 zł. Przyjeżdża klient i chce zamówić dodatkowy stół. Czy przyjąć jego zamówienie? Rozważ dwie sytuacje: (A) firma ma zamówienia na 500 stołów i na 200 krzeseł; (B) firma ma zamówienie na 2 400 krzeseł. Które z kosztów będą kosztami decyzyjnymi?
produkcja Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów Czy przyjąć zamówienie optymalizacja decyzji c.d. stół krzesło cena [PLN/szt] 900 145 jednostkowy koszt zmienny [PLN/szt] 730 95 koszt stały [PLN/m-c] 76 500 zdolność produkcyjna [szt/m-c] s*4+k <=2400 opcja (a) (s+k/4 <=600) opcja (b) przed po przed po stoły [szt] 500 501 0 1 krzesła [szt] 200 200 2 400 2 396 zdolność produkcyjna [szt/m-c] ok. ok. ok. ok. koszt stały [PLN] 76 500 76 500 76 500 76 500 koszt zmienny [PLN] 384 000 384 730 228 000 228 350 koszt całkowity [PLN] 460 500 461 230 304 500 304 850 przychód [PLN] 479 000 479 900 348 000 348 320 dochód [PLN] 18 500 18 670 43 500 43 470 koszt utraconej szansy decyzja tak nie