Copyright 2012 Daniel Szydłowski

Przedmiot rzeczywisty wykonany na podstawie rysunku prawie nigdy nie odpowiada obrazowi nominalnemu. Różnice, spowodowane różnymi czynnikami, mogą dotyczyć wymiarów liniowych i kątowych, kształtu, stanu powierzchni itp. Wymiar nominalny Ø 50,00 Wymiar górny Ø 50,40 Wymiar dolny Ø 49,50 Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 2

Dwa wymiary: największy B i najmniejszy A wyznaczają granice odstępstwa od założonego (idealnego) wymiaru nominalnego, a takie podejście do wymiarowania nazywa się tolerowaniem wymiaru. Wymiar tolerowany jest podawany na rysunku technicznym w postaci wymiaru nominalnego oraz odchyłek, górnej i dolnej. W praktyce nie jest bowiem możliwe wykonanie części maszyn dokładnie na określony wymiar. Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 3

Do, Dw - wymiar nominalny otworu, wałka, A, B wymiar graniczny, Bo, Bw wymiar górny otworu, wałka, Ao, Aw wymiar dolny otworu, wałka, ES, es odchyłka górna otworu, wałka, EI, ei odchyłka dolna otworu, wałka, To,Tw tolerancja otworu, Copyright wałka, 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 7

Układ tolerancji znormalizowane wartości tolerancji i odchyłek granicznych. Zakres wymiarów nominalnych do 3500mm jest podzielony na 21 przedziałów. Położenie pola tolerancji względem linii zerowej określa tzw. odchyłka podstawowa. Odchyłka podstawowa jest ta, która jest bliższa zerowej. W przypadku wymiarów tolerowanych odchyłki podstawowe podkreślone linią falistą. Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 8

Otwór i wałek, oznaczone odpowiednimi symbolami H i h nazywa się podstawowymi. Obowiązuje 20 klas dokładności, które oznacza się symbolami cyfrowymi: 01; 0; 1; 2; 18 w kierunku malejącej dokładności. Klasa dokładności decyduje o wartości tolerancji. Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 9

Pomiędzy wymiarami i odchyłkami zachodzą następujące zależności: dla wymiaru zewnętrznego Bw N = es Bw = es + N Aw N = ei Aw = ei + N dla wymiaru wewnętrznego Bo N = Es Bo = Es + N Ao N = Ei Ao = Ei + N Tolerancja dla wymiaru zewnętrznego T = Bw Aw Tolerancja dla wymiaru wewnętrznego T = Bo Ao Wymiar tolerowany to wymiar nominalny łącznie z odchyłkami. Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 10

Rodzaje tolerowań: tolerowanie symetryczne obie odchyłki są jednakowe, tolerowanie asymetryczne jedna z odchyłek jest równa zeru, tolerowanie asymetryczne dwustronne wartości i znaki odchyłek są różne, tolerowanie asymetryczne jednostronne obie odchyłki mają jednakowe znaki. Tolerowanie swobodne - odchyłki wymiarów dobiera konstruktor według własnego uznania. Tolerowanie normalne odchyłki wymiarów przyjmuje się według znormalizowanego układu tolerancji wałków i otworów (dla wymiarów do 3150 mm). Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 11

Ćwiczenie 1 Wałek o średnicy 30 mm należy wykonać w zakresie wymiarów 29,8 mm i 30,02mm. Oblicz odchyłki i tolerancje. Dane: wymiar nominalny N = 30 mm, górny wymiar graniczny Bw = 30,02 mm, dolny wymiar graniczny Aw = 29,8 mm. Ćwiczenie 2 Oblicz wymiary graniczne i tolerancję wymiaru Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 14

Podczas projektowania urządzeń pasowanie wałka i otworu uzyskuje się poprzez stosowanie zasady stałego wałka lub zasady stałego otworu. Zasada stałego wałka: średnica otworu tolerowana jest zawsze asymetrycznie w głąb materiału. Górna odchyłka wałka podstawowego h jest równa zeru. Zasada stałego otworu: średnica wałka tolerowana jest zawsze asymetrycznie w głąb materiału. Odchyłka dolna otworu podstawowego H jest równa zeru. Powszechnie stosuje się zasadę stałego otworu. Można tolerować nie tylko średnice wałków i otworów, lecz także wszystkie inne wymiary liniowe. Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 19

Pasowanie luźne jest to pasowanie, w którym jest zawsze zapewniony luz. Pasowanie ciasne jest pasowanie, w którym jest zawsze zapewniony wcisk. Pasowanie mieszane to takie pasowanie, w którym, w zależności od wymiarów, może wystąpić zarówno luz jak i wcisk. Pasowanie luźne, dla którego Pmax i Pmin są dodatnie. Pasowanie ciasne, dla którego Pmax i Pmin sa ujemne Pasowanie mieszane, w którym Pmax jest dodatnie, a Pmin ujemne Tolerancja pasowania jest to suma tolerancji otworu i wałka Tp=To+Tw lub Tp=Pmax-Pmin Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 20

Ćwiczenie 1 Określ zasadę pasowania otworu z wałkiem Ćwiczenie 2 Dla pasowania 40 H7/h6 (zasada stałego otworu) dobierz wartości liczbowe odchyłek otworu i wałka. Copyright 2012 Daniel Szydłowski 2012-10-23 23