Przyrodnicze azyle. 1. Idea przyrodniczych azyli Głównym celem projektu jest stworzenie na terenie placówek edukacyjnych naturalnych, ekologicznych ogrodów przestrzeni, gdzie dzieci mogą prowadzić badania, obserwacje przyrodnicze, wykonywać prace ogrodnicze i zdobywać praktyczną wiedzę z zakresu nauk przyrodniczych. Ogródki mają stanowić azyl dla roślin i zwierząt, ale także dla dzieci, które będą mogły doświadczać tutaj pozytywnego wpływu kontaktu z przyrodą. Uczniowie zostaną od samego początku (już na etapie planowania i projektowania) zaangażowani w tworzenie dla siebie miejsca przyjaznego, a jednocześnie żywego, zmiennego, pełnego tajemnic i obiektów do badania. Celem projektu jest również pokazanie dzieciom, że działania człowieka nie są bez znaczenia dla przyrody mogą mieć na nią wpływ negatywny, ale też przy refleksyjnym i odpowiedzialnym podejściu pozytywny, oraz że komponenty przyrody, a człowiek wraz z nimi, tworzą nierozerwalny łańcuch powiązanych ze sobą ogniw. Edukacja w Przyrodniczych azylach odbywa się metodą projektu badawczego. Uczniowie sami odkrywają zagadnienia, które są dla nich intersujące, zadają pytania, formułują hipotezy, a następnie, poprzez badania i eksperymenty, poszukują odpowiedzi. Nauczyciel pełni rolę przewodnika, obserwatora, koordynatora działań uczniów, a w razie potrzeby udziela wskazówek i wyjaśnień. Zachęcamy do tego, aby w działania przy tworzeniu ogródków w ramach projektu włączyć również rodziców, inne organizacje, kluby. W ramach projektu Przyrodnicze azyle uczniowie mogą dobrze się bawić, a jednocześnie zdobyć bogate doświadczenie, wiedzę i liczne umiejętności, tj.: - przeprowadzanie analiz porównawczych; - sporządzanie dokumentacji (szkice, opisy sytuacji, zdjęcia); - nazywanie zjawisk przyrodniczych; - wskazywanie zależności międzygatunkowych; - systematyczność; - posługiwanie się przyrządami optycznymi, pomiarowymi, wskazującymi i specjalistycznymi; - poszukiwanie źródeł informacji; - umiejętność pracy w grupie;
- wyznaczanie celów, organizacja pracy. 2. Ogólna zasada tworzenia przyrodniczych azyli: im mniej w ogrodzie porządnie, tym lepiej. Ogródki, w których występuje głównie równo przystrzyżony trawnik są estetyczne i wyglądają na bardzo zadbane, porządne. Jednak niewiele jest tu kryjówek i źródeł pokarmu dla zwierząt i niewiele obiektów do obserwacji. Co się stanie jeśli zamiast takiego trawnika zasiejemy kwietną łąkę? Nadal będzie estetycznie, a do tego ciekawie! Warto spróbować i przyczynić się do lokalnego wzrostu różnorodności biologicznej. W Przyrodniczych azylach dążymy do stworzenia naturalnego ogrodu i zwabienia do niego różnych gatunków zwierząt. Cel ten osiągamy poprzez: - wzbogacenie roślinności na terenie placówki: stworzenie ogródka warzywnego, ziołowego, wysianie łąki, zasadzenie drzew i krzewów (w miarę możliwości). Staramy się dobierać gatunki rodzime, które ewoluowały wraz z rodzimymi gatunkami owadów. Rośliny dobieramy również biorąc pod uwagę ich pory kwitnienia, tak aby przez jak najdłuższy czas ogród oferował pożywienie dla owadów. Warto zostawić takie miejsce w ogrodzie, gdzie występują rośliny uważane za chwasty, np. pokrzywy (żywią się nimi larwy pięknych motyli). Fot. Emilia Bylicka - dokarmianie ptaków zimą (karmniki), budowanie i zamieszczanie hoteli dla owadów (miejsce ich rozmnażania i zimowania), stawianie poidełek dla motyli, ptaków, budowa schronienia dla jeży, pozostawienie fragmentu dzikiego ogrodu, niepalenie liści na jesieni, pozostawienie w ogrodzie fragmentu martwego drewna, itp., - budowę kompostownika, kompostowanie kompost można wykorzystać jako naturalny nawóz. Służy też edukacji dzieci o obiegu materii w przyrodzie, celowości segregacji odpadów, itp.,
- w miarę możliwości, warto postarać się o zbiornik na wodę deszczową. Można też spróbować stworzyć małe, niegłębokie oczko wodne, które na pewno w olbrzymim stopniu wpłynie na przyrodnicze urozmaicenie ogródka. Na stronie internetowej: www.kumak.waw.pl jest zamieszczona gra dla dzieci Zaprojektuj ogród, dzięki której można sprawdzić, jak może zmienić się ogród (w zimie i w lecie) dzięki naszym poszczególnym działaniom. 3. Wstępny ogólny harmonogram prac: 1) Grudzień - stworzenie grupy na Facebooku, zaproszenia do projektu, 2) Styczeń - projekty ogrodów marzeń, cele tworzenia ogrodu, wspólne wybranie funkcji, jaką ma pełnić ich ogród, wstępne planowanie, - budowa różnego rodzaju karmników dla ptaków, obserwacje ptaków w ogrodzie, tropów zwierząt na śniegu. 3) Luty - planowanie, projektowanie ogrodu (pomiary, projekt, rozmieszczenie stref, dobór gatunków) - badania ph gleby (o ile gleba nie jest zbyt zamarznięta). 4) Marzec - Wysiewanie nasion pod rozsady(koniec lutego/początek marca) - Przygotowanie i montaż domków dla owadów - wykonanie kompostownika - pod koniec miesiąca wiosenne porządki w ogrodzie, przygotowanie gleby
5) Kwiecień - sadzenie drzew i krzewów - wysiewanie roślin wabiących owady zapylające (założenie łąki kwiatowej) 6) Maj - wysadzanie do gruntu rozsady roślin jednorocznych - wykonanie rabat wzniesionych (podniesione grządki) - wykonanie ogrodu ziołowo-warzywnego. 7) Przez cały czas trwania projektu: obserwacje przyrodnicze, realizacja projektów badawczych. Propozycje tematów badawczych będę przesyłać na bieżąco w trakcie projektu moje pomysły powstają m.in. dzięki informacjom zwrotnym od opiekunów o podejmowanych działaniach, zainteresowaniach grupy, zadawanych pytaniach itp. Będziemy również zachęcać dzieci, by same znalazły obszar swoich zainteresowań i temat badań. W praktyce wygląda to tak, że średnio raz na dwa tygodnie wysyłam (zamieszczam na Facebooku) propozycje działań w ogrodzie, tematów badań, itp. Można z nich skorzystać, ale można też po swojemu modyfikować, wymyślać własne. Bardzo ważne jest dzielenie się tym, co się robi i efektami działań w ten sposób inspirujemy innych, mobilizujemy, zachęcamy. Dla mnie również bardzo ważny jest kontakt z uczestnikami projektu i informacja zwrotna. W każdej chwili można się ze mną konsultować: mailowo i telefonicznie lub przez Facebooka. 4. Styczeń startujemy Zaczynamy od przygotowania ogólnego planu: 1. W pierwszej kolejności należy ustalić, jaką część terenu należącego do placówki możemy/chcemy przeznaczyć na ogródki (może to być np. dotychczasowy trawnik, który przeznaczymy na dziką łąkę). Trzeba omówić tę kwestię z osobą decyzyjną. W przypadku małego terenu, możemy tworzyć również ogródki wertykalne albo ogródki w przenośnych donicach taki problem jest do rozwiązania, więc proszę się nie martwić brakiem olbrzymich przestrzeni. 2. Opracowanie i omówienie wraz z dziećmi celów, założeń tworzenia ogrodu. Od samego początku w prace włączamy uczniów. Proponuję wykonać z dziećmi ćwiczenia, jakie robiliśmy na naszych warsztatach tak, aby miały poczucie, że mają wpływ na to, jak będzie wyglądał ogród, jakie będzie pełnił funkcje. Bierzemy pod uwagę wizje, oczekiwania, marzenia dzieci. Zatem: - zachęcamy dzieci do wykonania rysunku lub kolażu ze zdjęć powycinanych z czasopism, przedstawiającego wymarzony ogród. Następnie każde dziecko omawia swój rysunek (np. jakie są w nim: rośliny, kolory, ozdoby, ścieżki, inne elementy? Jaki jest wymarzony ogród: uporządkowany, różnorodny, tematyczny? Czy są w nim dodatkowe istotne elementy: kamienie do przeskakiwania, szałasy, hamaki? Jak się czujesz w tym ogrodzie? Co w nim robisz?). Warto zachęcić do nazwania swojego ogródka (np. Motyli ogród,
Ogród kolorów, Kosmiczny ogród, Indiańska wioska to tylko moje przykłady, dzieci na pewno będą bardziej kreatywne ). - Zadajemy pytania i tworzymy chmury myśli: : -co to jest ogród? -co może być w ogrodzie? -kto korzysta z tego ogrodu? czy warto zwabić do niego zwierzęta i jak to zrobić? Dzięki powyższym ćwiczeniom można zapoznać się z wyobrażeniami dzieci odnośnie ogrodów i ich oczekiwaniami. Fantazje dzieci bierzemy na poważnie. Czy na pewno nie jesteśmy w stanie ich zrealizować? Można spróbować podjąć wyzwanie realizacji tych wizji w taki sposób, aby połączyć je z celami Przyrodniczych azyli. 3. Burza mózgów - wspólne wybranie funkcji, jaką ma pełnić ogród. Gdy już poznamy wyobrażenia poszczególnych dzieci, możemy przedstawić założenia Przyrodniczych azyli i poszukać punktów wspólnych. Z wielości różnych wizji trzeba stworzyć jedną spójną, którą będziemy realizować. To zadanie może być dosyć trudne, ale nie niemożliwe. Trzeba spróbować wspólnie ustalić, co dla większości jest w takim ogrodzie najważniejsze, co musi być. Jakie elementy dodatkowe? Koncertujemy się głównie na roślinach kwitnących, czy jadalnych, jak np. warzywa, zioła, poziomki? Może zależy nam na drzewach i krzewach, bo latem wszyscy odczuwają brak cienia? Można też już na tym etapie wstępnie zastanowić się, jakie obiekty badań byłyby najbardziej intersujące: ptaki, owady, rośliny? Może warto pomyśleć o małej stacji meteorologicznej? Może dzieci chciałyby na różny sposób badać i eksperymentować z glebą? W ogrodzie mogą obywać się także zajęcia plastyczne, matematyczne, muzyczne, teatralne, wystawy i pikniki można już teraz pomyśleć o organizacji przestrzeni na te cele. Kolejnym etapem będzie rzetelne, bardziej szczegółowe zaprojektowanie ogrodu, wyznaczenie poszczególnych stref i dobór gatunków. O tym w następnym biuletynie.