Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 9: Problem ryzyka decyzji podmiotów gospodarczych
Ryzyko i niepewność w działalności gospodarczej Procesowi inwestycji (zarówno rzeczowych, jak i finansowych) towarzyszy niepewność czy zakup maszyny rzeczywiście wygeneruje strumień przychodów, którego się spodziewamy? Firmy i konsumenci podejmują decyzje co do swojego dzisiejszego zachowania na podstawie oczekiwań co do rozwoju sytuacji w przyszłości Oczekiwania te mogą, ale nie muszą, okazać się trafne Każdej działalności gospodarczej towarzyszy niepewność
Ekonomia awersji do ryzyka Generalnie, ludzie nie lubią ryzyka i są gotowi płacić za możliwość uniknięcia go rozwój systemu ubezpieczeń Ale czym dokładnie jest ryzyko? I dlaczego ludzie na ogół nie lubią go? Aby odpowiedzieć na te pytania, musimy zapoznać się z pojęciem wartości oczekiwanej i poznać pojęcie niepewności
Oczekiwania i niepewność Zmienna losowa to zmienna, której wartość przyszła jest niepewna przykład: wydatki na leczenie danej osoby czy rodziny w roku 2013 Załóżmy, że istnieje 50% ryzyko tego, że dana osoba poważnie zachoruje i będzie musiała ponieść wydatki związane z leczeniem Załóżmy, że wysokość tych wydatków może wynieść 10 tys. dolarów
Oczekiwania i niepewność Wartość oczekiwana zmiennej losowej to średnia ważona wszystkich możliwych wartości danej zmiennej, gdzie wagami są odpowiednie prawdopodobieństwa przyjęcia przez daną zmienną określonej wartości W naszym przykładzie, wartość oczekiwana wydatków na leczenie wynosi: (0.5 $0) + (0.5 $10,000) = $5,000.
Oczekiwania i niepewność Aby wyprowadzić ogólną formułę na wartość oczekiwaną zmiennej losowej, wyobraźmy sobie, że istnieje pewna określona liczba różnych stanów natury. Stan natury (S) to wydarzenie w przyszłości, które może zdarzyć się z pewnym prawdopodobieństwem (P). Wartość oczekiwaną (EV) możemy wówczas określić jako:
Oczekiwania i niepewność Ryzyko to niepewność dotycząca przyszłych wyników. Większość ludzi woli, ceteris paribus, ograniczać ryzyko W analizie skupimy się na ryzyku finansowym, w którym niepewność dotyczy finansowych wyników naszych działań Dlaczego ludzie uznają ryzyko za coś złego?
Logika awersji do ryzyka Odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie traktują ryzyko jako coś złego, wiąże się z pojęciem malejącej krańcowej użyteczności. Aby zrozumieć, dlaczego malejąca krańcowa użyteczność przekłada się na awersję do ryzyka, musimy przeanalizować nie tylko wydatki na leczenie, jakie ponosi dana osoba (rodzina), ale także to, w jaki sposób wydatki na leczenie wpływają na dochód pozostający w dyspozycji danej osoby po poniesieniu tego wydatku. Załóżmy, że dochód rodziny wynosi $30,000, wówczas oczekiwany dochód po uwzględnieniu wydatków na leczenie wynosi: (0.5 $30,000) + (0.5 $20,000) = $25,000.
Logika awersji do ryzyka Oczekiwana użyteczność to oczekiwana wartość całkowitej użyteczności danej osoby przy danym poziomie niepewności dotyczącym przyszłych zdarzeń. Oczekiwana użyteczność danej rodziny jest niższa w porównaniu z poziomem, jaki mogłaby osiągnąć, gdyby nie dotyczyło jej żadne ryzyko i bez żadnej niepewności mogła stwierdzić, iż jej dochód po uwzględnieniu wydatków medycznych wyniósłby $25,000. Ilustruje to wykres na następnym slajdzie...
Poziom użyteczności (a) użyteczność Funkcja użyteczności Logika awersji do ryzyka Użyteczność krańcowa (b) Użyteczność krańcowa Dochód Krzywa krańcowej użyteczności Dochód Funkcja użyteczności osoby charakteryzującej się awersją do ryzyka Panel (a) prezentuje, w jaki sposób całkowita użyteczność pewnej rodziny zależy od poziomu jej dochodu do dyspozycji po uwzględnieniu wydatków medycznych. Panel (b) odzwierciedla ujemną relację między dochodem a krańcową użytecznością, kiedy mamy do czynienia z awersją do ryzyka: użyteczność krańcowa z każdego kolejnego dolara jest niższa im wyższy jest dochód.
Logika awersji do ryzyka Większość osób charakteryzuje się awersją do ryzyka: wybiorą redukcję ryzyka, jeśli koszt zmniejszenia ryzyka nie spowoduje zmiany wartości oczekiwanej ich dochodu czy zasobów Będą wówczas skłonni do nabycia tzw. uczciwej polisy, to jest polisy, w przypadku której składka jest równa oczekiwanej wartości roszczeń Nabycie uczciwej polisy podnosi oczekiwaną użyteczność, co wynika z malejącej krańcowej użyteczności. Dodatkowa złotówka dochodu w sytuacji, gdy dochód jest niski powoduje większy przyrost użyteczności niż w sytuacji, gdy dochód jest wysoki
Logika awersji do ryzyka Prawie każdy charakteryzuje się awersją do ryzyka ponieważ prawie każdy doświadcza malejącej krańcowej użyteczności Jednak stopień awersji do ryzyka różni się między ludźmi część z nich charakteryzuje się większą awersją niż inni Różnice w awersji do ryzyka wynikają z różnic w preferencjach lub w dochodach (zasobach) danych osób
Płacenie za uniknięcie ryzyka Różnice w stopniu awersji do ryzyka mają ważną konsekwencję: wpływają na to ile dana osoba jest gotowa zapłacić, aby uniknąć ryzyka W zależności od wysokości składki, osoba charakteryzująca się awersją do ryzyka może chcieć nabyć nieuczciwą polisę ubezpieczeniową polisę, gdzie składka jest wyższa niż oczekiwane roszczenia. Im silniejsza awersja do ryzyka, tym wyższą składkę dana osoba jest gotowa zapłacić.
Kupowanie, sprzedawanie i ograniczanie ryzyka Firma Lloyd s z siedzibą w Londynie jest najstarszą działającą do dnia dzisiejszego firmą ubezpieczeniową. Powstała w XVIII wieku jako porozumienie handlowe służące kupcom do ograniczania ryzyka związanego z handlem burze na morzu, ataki piratów itp. Lloyd s łączył w pary właścicieli statków szukających ubezpieczenia i zamożnych inwestorów, którzy deklarowali pokrycie strat w razie zniszczenia statku. W zamian właściciel statku płacił z góry inwestorowi pewną sumę, którą inwestor zatrzymywał także w sytuacji, gdyby statek nie zatonął. Lloyd s działał zatem jak rynek. Fakt, że działalność Lloyd sa umożliwiała istotne obniżenie ryzyka sprawił, iż wiele osób podjęło w Wielkiej Brytanii działalność handlową.
Kupowanie, sprzedawanie i ograniczanie ryzyka Przemysł ubezpieczeniowy opiera się na dwóch zasadach: Pierwsza stwierdza, iż handel ryzykiem, podobnie jak każdy inny handel, może przynieść obustronne korzyści z wymiany w tym wypadku ryzyko transferowane jest od osób, które są mniej skłonne do ponoszenia ryzyka w kierunku osób, które są bardziej skłonne do ponoszenia go. Druga zasada stwierdza, iż część ryzyka można zlikwidować poprzez dywersyfikację.
Handel ryzykiem Korzyści z handlu ryzykiem polegają na tym, iż wymiana prowadzi do efektywnej alokacji ryzyka: ci, którzy są bardziej skłonni do ponoszenia ryzyka, lokują swój kapitał w bardziej ryzykownych przedsięwzięciach, co pozwala pokryć straty finansowe tych, którzy są mniej skłonni do ponoszenia ryzyka Lloyd s zarabiał na łączeniu zamożnych inwestorów bardziej tolerujących ryzyko z mniej zamożnymi (i tym samym charakteryzującymi się większą awersją do ryzyka) właścicielami statków, którzy chcieli nabyć ubezpieczenie
Ograniczanie ryzyka: siła dywersyfikacji W jaki sposób kupcy w dawnych czasach radzili sobie z ryzykiem związanymi z ich podróżami? Jedną z najważniejszych metod było nie wkładanie wszystkich jajek do jednego koszyka : wysyłali różne statki w różnych kierunkach zmniejszało to prawdopodobieństwo tego, że wszystkie statki przepadną Taka strategia inwestowania, której celem jest uniknięcie znaczących strat nazywana jest dywersyfikacją Dywersyfikacja może spowodować zmniejszenie części ryzyka związanego z procesem gospodarowania
Siła dywersyfikacji Strategia dywersyfikacji może znacząco obniżyć ryzyko, gdy mamy do czynienia ze zdarzeniami niezależnymi Dwa zdarzenia są zdarzeniami niezależnymi, o ile żadne z nich nie jest ani bardziej, ani mniej prawdopodobne, jeśli drugie się wydarzy W procesie inwestowania, dywersyfikację ułatwia istnienie instytucji takich jak rynek akcji, gdzie ludzie wymieniają się m.in. akcjami firm pochodzących z różnych branż
Ograniczenia strategii dywersyfikacji W przypadku zdarzeń dodatnio skorelowanych istnieje pewien poziom ryzyka, który nie zniknie bez względu na stopień dywersyfikacji strategii zachowania się Zdarzenia są z kolei dodatnio skorelowane, jeśli w przypadku każdego z nich prawdopodobieństwo jego zajścia jest większe, o ile zajdzie to drugie zdarzenie
Prywatna informacja : to czego nie wiesz, może Ci zaszkodzić Rynki względnie dobrze radzą sobie z ryzykiem wynikającym z niepewności: sytuacji, w których NIKT nie wie, co się stanie, czyj dom zostanie zniszczony przez powódź, czy kto zachoruje Znacznie gorzej radzą sobie z sytuacjami, w których część osób wie rzeczy, których inni nie wiedzą- czyli z tak zwaną prywatną informacją Taka sytuacja przekłada się na dwa kluczowe problemy mające ważne konsekwencje dla gospodarki: Selekcję negatywną (adverse selection) Hazard moralny (moral hazdard)
Selekcja negatywna Selekcja negatywna ma miejsce, gdy ktoś wie na jakiś temat więcej niż inni. Prywatna informacja prowadzi np. do sytuacji, w której kupujący używany samochód oczekuje, iż sprzedawane auto ma ukryte przez sprzedającego wady (sprzedający wie na temat tego samochodu więcej niż kupujący i kupujący ma tego świadomość), co prowadzi do obniżki rynkowej ceny używanych samochodów i do sytuacji, w której najlepsze egzemplarze w ogóle nie trafiają na rynek. Selekcja negatywna może być ograniczona przez screening: czyli posługiwanie się obserwowalnymi informacjami w celu uzyskania wiedzy na temat prywatnej informacji.
Selekcja negatywna Oprócz screeningu, selekcja negatywna może zostać przezwyciężona przez signalling, lub poprzez budowanie reputacji Długookresowa reputacja pozwala zapewnić inne podmioty, iż nie ukrywa się żadnej prywatnej informacji
Hazard moralny Hazard moralny (inna polska nazwa: pokusa nadużycia) ma miejsce, kiedy dana osoba wie więcej o swoich działaniach niż inni (czyli bardzo często). Prowadzi to do zaburzeń bodźców do dbania o pewne rzeczy czy do wkładania wysiłku w swoje działania, zwłaszcza jeśli dana osoba jest zabezpieczona. W przypadku ubezpieczeń hazard moralny prowadzi do sytuacji, w której ubezpieczeni zbyt mało uwagi i wysiłku wkładają w zapobieganie stratom (osoba z pełnym ubezpieczeniem AC nie zawsze zamyka samochód zostawiając go na chwile przed sklepem). Firmy ubezpieczeniowe próbują radzić sobie z hazardem moralnym poprzez stosowanie zasady udziału własnego: kompensują oni stratę tylko powyżej pewnej kwoty strat, co powoduje, że ochrona ubezpieczeniowa jest zawsze poniżej 100%.
Koniec wykładu 9