Mierniki w ochronie zdrowia doc. dr Zofia Skrzypczak Podyplomowe Studia Menadżerskie Zarządzanie w podmiotach leczniczych w dobie przekształceń własnościowych Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Człowiek najlepsza inwestycja 1
Koncepcje pomiaru zdrowia Tradycyjne mierniki pozytywne i negatywne, wykorzystywane przy ocenie zdrowotności społeczeństwa Mierniki matematyczne poszukujące funkcji zmiennych charakteryzujących bezpośrednio nieobserwowalny stan zdrowia (np. przeciętne trwanie życia) 2
Tradycyjne mierniki - pozytywne Dotyczą cech mierzalnych, charakteryzujących każdego człowieka; dotyczą: 1) fizycznej budowy ciała - badania licznych grup i porównanie z normą, ustaloną w wyniku badań epidemiologicznych 2) czynności ciała pomiar w dużych populacjach umożliwia ocenę występowania częstości badanych schorzeń 3) składu tkanek i płynów ustrojowych - pozwalających na określenie częstości występowania określonych ryzyk chorobowych 3
Tradycyjne mierniki - negatywne Ich zastosowanie pozwala na ocenę częstości występowania chorób i ich następstw Występują w postaci: - współczynników natężenia - współczynników struktury - współczynników dynamiki 4
Współczynniki natężenia Wyrażone są jako iloraz liczby zdarzeń jednostkowych i liczby osób narażonych na oddziaływanie niekorzystnych zdarzeń Należą do nich: - współczynniki zachorowalności (zapadalności) - współczynniki chorobowości - współczynniki umieralności 5
Współczynniki zachorowalności i chorobowości Stosowane są dla określenia rozpowszechniania chorób w danej populacji Istotne jest jednoznaczne zdefiniowanie jednostki statystycznej: osoby chore lub zdarzenia chorobowe (jedna osoba może zachorować w danym okresie kilka razy) 6
Współczynniki zachorowalności (zapadalności) Wykorzystuje się najczęściej do oceny rozpowszechniania chorób o szybkim przebiegu, tzw. chorób ostrych oraz oceny epidemiologicznej w zakresie chorób przewlekłych Wartość współczynnika określa liczbę nowych zachorowań, które wystąpiły w danym czasie w stosunku do liczby osób narażonych na ryzyko zachorowania Miernik wskazuje liczbę nowych zachorowań w danym okresie 7
Współczynniki chorobowości Stosowane są do oceny rozpowszechniania chorób w populacji Wyrażają liczbę osób, które były chore w danym czasie lub liczbę przypadków zachorowań w stosunku do liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania Wyróżniamy: współczynniki chorobowości punktowej (dla bardzo krótkiego okresu) i okresowej (dla dłuższego okresu, do oceny rozpowszechniania chorób przewlekłych o długotrwałym przebiegu) 8
Współczynniki umieralności Utożsamiane są z pomiarem zgonów Rozróżniamy: - współczynnik umieralności ogólnej liczba zgonów w danej populacji w stosunku do przeciętnej liczby populacji narażonej na ryzyko zgonu - szczegółowe współczynniki umieralności obliczane wg wieku, płci lub przyczyny zgonu - wskaźniki umieralności proporcjonalnej wyrażają liczę zgonów z określonej przyczyny w stosunku do ogólnej liczby zgonów - wskaźnik śmiertelności odzwierciedlający ciężkość schorzenia powodującego zgon; wyrażający stosunek liczby zgonów z powodu danej choroby do liczby chorych na tę chorobę 9
Syntetyczne mierniki stanu zdrowia To obiektywne mierniki stanu zdrowia, które powinny łączyć w sobie wiele różnych aspektów (poza zdrowotnymi) i mieć szerokie zastosowanie Podstawowy miernik stanu zdrowia przeciętne dalsze trwanie życia od urodzenia 10
Syntetyczne mierniki stanu zdrowia (2) Wywodzące się z analizy jakości życia: - QALYs (Quality Adjusted Life Years) jakość dodatkowych lat życia - DALE (Disability Adjusted Life Expectancy) dalsze przewidywane życie bez ułomności (w zdrowiu) 11
QALYs (Quality Adjusted Life Years) Wskaźnik uwzględnia efekty ilościowe i jakościowe Konstrukcja opiera się na założeniu, że każdemu okresowi życia jednostki można przypisać określoną wagę, uwzględniającą lata życia w doskonałym zdrowiu oraz wynik charakteryzujący grupę osób istotny sposób określania wag Otrzymany miernik jest sumą efektów jednostkowych (ważny sposób agregacji indywidualnych wyników) 12
QALYs (Quality Adjusted Life Years) Wartości przypisane wskaźnikowi zawierają się w przedziale: 0 1 Wartości 1 odpowiada 1 rok życia w doskonałym zdrowiu Wartości niższe od 1 świadczą o życiu z uszczerbkiem na zdrowiu Wartość 0 to śmierć jednostki 13
DALE (Disability Adjusted Life Expectancy) Przy konstrukcji miernika przyjmuje się założenie, że część życia może charakteryzować się pewną niepełnosprawnością Lata przeżyte w niepełnym zdrowiu to lata niepełne, wielkość uszczerbku zależy od wielkości niedoboru zdrowia 14
Pozostałe mierniki HYE liczba lat w doskonałym zdrowiu PYLL liczba utraconych lat życia z powodu przedwczesnej śmierci DALYs lata przeżyte w niepełnym zdrowiu 15
Podstawowe wskaźniki kondycji zdrowotnej społeczeństwa Średnia oczekiwana długość życia (mężczyźni / kobiety) Zgony niemowląt na 1 000 żywych urodzeń Zachorowalność na gruźlicę/ AIDS na 100 000 mieszkańców 16
Wyniki analizy krajów europejskich Grupa 1 kraje realizujące model Beveridge a Grupa 2 kraje realizujące model Bismarcka ( stara UE) Grupa 3 kraje postsocjalistyczne realizujące model Bismarcka */ w tej części prezentacji wykorzystano materiał J. Kujawskiej Porównanie funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej w europejskich krajach OECD, zamieszczony w monografii wydanej przez Wydawnictwo WZ UW 2013 (w druku) 17
Grupy krajów poddanych analizie Model Beveridge a Model Bismarcka Dania Austria Czechy Finlandia Belgia Estonia Grecja od 1983 Francja Polska Hiszpania od 1986 Holandia Słowacja Irlandia Luksemburg Słowenia Islandia Niemcy Węgry Norwegia Portugalia od 1979 Szwecja Wielka Brytania Włochy od 1978 Szwajcaria Model Bismarcka kraje po transformacji 18
Lat 86 84 82 80 78 76 74 72 70 Oczekiwana długość życia kobiety GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 19
Oczekiwana długość życia - mężczyźni Lat 80 78 76 74 72 70 68 66 GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 64 62 60 20 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
PYLL (potential years of life lost) - tzw. potencjalne utracone lata życia - miara względnego wpływu zgonów i różnych chorób na społeczeństw 21
Lat 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 Wskaźnik PYLL kobiety GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 22
Lat 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 Wskaźnik PYLL - mężczyźni GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 23 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Umieralność z powodu określonych przyczyn Standaryzowane wskaźniki zgonów: - z wszystkich przyczyn - z powodu chorób układu krążenia - z powodu nowotworów */ Zgony z powodu nowotworów złośliwych: - całkowita liczba zgonów - liczba zgonu osób poniżej 70 roku życia - % umierających poniżej 70 roku życia 24
Przyczyny zgonu standaryzowany współczynnik umieralności, 2009 rok (na 100 000 osób) 25
Mierniki oceny opieki zdrowotnej (aspekt medyczny) liczba osób przypadających na 1 lekarza lub liczba lekarzy/ stomatologów na 1 000 mieszkańców liczba łóżek szpitalnych na 1 000 mieszkańców średni czas hospitalizacji 26
Liczba łóżek na 1 000 mieszkańców Łóżka/1000 14 12 GRUPA 1 10 8 GRUPA 2 Czechy Estonia 6 4 Węgry Polska Slowacja 2 Slowenia 0 27 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 Liczba lekarzy na 1 000 mieszkańców Lekarze/1000 GRUPA 1 GRUPA 2 Czechy Estonia Węgry Poland Słowacja Slowenia 28 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Dni 14 12 10 8 6 4 2 0 Średni czas hospitalizacji GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 29 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Współczynnik umieralności niemowląt liczba zgonów niemowląt w danym okresie odniesiona do liczby urodzeń żywych w tym okresie podstawowy (wg WHO) miernik stanu zdrowia populacji, bowiem na umieralność niemowląt wpływają czynniki demograficzne, medyczne, środowiskowe, społeczno-ekonomiczne oraz jakość i dostępność opieki zdrowotnej 30
Wskaźnik śmiertelności niemowląt (IMR) IMR 14 12 10 8 6 4 GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 2 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 31
Światowe trendy w zakresie kondycji zdrowotnej społeczeństw Rosnąca przeciętna długość życia, spadek umieralności noworodków, zmniejszenie przyrostu naturalnego starzenie się społeczeństw Spadek zachorowalności na większość chorób zakaźnych, w tym gruźlicę 32
Mierniki opieki zdrowotnej w aspekcie ekonomicznym Wysokość nakładów na opiekę zdrowotną: - wyrażonych w USD, wg PPP - liczonych jako % PKB Udział nakładów publicznych (lub prywatnych) w wydatkach na ochronę zdrowia (%) 33
Wydatki na opiekę zdrowotną per capita USD PPP 5 000 4 000 GRUPA 1 GRUPA 2 3 000 Czechy Estonia 2 000 1 000 Węgry Polska Słowacja Słowenia 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 34
Wydatki na opiekę zdrowotną jako % PKB % PKB 12 10 GRUPA 1 GRUPA 2 Czechy 8 Estonia Węgry 6 Polska Słowacja Słowenia 4 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 35
% 40 30 20 10 0 Wydatki out-of-pocket (bezpośrednie, z kieszeni ) jako % wydatków na zdrowie GRUPA 1 GRUPA 2 Czechy Estonia Węgry Polska Słowacja Słowenia 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 36
Udział leków w wydatkach na zdrowie (%) % 45 40 35 30 25 20 GRUPA 1 GRUPA 2 Czechy Estonia Węgry 15 Polska 10 5 Słowacja Słowenia 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 37