Epidemiologia opisowa. Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM Katowice 2015

Transkrypt

1 Epidemiologia opisowa Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM Katowice 2015

2 ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / Uwarunkowania genetyczne Uwarunkowania środowiskowe? Własne zachowania i poprzednie doświadczenia

3 ? Migracje ludności wg International Organization for Migration,

4 Triada opisowa Kto? Gdzie? Kiedy?

5 Osoba wiek płeć grupa etniczna stan cywilny zawód sytuacja społeczno-ekonomiczna zachowania

6 Miejsce kraj województwo miasto wieś dzielnica Uśrednione wartości surowego współczynnika chorobowości hospitalizowanej z powodu POChP (J41 J44 wg ICD-10) w populacji osób 19 i więcej lat (n/ ), województwo śląskie, wartość uśredniona za okres wg Niewiadomska E. rozprawa doktorska SUM 2015

7 Czas zmienność w czasie lub stabilność zmiany krótko terminowe (dobowe) zmiany sezonowe trendy sekularne średnia dzienna liczba zgonów Średniodobowa liczba zgonów a sezon , Śląsk Kowalska zima wiosna lato jesień ChUK ChUO ZN

8 Model badania opisowego populacja choroba wsk. narażenia A (N A osób) a/n A brak brak możliwości odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie chorują

9 Źródła informacji o stanie zdrowia populacji pierwotne dane z badań cel badania, finanse wtórne dane ze statystyk medycznych i demograficznych cel badania, finanse, dostępność danych

10 Piramidy demograficzne wg Haupt i Kane 1991 Progresywna - Kenia Regresywna USA Stacjonarna - Dania

11 Struktura wg wieku i płci - Polska wg danych GUS, stan

12 Drugie przejście demograficzne Zmiany demograficzne manifestujące się: spadkiem liczby urodzeń oraz liczby zawieranych małżeństw Przesuwaniem średniego wieku rodzenia pierwszego i kolejnych dzieci starsi Przesuwaniem średniego wieku zawierania związków małżeńskich starsi Wzrostem liczby rozwodów i związków nieformalnych

13 Nowa demografia Europy Niska płodność ( 1,5) Wydłużanie życia Migracja wg van. D. Kaa 2003 Nastąpiły zaburzenia w zastępowalności pokoleń Spadek przyrostu naturalnego

14 Przyrost naturalny, przeciętne dalsze trwanie życia Współczynnik przyrostu naturalnego (Urodzenia żywe - zgony) x k (=1000) Liczba ludności Przeciętne dalsze trwanie życia (0 lat; 40 lat; 60 lat) HALE /Healthy Life Expectancy/ - przeciętne dalsze trwanie życia w zdrowiu (0 lat; 40 lat; 60 lat)

15 Przyrost naturalny 2011 r. Dane wg GUS

16 Zadanie 1 Na podstawie dostępnych danych określ : wielkość przeciętnego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn w Polsce w wieku 0 oraz 60 lat czy są różnice pomiędzy mieszkańcami miast i wsi?

17 Powszechnie przyjęte kryteria diagnozowania sytuacji zdrowotnej Kryterium największej umieralności choroby układu krążenia choroby nowotworowe zewnętrze przyczyny zachorowania i zgonu Kryterium największych kosztów społecznych (długość trwania choroby, koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność lub zgon)

18 Kryterium największej umieralności Umieralność (ogólna i specyficzna) Śmiertelność Umieralność proporcjonalna struktura zgonów Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2

19 Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesiąta ICD-10 Kategorie 3-znakowe 21 kategorii głównych w oparciu o wybór choroby zasadniczej i chorób współistniejących Choroba zasadnicza stan, który po przeprowadzeniu właściwej diagnostyki uznano za odpowiedzialny za przyjęcie pacjenta do szpitala lub innej placówki opieki zdrowotnej ICD Version 2007

20 HFA Database

21 Umieralność niemowląt Umieralność wczesna liczba zgonów niemowląt w wieku 0-27 dni w populacji żywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność późna liczba zgonów niemowląt w wieku 28 dni- 11miesięcy w populacji żywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność okołoporodowa liczba urodzeń martwych i zgonów niemowląt w wieku 0-6 dni spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ Współczynnik martwo urodzonych liczba urodzeń martwych spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2

22 Umieralność niemowląt Republika Czeska Niemcy Polska Słowacja Ukraina dane wg HFA db dane wg GUS UN = (Liczba zgonów niemowląt / liczba urodzeń żywych) * 1000

23 Główne przyczyny zgonu zależą m.in. od wieku wg WHO,2003

24 Standaryzowane mierniki stanu zdrowia standaryzowane współczynniki zapadalności, umieralności lub śmiertelności są przydatne w analizach porównawczych są niezależne od struktury badanej populacji tj. od płci, wieku, zawodu czy miejsca zamieszkania najczęściej standaryzację prowadzi się metodą bezpośrednią, czyli z udziałem surowych szczegółowych współczynników

25 Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na ludności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku lat lat Finlandia Francja Japonia Egipt Meksyk

26 Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na ludności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku lat lat Finlandia Francja Japonia Egipt Meksyk

27 Zadanie 2 Oblicz standaryzowane współczynniki zachorowań na czerniaka u mężczyzn w Danii przy założeniu, że standaryzacja odbywa się metodą bezpośrednią z użyciem standardowej piramidy świata. Przyjmij liczbę zachorowań wg danych z udostępnionej tabeli (wg Boniol M, Heanue M)

28 Lp. Wiek w latach Standardowa populacja europejska Standardowa populacja świata Standardowa populacja kadłubowa* Ogółem

29 Kryterium największych kosztów Klasyczne mierniki stanu zdrowia umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość Syntetyczne mierniki stanu zdrowia DALY /Disability Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane niesprawnością QALY /Quality Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane jakością DALE /Disability Adjusted Life Expectancy/ oczekiwana długość życia skorygowana niesprawnością PYLL /Potential Years of Life Lost/ potencjalne utracone lata życia PEYLL /Period Expected Years of Life Lost/ okres utraconych oczekiwanych lat życia HALE /Healthy Life Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 10

30 Global Burden of Disease

31 Zgony i DALYs dla 10 najistotniejszych przyczyn w 2002 r. wg WHO Dane wg European Health Report Public health action for healthier children and populations.who

32 zapadalność chorobowość Dane o chorobach wg L. Gordis, 2004 Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2

33 Zadanie 3 Oblicz roczną zapadalność i umieralność na mieszkańców oraz śmiertelność z powodu zawału mięśnia sercowego w dwóch miastach. Które z miast posiada lepszą sytuację zdrowotną, wyjaśnij dlaczego?

34 Zgony do uniknięcia /avoidable death/ Zgony przedwczesne, które nie miałyby miejsca, gdyby dzięki promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej, a także wysiłkowi personelu medycznego można było zapobiec wystąpieniu choroby, wcześnie ją rozpoznać, skutecznie leczyć i rehabilitować.

35 Nowotwory złośliwe zgony do uniknięcia Zapadalność na 100 tys. SDR na 100 tys. Polska 301,3 214,7 R.Czeska 641,2 234,2 Dania 633,8 218,7 Węgry 772,2 263,8 Rumunia 240,0 177,9 Szwajcaria 1273,6 152,3 Europa 369,7 185,3 wg HFA Database 2003

36 Zalety epidemiologicznego badania opisowego szacuje częstość, zapadalność lub umieralność w różnych populacjach lub podgrupach, z uwzględnieniem miejsca oraz wieku osób opisuje zmienność zjawisk zdrowotnych w czasie nie wymaga dużych nakładów finansowych

37 Wady epidemiologicznego badania opisowego stosuje się dane z rutynowej sprawozdawczości zazwyczaj brak danych standaryzowanych istnieje możliwość popełnienia błędu wnioskowania brak danych o narażeniu uniemożliwia określenie związków przyczynowo-skutkowych

38 Case plotting mapowanie w odniesieniu do zachorowań lub zgonów z powodu chorób zakaźnych PRZYKŁAD 1848 John Snow mapa zgonów z powodu cholery podczas epidemii w Londynie

39 Case plotting jako pierwszy krok w rozpoznaniu sytuacji epidemiologicznej

40 Umieralność z powodu nowotworów w Polsce, SDR w 2005 r. Mężczyźni śr dla kraju 197,5/100 tys. Kobiety śr dla kraju 105,4/100 tys wg KRN, Kowalska 2008

41 Standaryzowany wsp. zachorowalności na nowotwory w Polsce w 2005r. Mężczyźni śr dla kraju 253,6/100 tys Kobiety śr dla kraju 191,8/100 tys wg KRN, Kowalska 2008

42 Triada w epidemiologii analitycznej GOSPODARZ ZWIĄZEK ŚRODOWISKO

43 Zalecana literatura regulamin