PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XL, Nr I NEKTAROW ANIE I WYDAJNOŚĆ MIOOOW A ROŚLIN MIODODAJNYCH W WARUNKACH POLSKI Część IX

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XL, Nr I 1996 NEKTAROW ANIE I WYDAJNOŚĆ MIOOOW A ROŚLIN MIODODAJNYCH W WARUNKACH POLSKI Część IX B O I e s ł a w J a b ł o ri s k i, Z b i g n i e w Koł t o w s k i Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie W latach w Puławach badano nektarowanie i wydajność miodową 11 gatunków drzew i krzewów. Rosły one na glebie pseudobielicowej lekkiej kl. IV i V, jedne jako wolno stojące egzemplarze w parku i na pasieczyskach, inne w żywopłotach nie strzyżonych. Trzy z badanych gatunków (bluszcz pospolity, irga błyszcząca i irga czarna) wykazały wysoką wydajność miodową, wynoszącą około 350 kg/ha, cztery inne (ewodia aksamitna, głóg pięcioszyjkowy, irga chińska i śnieguliczka biała) dość wysoką - około 200 kg/ha, jeden (korkowiec amurski) średnią wyższą - około 100 kg/ha i trzy (klon tatarski i Ginnala oraz robinia akacjowa) średnią niższą - 50 do 60 kg/ha. Wszystkie badane drzewa i krzewy nadają się do poprawy pożytków pszczelich. Slowa kluczowe: drzewa, krzewy, pożytek, kwitnienie, nektarowanię, oblot, wydajność miodowa. WSTĘP W niniejszej dziewiątej części badań nektarowania i wydajności miodowej roślin podajemy wyniki dotyczące 11 gatunków drzew i krzewów. Niektóre z nich były już wcześniej badane m.in. przez Maksymiuk (D e m i a - n o w i c z i inni 1960), Jar o s z y ń s k a (1960) i S z k I a n o w s k ą (1978), lecz według dawniej stosowanej metodyki, dla niektórych zaś są to nowe dane. METODYKA Przy wyborze gatunków do badań kierowano się poczynionymi wcześniej kilkuletnimi obserwacjami pod kątem obfitości i pory ich kwitnienia, intensywności oblotu przez pszczoły, walorów dekoracyjnych oraz potencjalnych możliwości wykorzystania do poprawy pożytków pszczelich. Nie bez znaczenia był też fakt, że rosły one w naszej kolekcji na terenie Pszczelniczego Zakładu Doświadczalnego ISK w Puławach, gdzie zostały przed 6-30(40) laty zasadzone na glebie pseudobielicowej lekkiej klasy IV i V. 59

2 Egzemplarze bluszczu, ewodii, głogu, irgi chińskiej i czarnej, korkowca oraz robinii rosły pojedynczo lub grupami w parku oraz na terenie osiedla i pasieczysk, zaś irga błyszcząca, klon tatarski i Ginnala, a także śnieguliczka - w żywopłotach nie strzyżonych. Badania każdego gatunku prowadzono w ciągu 3-5 lat. Nektar pobierano pipetami przez 6-10 pogodnych dni okresu pełni kwitnienia. Dziennie brano po 3 próby nektaru, z kwiatów każdą, zawsze wkrótce po ustaniu procesu sekrecji słodkiej wydzieliny, tj. zgodnie z wcześniej ustalonymi zasadami (D e m i a n o w i c z i inni 1960, S z c z e p a ń s k i i J a b ł o ń s k i 1975, Jabłoński i Szklanowska 1979). W celu określenia liczby kwiatów na drzewach i krzewach, ustalano w czasie kwitnienia rośliny najpierw średnią liczbę kwiatów w kwiatostanie, na podstawie 30 (dla ewodii 20) losowo wziętych kwiatostanów. Następnie ustalano liczbę kwiatostanów na 3-5 przeciętnej wielkości gałęziach czy pędach, po czym liczono 3-krotnie (lub we 3 osoby), ile takich przeciętnych gałęzi znajduje się na danym drzewie, czy pędów na pojedynczym krzewie. Z pomnożenia średniej liczby gałęzi (czy pędów) na danym egzemplarzu rośliny przez średnią liczbę kwiatostanów na gałęzi (czy pędzie) i następnie przez liczbę kwiatów w kwiatostanie, uzyskiwano liczbę kwiatów na drzewie lub na krzewie. Aby ustalić liczbę kwiatów wytwarzaną przez określony gatunek na powierzchni l ha (takie dane najłatwiej jest porównywać z danymi dla różnych roślin, także zielnych) określano liczbę drzew czy krzewów rosnących pojedynczo lub długość łącznej liczby rzędów szpaleru jakie zmieściłyby się na 1 ha przy zapewnieniu im ze wszystkich stron dobrego oświetlenia. Mając oznaczoną liczbę kwiatów na jednostce powierzchni w danym roku oraz średnią ilość cukrów dostarczanych w nektarze z jednego kwiatu, można było obliczyć wydajność cukrów z l ha i tzw. wydajność miodową rośliny, powiększając suchą masę cukrów o 25% (taką ilość wody zawiera przeciętnie miód). WYNIKI Kwitnienie. Spośród badanych roślin wszystkie 3 gatunki irgi (błyszcząca, chińska i czarna) oraz oba gatunki klonu (tatarski i Ginnala) zakwitały około połowy maja, tj. pod koniec kwitnienia drzew owocowych, rzepaku i mniszka, i kwitły do początków czerwca lub (irgi) dłużej (tab. l). O kilka dni późniejszą porę kwitnienia wykazywał głóg piecieszyjkowy, zazębiając się dobrze drugą połową swego około 2-tygodniowego okresu kwitnienia z pierwszą połową, podobnie długiego okresu kwitnienia robinii akacjowej, która zakwita średnio w pierwszych dniach czerwca. Z końcem kwitnienia robinii zazębiał się z kolei początkiem swego również około 2-tygodniowego okresu kwitnienia korkowiec amurski. Trwające około 4 tygodnie kwitnienie ewodii aksamitnej wypadało od połowy trzeciej dekady lipca do końca drugiej dekady 60

3

4 ~ Tabela Pora i obfitość kwitnienia oraz nektarowanie i wydajność miodowa 11 gatunków drzew i krzewów badanych w Puławach w latach Period and abundance of blooming, nectar secretion and honey efticiency of 11 species of trees and shrubs investigated in Puławy in years Ilość cukrów z 10 Liczba kwiatów Koncen- Wydajność Wiek Wysokość Liczba kwiatów w mg Rok tracja cukrowa (i Pora rośliny roślin roślin Amount of sugars badań Number of tlowers cukrów w miodowa*) Gatunek rośliny kwitnienia (lata) wrn na l ha from 10 flowers in mg nektarze w kg/ha Year of Sugars Species of plant Period of Age of Height Number w kwia- na roślinie Sugars (and investiblooming plants of plants of plants tostanie w tys. minimum- średnio concen- honey*) gations tration efticiency (years) mm per l ha in inflo- per plant maximum average in nectar in kg/ha rescence in thous. Bluszcz pospolity Hedera helix L ,7 50, ,4-14,2 9, (150) ,6-0, ,5 105, ,7-15,2 11, (372) ,4 128, ,4-16,4 12, (500) ,0 12, ,4-32,6 24,19 30 (38) Ewodia aksamitna l 013,q 51, ,5-29,7 21, (136) ,5-3,5 l 000 Evodia velutina Rehd l 245,0 109, ,9-36,9 22, (304) l 486,0 163, ,1-23,3 14, (292) Głóg piecieszyjkowy Crataegus pentagvna W. et K ,1 3584, ,4-11,8 7, (222) ,9 2880, ,5-12,4 7, (192) ok ,0 2544, ,4-13,5 10, (242) ,3 2084, ,3-9,1 4,86 71 (88) Irga błyszcząca ,3 17, ,6-46,1 30, (332) Cotoneaster lucidus ,0-2, ,7 28, ,6-45, l 23, (422) Schlecht ,3 12, ,7-56,2 36, (285)

5 Irga chińska ,7 78, ,2-13,7 9, (139) Cotoneaster divaricatus ,2-1, ,5 81, ,7-25,2 15, (231) Rehd. et Wils ,9 72, ,1-27,0 15, (214) Irga czarna ,6 18, ,6-96,2 76, (361) Cotoneaster ,4-2, ,8 16, ,9-121,6 88, (373) melanocarpos Lodd ,4 16, ,5-122,5 86, (357) Klon Ginnala Acer ginnala Maxim ,6 69, ,5-8,7 5,31 46 (57) ,5-3,2 l ,1 116, ,6-3,4 2,45 35 (45) ,7 110, ,8-11,6 4,25 58 (73) Klon tatarski Acer tataricum L ,6 56, ,0-10,3 7,01 50 (62) , , ,2-5, (40) ,4 47, ,3-8,0 4,85 29 (36) ,0 329, ,0-21,2 12,86 42 (53) Korkowiec amurski ,8 570, ,8-25,0 13,62 78 (97) Phyllodendron , ,4 427, ,4-34,0 18,64 80 (100) amurense Rupr ,3 728, ,8-25,8 17, (163) , l 698, ,2-21,7 15, (132) Robinia akacjowa Robinia pseudacacia L ok ,7 99, ,3-35,1 21,01 83 (104) ok ,5 23, ,2-34,2 18,53 35 (44) ok ,2 1, ,5-18,8 12,09 2 (2) ok ,8 3, ,9-27,6 22,33 5(7) ok ,6 160, ,0-40,0 20, (164) Ol UJ Śnieguliczka biała ,3 3, ,6-46,8 30, (131) Symphoricarpbs albus ok. 1, ,5 4, ,7-48,8 40, (239) BIase ,4 4, ,8-65,8 35, (205) ~..,,., - - g!su'1ool sug

6 Średnia dzienna wydajność miodowa w okresie pełni kwitnienia roślin była oczywiście wyższa, bo aby ją obliczyć dzieli się ogólną wydajność miodowa tylko przez ł4 długości okresu kwitnienia, wychodząc z założenia, że fazę wstępną i końcowa okresu kwitnienia, które w sumie stanowią około 112 jego całkowitej długości, należy podzielić przez 2. W taki sposób obliczona średnia dzienna wydajność miodowa dla okresu pełni kwitnienia wynosiła (w kg z 1 ha): dla śnieguliczki ponad 3 kg, klonów 4-5 kg, ewodii i robinii 6-8 kg, korkowca około I 1 kg, bluszczu oraz irgi chińskiej i błyszczącej 16- I7 kg, zaś dla głogu i irgi czarnej kg. Przy 40% cukrów w nektarze średnia ilość oferowanego owadom surowca miodowego mogła, np. w przypadku dwu ostatnich gatunków, wynosić kg/ha, a więc bardzo dużo. DYSKUSJA Przedstawione w tej pracy dane dotyczące ilości cukrów z 10 kwiatów klonu tatarskiego, irgi chińskiej i błyszczącej oraz robinii akacjowej i śnieguliczki białej można porównać z danymi innych autorów. Jeżeli uznać, że Jar o s z Y ń s k a (1960) przyjęła dla klonu tatarskiego okres życia (i nektarowania) kwiatu 2 dni, to nasze dane dla tego gatunku są podobne do danych tej autorki, lub nieco tylko wyższe. W porównaniu z danymi S z k I a - n o w s k i ej (1978), nasze dane dla irgi chińskiej są bardzo podobne, dla irgi błyszczącej o 200% niższe, a dla śnieguliczki o około 15% wyższe. Rozbieżności wynikają niewątpliwie stąd, że przy starym sposobie metodycznego postępowania długość życia kwiatu przyjmowano za długość sekrecji nektaru, co nie zawsze jest zgodne z prawdą. Poza tym w przypadku kwiatów żyjących dłużej niż l dzień nektar nagromadzony wcześniej, a nie pobierany przez pszczoły, bywał włączany do ilości wydzielanej podczas doby izolowania kwiatów do badań. WNIOSKI Wśród badanych gatunków drzew i krzewów, trzy (bluszcz pospolity formy krzaczastej, irga błyszcząca i irga czarna) wykazały wysoką wydajność miodową, wynoszącą około 350 kg/ha, cztery inne (ewodia aksamitna, głóg piecioszyjkowy, irga chińska i śnieguliczka biała) dość wysoką - około 200 kg/ha, jeden (korkowiec amurski) średnią wyższą - około 100 kg/ha i trzy (klon Ginnala, klon tatarski i robinia akacjowa) średnią niższą - 50 do 60 kg/ha. Wszystkie gatunki nadają się do poprawy pożytków pszczelich: klony, irgi oraz głóg piecieszyjkowy do wypełniania występującej w drugiej połowie maja przerwy w pożytkach pszczelich, robinia, korkowiec i śnieguliczka do wzbogacania pożytków głównych, ewodia - do poprawy słabych u nas pożytków w sierpniu, a bluszcz - we wrześniu. 64

7 LITERATURA D e m i a n o w i c z Z. i inni (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkach Polski, Część I. Pszczeln.Zesz.Nauk., 4(2): J a b ł o ń s k i B., S z k I a n o w s k a K. (1979) - Propozycje zmiany metody bada} nektarowania roślin. Pszczeln.Zesz. Nauk., 23: Jar o s z y ń s kat. (1960) - Biologia kwitnienia i nektarowania klonu tatarskiego Acer tataricum L. Pszczeln.Zesz. Nauk.; 4(3-4): S z c z e p a ń s k- i K., J a b ł o ń s k i B. (1975) - Ocena wielkości próby w badaniach nektarowania roślin. Pszczeln.Zesz.Nauk., 19:1-29. S z k I a n o w s k a K. (1978) - Nektarowanie i wydajność miodowa niektórych drzew i krzewów w warunkach Polski. Pszczeln.ZeszNauk., 22: TlIE NECTAR SECRETION AND HONEY EJo'Jo'ICIENCY OJo' HONEY PLANTS GROWING UNDER POLAND'S CONDlTIONS B. J a b ł o ń s k i, Z. Koł t o w s k i Summary The nectar secretion of II species of trees and shrubs was tested in Puławy in years Thcy were growing on light podsolic soil (the IV and V bonitation c\ass), sorne of them as a Irce-standing individuals in the park and on the apiaries, another ones as a nol cuting hedges. The generał amount of sugars secreted in nectar by I flower was: for Acer ginnala mg, A. lalariell/n mg, Crataegus pentagyna mg, Hedera helix mg, Cotoneaster divaricatus mg. Phyllodendron amurense mg, Robinia pseudacacia mg, Evodia velutina mg, Cotoneaster lucidus mg. Symphoricarpos albus mg and Cotoneaster melanocarpos mg. The sugars concentration in nectar of COloneas/er lucidus, ranged from 15 lo 45 %, and was eleary lower than in nectar of other investigated species. The investigated species in respect of amount of sugars, which are supplied from l ha, we can to divide on 4 groups: a - high honey efficiency about 350 kg/ha (Cotoneaster melanocarpos, C. lucidus and Hedera heli r), b - middle-high honey efficiency about 200 kg/ha (Evodia velutina, Crataegus pentagyna, Cotoneaster divaricatus and Symphoricarpos a/busi, c - higher averagę honey efticiency about 100 kg/ha (Phyllodendron amurenses and d - lower averagę honey efficiency about kg/ha (Robinia pseudacacia, Acer ginnala and A. ta/arieli/n). The all species are plantab\e as a ornamental plants and for improving of bee foragę. Keywords: trees, shrubs, bee forage, floręscence. nectar secretion, foraging by bees, honey efficiency. 65