PSZCZELARSKA WARTOSC JABŁONI OZDOBNYCH STOSOWANYCH JAKO ZAPYLACZE W SADACH. Kazimiera Szklanowska Zakład Botaniki A.R.

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXI 1987 PSZCZELARSKA WARTOSC JABŁONI OZDOBNYCH STOSOWANYCH JAKO ZAPYLACZE W SADACH Kazimiera Szklanowska Zakład Botaniki A.R. w Lublinie WSTĘP Różne gatunki i odmiany jabłoni ozdobnych występujące dotychczas głównie w parkach i zieleńcach miejskich są za granicą coraz częściej wykorzystywane jako zapylacze jabłoni owocowych w sadach produkcyjnych (W ill i a m s i wsp. 1979; C r a s s w e 11e r i wsp. 1980; L e L e- z e c i wsp. 1979, 1983; V i g n o s 1983; Wat t e r s 1985). Pozwala to sadownikom na zakładanie dużych kwater jednoodmianowych, co bardzo ułatwia prace pielęgnacyjne i zbiór owoców. Ostatnio również polscy sadownicy zaczynają interesować się tego typu sadami. Zachodzi wobec tego potrzeba Zbadania nie tylko przydatności jabłoni ozdobnych jako zapylaczy odmian owocowych w naszych warunkach klimatycznych, ale również określenia ich wartości pszczelarskiej. Poza porą i obfitością kwitnienia ważne jest dobre nektarowanie i pylenie, które decyduje o atrakcyjności kwiatów dla owadów zapylających oraz o intensywności... oblotu ich przez pszczoły miodne. Te właśnie zagadnienia były przedmiotem badań niniejszej pracy. Wybrane gatunki i odmiany jabłoni ozdobnych porównano z niektórymi odmianami jabłoni owocowych, czyli sadowniczych. Zwrócono przy tym uwagę na niektóre cechy biologiczne i jakościowe pyłku pod kątem jego przydatności do zapylania. 189

MATERIAŁ I METODA Badania przeprowadzono w latach 1984-1986 na terenie Ogrodu Botanicznego UMCS w Lublinie (Sławinek), gdzie rosną jabłonie ozdobne i na obszarze sadu doświadczalnego Akademii Rolniczej w Lublinie (Felin), gdzie znajdują się różne odmiany jabłoni owocowych. Kolekcja jabłoni ozdobnych w Ogrodzie Botanicznym została założona w 1976 roku na glebie gliniastej, wytworzonej na podłożu lessowym. Liczy ona około 20 odmian. Do badań wybrano tylko te, które wyróżniają się obfitym kwitnieniem, odpornością na choroby i przemarzanie. Według K r li s s m a n a (1962) do takich należą: M. floribunda Van Houtte, M.' Gorgeous' (Den Boer.), M.'Hillieri' (Hillier), M.'Hopa' (Hansen), M.'John Downie', M.'Lady Northcliffe' (Aldenham), M. sargentii Rehd., M. sieboldii var. arborescens Rehd., M.'Wintergold' (Doorenbos), M. zumi var. calocarpa Rehd. Każdą z wymienionych jabłoni reprezentowały w badaniach 4 drzewa. Z ja'błoni owocowych w Felinie wybrano również po cztery egzemplarze następujących odmian: Close, Empire, Holiday, Idared, Jonagold, Macspur, McIntosh, Melrose, Mutsu, Vista Bella. Drzewa poszczególnych odmian szczepione na podkładkach półkarłowych M7 oraz M4, tworzą małe kwatery, założone w 1976 roku. Wszystkie rosną jako swobodne szpalery w rozstawie 3,5 X 3 m i są odpowiednio dla danej odmiany cięte. Sad położony jest na terenie równinnym, na glebie pyłowej o podłożu marglowym. W rzędach drzew utrzymywany jest ugór herbicydowy, a w międzyrzędziach murawa. Ochrona przed chorobami i szkodnikami jest zgodna z aktualnymi zaleceniami. W celu określenia wydajności cukrowej jabłoni pobierano całe porcje nagromadzonego nektaru metodą pipetową (J a b ł o ń s k i, S z k l a- n o w s k a 1979) z kwiatów rozkwitających w różnych fazach okresu kwitnienia drzew. Średnią masę pyłku wytwarzaną przez kwiaty ustalano na podstawie codziennie pobieranych prób z każdej odmiany przez cały okres ich kwitnienia (S z k l a n o w s k a 1983, 1984). W tych badaniach zastosowano modyfikację metody eterowej War a k o m s k i e j (1972). Żywotność pyłku określano przy pomocy barwienia acetokarminem, zaś zdolność kiełkowania sprawdzano na pożywce agarowej z sacharozą po 1 i po 24 godzinach od wysiewu. Wielkość ziaren ustalano mierząc długości osi biegunowej, którą przyjęto za średnicę pyłku jabłoni. Obserwacje oblotu jabłoni przez pszczoły prowadzono codziennie, w jednogodzinnych odstępach przez cały okres kwitnienia. Dla ważniejszych wyników obliczono błędy standardowe średnich (± Sx). Niektóre dane opracowano metodą analizy wariancji. Wartości różniące się między sobą istotnie oznaczono kolejnymi literami alfabetu. 190

WYNIKI KWITNIENIE JABŁONI Pora kwitnienia. W 1984 roku kwitnienie jabłoni przypadło głównie na dni chłodne i deszczowe, od 5-20 maja (ryc. 1).Obfite i niemal codzienne opady deszczu spowodowały, że okres kwitnienia, zwłaszcza odmian wcześnie i średnio wcześnie zakwitających, znacznie się wydłużył. Bardzo krótko natomiast (4-6 dni) trwało kwitnienie odmian późnych, kiedy to po 15 maja temperatura się podniosła powyżej io-c i było dość dużo słońca. Wówczas drzewa tych odmian już następnego dnia wchodziły w okres pełni kwitnienia. W 1985 roku, zimny i deszczowy początek miesiąca zadecydował, że kwitnienie jabłoni rozpoczęło się dopiero w drugiej dekadzie maja. Następnie dzięki.sprzyjającej pogodzie trwało ono krótko, w sumie około 10 dni i małe też było zróżnicowanie w porze kwitnienia odmian wczesnych i późnych. W roku 1986 wczesne jabłonie zakwitły już w pierwszym dniu maja, jednak utrzymująca się w granicach 11-12 e temperatura i brak opadów powodowały łagodne przechodzenie drzew z jednej fazy fenologicznej w drugą. Średnio wczesne odmiany rozpoczęły kwitnienie już następnego dnia i przekwitły prawie równocześnie z odmianami wczesnymi. Stosunkowo szybko, bo 5-6 maja, zakwitły też drzewa odmian najpóźniejszych, gdyż słońce, susza i ocieplenie przyspieszyły otwieranie się pierwszych pąków. W fazie pełni ich kwitnienia spadł ulewny deszcz (9.V.) i nastąpiło ochłodzenie, co znacznie przyspieszyło opadanie płatków. Wybrane do obserwacji 3 grupy jabłoni ozdobnych (wcześnie kwitnące: M.'Hopa', M. zumi var. caiocarpa, M.'Lady Northcliffe', M.'John Downie'; średnio wcześnie kwitnące: M. fioribunda, M.'Gorgeous', M. siebioldii var. arborescens i późno kwitnące: M.'Hillieri', M. sargentii, M.'WintergoId') wykazywały dużą zgodność z okresami kwitnienia odpowiednich grup jabłoni owocowych. Pora kwi:tnienia najwcześniejszych jabłoni ozdobnych pokrywała się rokrocznie z kwitnieniem odmian CIos e, Empire, Idared, Mclntosh. Odmiany ozdobne średniowczesne kwitły razem z owocowymi odmianami Holiday, Macspur, Vista Bella, a późne - z JonagoId, MeIrose, Mutsu. Obfitość kwitnienia. Liczba kwiatów na drzewach poszczególnych odmian jabłoni Ibyła znacznie zróżnicowana i zmienna w każdym roku (tab. 1), co jest zrozumiałe. Na drzewach odmian produkcyjnych zależała ona również od siły cięcia w danym sezonie wegetacyjnym. Drzewa jabłoni ozdobnych, będące w tym samym wieku co i owocowych, wytwarzały jednak rokrocznie więcej kwiatów. Średnia ich liczba na jednym drzewie jabłoni ozdobnych w ciągu 3 lat (poza odmianą M. sieboldii var. arborescens) wahała się od 1,8 do 6,3 tys., a owocowych - od 1,0 do 7,3 tys. Średnie 191

Rok 1984 h/ C Imm 22 18 14 12 10 8 -----------c ~, -------- Q lal b 10 6 4 9 11 13 15 17 19 21 Rok 1985 (l hours-godz. C mm ~------- 12 22 10 18 8 14 10 4 h / <rnrn C -.--- 22 18 14 10 6 1 5 9 Rok 1986 =- - - (l --=..:.=. - t;--... - -- I- ~-- - 12.-- --,- -- 11 13 15 17 19 21 days of May-dni maja c 10 - ]1 8 V~I../ '-,,-~/'- -, r-...'"»<: 6 V ""- -./ 4 - _2 2 If ł. lfi r.. 9 11 13 15 17 19 21 --3-4 ---5 Ryc, L Pora i długość kwitnienia jabłoni ozdobnych (4) i owocowych (5), na tle niektórych czynników pogody Lenght of blooming period ornamental Malus (4) and fruit Malus (5), influence d by some meteorological factors 1 - liczba godzin usłonecznienia w ciągu dnia 1 - num ber of hours insolation during a day 2 - ilość opadów w mm 2 - rainfalls in mm 3 - średnia temperatura powietrza w *C 3 - averagę temperature of air in *C 4 - jabłonie ozdobne: a - wcześnie kwitnące (M, 'Hopa', M, zumi var, calocarpa, M, 'Lady Northcliffe', M, 'John Downie'); b - średnio wcześnie kwitnące (M, floribunda, M, 'Gorgeous', M, sieboldii var. arborescens); c - późno kwitnące (M. 'Hillieri', M. sargentii, M. 'Wintergold') 4 - ornamental apple trees: a - examined cvs. to early-flower ing ; b - cvs. late-flowering 5 - jabłonie owocowe: a - wcześnie kwitnące (Close, Empire, Idared, Mclntosh); b - średnio wcześnie kwitnące (Holiday, Mespur, Vista Bella); c - późno kwitnące (Jonagold, Merlose, Mutsu) 5 - fruit apple trees: a - exarnined cvs. to early-flowering ; b - cvs. medium-early ; c - cvs. late-flowering

Liczba kwiatów na drzewie w kolejnych latach badań jabłoni Number of flowers on an apple tree in the succeeding years Tabela l Gatunek i odmiana Species and cultivar Liczba kwiatów na drzewie Number offlowers per one tree 1984 1985 1986 x Jabłonie ozdobne - ornamental Malus M.'Hopa' 7447 26]3 1004 3688 M.zumi v.calocarpa 3780 1795 2018 2531 M..r Lady Northcliffe' 7125 5083 3803 5337 M.' John Downie' 3800 6148 2134 4027 M.floribunda 1284 2934 1353 1857 M.' Gorgeous' 3630 3068 3836 3511 M.sieboldii v.arboresc. 23460 21251 15406 20039 M: HiIlier;' 6720 3270 2676 4222 M.sargentii 6440 3220 4770 4810 M.' Wintergold' 8330 6078 4667 6358 Średnio - Average 7202 5546 4167 5638 Jabłonie owocowe - fruit Malus Close 2100 4034 1946 2693 Empire 3400 1823 4231 3151 Idared 2414 1522 3263 2400 McIntosh 2153 ll50 592 1298 Ho/iday 9200 3045 9860 7368 Macspur 2507 1628 1965 2033 Vista Bella 1099 893 1209 1067 Jonagold 1956 2916 1677 2183 Melrose 1021 898 1046 988 Mutsu 1110 798 1205 1039 Średnio - Average 2696 1871 2699 2422 Odmiany zestawiono w kolejności zakwitania The sequence of'cultivars according lo the blooming period wyniki dla 10 odmian jabłoni ozdobnych w kolejnych latach wynosiły 7,2; 5,5 i 4,2 tys., a dla odmian owocowych odpowiednio - 2,7; 1,9 i 2,7 tys. Z wcześnie kwitnącej grupy jabłoni ozdobnych zawsze naj obficiej kwitły drzewa M.'Lady Northcliffe' wytwarzając od 4-7 tys. kwiatów. Z drugiej grupy średnio wczesnej, najobficiej kwitła M. sieboldii var. arborescens, charakteryzująca się wyjątkowo dużymi koronami, które wytwsrzały 15-23 tys. kwiatów. Z odmian późno kwitnących dużą obfitością kwiatów, 4-8 tys. na drzewie, wyróżniała się M.'Wintergold'. Wśród jabłoni owocowych największą liczbę kwiatów 3-10 tys. wytwarzała odmiana Holiday.. 13 Pszczelnicze zeszyty.. 193

NEKTAROWANIE JABŁONI Ogólna masa cukrów wydzielana przez jeden kwiat jabłoni w ciągu jego życia najbardziej zależała oczywiście od warunków pogody. W tej pracy ograniczono się tylko do analizy różnic między odmianami i grupami odmian (tab. 2). Jabłonie ozdobne nektarowały znacznie słabiej niż jabłonie owocowe. W 10 ich kwiatach stwierdzano przeciętnie 6,2 mg cukrów, podczas gdy ta sama liczba kwiatów jabłoni owocowych dostarczała 20,8 mg cukrów. W obu grupach badanych drzew zaznaczyły się też duże i istotne różnice w nektarowaniu między poszczególnymi odmianami. Wśród 10 jabłoni ozdobnych tylko jedna, M.'Gorgeous', dorównywała masą. Tabela 2 Nektarowanie i wydajność cukrowa jabłoni (średnie z 3 lat 1984-1986) Nectar secretion and sugar yield of cultivars Malus (average from years 1984-1986) Gatunek i odmiana IloŚĆ cukrów z 10 kwiatów w mg % cukrów w nektarze Wydajność cukrowa z drzewa w g Species and cultivar Sugar content. from 10 flowers in mg % sugars in nectar Sugar yield per one treein g Jabłonie ozdobne - omamental Malus lv/:hopa' M.zumi v.ca/ocarpa M.' Lady Northcliffe' M: John Downie' Mifloribunda M.' Gorgeous' M.siebo/dii v.arboresc. M.' Hillieri' M.sargentii M.' Wintergold' 10,7 ± 0,54 8,2 ± 0,56 5,0 ± 0,50 3,8 ± 0,50 4,1 ± 0,76 13,0 ± 0,67 5,3 ± 0,83 5,3 ± 0,54 3,2 ± 0,66 2,9 ± 0,60 50,2 33,9 51,7 37,1 49,2 35,2 34,2 40,2 38,9 34,9 3,95 2,09 2,69 1,51 0,77 4,57 10,72 2,23 1,54 1,83 Średnio - Average 6,16 ± 0,62 40,5 3,19 Jabłonie owocowe fruit Malus C/ose Empire ldared McJntosh Holiday Macspur Vista Bella Jonago/d Melrose Mutsu 12,3 ± 0,81 22,8 ± 0,85 2],4 ± 0,91 27,3 ± 0,84 13,7 ± 0,69 22,1 ± 0,79 15,1 ± 0,95 29,1 ± 0,84 16,0 ± 0,90 27,7 ± 0,82 36,9 46,1 38,6 42,0 51,7 33,7 45,1 38,6 42,2 49,4 3,31 7,20 5,13 3,54 10,06 4,49 1,61 6,36 1,67 2,88 Średnio - Average 20,84 ± 0,84 42,4 4,62 194

cukrów (13 mg z 10 kwiatów) najsłabiej nektarującym produkcyjnym odmianom - Close i HoHday. Pojedyncze kwiaty większości jabłoni ozdobnych wydzielały w ciągu życia 0,3-0,5 mg cukrów, a większe rozmiarami kwiaty M.'Hopa', M. zumi var. calocarpa i M.'Gorgeous' - od 0,8 do 1,3 mg. Triploidalne jabłonie owocowe o dużych okazałych kwiatach (JonagoLd i Mutsu, jedynie Close stanowiła wyjątek) zawierały w całej porcji nagromadzonego nektaru zawsze najwięcej cukrów, średnio około 3 mg. 'I'etraploidalna jabłoń ozdobna M. sargentii, podobnie jak Close, nie wyróżniała się lepszym nektarowaniem od odmian diploidalnych. Procentowa zawartość cukrów w nektarze obu grup jabłoni była natomiast podobna, bowiem w ciągu 3 lat badań wahała się w granicach od 34-52%, a średnie wartości z 10 odmian dla jednej i drugiej grupy różniły się tylko o 2% (tab. 2). Wyliczona dla porównania średnia wydajność cukrowa z jednego drzewa jabłoni ozdobnych wynosiła 3,19 g, a jabłoni owocowych 4,62 g. W przypadku naj obficiej kwitnącej ozdobnej odmiany M. sieboldii var. arborescens i produkcyjnej odmiany Holiday wydajność ta okazała się identyczna - 10 g cukrów 'z drzewa. Ogólnie jednak jedno drzewo w obu badanych grupach dostarczało najmniej około 1 g cukrów za cały okres kwitnienia a najwięcej około 10 g. PYLENIE JABLONI Obfitość pylenia. Kwiaty wszystkich odmian jabłoni, przy słonecznej i ciepłej pogodzie, rozpoczynały pylenie po 2-3 godzinach od momentu rozchylenia się płatków korony. Kwiaty otwarte z rana pyliły do samego wieczora, a rozkwitające coraz później - odpowiednio dłużej w dniu następnym. Przy spadku temperatury i opadach pękanie pylników ustawało i czas trwania tego procesu przedłużał się nawet do 2-4 dni życia kwiatu. Wśród wytypowanych do badań odmian jabłoni zwłaszcza ozdobnych, kwiaty na ogół nie otwierały się i nie pyliły w niekorzystnych warunkach pogody. Jedynie na drzewach Mclntosh pąki rozchylały się wyraźniej w dniach niesprzyjających nawet lotom owadów zapylających, co można uznać za cechę mniej korzystną. Średnia ilość pyłku wytwarzana przez kwiaty jabłoni w obu grupach zależała od odmiany i roku :badań. W ciągu 3 lat najmniej pyłku (poniżej 7 mg) stwierdzano w 10 kwiatach jabłoni ozdobnych M. floribunda i M. sieboldii var. arborescens a jabłoni owocowych - Vista BeLLa(tab. 3). Dużo pyłku (11-14 mg z 10 kwiatów) wytwarzały z jabłoni ozdobnych M.'Hopa', M.'Hillieri', M. zumi var. calocarpa i M.'Gorgeous', a z owocowych - odmiany Empire, Idared, Holiday, JonagoLd i Melrose. Pozostałe jabłonie zarówno ozdobne jak i' owocowe dostarczały z 10 kwiatów w granicach 7-10 mg pyłku. Różnica między średnią jednej grupy (9,3) a drugiej (10,3) okazała się nieistotna. Ogólnie można przyjąć, że jeden kwiat jabłoni 195

Tabela Liczba pylników w kwiecie i obfitość pylenia jabłoni (średnie z lat 1984-1986) Number of the anthers a in flower and abundance of pollening app!c;s(avc;ragc;from years 1984-1986) Gatunek odmiana Liczba pylników w kwiecie Ilość pyłku w 100 pylnikach w mg Ilość pyłku z 10 kwiatów wmg Wydajność pyłku z 1 drzewa w g Species and cultivar Number of anthers in single flower Quantity of pollen per 100 anth. Quantity of pollen per 10 flowers in mg Pollen yield per 1tree in g Jabłonie ozdobne - ornamental Malus M:Hopa' M.zumi v.calocarpa M.'Lady Northcliffe' M.'John Downie' Mifloribunda M.'Gorgeous M.siebo/dii v.arboresc. M.' HiIlieri' M.sargentii M.' Wintergold' 19,9 23,2 18,6 18,5 18,2 18,9 18,7 30,0 18,9 18,4 6,3 4,8 4,7 5,1 3,3 5,6 3,5 4,3 4,0 3,7 12,6 ± 0,93 11,7 ± 0,65 8,9 ± 0,81 9,6 ± 0,81 6,0 ± 0,77 10,7 ± 0,84 6,4 ± 0,68 13,0 ± 0,88 7,6 ± 0,74 7,1 ± 0,84 4,65 2,96 4,75 3,87 1,11 3,76 12,82 5,49 3,66 4,51 Średnio - Average 20,3 4,5 9,3 ± 0,79 4,76 Jabłonie owocowe - fruit Malus C/ose Empire ldared Mclntosh Ho/iday Macspur Vista Bella Jonagold Melrose Mutsu 15,9 17,4 18,1 17,2 17,4 17,7 18,2 16,4 17,5 18,7 5,1 8,3 4,8 4,8 7,2 4,7 3,6 6,3 6,3 5,6 7,9 ± 1,58 14,6 ± 0,81 11,7 ± 0,81 8,2 ± 0,91 11,9 ± 0,85 8,4 ± 0,87 7,0 ± 0,78 12,0 ± 0,96 11,2 ± 0,73 10,6 ± 0,77 2,13 4,60 2,81 1,06 8,77 1,71 0,75 2,62 1,11 1,10 Średnio - Average 17,4 5,7 10,3 ± 0,91 2,67 w ciągu swojego życia wytwarzał 0,6-1,5 mg pyłku i są to wielkości graniczne dla odmian obu grup. Wydajność pyłkowa jednego kwiatu zależała ponadto od liczby pylników i wytwarzanej w nich masy pyłku. Półpełne kwiaty np. M.'Hillieri', które miały o 10 pylników więcej od przeciętnej ich liczby dla jabłoni ozdobnych, dostarczały zawsze najwięcej pyłku. Średnia liczba pręcików w kwiatach jabłoni ozdobnych wynosiła przeważnie 19, natomiast w kwia- 196

tach jabłoni owocowych, w zależności od odmiany, wahała się od 15 do 17. Stwierdzono ponadto, że w pylnikach jabłoni może być wytwarzana zmienna masa pyłku. Jest to przypuszczalnie uzależnione od mniej lub bardziej sprzyjających warunków pogody, które wpływają na przebieg mikrosporogenezy, czyli tworzenia się ziaren pyłku w pylnikach. Ilość pyłku powstająca w 100 pylnikach jabłoni ozdobnych była w granicach 3,3-6,3 mg średnio wynosiła 4,5 mg, natomiast w 100 pylnikach jabłoni owocowych wahała się ona od 3,6 do 8,2 mg, stanowiąc przeciętnie 5,7 mg. Jedno drzewo jabłoni ozddbnych wytwarzało 1,1-12,8 g pyłku, średnio 4,8 g, a jabłoni owocowych 1,4-8,8 g, średnio 2,7. Jakość pyłku. Wielkość ziaren pyłku jest cechą odmianową. W pylnikach odmian poliploidalnych powstają większe ziarna, które są częste też zdeformowane, że trudno je wymierzyć (np. pyłek M. sargentii lub wyjątkowo duże ziarna odmiany Close). Na podstawie osi biegunowej i osi równikowej można przyjąć, że ziarna pyłku jabłoni są kształtu mniej więcej kulistego. W związku z tym mierzoną długość osi biegunowej przyjęto w tej pracy za średnicę (tab. 4). Przeciętna średnica ziaren pyłku badanych jabłoni ozdobnych okazała się około 10% mniejsza niż pyłku jabłoni owocowych i mieściła się w granicach 30-32 urn (poza tetraploidalną M. sargentii), a odmian owocowych - od 31-38,um. Lata badań, zwłaszcza rok 1985 i 1986 (ryc. 1), różniły się bardzo pod względem pory kwitnienia drzew. Można przypuszczać, że przy o ponad 10 dni późniejszym kwitnieniu w roku 1985, a więc około 10 dni dłuższym przebywaniu i dojrzewaniu pyłku w pynikach, ziarna mogły osiągnąć większe rozmiary. Zakres wielkości pyłku jabłoni ozdobnych na podstawie długości osi biegunowej mieścił się w 1985 roku w granicach 28,5-37,5 urn, a owocowych - od 28,5 do 41,0 urn, zaś w roku 1986 odpowiednio w granicach 25,5-37,5 urn i 25,5-40,5 urn (ryc. 2). Stąd też pyłek dostarczany w 1985 roku przez kwiaty jabłoni ozdobnych zawierał ponad 50% ziaren o średnicy 33-36,um czyli większej od przeciętnej (31,2 urn), W masie pyłku odmian owocowych też nastąpiło widoczne zróżnicowanie w wielkości ziaren i nawet ujawniło się wyraźne zjawisko dimorfizmu, a pyłku o wymiarach większych od przeciętnej (34,4,um) było również około 50%. W 1986 roku, kiedy jabłonie zakwitły bardzo wcześnie, pyłek w pynikach obu badanych grup był drobniejszy. Z rozrzutu wielkości pomiarów widać, że w masie pyłku jabłoni ozdobnych w tym roku mniejszą od przeciętnej średnicę miało około 50% ziaren, a odmian owocowych ponad 80% mniejszą. Wśród jabłoni ozdobnych najwyższą żywotnością pyłku (średnio 85-95%) charakteryzowała się M. sieboldii var. arborescens, M.'John Downie', M. zumi var. calocarpa i M.'Hillieri', a wśród jabłoni owocowych - Itiared, Melrose, Empire i Holiday. Najniższą żywotność około 60% wykazywał pyłek ozdobnej M.'Gorgeous' oraz M. sargentii i owocowej odmiany Mclntosh oraz Macspur (tab. 4). Ogólnie można stwierdzić, że żywotność 197

Tabela 4 Cechy jakościowe pyłku jabłoni (średnie z lat 1984-1986) Some qualitative characteristics of pollen apple trees (average from the years 1984-1986) Gatunek i odmiana Średnica pyłku Wllm Species and cultivar Diameter of pollen in urn Żywotność pyłku w% Pollen viability in % % ziaren kiełkujących po 24 godz. Germination capacity of pollen after 24 h. in % Jabłonie ozdobne ornamental Malus M.'Hopa, 31,8 78,8 75,2 M.zumi v.calocarpa 30,4 87,5 78,4 M.' Lady Northcliffe' 31,0 71,2 69,1 M. John Downie 30,8 90,8 90,2 Mcfloribunda 31,4 71,7 64,1 M.' Gorgeous' 31,3 58,9 57,0 M.sieboldii v.arboresc, 31,2 94,3 90,8 M.' Hillieri' 30,1 86,7 78,5 M.sargentii 33,6 68,6 49,0 M.' Wintergold' 30,5 81,9 80,0 Średnio - Average 31,2 79,0 73,2 Jabłonie owocowe - fruit Malus Close 38,0 70,4 1,1 Empire 33,3 86,1 67,5 ldared 31,1 93,8 90,0 Mc1ntosh 31,0 61,8 57,5 Holiday 34,3 85,0 70,0 Macspur 31,8 63,6 56,4 Vista Bella 35,7 80,5 68,7 Jonagold 33,8 84,0 32,5 Melrose 37,4 92,0 68,5 Mutsu 37,2 82,8 55,2 Średnio - Average 34,4 80,0 56,6 pyłku W obu grupach jabłoni była jednakowa i wynosiła średnio około 80%. Wyniki badań zdolności kiełkowania pyłku na pożywce wykazały, że znaczna część ziaren żywotnych może być niefunkcjonalna (tab. 4). Pyłek jabłoni ozdobnych okazał się lepszy przeciętnie około 20% pod względem zdolności kiełkowania od jabłoni owocowych. Różnice w obrębie danej odmiany ozdobnej między kiełkowaniem ziaren a ich żywotnością, wahały się tylko w granicach 2-9%. Oznacza to, że 90% pyłku żywotnego odmian ozdobnych (poza M. sargentii) zawsze po 24 godzinach kiełkowało, 198

45 % Rok 1985 35 25 15 I ",, I, I \ I,,, I,, \ I,, \ \' \ S,um ł \, ",, "------ 28,S 33,0 36,O 40,S 35% Rok 1986 25 l' I \ I \ I \ I \ \ \ jabłonie ozdobne ornamenta\ Ma\us jabłonie owocowe fruit Malus 15 s "J "," I" I I I I I ----" 25,5 27,0 28,S 30,0 AJm \ ""- --,, ", ---... _----.. I I J I, i 31,S 33,0 34,S 36,0 37,S 39,0 40,5 Ryc. 2. Szereg rozdzielczy wielkości ziarn pyłku jabłoni ozdobnych według osi biegunowej w dwóch kolejnych latach A distribution range of grain size of apple tree pollen according to the lenght of axle-polarity in twosuccesive years a w przypadku M.'John Downie' i M. sieboldii var. arborescens nawet 100%. U triploidalnych odmian jak Ciose, Jonagold i Mutsu, a także tetraploidalnej M. sargentii, wzrost procentu żywotności pyłku nie wiąże się ze zwiększeniem jego zdolności kiełkowania. Spośród 10 jabłoni owocowych jedynie pyłek odmiany Idared wykazywał rokrocznie wysoki procentowy stosunek obu tych cech, ponad 90%. Można więc sądzić, że badanie zdolności kiełkowania pyłku jest bardziej miarodajne i przydatne do oceny jego wartości biologicznej niż określanie żywotności. 199

OBLOT JABŁONI OZDOBNYCH PRZEZ PSZCZOŁY Wśród owadów odwiedzających kwiaty jabłoni dominowały pszczoły miodne. Trzmieli obserwowano w przelocie nad kwiatami niewiele i raczej więcej osobników było na terenie Ogrodu Botanicznego na Sławinku niż w sadzie w Felinie. Intensywność oblotu jabłoni przez pszczoły, mierzona liczbą roboczogodzin pszczelich na 1000 kwiatów, wykazała duże zróżnicowanie między odmianami i między latami badań (tab. 5). Najsłabiej były oblatywane jabłonie w 1984 roku (24,5 i 32,6 roboczogodzin pszczelich na 1000 kwiatów), z powodu codziennych opadów deszczu, które czyniły nektar nieatrakcyjny dla pszczół. W roku 1985, kiedy warunki pogody były Intensywnoścć oblotu kwiatów jabłoni przez pszczoły Intensivness of visiting of honey bees on apple flowers Tabela 5 Gatunek i odmiana Species and cultivar Liczba rbg. pszczelich na 1000 kwiatów Number bee work hours per 1000 flowers 1984 1985 1986 x Jabłonie ozdobne - ornamental Małus M.' Hopa' 13,4 86,2 64,1 54,5 M.zumi v.calocarpa 26,7 66,3 34,2 42,4 M.' Lady Northc/iffe' 9,9 12,6 15,8 12,8 M.' John Downie' 20,9 36,7 37,5 31,7 M.floribunda 27,0 34,8 18,8 26,9 M.' Gorgeous' 39,9 34,6 28,9 35,8 M.sieboldii v.arboresc. 20,5 39,9 10,7 23,7 M.' Hillieri' 37,0 28,1 44,1 36,4 Misargentii 25,2 54,0 26,4 35,2 M.' Wintergold' 24,1 35,7 10,7 23,5 Średnio - Average 24,5 42,9 29,1 32,3 Jabłonie owocowe - fruit Malus Close 8,4 40,0 29,3 25,9 Empire 24,8 75,4 58,2 52,8 /dared 26,6 86,8 93,3 69,0 Mclntosh 49,8 78,9 18,0 48,9 Holiday 21,0 35,9 50,8 35,9 Macspur 15,2 32,0 40,4 29,2 Vista Bella 49,0 23,5 50,5 41,0 Jonago/d 56,2 50,8 49,0 52,0 Me/rose 25,9 14,7 34,1 24,9 Mutsu 49,0 25,6 62,2 45,6 Średnio - Average 32,6 46,4 48,6 42,5 200

wyjątkowo sprzyjające, stwierdzono prawie 2-krotnie lepszy oblot jabłoni (43-46 rbgp. na 1000 kwiatów). W trzecim roku badań (1986), przy również bezdeszczowej, lecz chłodniejszej i bardzo wietrznej pogodzie, stwierdzono więcej pszczół pracujących na kwiatach w zacisznym bardziej sadzie w Felinie niż na otwartym i wyjątkowo przewiewnym terenie Ogrodu Botanicznego. Ponadto w sadzie drzewa rosły gęsto i stanowiły dużą jednolitą powierzchnię, zaś w ogrodzie posadzone były grupami w większych odległościach. W pobliżu drzew jabłoniowych w Ogrodzie Botanicznym kwitły ponadto inne atrakcyjne dla pszczół rośliny, które mogły odciągać pszczoły od jabłoni. Jednak mimo znacznych różnic w warunkach środowiskowych, w jakich rosły obie grupy jabłoni, drzewa odmian ozdobnych były na ogół dobrze oblatywane przez pszczoły. Fakt ten świadczy o dużej atrakcyjności kwiatów jabłoni ozdobnych dla tych owadów. Spośród 10 badanych odmian ozdobnych najintensywniej 'były odwiedzane kwiaty M.'Hopa', M. zumi var. calocarpa i M.'Hillieri' a także M.'Gorgeous', zaś naj słabiej M.'Lady Northcliffe'. ZMIENNOSC WYBRANYCH CECH KWIATOW I PYŁKU W MIARĘ UPŁYWU KWITNIENIA DRZEW Stwierdzono, że kwiaty rozkwitające coraz pozmej na drzewach zawierają mniejszą liczbę pręcików (tab. 6). Ponadto poszczególne ich pylniki wytwarzają także coraz. mniej pyłku. W rezultacie decyduje to odpowiednio o ilości pyłku dostarczanego przez 10 kwiatów. W porównaniu z kwiatami rozkwitającymi w początkowej fazie kwitnienia (stanowiącymi około 20% ogólnej liczby kwiatów), poszczególne kwiaty rozkwitające w o- kresie pełni kwitnienia (stanowiące około 60% liczby kwiatów), wytwarzały o 5% pyłku mniej, a kwiaty z końcowej fazy kwitnienia około 15% mniej. Nie stwierdzono natomiast większych istotnych różnic dla kwiatów różnie wcześnie rozkwitających w takich ich cechach, jak: średnica ziaren pyłku, żywotność i zdolność kiełkowania pyłku oraz obfitość nektarowania, mimo że ta ostatnia cecha zależy bardzo od warunków pogody. Zaobserwowane prawidłowości w jednakowym stopniu dotyczyły badanych jabłoni ozdobnych, jak i owocowych. DYSKUSJA Przedstawione w pracy rezultaty badań dotyczą oceny pszczelarskiej jabłoni ozdobnych oraz pewnych aspektów ich wartości jako zapylaczy dla jabłoni owocowych. Niektóre odmiany jabłoni produkcyjnych uwzględniono tylko dla porównania. Otrzymane dla nich wyniki nie odbiegają od danych wcześniej uzyskanych przez J a b ł o ń s k i e g o (1978) oraz przez 201

l:różmcowanie Tabela 6 wybranych cech kwiatów i pyłku jabłoni w zależności od fazy kwitnienia (średnie z lat 1984-1986) Differentiation of selected features of flowers and the pollen dependance on the apple trees blooming period (average from years 1984-1986) Badane cechy - The features examined Fazy okresu kwitnienia Jabłonie The phasis ofblooming period Theapple trees początek pełnia koniec start full end Liczba pręcików w jednym kwiecie w mg Oz. 18,6 c 17,7 b 16,2 a Number of anthers in a single flower Owo 22,3 c 20,7 b 17,9 a in mg IloŚĆpyłku w 100 pylnikach w mg Oz. 5,4 b 4,3 a 3,9 a Quantity of pollen from 100 anthers Owo 5,8 b 6,1 b 5,0 a in mg IloŚĆpyłku z 10 kwiatów w mg Oz. 11,2 c 9,8 b 7,1 a Quantity of pollen from lo flowers Owo 12,0 c 10,8 b 8,3 a in mg Średnica ziarn pyłku w um Oz. 31,3 a 31,7 a 31,0 a Diameter of pollen in um Owo 34,4 b 34,8 b 33,9 a Zywotność pyłku w % Oz. 80,0 b 78,1 a 77,5 a Pollen via bility in % Owo 82,6 b 76,3 a 81,1 b Zdolność kiełkowania po 24 godz. w% Oz. 76,0 a 76,0 a 76,7 a Pollen germination capacity after Owo 59,5 a 58,7 a 59,0 a 24hsin% IloŚĆcukrów z 10 kwiatów w mg Oz. 7,1 a 7,1 a 8,2 b Quantity of sugars from 10 Ilewers Owo 20,2 a 21,9 b 20,9 a in mg Udział % kwiatów w danej fazie 20 60 20 kwitnienia The percentage share of flowers in phase of the blooming period 01<. - jabłonie ozdobne - ornamental Malus Ow, - jabłonie Owocowe - fruit Malus Uwaga: Litery przy liczbach oznaczają istotność różnic między fazami kwitnienia danej grupy odmian jabłoni. Attention: The Ieters near numbers marksignificant differences between the phases ofthe blooming period of a particular cultivars Malus group. autorkę (S z k l a n o w s k a l m. 1978, 1980) w warunkach Puław. Również wyniki otrzymane w tej pracy dla jabłoni ozdobnych niewiele różnią się od wcześniej podawanych dla jabłoni owocowych. Wykazują one, że jabłonie ozdobne reagują na zmienne warunki pogody w okresie kwitnienia jak jabłonie owocowe. Potwierdzono też obserwacje M c G r e g o r a (1976), że jabłonie ozdobne kwitną obficiej od większości odmian owocowych. 202

Także zgodnie z wynikami L e L e z e c a (1979, 1983) stwierdzono, że pora zakwitania jabłoni ozdobnych zgadza się na ogół z kwitnieniem sadów produkcyjnych. Ponadto okazało się również, że wśród jabłoni ozdobnych jest silniejsze zróżnicowanie w porze zakwitania, co znacznie ułatwia wybór ich jako komponentów do zapylania różnych jabłoni owocowych. Poza zgodnością pory kwitnienia odmian zapylanych i zapylających ważna jest ich atrakcyjność dla owadów. Według L e L e z e c a (1983) formy ojcowskie nie mogą stanowić konkurencji dla odmian dających owoce. Stwierdzono, że nie ma o to obawy, ponieważ jabłonie ozdobne dostarczają pszczołom prawie 3-krotnie mniej cukrów (około 6 mg z 10 kwiatów) niż owocowe (około 20 mg z 10 kwiatów). Obfitsze jednak kwitnienie jabłoni ozdobnych sprawia, że niektóre odmiany, jak M.sieboldii var. arborescens, dorównują wydajnością cukrów z jednego drzewa odmianom owocowym, co jest cenne z pszczelarskiego punktu widzenia. Ilość pyłku dostarczana przez kwiaty jabłoni zależy od odmiany, jak stwierdził S i m i d c i e v (1976), a także roku badań, co wykazała wcześniej autorka (S z k l a n o w s k a 1983, 1984). Zależność tę potwierdzono też dla jabłoni ozdobnych i powinno się ją mieć na uwadze przy doborze tych drzew jako zapylaczy w sadach. Zgodnie z wynikami Z e 11 e r (1960), J a b ł o ń s k i e g o (1978) oraz S z k l a n o w s k i e j (1983) stwierdzono, że również jabłonie ozdobne w kwiatach z kwiatostanów później zakładających się na drzewie wytwarzają mniejszą masę pyłku. Jest to wynikiem zmniejszania się liczby pręcików w kwiatach później kwitnących oraz mniejszej ilości pyłku w pylnikach. Wydajność pyłkowa jednego drzewa jabłoni ozdobnych okazała się jednak wyższa niż jabłoni owocowych, dzięki obfitszemu ich kwitnieniu. Zdaniem wielu autorów m.in. W o c i ó r a (1975, 1976) żywotność pyłku zależy od odmiany, co potwierdziło się również w przypadku obu grup ja/błoni. Pyłek jabłoniowy pobrany z kwiatów zakwitających w różnych fazach kwitnienia wykazywał nieco zróżnicowaną żywotność, podobnie jak badany przez W o c i ó r a (1976) pyłek wiśniowy, ale zdolność kiełkowania powstawała na jednakowym poziomie. Pewna część żywotnego pyłku jabłoni nie kiełkowała, zwłaszcza w grupie odmian owocowych, podobnie jak w badaniach S e i l h e i m e r a i wsp. (1982), wobec czego można sądzić, że ważniejsze są badania zdolności jego kiełkowania. Wykazano ponadto, że tak jak wzrost procentu żywotności pyłku nie wiąże się ze zwiększeniem jego zdolności kiełkowania, tak też rozmiary ziaren pyłku nie decydują o wielkości obu tych cech. Chociaż poszczególne kwiaty jabłoni ozdobnych w porównaniu z kwiatami jabłoni owocowych nektarcwały o 60% słabiej i o 10% słabiej pyliły, to tylko o 25% słabiej były odwiedzane przez pszczoły. Świadczy to o dużej atrakcyjności jabłoni ozdobnych dla _wadów zapylających, co z punktu widzenia stosowania ich jako zapylaczy w sadach jest cechą wysoce pozytywną, 203

s WNIOSKI Jabłonie ozdobne, podobnie jak jabłonie owocowe, wykazują, znaczne zróżnicowanie pod względem pory i obfitości kwitnienia, nektarowanią i pylenia, wydajności cukrowej i pyłkowej z drzewa oraz wartości biologicznej pyłku. Wartość pszczelarska jabłoni ozdobnych jest nawet nieco lepsza niż jabłoni owocowych. Poszczególne ich kwiaty wprawdzie dużo słabiej nektarują i nieco mniej obficie pylą, lecz dzięki znacznie większej ich liczbie, sumarycznie wydajność cukrów i pyłku z jednego drzewa jest większa. Stosunek wytwarzanego przez kwiat pyłku do cukrów u jabłoni ozdobnych wynosi 1,5: 1, a u jabłoni owocowych 0,6 : L Przeciętna ilość dostarczanego pyłku przez kwiaty jednego drzewa jabłoni ozdobnych jest o 80% większa niż równorzędnego wiekiem drzewa jabłoni owocowych. Pyłek ten charakteryzuje się podobną jak jabłoni owocowych żywotnością (około 80%), lecz znacznie wyższą (o 30%) zdolnością kiełkowania, choć poszczególne ziarna pyłkowe są nieco drobniejsze. Pora kwitnienia jabłoni ozdobnych jest na ogół zgodna z kwitnieniem jabłoni owocowych. Można pod tym względem wyróżnić wśród nich odmiany wcześnie kwitnące (M.'Hopa', M. zumi var. calocarpa. M.'Lady Northcliffe', M.'John Downie'), średnio wcześnie kwitnące (M. floribunda, M.'Gorgeous', M. sieboldii var. arborescens) i późno kwitnące M.'Hillieri', M. sargentii, M.'Wintergold'), podobnie jak wśród odmian jabłoni owocowych. Biorąc pod uwagę porę kwitnienia, obfitość kwiatów na drzewach i ich atrakcyjność dla pszczół oraz dużą masę wytwarzanego pyłku (choć mało nektaru), a także wysoką wartość biologiczną pyłku, stwierdzić należy, że jabłonie ozdobne, a zwłaszcza niektóre ich odmiany jak: M.'Hopa', M. zumi var. calocarpa, M.'Gorgeous', M.sieboldii var. arborescens, M.'Hillieri', M.'Wintergold', powinny być zbadane i wypróbowane w naszych sadach jako zapylacze dla odmian owocowych. LITERATURA Crassweller R. M., Ferree D. C., Nichols L. P., 1980. Flowering crab apples as potential pollinizers for commerzial apple cultivars. J. Amer. Soc. Hort. Sci., 105(3): 475--477. J a b ł o ń k i B., S z k l a n o w s k a K., D ą b s k a B., 1978. Badania biologi kwitnienia, nektarowania i zapylania jabłoni (Malus domestica Borkh.). Cz. I Kwitnienie i zapylanie. Pszczelno Zesz. Nauk., 22 : 129-145. Jabłoński B., S z k l a n o w s k a K., 1979. Propozycje zmiany metody badań nektarowania roślin. Pszczelno Zesz. Nauk:, 23 : 105-114. L e L e z e c M., B a b i n J., 1979. Deux pommiers ornamentaux pour la pollinisation de vergers monovarietaux. Arboriculturale Fruitiere., n0300: 31-34. L e L e ze c M., 1983. Utilisation de Malus ornamentaux en verger de pommier. CoU. INRA Publ. 1984 France, n? 21 : 398--404. 204

M c G r e g o r S. E., 1976. Insect pollination of cultivated crop plants. Washington V. S. Dep. of Agr., Hand 496 : 81-86. S e i I h e i m e r M., S t o s s e r R., 1982. Die Eignung verschiedenar Apfel sorten ais PoUenspender. Erwerbsobstbau s : 62-65. S i m i d c i e v T., 1976. L'etude de la produetlon de pollen de quelques especes d'arbres fruitiers. Sym. International de Flore Mellifere, Budapest 1976. (Editions Apimondia 1977). S z k I a n o W s k a K., J a b ł o ń s k i B., D ą b s k a B., 1978. Badania biologii kwitnienia, nektarowania i zapylania jabłoni (Malus domestica Borkh.). Cz. II Nektarowanie i wydajność miodowa. Pszczelno Zesz. Nauk. 22: 147-165. S z k l a n o w s k a K., D ą b s k a B., 1980. Nektarowanie i wydajność miodowa czterech nowych odmian jabłoni (Malus domestica Borkh.). Pszczelno Zesz. Nauk., 24: 75-85. S z k I a n o w s k a K., 1983. Pollen produetton of tree and bush fruit. Col!. INRA Pub!. 1984. France, n? 21 : 375-379. S z k I a n o w s k a K., P l u t a St., 1984 Wydajność pyłkowa sadu wiśniowego odmian Kerezer, Ne[ris i Łutówka.. Pszczelno Zesz. Nauk., 28: 163-173. V i g n o s P., 1983. Ornamental crabapple the pollination alternative. Am. Fruit Grow., Vol. 103(11): 36-44. War a k o m s k a Z., 1972. Badania nad wydajnością pyłkową roślin. Pszczelno Zesz. Nauk., 16: 63-80. Wat t e r s B. S., 1985. Apple and ornamental Malus varieties as pollinators for Bramley's seedling, Res. Pro], Hort. Centre Longhgall Co. Fruit Sec., Dep. of Agric. Northen Ireland. W i II i am s R. R., L e g g e A. P., 1979. Pollen application by mechanical dustinz in Enghsh apple orchards. J. Hort. Sci., l : 67-74. Wo c i ó r S., 1975. Badania nad biologią pyłku 6 odmian wiśni. Rocz. Nauk RaZ. seria A: 100(4) : 7-15. W o c i ó r S., 1976. Badania biologii pyłku wytwarzanego przez kwiaty wiśni zakwitające w różnych fazach kwitnienia. Acta Agrobot., Vol. 29(1) : 69-84. Z e II e r O., 1960. Entwicknungsgesschichte der Bltitenknospen und Fruchtanlagen an einjahrigen Langtrieben von Apfelbiischen. Zeitschr. f. Pflanzenzilchtung 44(2) : 175-217, Berlin. IPIEJIOBO,lJ;HAH IJ;EHHOCTb.llEKOPATl1BHbIX HBJIOHEn:, IlPl1MEHHEMblX B CA,lJ;AX B KA qectbe OIlbIJIl1TEJIEn: Ka3HMepa mkjihhobcka Pe310Me B roztax 1984--1986 HCCJIe;l\OBaJIHcepra p;ekopathbhbix HB6JIOHeHB othoiilehhh BpeMeHH H npop;oji~htejibhocth~betehhh, KOJIH'IeCTBa ~BeTKOB Ha nepeae, UpH- BJIeKaTeJIbHOCTH~BeTOB P;JIH U'IeJI, KOJIH'IeCTBa IIbIJIb~bI c 10 ~BeToB, a raxace 6HOJIOfH'IeCKOH~eHHocTH UbIJIb~bI. Hexoropsre cepra UJIO;l\OBbIXH6JIOHeHUpJ-lMeHH- JIJ-ICbTOJIbKO;l\JIHcpaBHeHHH. BpeMH ~BeTeHJ-IH;l\eKOpaTJ-IBHbIXH6JIOHeH CXOP;HO,KaK npabj-ijio, co BpeMeHeM ~BeTeHHH njio;l\obbixcoptob.mo~ho B 3TOM OTHOIIleHJ-I Ha3BaTb pa HO ~BeTy~J-Ie copra, cpenne-pauo J-I n03;l\ho ~BeTy~J-Ie copra, nonoóao njio;l\obbimcoprasr. Ilo n'iejiobop;hoh~ehhoctj-i;l\ekopatj-ibhbleh6jiohhaaace HeCKOJIbKOnyxuie njio- ;l\obbix.l1x OT;l\eJIbHble~BeTbI, npaażta, aasmoro cnafiee BbI;l\eJIJłIOTaexrap H MeHee 06HJIbHO y HHX nbijib~ebbiae;nehhe, HO 3aTO KO.H'IeCTBO HX 6o;nee BbICOKoe, B pe- 205

3yJIbTaTe xero O.l\HOzrepeao zraer 60JIbWe I1hIJIbD;bIJ1 aexrapa. COOTHOWeHJ1errstns- D;bI, npo.l\yd;j1pobahho~d;betamj1,j1 CaXapOB y.l\ekopatj1bhbixa6jiohe~ COCTaBJIReT 1,5.: 1, a y njio.l\obbix0,6: 1. Cpe.l\Hee KOJIWieCTBOIIbIJIbD;bI c onaero p;epeba p;eko- P9.TIłlHIOU RonOHU mulil, lllł 80 /, 60JIl,W(!, 'lem y ~!ln!gol'o.n~l)a!la I1J'1o,nonou st6j'10hh. 3Ta nsrm.ua OTJIJ1'IaeTCRnO.l\06HOHnJIO.l\OBbIMcoprass JKH3HeCnoco6HOCTblO(OK. 80 % ), HO 3Ha'IHTeJIbHO 60JIbllIe~ (Ha 30%) BCX02KeCTblO,XOTH orneasasre nsrnsueasre sep- Ha HeMHoro MeJIb'Ie no paaaepy. Y'łJ1TbIBaa BpeMH D;BeTeHJ1H,06J1JIHe U;BeTKOBHa nepem.ax H HX nphbjiekatejibhoctb P;JIH D'łeJI, a TaK2Ke 60JIbWHe KOJIJ1.'łeCTBanpo-.l\YU;HpOBaHHO~nblJIbU;bI (XOTH HeMHoro aexrapa) H BbICOKylO6J10JIOrH'IeCKYIOuea- HOCTbnsrnsusr, cnenyer OTMeTJ1Tb,'ITO p;ekopathbhble H6JIOHH,OC06eHHOaexoropsre J1X cepra,.l\oji:lkhbi6bitb J1CCJIe.l\OBaHbIJ1 aaenensr B cansr B xaxecrae OnblJIHTeJIe~ ;!\JIHTIJIO.l\OBbIXCOpTOB. THE APICULTURAL VALUE OF ORNAMENTAL APPLE TREES APPLIED AS POLLINATORS IN PRODUCTION ORCHARDS Kazimiera Szklanowska Summary During the years 1984-1986, the investigations were carried out on 10 cultivars of ornamental apple trees. They concerned the time and length of the blooming period; the number of flowers per one tree; attractiveness of flowers for bees; the amount of pollen from 10 flowers, as well as the biological value of pollen. Same cultivars of fruit apple trees were taken only for comparison. Generally the blooming period of ornamental apple trees corresponds to the blooming of fruit apple trees. Among ornamental apple trees the following cuitivars could be distinguished: those bloorning early, medium-early and late, similarly to other fruit cultivars. The apicultural value of ornamental apple trees is even alittle better than it is with fruit apple trees. Their indlvidual flowers adrnitted much less secreting nectar and even pollinated less abundantly but thanks their greater number of flowers, the yield of sugar and póllen per one tree is greater. The amount of pollen in relation to the amount of sugars produced per flowers of ornamental apple trees was 1,5 : l, and for fruit apple trees - 0,6 : l. The averagę amount of.pollen production in the flowers of ornamental apple trees is only about 8~/o greater than of a fruit apple tree of the same age. This póllen is characterized by sirnilar viability to that of fruit apple trees (about 80%) but it shows higher (300/0) germination capability, though particular pollen grains are even smaller. Summing up, ornamental apple trees, and especially some oftheirs cultivars, should be investigated and introduced as pollinators for fruit cultivars in single- -variety produetlon orchards.