Logistyka i Zarządzanie Łańcuchem Dostaw Opracował: prof. zw dr hab. Jarosław Witkowski
ZAPASY Zapasy - niezagospodarowane dobra rzeczowe, utrzymywane przez firmę celem użycia w przyszłości (dalsze przetwarzanie, montaż, utrzymanie wyposażenia, sprzedaż)
Znaczenie zapasów - korzyści ekonomii skali w produkcji i dostawach, - doskonalenie obsługi, - zabezpieczenie przed zmianami cen, - zabezpieczenie przed niepewnością dostaw i ryzykiem nieprzewidzianych zdarzeń.
Podział zapasów A. Funkcjonalny podział zapasów: I. Zapasy prawidłowe: 1. Zapasy cykliczne. 2. Zapasy w drodze (w tranzycie). 3. Zapasy bezpieczeństwa. 4. Zapasy sezonowe. 5. Zapasy promocyjne. II. Zapasy nieprawidłowe (zbędne i nadmierne). B. Zapasy wg przeznaczenia i faz systemu logistycznego: I. Zapasy produkcyjne: - surowce i materiały, - produkcja niezakończona, - części i podzespoły, II. Zapasy nieprodukcyjne: - wyroby gotowe - części zamienne do serwisu
Klasyfikacja zapasów wg znaczenia (metoda ABC) A - zapasy cenne (5-10% liczebności i 70-80% wartości) B - zapasy o średnim znaczeniu (ok. 20% liczebności i wartości) C - zapasy o małym znaczeniu (ok. 70-80% liczebności i 5-10% wartości) % 100%- 90% - 80% - 70% - 60% - 50% - 40% - 30% - 20% - 10% - 0% - C B A Liczebność C B A Wartość
Koszty zapasów 1. Koszty utrzymania zapasów (kapitałowe, składowania, obsługi i ryzyka) 2. Koszty dostaw (składowania i realizacji zamówień, koszt przestawiania produkcji) 3. Koszty wyczerpania zapasów (koszty straconej sprzedaży, dodatkowe koszty realizacji zaległych zamówień) KOSZTY UTRZYMANIA KOSZTY ZAPASÓW DOSTAW KOSZTY WYCZERPANIA ZAPASÓW Koszty zapasów Koszty całkowite Koszty utrzymania zapasów Koszty dostaw EOQ Wielkość zamówienia
Ekonomiczna wielkość zamówienia (EOQ): Wz x Kj x i s x P Kz = Ku + Kd = 2 Wz min Kz - koszty zapasów (bez kosztów wyczerpania zapasów) Ku - koszty utrzymania zapasów Kd - koszty składania zamówień Wz - wielkość zamwienia Kj - koszt jadnostki zapasów i - stopa określająca koszty utrzymania zapasów (w %) P - wielkość popytu na dany produkt (szt. / rok) P - liczba zamówień w roku Wz s - koszty stałe złożenia zamówienia (lub przestawienia produkcji, w zł / zamówienie) Minimalizacja całkowitych rocznych kosztów zapasów, gdy: Wz = 2 s P Kj i
Przykład: P s i Kj - 200 sztuk / rok - 4 tys. zł / zamówienie - 40% rocznie - 10 zł 2 s P 2 x 4 x 200 Wz = = = 400 = 20 szt. Kj i 10 x 0,4 Należy zamawiać 10 razy w roku po 20 szt. (czyli co 36 dni) Ograniczenia uproszczonej formuły Wz: - założona stabilność popytu, - brak rabatów ilościowych za zakup i dostarczenie większych partii produktów, - jednorodność zamawianego produktu, - założenie o jednoczesnym przybyciu całej zamawianej partii
EOQ w warunkach inflacji d i - stopa rocznej inflacji - stopa rocznego kosztu utrzymania zapasów I. Ciągłe zmiany cen EOQ = 2 P s 1 = EOQ Kj (i - d) 1 - d / i Przykład: P = 2400 jednostek s = 7,50 zł Kj = 1 zł i = 0,25 EOQ = 270 jednostek Po uwzględnieniu inflacji d = 0,2 EOQ = 605 jednostek
EOQ w warunkach inflacji (c.d.) II. Koszty zakupu rosną jednorazowo dla całej zakupionej partii. f - marża w stosunku do kosztów zakupu EOQ = EOQ 1 1 + f d / i Przykład: P = 2400 jednostek s = 7,50 Kj = 1 zł i = 0,25 EOQ = 270 jednostek d = 0,20 f = 0,20 EOQ = 250 jednostek
EOQ i rabaty ilościowe Jeżeli Kj = Kj (1 - u) i Wz graniczne EOQ Gdzie: Kj - jednostkowy koszt zakupu z uwzględnieniem rabatu, Wz graniczne - minimalna wielkość zamówienia dla uzyskania upustu cenowego u - upust cenowy Należy przeprowadzić porównawczy rachunek ekonomiczny rocznych kosztów zapasów i ich wartości dla obliczenia EOQ i granicznej wielkości zamówienia: Dla EOQ Wz graniczne EOQ P KW (EOQ) = Kj i + s + P Kj 2 EOQ Dla EOQ = Wz graniczne Wzg P KW (Wz graniczne) = Kj (1 - u) i + s + P Kj (1 - u) 2 Wzg
Mechanizm planowania zapasów metodą DRP Okres poprzedni Jednostki czasu (najczęściej tygodnie lub dni) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Zapotrzebowanie 25 20 30 25 20 15 25 35 35 35 45 50 Poziom zapasów 50 25 5 75 50 30 15 90 55 20 85 40 90 Planowana dostawa 100 100 100 100 Planowane złożenie zamówienia 100 100 100 100 R Y T M S K Ł A D A N I A Z A M Ó W I E Ń Z zaprezentowanego schematu wynika, że przy stałej wielkości zamówień (100) i stałym cyklu realizacji dostaw (2 jednostki czasu) złożenie zamówienia powinno nastąpić w 1, 5, 8 i 10 tygodniu lub dniu planowanego okresu. Wskazanie czasowego rytmu składania zamówień jest możliwe tylko w oparciu o dokładny plan sprzedaży lub prognozę popytu.
Czynniki determinujące wybór strategii kształtowania zapasów Rodzaj strategii Czynniki wyboru PROAKTYWNA (podejście planowe) REAKTYWNA Niepewność popytu Mała Znaczna Niepewność rytmu składania zamówień Mała Znaczna Niepewność dostaw Znaczna Mała Wahania sezonowe Występują Brak Ekonomia skali Występuje Brak Grupy zapasów Grupa A Grupy B i C Opłacalność segmentów rynku Wysoka Niska Ograniczenia produkcji i magazynowania W miejscach pochodzenia zapasów W miejscach przeznaczenia zapasów Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bowersox D.J., Closs D.J., Helferich O.K., Logistical Management, Macmillan Publishing Co, New York 1986, s. 225-227.
Koszty logistyki, a liczba magazynów Koszty logistyki Koszty całkowite Koszty utrzymania zapasów Koszty straconej sprzedaży Koszty transportu Liczba magazynów
Liczba magazynów (prawo pierwiastka kwadratowego) Eliminacja liczby magazynów umożliwia zredukowanie zapasów przy utrzymaniu dotychczasowego poziomu obsługi klienta, co można obliczyć: RZ = 1 - LMz LMp, gdzie: RZ - wielkość zredukowanych zapasów LMz - liczba zredukowanych magazynów LMp - pierwotna liczba magazynów Przykład: O ile zmniejszy się wielkość zapasów jeżeli liczbę magazynów w systemie logistycznym zredukujemy z czterech do dwóch? 2 RZ = 1 - = 1-0,7071 = 0,293 4 Należy oczekiwać zmniejszenia zapasów o 29,3 % Uwaga: Oszczędności związane z redukcją poziomu zapasów należy porównać z wyższymi kosztami transportu na dalsze odległości
Wyznaczanie pojemności magazynów Moduł magazynowy: lm= (4m), wm=(1,4m)
Minimalizacja pracy przewozowej: L=2W, gdzie: L- długość strefy składowej magazynu, W- szerokość strefy składowej magazynu.
Wyznaczanie pojemności magazynu Dane: P- liczba palet, S wysokość składowania, lm- długość modułu, wm- szerokość modułu. W x L x S P= --------------- lm x wm 2 2 x W x L x S P= ---------------------- lm x wm
2 4 x W x L x S P= --------------------------- lm x wm P x lm x wm W = ----------------------- 4 x s
Wyznacz powierzchnię magazynu o pojemności 1600 europalet przy pięciokrotnej wysokości ich piętrzenia, gdy stosowane wózki podnośnikowe wymagają drogi manipulacyjnej wzdłuż krótszego boku o szerokości 2,4 m. P= 1600 palet S= 5
Rola Logistyków w podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych - zebranie informacji o obecnych i przewidywanych wielkościach i kierunkach przepływu produktów, - określenie logistycznych kryteriów lokalizacji (np. dostępność do surowców, rynków zbytu, spedytorów, kooperantów, rozwój infrastruktury transportowej,... ), - ograniczenie dopuszczalnego pola wyboru poprzez eliminację obszarów lub miejsc, które nie spełniają logistycznych kryteriów lokalizacji, - wskazanie na dopuszczalne warianty lokalizacji wraz z określeniem ich wpływu na przyszłe koszty i obsługę klientów.
Surowcowa i rynkowa orientacja lokalizacyjna: ts tl Ss I = ----------, S = ---------- tw Sw Gdy: I x S I x S orientacja surowcowa? orientacja rynkowa?
Technika Centrum Grawitacji X S 3 (x 3 ; y 3 ) S 1 (x 1 ; y 1 ) Z 2 (x 2 ; y 2 ) c (x,y) Z 1 (x 1 ; y 1 ) S 2 (x 2 ; y 2 ) 0 Y
Technika Centrum Grawitacji (c.d.) Przy założeniu, że koszty transportu są jedynie funkcją odległości przewozu, masy przewożonych produktów i liniowych stawek taryfowych, współrzędne Centrum Grawitacji można obliczyć według następujących wzorów: x = y = n m ti xi zi + Tj xj sj i = 1 j = 1 n m ti zi + Tj sj i = 1 j = 1 n m ti yi zi + Tj yj sj i = 1 j = 1 n m ti zi + Tj sj i = 1 j = 1 gdzie: x, y - nieznane współrzędne punktu ciążenia xi, yi, xj, yj - współrzędne istniejących punktów zaopatrzenia i zbytu n, m - liczba punktów zaopatrzenia (n) i zbytu (m) zi - wolumeny wagowe produktów pochodzących z punktów zaopatrzenia dla i = 1... n sj - wolumeny wagowe produktów wysyłanych do punktów zbytu dla j = 1... m ti - stawki taryfowe za przewóz produktów z punktów zaopatrzenia dla i = 1... n Tj - stawki taryfowe za przewóz wysyłanych produktów do punktów zbytu dla j = 1... m