PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE SZKODLIWOSC DLA PSZCZOL PREPARATU W NEKTARZE JABLONI. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPROWADZENIE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVII GRUDZIE:fl 1973 SZKODLIWOSC DLA PSZCZOL PREPARATU W NEKTARZE JABLONI Zofia Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPROWADZENIE Ze środków owadobójczych, stosowanych w ochronie roślin uprawnych, ważną pozycję stanowią preparaty systemiczne, których zaletą jest zdolność stosunkowo szybkiego wnikania do tkanek roślinnych i przemieszczania się w nich wraz z sokiem 'komórkowym. Dzięki tej właściwości są one uważane za preparaty bardziej selektywne w działaniu, gdyż niszczą skutecznie szkodniki ssące (mszyce, przędziorki), będąc [ednocześnie mniej szkodliwymi dla owadów pożytecznych, ponieważ stosunkowo krótko utrzymują się na powierzchni roślin po opryskiwaniu. Odwrotnie natomiast preparaty układowe mogą być scharakteryzowane ze względu na pszczoły. Użyte bowiem do opryskiwania roślin przed ich kwitnieniem przenikają do nektaru, czyniąc go trującym dla pszczół zbieraczek (M a u r i z i o 1957, J a y c ci x 1963, 1964, L o r d i inni 1968). Doświadczenia J a y c o x a (1963) wykazały, że szybkość przenikania tych preparatów do tkanek roślinnych, a tym samym i do nektaru, jest uzależniona od właściwości chemicznych poszczególnych preparatów i od budowy morfologicznej rośliny. W jego obserwacjach nektar rzepaku opryskiwanego środkami systemicznymi stawał się trujący dla pszczół o 24 godziny później niż nektar tytoniu i ogórecznika. Zjawisko to tłumaczy on tym, że liście rzepaku są pokryte grubą woskową kutikulą, utrudniającą przenikanie preparatu do wnętrza ich tkanek. Natomiast od składu chemicznego preparatów systemicznych uzależniona jest nie tylko szybkość ich przenikania do tkanek roślinnych, ale również długość okresu ich toksycznego działania w roślinie. N o w a k o w s k i (1970) w swoich doświadczeniach wykazał, że preparatmetasystox osiągał całkowity zanik toksycznego działania na mszycę jabłoniową po 28 dniach od zastosowania, podczas gdy preparat systemiczny Bi-58 \V tych samych warunkach tracił swoją aktywność już po 181

2 13 dniach. Podobne zależności mogą występować przy.przenikaniu preparatów systemicznych do nektaru i istotne znaczenie ma znajomość trwałości ich w formie toksycznej w nektarze, decydującej o długości okresu dopuszczalnego ich stosowania przed kwitnieniem. Doniesienia zawarte na ten temat w literaturze dotyczą przede wszystkim roślin jednorocznych. Nie wiemy natomiast, jak zjawisko to przedstawia się u drzew owocowych. Doświadczenia S m o l a r z o w ej (1970) wykazały, że śmiertelność pszczół karmionych nektarem jabłoni, pobranym z kwiatów drzew opryskanych przed kwitnieniem preparatem systemicznym Metasystox "i" była bardzo wysoka i uzależniona od terminu pobierania nektaru. Smiertelność pszczół podkarmianych nektarem pobranym w 5 dni po opryskiwaniu drzew wynosiła 100%, a pobranym w 8 dni po opryskiwaniu już tylko 66,3%. Celem mojej pracy było przebadanie, czy preparat systemiczny Bi-58, często stosowany' w ostatnich latach w sadownictwie, przenika do nektaru i jak długo zachowuje w nim swoją toksyczność dla pszczół. MATERIAŁ I METODA Doświadczenie przeprowadzono na drzewach jabłoni w Pszczelniczym Zakładzie Doświadczalnym Górna Niwa w latach Drzewa opryskiwano przed ich kwitnieniem preparatem systemicznym produkcji NRD: Bi-58, użytym w stężeniu 0,1 %. Preparat ten zawiera 40% dimetoatu. Opryskiwania drzew objętych doświadczeniem przeprowadzano zawsze opryskiwaczem taczkowym, zużywając średnio około 5 l cieczy roboczej na 1 drzewo. Drzewa uszlachetnione na podkładce słabo rosnącej, posadzone zostały w' roku 1948 i prowadzone są one systemem szpalerowym. W roku 1969 drzewa jabłoni odmiany Koksa Pomarańczowa opryskano preparatem w dniu 7 maja. W roku 1970 jabłonie odmiany Jonatan opryskano w dwóch terminach: pierwszą grupę drzew - na zielony pąk kwiatowy w dniu 11 maja, drugą grupę drzew - na różowy pąk kwiatowy w dniu 15 maja. W roku 1971 jabłonie tej samej odmiany Jonatan opryskano podobnie w dwóch terminach: pierwszą grupę 8 maja i drugą grupę 1}. maja. Nektar z kwiatów pobierano metodą pipetową i podkarmiano nim pszczoły. W raku 1969 pobrano nektar po 5 dniach od wykonania opryskiwania, w roku 1970 po 5, 9 i 12 dniach (20.V i 27.V), a w roku 1971 po upływie 6 i 9 dni (14.V i 17.V). W każdym roku dla kontroli pobierano także nektar z kwiatów jabłoni lej samej odmiany lecz z drzew nie opryskiwanych..toksyczność pobranego nektaru badano przez podkarmianie pszczół badanym' nektarem.poddawanym na kawałkae~'świezej: wos,!-czyny.. Pod-

3 karrrriane pszczoły umieszczone były w drewnianych klateczkach. Do każdej klateczki dawano po 1 mi nektaru. Doświadczenie składało się z następujących kombinacji: 1) pszczoły podkarmiane nektarem z kwiatów drzew opryskiwanych, 2) pszczoły podkarmiane nektarem z drzew nie opryskiwanych, 3) pszczoły karmione syropem cukrowym (1:1). W każdej kombinacji były 4 powtórzenia. Jedno powtórzenie obejmowało 15 pszczół w roku 1969 i po 10 pszczół w latach następnych. Pszczoły lotne chwytano zawsze z tej samej rodziny na desce wylotkowej ula. Miarą toksycznego.działania preparatu zawartego w nektarze była liczba martwych pszczół, obliczana w poszczególnych klateczkach. W roku 1969 martwe pszczoły liczono po 7 i 20 godzinach, w roku po 4 i 20 godzinach, a w roku po 12, 20 i 48 godzinach od czasu poddania nektaru. WYNIKI I DYSKUSJA Wyniki doświadczeń pozwalają stwierdzić, że nektar pobrany z kwiatów drzew jabłoni, opryskanych preparatem Bi-58 przed ich kwitnieniem, był dla pszczół toksyczny, a stopień jego toksyczności zależał od długości czasu, jaki upłynął od wykonania opryskiwania drzew do pobierania nektaru. W latach 1969 i 1970 pszczoły podkarmione nektarem pobranym z kwiatów po upływie 5 dni od wykonania zabiegu zginęły w 100% (tab. 1). Natomiast w 1970 roku nektar pobrany po 9 dniach nie wykazywał już toksycznego działania i śmiertelność pszczół nim karmionych nie przewyższała śmiertelności pszczół podkarmianych nektarem pobranym z kwiatów drzew nieopryskiwanych. Podobnie nietoksycznym okazał się nektar pobrany po upływie 12 dni od zabiegu. Przeprowadzenie zaplanowanych obserwacji w 1971 roku było utrudnione trwającymi w tym czasie niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Brak opadów i wysoka temperatura wpłynęły ujemnie na ilość nektaru w kwiatach jabłoni. Przy zwiększonym nakładzie pracy pobrano pierwszą porcję nektaru w dniu 14 maja z kwiatów tych drzew, które były opryskane preparatem Bi-58 w dniu 8 maja, czyli w 6 dni po zabiegu. Pszczoły podkarmione tym nektarem wykazały zwiększoną śmiertelność w stosunku do kombinacji kontrolnej dopiero po 20 godzinach. W czasie dalszych obserwacji śmiertelność pszczół gwałtownie wzrastała i wynosiła po 72 godzinach 63,3%, podczas gdy w grupie kontrolnej śmiertelność pszczół w tym czasie stanowiła 20%. Natomiast w przypadku pobrania nektaru w dniu 17.V z kwiatów drzew opryskanych w drugim terminie (LlV), a więc również w 6 dni po zabiegu, pszczoły podkarmione tym nektarem zginęły po 24 godzinach w 100%. Widzimy więc, że nektar pobrany w 6 dni z kwiatów drzew opryskanych w drugim terminie okazał się bardziej toksyczny w działaniu niż nektar pobrany w 6 dni z kwiatów 13 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe 193

4 Procent śmiertelności pszczół karmionych nektarem jabłoni opryskiwanych prepatatem Bi-58 Percentagę of mortality. oi bees fed with nectar from apple trees treated with Bi-58 Tabela 1 Liczba dni od opryskiwania, Liczba godzin od podkarmiania do pobrania' do kontroli śmiertelności Rok nektaru Kombinacja Time in hour from the feeding Year Number of TreaŁment to control of the mortality days from the treatment to taken nectar nektar skażony 86,6 100,0 nektar kontrolny 16,0 32,0 syrop cukrowy 6,6 6,6 sugar sirup nektar skażony 25,0 100,0 Insecticides 9 nektar skażony 3,3 11,7 12 nektar skażony 3,3 3,3 nektar kontrolny 1,7 13,3 syrop cukrowy O O sug!llr'sirup nektar skażony 3,3 13,3 36,6 (I termin) nektar kontrolny 5,0 5,0 10,0 syrop cukrowy O O 3,3 sugar s,irup nektar skażony 92,5 100,0 (II termin) Insectlcides nektar kontrolny O O 10,0 eontrel nectar syrop cukrowy O O 6,8 sugllll' map

5 c. d. tab. 1 l nektar skażony O \ O 6,3 (I termin) nektar kontrolny O O 10,0 syrop cukrowy O O 6,6 sugar sirup drzew opryskanych w pierwszym terminie. Ta duża rozmca w śmiertelności pszczół karmionych nektarem pobranym po tym samym okresie czasu od zabiegu, lecz z drzew opryskiwanych w różnych terminach, może być wywołana różnymi warunkami atmosferycznymi. W czasie 6 dni po pierwszym opryskiwaniu była susza i wysoka temperatura, podczas gdy przed drugim terminem pobierania nektaru spadł dość duży deszcz, który wpłynął na zwiększenie wydzielanego nektaru (D e m i a n o w i c z o w a opisuje tego rodzaju zjawiska ). Nektar pobrany dnia 17 maja po 9 dniach od opryskiwania w pierwszym terminie nie spowodował zwiększonej śmiertelności pszczół, które ginęły w podobnej ilości jak pszczoły w klateczkach kontrolnych, karmionych syropem cukrowym. Pobieranie nektaru 'W terminach późniejszych było całkowicie uniemożliwione z powodu bardzo słabego nektarowania kwiatów jabłoni. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Preparat systemiczny Bi-58 zastosowany na jabłonie przed ich kwitnieniem przenikał do nektaru, czyniąc go toksycznym dla pszczół. Stopień toksyczności dla pszczół nektaru z opryskanych jabłoni był bardzo wysoki do 6 dni po zabiegu. Po 9 i 12 dniach po wykonaniu opryskiwania nektar pobrany nie wykazywał wyraźnej toksyczności. Można przypuszczać, że warunki atmosferyczne, a szczególnie opady mogą wywierać wpływ na okres toksycznego działania preparatu systemicznego 'W nektarze jabłoni. LITERATURA D e m i a n o w i c z Z. (1953) - Rośliny miododajne. Warszawa, PWRiL. J a y c o x E. R. (1963) - Flowering plants useful far nectar studies in the greenhouse. Amer. Bee. Jour. (lo): J a yc o x E. R. (1964) - Effect on honey bees of nectar f'rom systemie insectieide treated plants. Jour. Econ. Ent. 57 (1);

6 Lord K. A., May M. A., Stevenson J. H. (1968) - The secretion of the systemic dimethoate and phorate into nectar. Ann. AppZ. BioZ. 6~. (l): M au r iz io A., S c h e b.ker P. (1957) - Untersuchungen iiber die Ausscheidung bienengiftiger Pflanzenschutzmittel im Bliitennektar. Schweitz. Ent. Gesell. Mitt. 30 (2): N o w a k o w s k i Z. (1970) - Zachowanie się insektycyd6w systemieznych w roślinach sadowniczych. Praca doktorska. S m o ia r z o was. (1970) - Metasystox w nektarze jabłoni. Pszczelno Zesz. Nauk. XIV (1-2-3): BPE,llHOE,llEflCTBHE HA n4ejibi npbnapata fih-58 B HEKTAPE 5lfinOHH 3. J'p o x a m PeSIOMe B rr 6hfJlO HCCJle.llOBa'Ha.lleOCTBlIeHa nąejibi cacrexssecsoro npenapara fili-58 (Jl.elk'l'BylOlIlllA3J1eMeHT.lI.HMeTOaT) IBH-eKTapoeSl6J10HlI.Ilpenapar fili-58 nphmehhemblh nepea lę'lieteh-liemhójlohhnposaxaer B Helnap.lleJJaSl ero SI.llOBHThfM. Creneas li'jl.08htocth sabhcht OT' nepaona BpeMeHH Me:H<.llYnpllMetreHHeM onphckh.barhsih B3HTHeMsexrapa. nąejibl IIDI'Opble no\liyąajlh nexrap 006pa'HHblA Ha 6.lleHb rrocne anphckhba<hhhnoracana sce Ges HCKJlIO'!IeIIHSI, rorna KaK CMepTeJIbHlOCTbnsen rronysaaurax c06pahłłblh Ha 9-12 neus, He GblJla asnne 'lem B rpynnax KOHTpMbHblX. TOXICITY TO HONEYBEES OF INSECTICIDE Bi-58 IN NECTAR OF APPLE TREES Zofia Gromisz Summary In the years of toxicity to honeybees of the insecticide Bi-58 (dimetoat) in nectar of apple trees were examined. Bi-58 applied before blooming diffuse into nectar and it become toxic to honeybees. The degree of its toxicity depended fram the time after application. The bees fed with nectar taken from flowers in 5 and 6 days after applicatian died in 100%. The mortality of bees fed with nectar in 9 Ol" 12 days was as high as in contral groups,