Pieniądz Polityka pieniężna Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz
PIENIĄDZ Pieniądz to niezwykłe dobro. Na równi z miłością stanowić może źródło najwyższego szczęścia człowieka. Na równi ze śmiercią leży u podstaw największych ludzkich tragedii. Od wielu wieków w dwojaki sposób zaprząta uwagę ludzkości, niekiedy jest dobrem występującym w wielkiej obfitości lecz niepewnym, niekiedy jest pewnym ale rzadkim. Ponadto jest jeszcze grupa ludzi dla których pieniądz ma jeszcze jeden zespół właściwości: jest dobrem niepewnym i rzadkim. John Kenneth Galbraith
Pieniądz Teoria pieniądza jest jak japoński ogród. Stanowi estetyczną jedność wywodzącą się z różnorodności. [ ] Zarówno japoński ogród jak i teoria pieniądza mogą zostać w pełni docenione, jeśli będą postrzegane z różnych punktów widzenia [ ] Milton Friedman The Optimum Quantity of Money
Pieniądz a wymiana Dlaczego Robinson Crusoe nie potrzebował pieniędzy???? Bo na wyspie byli tylko: on i Piętaszek! Czy nam jest potrzebna wymiana? Czy nam są potrzebne pieniądze?
Warunki wymiany Założenie o równowartości wymienianych towarów (Od Arystotelesa do Marksa), Każda strona czerpie korzyść z wymiany, jest ona dobrowolna (wolność), każda ze stron wyżej ceni to co otrzymuje niż to co posiada (Szkoła Austriacka).
Pieniądz jego powstanie Ewolucja pieniądza, powstanie pieniądza to proces. Forma pieniądza jest wynikiem stopniowej selekcji środka wymiany na (wolnym) rynku. Żaden podmiot (rząd) nie ma możliwości tworzenia pieniądza dla gospodarki. Pieniądzem staje się to co jest powszechnie akceptowane przez społeczeństwo.
Ewolucja pieniądza Pieniądz jest wszystkim co służy jako powszechnie akceptowalny nośnik wymiany. Pieniądz definiujemy jako powszechnie akceptowalny w danym kraju środek płatniczy. 7
Ewolucja pieniądza Cechy materiału z jakiego wykonany jest pieniądz: Łatwo podzielny, Trwały, Stosunkowo wygodny w transporcie, Rzadki, a więc sam stanowi pewną wartość i jest stosunkowo trudny do podrobienia
Ewolucja pieniądza Barter wymiana jednych dóbr na inne. Barter jest lepszy od całkowitego braku handlu jednak nastręcza sporych trudności. Głodny krawiec kontra nagi rolnik czy się spotkają? Słabości barteru W miarę rozwoju gospodarek zaprzestano wymiany barterowej zastępując ją wymianą dobra na pieniądze. 9
Ewolucja pieniądza Pieniądz jako środek wymiany pojawił się po raz pierwszy w historii pod postacią towarów. W ramach waluty w różnych czasach funkcjonowały przeróżne dobra: bydło oliwa z oliwek piwo lub wino miedź, żelazo złoto i srebro diamenty pierścienie 10
Ewolucja pieniądza Inne towary używane jako środek wymiany: Tytoń w kolonialnej Wirginii, Cukier w Indiach Zachodnich, Sól w Abisynii, Gwoździe w Szkocji, Zboże, Paciorki, Herbata, Muszelki kauri (monetki), Haczyki wędkarskie
Ewolucja pieniądza Aż do XVIII wieku pieniądz towarowy ograniczał się wyłącznie do metali: srebra i złota. Obydwie formy pieniądza miały wartość wewnętrzną, co oznacza, że były wartościowe same w sobie. Pieniądz metalowy miał swoje wady, ponieważ należało go pozyskiwać z rzadkich zasobów i przeciwnie czasem mogło się to okazać zbyt łatwe, gdy niespodziewanie natrafiono na żyłę złota. 12
Ewolucja pieniądza Pieniądz współczesny nie stanowi obiektu pożądania sam w sobie, lecz z powodu dóbr, które można za niego kupić. Gotówkowy papierowy (banknoty i bilon), Bezgotówkowy (bankowy, żyrowy, wkładowy) jest to zapis na rachunku bankowym, pieniądz kreowany przez banki Elektroniczny (karty płatnicze)
Współczesny pieniądz Fiducjarny oparty na zaufaniu społecznym (on ma wartość dopóki ludzie myślą, że ma wartość) https://www.youtube.com/watch?v=xyl-wklockg
Pieniądz to towar Występuje w określonej ilości, Ma swoją cenę, Jest przedmiotem wymiany handlowej (jest kupowany i sprzedawany), jest przechowywany (ma wartość, jest aktywem), Różni się od innych towarów tym, że popyt nań wiąże się przede wszystkim z funkcją wymiany.
Istota i funkcje pieniądza Funkcje jakie pełni pieniądz: środek wymiany (cyrkulacji), jednostka obrachunkowa (miernik wartości dóbr i usług), środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności), środek przechowywania bogactwa. 16
Istota i funkcje pieniądza Pieniądz pełni funkcje jednostki obrachunkowej, w której wyrażane są ceny towarów. Wystarczy znać wartość różnych towarów i wartość jednostki pieniężnej. Wartość jednostki pieniężnej określa państwo, wprowadzając tak zwaną skalę cen, czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniądza i sposób jej dzielenia na mniejsze części. 17
Istota i funkcje pieniądza W momencie zawierania transakcji pieniądz nie występuje realnie, pełni on jedynie funkcje jednostki rozrachunkowej (miernika wartości). Pieniądz realny pojawia się dopiero później, gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty albo też reguluje inne zobowiązania (np. Podatki). Pieniądz pełni wówczas funkcję środka płatniczego. Transakcje kredytowe oznaczają odroczoną spłatę zobowiązań i wiążą się ze stratami dla sprzedawców. 18
Istota i funkcje pieniądza Pieniądz jako środek wszędzie przyjmowany i poszukiwany, pozwala przechowywać siłę nabywczą. Wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności, z chwilą gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy, wychodzą z obiegu i stają się środkiem tezauryzacji (przechowywania bogactwa). Aby pieniądz w sposób satysfakcjonujący pełnił tę funkcję, musi mieć stabilną siłę nabywczą. 19
Prawo Kopernika - Greshama Mikołaj Kopernik (1473-1543): projekt reformy walutowej (1517); memoriał w tej sprawie przedłożony przez Koprenika na sejmiku w Toruniu (1519), został poszerzony (1526) i ujęty w formę traktatu pt. Monetae cudendae ratio; sformułował w nim Kopernik zasady reformy monetarnej oparte na projekcie poprawy pieniądza i ujednolicenia monety pruskiej i polkiej. Thomas Gresham (1519-1579), zwolennik merkantylizmu
Prawo Kopernika - Greshama Wypieranie z obiegu lepszej monety przez gorszą, pieniądz, któremu rząd nada sztucznie zawyżoną wartość, będzie wypierał z obiegu pieniądz, którego wartość zostanie sztucznie zaniżona Prawo to nazwano później prawem Greshama, któremu niesłusznie przypisywano Jego odkrycie.
Wyspa Kamiennego Pieniądza 1899-1919 Wyspy Karoliny, należące do Mikronezji, były kolonią niemiecką. Wyspa Uap (Yap) najbardziej wysunięta na zachód wyspa tego archipelagu. 1903 r. antropolog William Henry Furness III spędził na wyspie kilka miesięcy, w 1910 napisał książkę Wyspa Kamiennego Pieniądza
Rys. 1 Na wyspie Yap brakuje złóż metali, dlatego jej mieszkańcy byli zmuszeni do poszukiwań innego trwalszego i rzadkiego surowca, który pełniłby funkcje pieniądza. Takim cennym środkiem okazały się wapienie zwane rai, grube krążki z dziurkami w środku dla ułatwienia transportu. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing
Wyspa kamiennego pieniądza Źródło: Caroline Furness Jayne "String Figures and How To Make Them", 1904 r.
Rys. 2 Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing Wartość rai zależała od wielkości kamienia. Wydobywano je i obrabiano na sąsiedniej wyspie. Brak wapieni na wyspie Yap gwarantował wysoką wartość wymienną i utrudniał fałszowanie.
Rys. 3 Monety Yapskie miały jedną ważną cechę. Przy transakcjach sprzedaży żaden z handlarzy nie zmieniał fizycznie stanu posiadanych zasobów pieniężnych. Kiedy transport wielu ciężkich kamieni stawał się uciążliwy, przyjmowano do wiadomości nowy stan posiadania. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing
Wyspa kamiennego pieniądza
Rys 4. Bogata rodzina i jej przodek. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing
Rys. 5 Handel kamieniami rai ostatecznie ustał na początku XX wieku w wyniku sporów między Hiszpanami i Niemcami o wpływy w Mikronezji. Kiedy Cesarska Armia Japońska zajęła wyspę w czasie II wojny światowej, część kamieni wykorzystywana była jako materiał budowlany albo kotwice. Ilustracje: Katarzyna Rajzer, Studentka PWr, Kierunek studiów: Zarządzanie i Marketing
Wyspa kamiennego pieniądza
Zasoby pieniądza Podstawowym agregatem pieniężnym w makroekonomii jest M1. Nazywa się go też pieniądzem transakcyjnym. W rozważaniach teoretycznych ekonomiści przez pieniądz rozumieją najczęściej gotówkę oraz salda na bankowych rachunkach na żądanie (np. a vista). W praktyce w każdym kraju funkcjonują szersze definicje pieniądza obejmujące różne składniki aktywów finansowych, czyli przyjmujące różne miary ilościowe zasobów pieniądza. 31
Zasoby pieniądza W Stanach Zjednoczonych na M1 składają się: Pieniądz gotówkowy to monety i banknoty znajdujące się poza systemem bankowym. Stanowi połowę całego M1. Rachunki bieżące pieniądze zgromadzone w depozytach bankowych i innych instytucjach finansowych, na które można wystawić czek i wycofać je na żądanie. 32
Zasoby pieniądza W Wielkiej Brytanii wyodrębnia się następujące miary zasobów pieniądza: M0, M1, M2, M3, M4 i M5. M0 jest najwęższą miarą zasobów pieniądza. Agregat ten obejmuje pieniądze będące w obiegu oraz pogotowie kasowe banków komercyjnych i ich wkłady gotówkowe w banku centralnym. Zasoby M0 są określane jako baza monetarna lub pieniądz wielkiej mocy. 33
Zasoby pieniądza Następny agregat, określany jako M1, obejmuje pieniądze będące w obiegu oraz wkłady bankowe na żądanie sektora prywatnego. Depozyty te w każdej chwili i bez ograniczeń mogą być wycofane z banku do regulowania bieżących płatności. Agregat M1 traktowany jest jako podstawowa miara pieniądza w roli środka płatniczego. Kolejne miary zasobów pieniądza mają coraz szersze znaczenie (wkłady terminowe prywatne, wkłady sektora publicznego, wkłady i udziały towarzystw ubezpieczeniowych, bony skarbowe, obligacje, papiery wartościowe). 34
Zasoby pieniądza W Polsce, wg zasad NBP, wyodrębnia się miary pieniądza: M0 - baza monetarna - pieniądz gotówkowy oraz wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego Agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj. poza kasami banków), depozyty złotowe (na żądanie i oszczędnościowe) gospodarstw domowych oraz depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie. Agregat M2 obejmuje również depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Począwszy od marca 2002 r. szeroki pieniądz M3 stał się podstawową kategorią analityczną i publikacyjną dla podaży pieniądza w Polsce. 35
Popyt na pieniądz Wielkość popytu na pieniądz zależy od: wielkości produkcji różnych dóbr, liczba zawieranych transakcji, przeciętnego poziomu cen produktów i usług, nominalnej i realnej stopy oprocentowania środków pieniężnych, kosztu posiadania pieniądza oraz kosztu zmiany jednych aktywów na inne. 36
Podaż pieniądza Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu. Podaż pieniądza podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego oraz różnych agend i instytucji rządowych, na wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć. 37
Zasoby pieniądza 38
Aktywa głównych instytucji finansowych w USA 1965 2007 Aktywa (mld $) Odsetek Aktywa (mld $) Odsetek Rezerwa Federalna 112 11 2 863 5 Banki komercyjne 342 33 11 195 18 Inne instytucje kredytowe 198 19 2 575 4 Towarzystwa emerytalne i ubezpieczeniowe Rynki pieniężne i fundusze inwestycyjne Firmy udzielające kredytów hipotecznych (rządowe) 325 31 16 557 27 43 4 11 509 19 20 2 9 322 15 Papiery wartościowe 0 0 4 221 7 Domy maklerskie i inne 10 1 3 095 5 Razem 1 050 100 61 337 100 Odsetek PKB 146% 450%
Powstanie i rozwój systemu bankowego Lichwiarze i lichwa, Średniowieczni złotnicy i handlarze pieniędzmi, Pierwsze banki handlowe po raz pierwszy połączono świadczenie dwóch rodzajów usług przez jedną instytucję, tj. udzielanie pożyczek i przyjmowanie depozytów. Złotnicy przechowują złoto i kosztowności swoich klientów
Pierwsze banki komercyjne: Nazwa bank pochodzi od włoskiej nazwy kontuaru (banco stół), za którym prowadzono transakcje finansowe 1. Na północy Włoch: Casa di San Giorgio w Genui 1586 r., Banco de Rialto w Wenecji 1587 r., Banco di San Ambrosio w Mediolanie 1593, 2. Na północy Europy: W Amsterdamie -1609 r., W Hamburgu 1619 r., W Rotterdamie 1635 r.,
Funkcje banków Do podstawowych funkcji banków należą: przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki, świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego, udzielanie kredytów, kreowania pieniądza. 42
Funkcje banków Duży wpływ na deponowanie pieniędzy w bankach ma porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji. Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji otrzymujemy dodatnią realną stopę procentową. Ważną funkcją banków jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między różnymi podmiotami życia gospodarczego. Natomiast udzielając kredytu bank ponosi ryzyko związane z nie spłacaniem rat. 43
Funkcje banków W zależności od przedmiotu pożyczki wyróżniamy: kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) występuje wówczas gdy normalna transakcja kupna sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu spłaty; jest to kredyt krótkoterminowy; kredyt pieniężny polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki. 44
Kreacja pieniądza Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określoną ilość swoich rezerw w postaci gotówki lub innych płynnych aktywów. Związane jest to z regulowaniem działalności banków przez państwo (za pośrednictwem banku centralnego) w celu ograniczenia niebezpieczeństwa niewypłacalności banków i zwiększenia zaufania społeczeństwa do systemu bankowego. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn. minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych. 45
Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Do banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000 zł. Stopa rezerw obowiązkowych (z ro ) wynosi 20%. Oznacza to, że gotówka wpłacona do banku A tworzy możliwość kredytu, czyli kreacji podaży pieniądza, w wysokości 800 zł. Pożyczkobiorca X cały swój kredyt przeznacza na zakup maszyn i urządzeń u przedsiębiorcy Y, który wszystkie przychody z tej transakcji umieszcza w banku B. Nowy depozyt przy założeniu rezerw obowiązkowych stwarza bankowi możliwość udzielenia kredytu na kwotę 640 zł (800 zł 20% 800zł). 46
Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Jeśli kredyt ten w całości trafi do banku C, to stworzy on możliwość dalszej kreacji pieniądza w wysokości 512 zł. O tym jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego (1000 zł) decyduje współczynnik kreacji depozytów. Stanowi on odwrotność stopy rezerw obowiązkowych banków i informuje ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego. k dp z 1 ro 47
Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Banki Wkłady pieniężne Rezerwy obowiązkowe Rezerwy nadobowiązkowe A 1000 200 800 B 800 160 640 C 640 128 512 D 512 103 409 E 409 82 327 F 327 65 262 Pozostałe banki 1312 262 1050 System bankowy 5000 1000 4000 48
Stopa procentowa Oprocentowanie [%] Obowiązujące od dnia Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa depozytowa NBP Stopa redyskonta weksli 24,00 15,50 5,50 4,00 4,25 3,25 3,00 27,00 20,00 7,00 5,50 5,75 4,75 4,50 4,00 2,50 2,75 1,75 1,50 6,00 4,25 4,50 3,50 3,25 26.02.1998 10.12.1998 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013 26.02.1998 10.12.1998 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013
Kreacja pieniądza 50
Podstawowe stopy procentowe NBP w latach 1998-2015
Kreacja pieniądza W rzeczywistości współczynnik kreacji depozytów będzie niższy, zatem wielkość kreowanego pieniądza będzie niższa ponieważ: 1. Stopa rezerw utrzymywanych przez banki komercyjne (z r ) jest zazwyczaj wyższa od stopy rezerw obowiązkowych. 2. Kredyty udzielane przez banki nie są w całości przekształcane w depozyty bankowe, tylko część uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego. 52
Bank Centralny Bank Centralny to instytucja, która w imieniu państwa prowadzi politykę pieniężną, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność, kontroluje podaż pieniądza w gospodarce, zarządza długiem państwa, przechowuje wkłady państwa, może finansować wydatki państwa.
Bank centralny Funkcje banku centralnego: 1. posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego, 2. pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek, 3. pełni funkcje banku państwa prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową, 4. stabilizuje rynki finansowe występuje jako kredytodawca ostatniej instancji wspomaga pożyczkami banki, 5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu. 54
Podstawowe funkcje banku centralnego Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.
Podstawowe funkcje banku centralnego Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
Bank centralny Możliwe postacie zależności banku centralnego od rządu: 1. Bank centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez jego ingerencji. Podstawowym celem banku jest stabilność cen. Są to banki: niemiecki, szwajcarski, amerykański, japoński i inne. 2. Bank centralny jest zależny od rządu. Rząd określa kierunki polityki banku, pozostawiając mu zadanie wykonawcze. Polityka monetarna banku wspomaga rządową politykę gospodarczą. Są to banki: Francji, Anglii, Hiszpanii, i inne. 57
Bank centralny Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza poprzez: zmiany stopy rezerw obowiązkowych, zmiany stopy dyskontowej, operacje otwartego rynku. 58
Bank centralny Określenie stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Przyczyny wprowadzenia rezerw obowiązkowych: zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych i utrzymanie płynności, konieczność regulowania podaży pieniądza w gospodarce poprzez kontrolowanie zdolności do kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne. 59
Bank centralny Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych: ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków, obniża potencjalne zyski banków komercyjnych, mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników, zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych. Oznacza to obniżenie mnożnika pieniężnego, zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce, zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych spadek aktywności gospodarczej. 60
Bank centralny Do odwrotnych skutków prowadzi obniżenie stopy rezerw obowiązkowych. Mnożnik kreacji pieniądza rośnie, zatem wzrasta podaż pieniądza w obiegu. Dzięki kredytom rośną dochodu oraz popyt przedsiębiorstw, co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej. 61
Bank centralny Stopa redyskontowa jest stopą procentowa pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym. Im bardziej przewyższa ono oprocentowanie rynkowe, tym więcej gotówki utrzymują w pogotowiu banki komercyjne, bojąc się, że przypadkowa fluktuacja liczby zgłaszających się po nią klientów zmusi je do zaciągnięcia drogiego kredytu w banku centralnym. Zmiany stopy redyskontowej wpływają na wysokość stosunku rezerw gotówki w banku do wielkości wkładów na żądanie i w efekcie na podaż pieniądza. 62
Bank centralny Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredyty, prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Gdy stopa redyskontowa jest obniżona spadek kosztu kredytu skłania banki do sprzedawania większej liczby weksli bankowi centralnemu. Wzrastają rezerwy banków komercyjnych co prowadzi do zwiększenia liczby kredytów. Rośnie podaż pieniądza w gospodarce. 63
Bank centralny Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych. Skarb państwa emituje papiery wartościowe o różnym terminie wykupu, np. kilkumiesięczne weksle skarbowe, roczne obligacje czy skrypty wieczyste. Transakcjami kupna sprzedaży papierów wartościowych zajmuje się bank centralny. W tym przypadku bank centralny bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza w gospodarce. Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia pieniądza w obiegu (spadku podaży pieniądza). Skupując papiery wartościowe bank zwiększa podaż pieniądza na rynku. 64
Bank centralny Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej. Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych w sytuacji, gdy uważa, że jego interwencja na rynku finansowym jest niezbędna, np. skupuje weksle skarbowe w celu zwiększenia podaży pieniądza na rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej. 65
Bank centralny Polityka ekspansywna polega na: obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych, obniżeniu stopy redyskontowej, skupie papierów wartościowych przez bank centralny. (zwiększenie podaży w celu pobudzenia aktywności) 66
Bank centralny Polityka restrykcyjna polega na: podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych, podniesieniu stopy redyskontowej, sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny. (ograniczenie podaży i zmniejszenie aktywności) 67
Kurs walutowy Polityka kursu walutowego jedno z narzędzi polityki gospodarczej państwa związane z kształtowaniem kursu walutowego oraz warunków działania rynku walutowego dla realizacji postawionych celów. Od stosowanych zasad polityki kursu walutowego zależny jest system walutowy określonego obszaru, a w konsekwencji reguły obrotu i wymienialności walut. Polityka kursu walutowego realizowana jest w środowisku międzynarodowego systemu walutowego. Dzięki narzędziu, jakim jest kurs walutowy państwo może oddziaływać na obroty z zagranicą oraz popyt wewnętrzny. 68
Kurs walutowy Instrumenty polityki kursowej Instrumenty polityki kursowej można podzielić na rynkowe oraz administracyjne. Do instrumentów rynkowych zalicza się interwencje banku centralnego na rynku walutowym, w tym bezpośrednią sprzedaż lub zakup walut obcych na rynku oraz swapy walutowe. Do narzędzi administracyjnych z zakresu polityki kursowej zalicza się modyfikację parytetu waluty krajowej w stosunku do innych walut oraz ograniczenia walutowe. Modyfikacja parytetu może obejmować dewaluację, rewaluację lub modyfikację rozpiętości przedziału dopuszczalnych wahań kursu waluty wokół parytetu. Do ograniczeń walutowych zaliczane są: określanie kwot wpływów z eksportu, określanie kwot wydatków na import, limitowanie wielkości inwestycji zagranicznych w kraju i inwestycji krajowych za granicą, ograniczenie ilości dewiz w obrocie turystycznym, ograniczenie działalności nierezydentów oraz ustanawianie pułapów na przepływy kapitałowe. 69
Kurs walutowy Podstawowe typy reżimów kursowych obejmują: - stały kurs walutowy, - płynny kurs walutowy, - rozwiązanie pośrednie, łączące elementy kursu stałego i płynnego. W Polsce, zgodnie z artykułem 24 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim: 1. NBP realizuje politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą. 2. Zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą. 3. NBP ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych. 70
Kryteria konwergencji Stabilność cen Jest to jedno z trzech kryteriów o charakterze monetarnym. Poziom inflacji danego państwa w ciągu roku poprzedzającego badanie nie może przekraczać o więcej niż 1,5 proc. inflacji trzech państw Unii Europejskiej o najbardziej stabilnym poziomie cen. Inflację tę mierzy się wskaźnikiem HICP, nie zaś CPI. Sytuacja fiskalna Państwo członkowskie nie może być zatem objęte procedurą nadmiernego deficytu (EDP), która związana jest z przekroczeniem wskaźników odnoszących się do sektora instytucji rządowych i samorządowych. Wskaźniki te wynoszą 3% PKB w odniesieniu do deficytu oraz 60% PKB w odniesieniu do zadłużenia, jednak w praktyce przy ocenie uwzględnia się raczej tendencję, nie zaś poziom wartości referencyjnych w jednym określonym momencie. Ponadto uwzględnia się m.in. wyzwania stojące aktualnie przed budżetem danego państwa, jak np. podejmowanie określonych reform. 71
Kryteria konwergencji Kurs walutowy Drugim kryterium o charakterze monetarnym jest kryterium kursu walutowego. Państwa członkowskie zobowiązane są do uczestnictwa w europejskim mechanizmie kursowym przez minimum dwa lata, bez poważnych napięć. Ocena pomyślności pozostawania w mechanizmie wydawana jest przez Europejski Bank Centralny. W okresie przebywania w ERM II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty krajowej względem euro. Obecnie maksymalne dopuszczalne pasmo wahań kursowych wynosi ±15% odchylenia względem wyznaczonego kursu centralnego. Stopy procentowe Ostatnim kryterium związanym z polityką monetarną jest kryterium stóp procentowych. Przy ocenie jego wypełnienia brane są te same trzy państwa, co przy kryterium inflacyjnym. Kryterium głosi, że w ciągu roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać stopy procentowej wspomnianych państw o więcej niż 2 pkt. procentowe. 72
Kryteria konwergencji 73
Kryteria konwergencji 74