PIENIĄDZ. John Kenneth Galbraith

Transkrypt

1

2 PIENIĄDZ Pieniądz to niezwykłe dobro. Na równi z miłością stanowić może źródło najwyższego szczęścia człowieka. Na równi ze śmiercią leży u podstaw największych ludzkich tragedii. Od wielu wieków w dwojaki sposób zaprząta uwagę ludzkości, niekiedy jest dobrem występującym w wielkiej obfitości lecz niepewnym, niekiedy jest pewnym ale rzadkim. Ponadto jest jeszcze grupa ludzi dla których pieniądz ma jeszcze jeden zespół właściwości: jest dobrem niepewnym i rzadkim. John Kenneth Galbraith

3 Pieniądz Teoria pieniądza jest jak japoński ogród. Stanowi estetyczną jedność wywodzącą się z różnorodności. [ ] Zarówno japoński ogród jak i teoria pieniądza mogą zostać w pełni docenione, jeśli będą postrzegane z różnych punktów widzenia [ ] Milton Friedman The Optimum Quantity of Money

4 Pieniądz a wymiana Dlaczego Robinson Crusoe nie potrzebował pieniędzy???? Bo na wyspie byli tylko: on i Piętaszek! Czy nam jest potrzebna wymiana? Czy nam są potrzebne pieniądze?

5 Warunki wymiany Założenie o równowartości wymienianych towarów (Od Arystotelesa do Marksa), Każda strona czerpie korzyść z wymiany, jest ona dobrowolna (wolność), każda ze stron wyżej ceni to co otrzymuje niż to co posiada (Szkoła Austriacka).

6 Rodzaje wymiany Bezpośrednia barter towar za towar Pośrednia, np. masło pieniądz (w różnej formie) Wybrany towar pełni funkcję środka wymiany

7 Cechy materiału z jakiego wykonany jest pieniądz Łatwo podzielny, Trwały, Stosunkowo wygodny w transporcie, Rzadki, a więc sam stanowi pewną wartość i jest stosunkowo trudny do podrobienia

8 Przykładowe towary używane jako pieniądz (środek wymiany) Tytoń w kolonialnej Wirginii, Cukier w Indiach Zachodnich, Sól w Abisynii, Bydło w starożytnej Grecji, Gwoździe w Szkocji, Miedź w starożytnym Egipcie, Zboże, Paciorki, Herbata, Muszelki kauri (monetki), Haczyki wędkarskie,

9 Przykładowe towary używane jako pieniądz (środek wymiany) Srebro, Złoto, Miedź.

10 Pieniądz jego powstanie Ewolucja pieniądza, powstanie pieniądza to proces. Forma pieniądza jest wynikiem stopniowej selekcji środka wymiany na (wolnym) rynku. Żaden podmiot (rząd) nie ma możliwości tworzenia pieniądza dla gospodarki. Pieniądzem staje się to co jest powszechnie akceptowane przez społeczeństwo.

11 Pieniądz to towar Występuje w określonej ilości, Ma swoją cenę, Jest przedmiotem wymiany handlowej (jest kupowany i sprzedawany), jest przechowywany (ma wartość, jest aktywem), Różni się od innych towarów tym, że popyt nań wiąże się przede wszystkim z funkcją wymiany.

12 Prawo Kopernika - Greshama Mikołaj Kopernik ( ): 1517 projekt reformy walutowej, 1526 traktat pt. Monetae cudendae ratio Thomas Gresham ( ), zwolennik merkantylizmu:

13 Prawo Kopernika - Greshama Wypieranie z obiegu lepszej monety przez gorszą, pieniądz, któremu rząd nada sztucznie zawyżoną wartość, będzie wypierał z obiegu pieniądz, którego wartość zostanie sztucznie zaniżona

14 Wyspa Kamiennego Pieniądza Wyspy Karoliny, należące do Mikronezji, były kolonią niemiecką, Wyspa Uap (Yap) najbardziej wysunięta na zachód wyspa tego archipelagu r. antropolog William Henry Furness III spędził na wyspie kilka miesięcy, W 1910 napisał książkę Wyspa Kamiennego Pieniądza

15 Rys. 1 Na wyspie Yap brakuje złóż metali, dlatego jej mieszkańcy byli zmuszeni do poszukiwań innego trwalszego i rzadkiego surowca, który pełniłby funkcje pieniądza. Takim cennym środkiem okazały się wapienie zwane fei, grube krążki z dziurkami w środku dla ułatwienia transportu.

16 Rys. 2 Wartość fei zależała od wielkości kamienia. Wydobywano je i obrabiano na sąsiedniej wyspie. Brak wapieni na wyspie Yap gwarantował wysoką wartość wymienną i utrudniał fałszowanie.

17 Rys. 3 Monety Yapskie miały jedną ważną cechę. Przy transakcjach sprzedaży żaden z handlarzy nie zmieniał fizycznie stanu posiadanych zasobów pieniężnych. Kiedy transport wielu ciężkich kamieni stawał się uciążliwy, przyjmowano do wiadomości nowy stan posiadania.

18 Rys 4. Bogata rodzina i jej przodek.

19 Rys. 5 Sankcje Niemców

20 Funkcje pieniądza Środka wymiany (cyrkulacji), Jednostki rozrachunkowej (obrachunkowa), czyli miernika wartości produktów i usług, w nim wyrażone są ceny i prowadzone rozliczenia, Środka płatniczego (realizacji odroczonych płatności, np. pożyczki, podatki, płace), Przechowywania wartości (tezauryzacji).

21 Definicja pieniądza Pieniądz jest powszechnie akceptowanym towarem, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Pieniądzem jest wszystko to co spełnia podstawowe funkcje pieniądza.

22 Rodzaje pieniądza Pieniądz towarowy, Pieniądz kruszcowy (pieniądz metalowy): pieniądz odważany, odliczany, bity (monety), Pieniądz zdawkowy (w postaci monet i biletów pieniężnych); symboliczny (papierowa): system pełnej wymienialności; system sztabowo-złoty; system dewizowo-złoty, Pieniądz rozrachunkowy nie istnieje fizycznie, funkcjonuje jedynie jako umowna wartość rozrachunkowa (SDRs special drawing rights; ECU european currency unit, rubel transferowy), Pieniądz międzynarodowy, Bezgotówkowy (bankowy, żyrowy, wkładowy) jest to zapis na rachunku bankowym, pieniądz kreowany przez banki.

23 Rodzaje pieniądza Gotówkowy (banknoty i bilon), Bezgotówkowy (bankowy, żyrowy, wkładowy) jest to zapis na rachunku bankowym

24 Współczesny pieniądz Fiducjarny oparty na zaufaniu społecznym (np. papierowy,

25 Paweł Jarodzki - Sztuka

26 Paweł Jarodzki - Sztuka

27 Segmenty rynku finansowego Rynek finansowy Rynek pieniężny Rynek kapitałowy Rynek walutowy Rynek pierwotny Rynek wtórny

28 Rynek finansowy Obejmuje transakcje papierami wartościowymi, które są instrumentami kredytu krótko-, średnio i długoterminowego. Na tym rynku następuje zetknięcie popytu i podaży różnych form i rodzajów kapitału pożyczkowego.

29 Rynek pieniężny 1. Przedmiotem transakcji jest pieniądz (w znaczeniu szerszym, tzn również papiery wartościowe o terminie wykupu do 1 roku). 2. Kapitał krótkoterminowy (do 1 roku) bony skarbowe, weksle kupieckie. certyfikaty depozytowe, bony pieniężne. 3. Kredyty krótkoterminowe (depozyty międzybankowe).

30 Rynek kapitałowy Rynek, na którym dokonywane są transakcje dotyczące kredytów, walorów śrdnio- i długoterminowychoraz zakupu i sprzedaży walorów wyrażających współwłasność (akcje). Przedmiotem obrotu jest kapitał śrdnio- i długoterminowy np. akcje, obligacje, opcje, Kredyty średnio- i długoterminowe.

31 Instytucje pośrednictwa finansowego: 1. Bankowe, 2. Pozabankowe (niebankowe).

32 Ad. 1. Bankowe instytucje pośrednictwa finansowego Bank centralny, Banki komercyjne (handlowe), Banki specjalne, Kasy oszczędności (Powszechna Kasa Oszczędności), Instytucje drobnego kredytu (banki spółdzielcze, komunalne kasy kredytowe) Instytucje kredytu konsumpcyjnego (domy kredytowe)

33 Ad. 2. Pozabankowe instytucje pośrednictwa finansowego: Firmy ubezpieczeniowe, Fundusze emerytalne, Fundusze powiernicze, Giełda

34 Powstanie i rozwój systemu bankowego Lichwiarze i lichwa, Średniowieczni złotnicy i handlarze pieniędzmi, Pierwsze banki handlowe po raz pierwszy połączono świadczenie dwóch rodzajów usług przez jedną instytucję, tj. udzielanie pożyczek i przyjmowanie depozytów.

35 Pierwsze banki komercyjne: Nazwa bank pochodzi od włoskiej nazwy kontuaru (banco stół), za którym prowadzono transakcje finansowe 1. Na północy Włoch: Casa di San Giorgio w Genui 1586 r., Banco de Rialto w Wenecji 1587 r., Banco di San Ambrosio w Mediolanie 1593, 2. Na północy Europy: W Amsterdamie r., W Hamburgu 1619 r., W Rotterdamie 1635 r.,

36 Funkcje banków: Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki, Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego, Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych, Kreacja pieniądza.

37 Rodzaje banków według wybranych kryteriów Kryterium podziału Rodzaje banków Forma prawna 1. Państwowe, 2. Spółdzielcze, 3. Prywatne - Spółki Akcyjne. Lokalizacja właścicieli kapitału 1. Krajowe, 2. Zagraniczne, 3. Z udziałem kapitału zagranicznego Zakres oferowanych usług 1. Specjalistyczne (Bank Ochrony Środowiska S.A.); 2. Uniwersalne (BZ WBK S.A.)

38 Rodzaje banków według wybranych kryteriów Kryterium podziału Zasięg terytorialny Liczba oddziałów Rodzaj klientów Rodzaje banków 1. Banki o zasięgu światowym (np. Citicorp), 2. Banki o zasięgu międzynarodowym (np. Banque National de Paris), 3. Banki o zasięgu krajowym, 4. Banki lokalne (np. Bank Spółdzielczy w Oleśnicy) 1. Jednoodziałowe, 2. Wieloodziałowe 1. Banki detaliczne indywidualni klienci, 2. Banki hurtowe większe jednostki gospodarcze

39 Kredyt definicje Kredyt od łac. credo wierzę, ufam. Kredyt jest to stosunek ekonomiczny wynikający ze świadczenia przez jedną stronę (wierzyciela) na rzecz drugiej strony (dłużnika) określonej wartości w towarze lub pieniądzu, na warunkach zwrotu równowartości w późniejszym terminie.

40 Rodzaje kredytów Kryterium Rodzaj Przedmiot kredytu 1. Kredyt pieniężny, 2. Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy). Przeznaczenie kredytu Okres kredytowania 1. Kredyt obrotowy, 2. Kredyt inwestycyjny. 1. Kredyt krótkoterminowy, 2. Kredyt średnioterminowy, 3. Kredyt długoterminowy. Forma kredytu 1. Kredyt w rachunku bieżącym, 2. Kredyt w rachunku kredytowym Waluta 1. Kredyt złotówkowy, 2. Kredyt dewizowy.

41 Kredyt a pożyczka Kredyt Określony jest przez prawo bankowe Udzielany w postaci pieniądza bezgotówkowego (bankowego) Przeznaczony na konkretny cel określony w umowie Pożyczka Określona jest przez prawo cywilne Ma postać pieniądza gotówkowego Nie musi mieć konkretnego celu

42 Kredyt a pożyczka Musi być wykorzystany zgodnie z przeznaczeniem Umowa zawsze pisemna Jest zawsze odpłatny Nie musi być wykorzystana zgodnie z przeznaczeniem Umowa pożyczki bankowej na piśmie tylko wtedy gdy jej wysokość jest większa lub równa 500 zł Pożyczka inna niż bankowa nie musi być odpłatna

43 Banki Centralne Bank Anglii 1694 r. i znacjonalizowany w 1947 r., System Rezerwy Federalnej Bank USA 1913 r., Bank Polski Spółka Akcyjna 1924 r., w 1936 utracił swoją autonomię. Po wojnie połączono dyrekcję emigracyjną (wraz z nią powrócił do kraju zapas złota) z dyrekcją krajową, jednakże w związku z powstaniem NBP, Bank Polski został postawiony w stan likwidacji, zakończonej w 1952 r.

44 Bank Centralny 1. Instytucja, która w imieniu państwa prowadzi politykę pieniężną, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność, kontroluje podaż pieniądza w gospodarce, zarządza długiem państwa, przechowuje wkłady państwa, może finansować wydatki państwa.

45 Podstawowe funkcje banku centralnego Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce. Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

46 Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza: Zmiana stopy rezerw obowiązkowych, Zmiany stopy redyskontowej, Operacje otwartego rynku.

47 Zasoby pieniądza Agregat M1 = gotówka + depozyty na żądanie (w tym pieniądze znajdujące się na ROR). Agregat M2 = M1 + depozyty terminowe zarówno osób prywatnych jak i firm do 2 lat. Agregat M3 = M2 + papiery wartościowe, których termin wykupu nie przekracza jednego roku.

48 Miary pieniądza w Polsce w mln. PLN , , , , , , , ,0 0,0 M0 M1 M2 M3 gru 96 cze 97 gru 97 cze 98 gru 98 cze 99 gru 99 cze 00 gru 00 cze 01 gru 01 cze 02 gru 02 cze 03 gru 03 cze 04 gru 04

49 Czynniki wpływające na popyt na pieniądz Dochód (lub szerzej bogactwo), Stopy procentowe, Oczekiwania dotyczące zamian stóp procentowych, Stopień ryzyka gospodarczego, Ceny, Oczekiwana stopa inflacji.

50 Popyt na pieniądz zależy od: Keynesiści Monetaryści Dochód, Stopy procentowe, Oczekiwane zmiany stóp procentowych, Ryzyko aktywów. Poziom cen ilościowa teoria pieniądza, Oczekiwania inflacyjne.

51 Motywy psychologiczne utrzymywania pieniądza Motyw transakcyjny, Motyw przezorności, Motyw portfelowy (spekulacyjny).

52 Rezerwy bankowe: Rezerwy obowiązkowe ustala prezes NBP stopę rezerw obowiązkowych od wszystkich wkładów; jest to zabezpieczenie systemu bankowego w przypadku utraty płynności; są wpłacane do NBP i nieoprocentowane, Rezerwy skarbowe są w kasach banku, tzw. pogotowie kasowe, Rezerwy nadwyżkowe rezerwy ponadobowiązkowe, trzymane w NBP jako oprocentowany depozyt; opłaca się je tworzyć, gdy oprocentowanie kredytów jest niskie i nie opłaca się ich udzielać.

53 Zmiany zapotrzebowania na pieniądz wywołane wzrostem: Zapotrzeb owanie Poziomu cen Dochodu realnego Stopy procentowe j nominalne wzrasta proporcjon alnie wzrasta spada realne wez zmian wzrasta spada

54 Monetarna polityka ekspansywna i restrykcyjna Polityka ekspansywna 1. Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych, 2. Obniżenie stopy redyskontowej, 3. Skupowanie papierów wartościowych przez BC 1. Wzrost płynności banków komercyjnych, 2. Wzrost podaży pieniądza, 3. Wzrost aktywności podmiotów gospodarczych Polityka restrykcyjna 1. Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych, 2. Podniesienie stopy redyskontowej, 3. Sprzedaż papierów wartościowych przez BC 1. Zmniejszenie płynności banków komercyjnych, 2. Ograniczenie podaży pieniądza, 3. Zmniejszenie aktywności podmiotów gospodarczych