Wykład 11. SYSTEMOWE ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM 1
1. Istota i funkcje zarządzania środowiskowego: Racjonalne zagospodarowanie środowiska wymaga, aby rozwój działalności rozpatrywać w kontekście trzech sfer: gospodarczej, społecznej i ekologicznej. Ochrona środowiska w działalności Zasady prowadzenia działalności minimalizacja zuży- cia komponentów środowiska minimalizacja emisji zanieczyszczeń maksymalizacja wyko- rzystania produktów odpadowych ochrona środo- wiska 2
Funkcje zarządzania środowiskowego: tworzenie infrastruktury ekologiczno-technicznej i infrastruktury biologicznej, zapewnienie ciągłości procesów gospodarczych, włączenie poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego do produkcji, oddziaływanie środowiska przyrodniczego na działalność pozagospodarczą. Przeszkody w zarządzaniu środowiskowym: ograniczenia ekonomiczne, brak wyraźnie określonej hierarchii wartości w organizacji i społeczeństwie, w tym obejmującej środowisko, brak kompetencji ekologicznych w organizacji, czasami także w społeczeństwie. 3
Do lat osiemdziesiątych XX w. polityka organizacji w dziedzinie środowiska miała charakter zachowawczy, natomiast obecne podejście obejmuje: cykl życia produktu, czystszą produkcję i stosowanie technologii mało i bezodpadowej, wdrażanie najlepszych dostępnych technologii, w tym energooszczędnych i alternatywnych, audyt środowiska, systemy zarządzania środowiskiem (ISO 14000), znakowanie ekologiczne produktów. Zmiany w podejściu były spowodowane m. in.: powstaniem Rady Biznesu dla Zrównoważonego Rozwoju (1990 r.), Agendy 21 i szczytu Ziemi w Rio de Janeiro (1992 r.), propagujących rozwój zrównoważony. Współzależność społecznej odpowiedzialności organizacji z rozwojem zrównoważonym. System zarządzania środowiskiem (SZŚ) opiera się 4 na ISO 14000 i systemie EMAS.
2. Środowiskowe strategie zarządzania: W zależności od świadomości ekologicznej zarządza- jących i wpływu ich działalności na środowisko mamy: 1.Strategię ignorancji (antyekologiczna) menedże- rowie mają niską świadomość ekologiczna i spo- łeczną, a ich działania, często niezgodne z prawem, przyczyniając się do degradacji środowiska; 2.Strategię minimalnych wymagań ekologicznych (ekologicznie obojętna) menedżerowie mają przeciętny poziom świadomości ekologicznej i społecznej, a ich działania, są zgodne z prawem, nie czyniąc większych szkód w ekosystemach; 3. Strategię adaptacyjna menedżerowie mają wysoką świadomość ekologiczną i społeczną, podejmując działania zgodne z odpowiedzialnością społeczną i świadomością ekologiczną interesariuszy; 4.Strategię głębokiego zaangażowania menedżerowie mają wysoką świadomość ekologiczną i społeczną, podejmując działania, które mają pozytywny wpływ na środowisko i współpracę w tym zakresie z 5 interesariuszami.
3. System zarządzania środowiskowego Unii Europejskiej EMAS: Celem EMAS (Eco Management Auditing Scheme) funkcjonującego od 1995 r jest: wspieranie ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej organizacji przez ustanowienie i wdrażanie przez organizacje systemów zarządza- nia środowiskowego, prowadzenie systematycznej, obiektywnej i okresowej ocenę efektywności takich systemów, dostarczanie informacji o efektach działalności środowiskowej, prowadzenie otwartego dialogu ze społeczeństwem i innymi zainteresowanymi stronami, aktywne zaangażowanie pracowników organizacji oraz odpowiednie szkolenia. 6
4. Rodzina norm ISO 14000 i ich założenia: Rodzina norm ISO 14000 składa się z wielu norm, m. in.: Normy ISO 14001:2015 Systemy zarządzania środo- dowiskowego.wymagania i wytyczne stosowania (PN-EN ISO 14001:2005); Normy ISO 14004:2010 Systemy zarządzania środo- wiskowego. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających (PN-EN ISO 14004:2010); Normy ISO 14006:2011 Systemy zarządzania środo- wiskowego. Wytyczne do wdrażania ekoprojektowa- nia (PN-EN ISO 14006:2011); Normy ISO14015:2010 Zarządzanieśrodowiskowe Ocena środowiskowa miejsc i organizacji (PN-EN ISO 14015:2010); Normy ISO 14031:2013 Zarządzanie środowiskowe. Ocena efektów działalności środowiskowej wytyczne (PN-EN ISO 14031:2014); Normy ISO 14044:2006 Zarządzanie środowiskowe. Ocena cyklu życia wymagania i wytyczne 7 (PN-EN ISO 14044:2009).
Zarządzanie wg norm ISO 14000 jest podobne jak w przypadku norm 9000, przy czym podstawą w tym przypadku są działania na rzecz ochrony środowiska. Norma ISO 14001 zawiera działania organizacji na rzecz: przestrzegania obowiązującego ustawodawstwa dotyczącego środowiska przyrodniczego, zapobiegania zanieczyszczeniem środowiska, ciągłej poprawy w zakresie ochrony środowiska. Norma ISO14001 ma charakter : ogólnego znaczenia, gdyż może być stosowana przez każdą organizację, proaktywny,, zmierzający do zapobiegania szkodli- wym oddziaływaniu na środowisko poprzez przewi- dywanie ryzyka jego degradacji, dobrowolny dla organizacji, ale po jej przyjęciu obowiązujący, wspierający przez udokumentowane procedury. 8
5. Charakterystyka normy ISO 14001:2015: Norma ISO 14001:2015 składa się z 10 działów, które są ułożone zgodnie z Modelem PDCA: PLANUJ: 1. Kontekst działania organizacją: zrozumienie organizacji i jej kontekstu, zrozumienie oczekiwań stron zainteresowanych, określenie zakresu zarządzania środowiskowego i jego systemu; 2. Przywództwo: przywództwo i zaangażowanie, polityka środowiskowa, role, odpowiedzialność i uprawnienia w organizacji; 3. Planowanie: aspekty środowiskowe działań odnoszących się do ryzyk i szans oraz zobowiązania do ich zgodności, cele środowiskowe i planowanie ich osiągnięcia. 9
WYKONAJ: 1. Narzędzia wsparcia: zasoby, kompetencje, świadomość, komunikacja, udokumentowana informacja: 2. Działania operacyjne: planowanie operacyjne i nadzorowanie, gotowość i reagowanie ma sytuacje awaryjne: SPRAWDŹ: Ocena wyników: monitorowanie, pomiary, analiza i ocena zgodności, audyty wewnętrzne, przegląd zarządzania; DZIAŁAJ: Doskonalenie: niezgodności i działania korygujące, ciągłe doskonalenie. 10
6. Charakterystyka wybranych działań w normie ISO 14001:2015: Polityka środowiskowa jest deklaracją kierownictwa organizacji o celach prośrodowiskowej działalności. Planowanie jest przełożeniem polityki środowiskowej na cele i zadania organizacji, obejmujące: procedury wdrożenia systemu zarządzania środo- wiskowego i połączenia z ogólnym systemem zarządzania organizacją, działania organizacji dotyczące systemu moni- toringu i organizacji ochrony środowiska, zalecenia edukacji ekologicznej pracowników, zalecenia postępowania w przypadku awarii itp. Zadaniem planu jest zapewnienie realizacji polityki środowiskowej w sposób najbardziej skuteczny i efektywny ekonomicznie. 11
Narzędzia wsparcia i działania operacyjne obejmują: stworzenie odpowiedniej struktury organizacyjnej i odpowiedzialności pracowników za zadania, edukację ekologiczną pracowników i ich przygotowanie do działań środowiskowych, wewnętrzny system przepływu informacji o ŚZŚ oraz udokumentowanie informacji w tym zakresie, działania operacyjne SZŚ. Wdrażanie SZŚ jest związane z uzyskaniem certyfi- katu, na podstawie certyfikacji realizowanej przez. jednostkę zewnętrzną. Ocena wyników i doskonalenie służą do: oceny prawidłowości SZŚ i określenia oddziaływania na środowisko każdego wyrobu i usługi organizacji, ustalania głównych celów w zakresie ochrony środowiska i sposobów spełnienia wymagań prawnych w zakresie środowiska, podjęcia działań korygujących i kierunków dokonalenia działalności organizacji. 12
SZŚ jest częścią całego systemu zarządzania organizacją, określającego m. in.: politykę środowiskową organizacji, procedury identyfikacji aspektów środowiskowych, programy zarządzania środowiskowego, struktury odpowiedzialności i uprawnień, identyfikację potencjalnych zagrożeń i sytuacji awaryjnych, sposoby przeprowadzania audytów i przeglądów. 13
7. Znakowanie ekologiczne produktów: Celem etykietowania środowiskowego jest: promowanie produktów i ich opakowań, które są zgodne z normami środowiskowymi dostarczenie przez dostawcę wiarygodnej informa- cji o aspektach środowiskowych produktów i wpły- wanie przez nie na decyzje zakupu nabywców, kształtowanie wizerunku firmy i jej produktów. Etykiety i znaki środowiskowe obejmują różne zagad- nienia, jak: pochodzenie surowców i ich uzyskanie, proces wytwarzania produktu, jego dystrybucji, użycia, likwidacji itp., rodzaju opakowania, możliwości jego ponownego bezpośredniego użycia (lub po przetworzeniu) itp. 14
Dla każdej grupy towarów istnieją inne kryteria przyznawania ekoznaku. W UE podstawą jest. Europejska Stokrotka, a w Polsce Znak Ekologiczny, tj. odpowiednio: O przyznanie europejskiego ekoznaku może przy- stąpić producent, usługodawca i dystrybutor na dowolnym rynku europejskim. Polski "Ekoznak" mogą otrzymywać wyroby krajowe i zagraniczne nie powodujące negatywnych skutków dla środowiska oraz spełniające ustalone kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i ekonomicz- nego wykorzystania zasobów naturalnych w trakcie całego cyklu życia wyrobu. 15
Dziękuję za uwagę... 16