Szczęście jako kapitał Janusz Czapiński KONWERSATORIUM KOMPLEKSOWE ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ 9 lutego 2017 r.
Rosnące znaczenie problematyki dobrostanu psychicznego i szczęścia w psychologii i ekonomii
Główne teorie subiektywnego dobrostanu Zakładające stały potencjalny poziom szczęścia (set point) Niezakładające stałego potencjalnego poziomu szczęścia Teorie genetyczne (Lykken) Teorie potrzeb (teorie warunków życia; teorie motywacji i aktywności; Veenhoven) Teorie adaptacji (Brickman i in., Lewenstein) Teorie porównań i aspiracji (Easterlin, Frank) Teorie szczęśliwego atraktora (Headey i Wearing; Czapiński) Teoria obiektywnego szczęścia (Kahneman)
Zależność wielkości korelacji między dwoma pomiarami wskaźników depresji, poczucia szczęścia i zadowolenia z całego życia od czasu odroczenia pomiarów 0,8 0,7 0,6 Współczynnik korelacji 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Poczucie szcześcia Ocena całego życia Depresja 3 5 7 9 11 13 15 Długośc odroczenia pomiarów w latach
Czy stałość dobrostanu wyklucza, lub osłabia jego reaktywność i czy reaktywność dobrostanu wyklucza, lub osłabia jego znaczenie adaptacyjne oraz sprawcze jako czynnika sprzyjającego powodzeniu życiowemu? Ogólnie: jak pogodzić zmienność ze stałością dobrostanu?
Cebulowa teoria szczęścia pole eudajmonizmu poznawcze procesy wyjaśniania, integracji i interpretacji zdarzeń satysfakcje cząstkowe surowe doznania emocjionalne pole hedonizmu ogólny dobrostan subiektywny (bilans afektywny i oceny poznawcze) wola życia (atraktor szczęścia)
Struktura dobrostanu psychicznego i kierunki zależności według cebulowej teorii szczęścia Wola życia (zasób adaptacyjny) szczęśliwy atraktor Ogólny dobrostan subiektywny satysfakcje cząstkowe (reaktywny wskaźnik sytuacji życiowej warunki życia
Regresja cząstkowa dobrostanu subiektywnego na rozpowszechnienie w populacji 66 krajów genu szczęścia z dominującymi allelami A przy kontroli PKB na mieszkańca R 2 =0,27
Zależność między wiekiem a standaryzowanymi wskaźnikami woli życia, ogólnego dobrostanu subiektywnego i zadowolenia ze zdrowia 0,8 0,6 0,4 0,2 Wola życia Dobrostan subiektywny Zadowolenie ze zdrowia 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 Wiek 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75 76-80 81+
Efektywność szczęśliwego atraktora w zakresie różnych wskaźników dobrostanu psychicznego, czyli wartość predyktywna (procent wyjaśnionej wariancji) wyjściowego poziomu miar dobrostanu dla pozytywnej zmiany czterech wskaźników dobrostanu psychicznego (woli życia, ogólnego dobrostanu subiektywnego, zadowolenia ze zdrowia i zadowolenia z sytuacji finansowej rodziny) między 2003 a 2009 rokiem w różnych grupach wieku (wiek w 2003 r.) Proc. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 16-25 30 56 62 81 26-40 25 41 53 72 Wiek 41-55 24 34 34 72 56-65 15 25 42 77 66+ 7 22 37 72 Wola życia Zadowolenie ze zdrowia Ogólny dobrostan subiektywny Zadowolenie z sytuacji finansowej
Efektywność szczęśliwego atraktora w zakresie różnych wskaźników dobrostanu psychicznego, czyli wartość predyktywna (procent specyficznie wyjaśnionej wariancji) czynników zewnętrznych (zmiany natężenia stresu życiowego, wyjściowego poziomu stresu, zmiany wysokości dochodu i wyjściowego poziomu dochodu)i czynników wewnętrznych ( wyjściowego poziomu odpowiednich miar dobrostanu) dla spadku i wzrostu dwóch syntetycznych wskaźników dobrostanu psychicznego (woli życia i ogólnego dobrostanu subiektywnego) oraz dla satysfakcji cząstkowej (zadowolenia z dochodów rodziny) między 2003 a 2009 rokiem (czynniki wewnętrzne wchodzą do równania regresji jako pierwsze) Spadek woli życia 5,2 3,4 Wzrost woli życia 0,06 65,9 Spadek dobrostanu subiektywnego 1,5 7 Wzrost dobrostanu subiektywnego 1,9 53 Spadek zadowolenia z sytuacji finansowej 9,2 5,8 Wzrost zadowolenia z sytuacji finansowej Spadek zadowolenia ze zdrowia 3,4 5,2 9,9 26 czynniki zewnętrzne czynniki wewnętrzne Wzrost zadowolenia ze zdrowia 4,5 26,9 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 UWAGI: Istotne są wielkości powyżej 0,5.
Dobrostan subiektywny, wola życia i poczucie osamotnienia w różnym czasie przed i po śmierci małżonka 1,5 1 Wola życia Dobrostan subiektywny Poczucie osamotnienia 0,5 0-0,5-1 -1,5 Liczba lat przed i po śmierci -6-4 -2 0 współmałżonka 2 4 6
Dobrostan subiektywny i wola życia w różnym czasie przed i po rozwodzie -0,1-0,4 Wola życia Dobrostan subiektywny -0,7-1 -6-4 -2 0 2 4 Liczba lat przed i po rozwodzie
Dobrostan subiektywny i wola życia w różnym czasie przed i po zawarciu małżeństwa 0,8 0,7 0,6 Dobrostan subiektywny Wola życia 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0-6 -5-4 -3-2 -1 0 1 2 3 4 5 6 Liczba lat przed i po zawarciu małżeństwa
Prawdopodobieństwo zawarcia małżeństwa między 2005 i 2013 rokiem wśród osób stanu wolnego w 2005 r. w zależności od poczucia szczęścia w 2005 r. Prawdopodobieństwo małżeństwa 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 0,27 0,19 0,04 0 Bardzo szczęśliwi Dosyć szczęśliwi Niezbyt szczęśliwi Nieszczęśliwy Poczucie szczęścia
Prawdopodobieństwo rozwodu między 2005 i 2013 rokiem w zależności od poczucia szczęścia w różnym czasie przed rozwodem w próbie panelowej 0,25 0,21 Przwdopodobieństwo rozwodu 0,2 0,15 0,1 0,05 2 lata 4 lata 6 lat 0,03 0,06 0,01 0 Bardzo szczęśliwi Dosyć szczęśliwi Niezbyt szczęśliwi Nieszczęśliwi
Prawdopodobieństwo zachorowania i wyleczenia z choroby między 2013 i 2015 rokiem w zależności od poziomu ogólnego dobrostanu subiektywnego w 2013 r 0,7 Prawdopodobieństwo zachorowania 0,6 0,5 0,4 Wyleczenie Zachorowanie Niski Umiarkowany Wysoki Bardzo wysoki 0,17 0,15 0,13 0,11 0,09 0,07 0,05 Prawdopodobieństwo wyleczenia Poziom dobrostanu
Prawdopodobieństwo poważnej choroby w 2015 roku w zależności od poziomu ogólnego dobrostanu subiektywnego w 2011 r. przy kontroli wieku i poważnej choroby w 2011 r. Prawdopodobieństwo poważnej choroby 0,18 0,16 0,14 0,12 Mężczyźni Kobiety 0,1 Bardzo niski Niski Średni Wysoki Poziom dobrostanu subiektywnego
Prawdopodobieństwo zgonu między 2011 i 2015 rokiem w zależności od poziomu depresji w 2011 r. przy kontroli wieku i stanu zdrowia w 2011 r Prawdopodobieństwo zgonu 0,24 0,2 0,16 0,12 0,08 Mężczyźni Kobiety 0,04 0 Niski Umiarkowany Wysoki Bardzo wysoki Poziom depresji
Prawdopodobieństwo zgonu między 2011 i 2015 rokiem w zależności od ogólnego dobrostanu subiektywnego w 2011 r. przy kontroli wieku i stanu zdrowia w 2011 r Prawdopodobieństwo zgonu 0,05 0,04 0,03 0,02 Mężczyźni Kobiety 0,01 0 Bardzo niski Niski Średni Wysoki Poziom dobrostanu subiektywnego
Prawdopodobieństwo utraty pracy w ciągu dwóch lat w zależności od poziomu dobrostanu subiektywnego 0,16 0,151 Prawd. utraty pracy 0,14 0,12 0,1 0,08 0,101 0,081 0,064 0,06 0,047 0,04 Bardzo niski Niski Przeciętny Wysoko Bardzo wysoki Poziom ogólnego dobrostanu subiektywnego
Prawdopodobieństwo kontynuowania nauki między 2009 i 2015 rokiem wśród mężczyzn i kobiet w wieku 16-28 lat z wykształceniem poniżej średniego w roku 2009 ze względu na poczucie szczęścia w 2009 r. 0,8 0,75 Prawdopodobieństwo 0,7 0,65 0,6 0,55 Mężczyźni 0,5 Kobiety 0,45 0,4 Bardzo szczęśliwi Dosyć szczęśliwi Niezbyt szczęśliwi/nieszczęśliwi
Zależność dobrostanu od dochodu i dochodu od dobrostanu Procent wariancji zmiany ogólnego dobrostanu subiektywnego między rokiem wyjściowym i 2013 wyjaśnionej przez zmianę dochodu osobistego w latach między rokiem wyjściowym i 2013 przy kontroli poziomu dobrostanu psychicznego w pierwszym pomiarze i procent wariancji logarytmu dochodu osobistego w 2013 r. wyjaśnionej przez ogólny dobrostan subiektywny w latach 2003-2013 przy kontroli wysokości dochodu w pierwszym pomiarze (we wszystkich równaniach regresji kontrolowane były dodatkowo wiek, płeć i poziom wykształcenia) 2011-2013 0,2 0,9 dobrostan od dochodu 2009-2013 0,3 0,9 dochód od dobrostanu 2007-2013 0,4 0,9 2005-2013 0,3 1,1 2003-2013 0,2 0,8
Procent wariancji w zakresie zmiany ogólnego dobrostanu subiektywnego wyjaśnionej przez zmianę dochodu osobistego po wyłączeniu efektu poziomu dobrostanu w pierwszym pomiarze i procent wariancji w zakresie wysokości dochodu osobistego wyjaśnionej przez dobrostan psychiczny w pierwszym pomiarze po wyłączeniu wysokości dochodu w pierwszym pomiarze w latach 2011-2013 w podziale na grupy respondentów 10% najbogatszych i 10% najuboższych wg dochodu osobistego w 2011 r. Bogaci 0,9 2,4 dobrostan od dochodu Ubodzy 0,7 1,5 dochód od dobrostanu
Komu pieniądze dają szczęście? Zależność między wzrostem gospodarczym (procentowa zmiana logarytmu PKB na osobę w latach 1995-2005) i procentowym wzrostem zadowolenia z życia w tym samym okresie w krajach ubogich i bogatych Kraje ubogie Kraje bogate R 2 =0,74 (bez Chin i Indii) R 2 =0,06
Komu szczęście daje pieniądze? Związek poczucia szczęścia w latach 90. XX w. z logarytmem wzrostu PKB między 1990 i 2012 r. w 28 krajach zamożnych i 30 krajach ubogich Kraje zamożne Kraje ubogie R 2 =0,44 R 2 =0,19
Współczynniki standaryzowane beta i R 2 w 3 modelach wielokrotnej analizy regresji liniowej dla logarytmu zmiany PKB per capita między 1990 i 2012 rokiem Wszystkie kraje Kraje biedne Kraje bogate Predyktor Model Model Model 1 2 3 1 2 3 1 2 3 Poczucie szczęścia 0,421** 0,274* 0,179-0,238-0,239-0,021 0,650** 0,395* 0,546** Kapitał społeczny 0,371** 0,077 0,430* Wykształcenie 0,801** 0,662** 0,368* Skorygowane R 2 0,160 0,267 0,688 0,015 0,023 0,415 0,399 0,503 0,536 N 59 50 59 32 25 30 267 25 29
Dziękuję