Raport z debaty klimatycznej W Elblągu Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Bożena Gorczyca Paweł Sikora Ekspert: dr Andrzej Kassenberg Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
W dniu 24 stycznia 2013 r. odbyła się w Elblągu Debata Klimatyczna pod patronatem honorowym Ministerstwa Środowiska i Starosty Elbląskiego. Organizatorem Debaty był Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) oraz Związek Powiatów Polskich w ramach projektu pn. Dobry Klimat dla Powiatów, przy współudziale Starostwa Powiatowego w Elblągu. Celem Debaty było opracowanie społecznych założeń dla Powiatowego Programu Niskoemisyjnego Rozwoju, czyli strategii rozwoju przy założeniu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Debatę prowadzili moderatorzy: pani Bożena Gorczyca i pan Paweł Sikora. Rolę eksperta pełnił pan Andrzej Kassenberg, prezes Instytutu na Rzecz Ekorozwoju. W debacie udział wzięła także lokalna inicjatorka społeczeństwa obywatelskiego pani Agnieszka Jastrzębska. Debatę rozpoczął pan Andrzej Kassenberg. Przywitał przybyłych oraz przeczytał list z przesłaniem do uczestników debaty od Ministra Środowiska pana Marcina Korolca i przekazał go na ręce Starosty Elbląskiego pana Sławomira Jezierskiego. Ponadto pan Andrzej Kassenberg przybliżył zebranym założenia projektu Dobry Klimat dla Powiatów, w ramach którego odbywają się debaty. Uczestników spotkania przywitał w imieniu władz Powiatu Elbląskiego pan Sławomir Jezierski Starosta Elbląski, który odniósł się do tematu debaty i życzył uczestnikom owocnego spotkania. W trakcie początkowej sesji, która miała na celu wprowadzenie uczestników w temat zmian klimatycznych przedstawiona została prezentacja multimedialna. W pierwszej części prezentacji przeprowadzonej przez pana Pawła Sikorę zaprezentowano zjawisko efektu cieplarnianego, globalnego ocieplenia oraz dowody na zachodzące globalnie zmiany klimatyczne powodujące globalne ocieplenie. W dalszej części uczestnikom debaty przedstawione zostały niekorzystne skutki zmian klimatu. Kolejnym elementem pierwszej części prezentacji było pokazanie jakie działania są podejmowane przez społeczność międzynarodową by chronić klimat. Przybliżono także działania Unii Europejskiej jako instytucji ekologicznie odpowiedzialnej, lidera działań w celu zatrzymania niekorzystnych zmian klimatycznych. Drugą część prezentacji poprowadziła pani Bożena Gorczyca. Zaprezentowała uczestnikom debaty jakie działania na szczeblu rządowym podejmowane są w Polsce, by chronić klimat. Zwróciła uwagę na pozytywne i negatywne aspekty aktualnej sytuacji. Przedstawiony został potencjał jaki można wykorzystać, by efektywnie chronić klimat oraz wyzwania jakie musimy podjąć w naszym kraju, by Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 2
efektywnie przyczynić się do ochrony klimatu. Ostatnim elementem prezentacji było przedstawienie działań lokalnych, które mogą przyczynić się do ochrony klimatu lub adaptacji do jego zmian. W ramach tego zagadnienia wskazano obszary lokalnych aktywności na rzecz ochrony klimatu. Po prezentacji multimedialnej przedstawiono film pt. Tydzień z dobrym klimatem" pokazujący zrealizowane inwestycje w Polsce w zakresie działań na rzecz ochrony klimatu. Po filmie uczestnicy debaty w grupach przeprowadzili dyskusję na temat filmu, podzielili się swoimi spostrzeżeniami i refleksjami. Na koniec przedstawiciele poszczególnych grup podzielili się na ogólnym forum wypracowanymi wnioskami.. Sesję warsztatową rozpoczęto od 20-minutowej pracy w grupach nad tematem: Jakie uwarunkowania dla gospodarki regionu wynikają ze zmian klimatycznych? W ramach tego zagadnienia uczestnicy wypracowali wnioski, które zostały spisane na flipczartach i zaprezentowane na ogólnym forum przez przedstawicieli poszczególnych grup. W podsumowaniu prezentowano to co ma, lub może mieć wpływ na podejmowane w powiecie elbląskim działania na rzecz ochrony klimatu. W wyniku pracy grup wskazano na istotne zmiany które będą zachodziły w przyrodzie. Prognozowano pojawienie się na naszych terenach dotąd nie występujących nowych gatunków flory i fauny w związku z ocieplaniem się klimatu. Zwrócono także uwagę na zachwianie równowagi ekologicznej w wyniku niszczenia i nieodwracalnych zmian naturalnych ekosystemów. Wskazywano także na możliwość pojawienia się niekorzystnych zjawisk atmosferycznych, takich jak huragany czy intensywne opady w postaci deszczy nawalnych. Prognozowano, że zjawiska te mogą powodować klęski żywiołowe, wśród których dla powiatu elbląskiego najniebezpieczniejsze będą powodzie, ze względu na bliskość Morza Bałtyckiego, występowanie terenów zalewowych, deltowe i równinnych. Wskazywano również na niebezpieczeństwo pożarów. Zwrócono uwagę na konieczność rozwoju i zwiększenia inwestycji w gospodarce wodnej. W szczególności postulowano poprawę i budowę niezbędnej infrastruktury przeciwpowodziowej. Przewidywano w związku z tym także korzyści jak wzrost zatrudnienia w tym obszarze. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 3
Zanalizowano również sytuację mieszkańców regionu. Jako istotny problem potraktowano możliwe zmiany demograficzne polegające na odpływie ludności z regionu w związku z możliwymi powodziami i stopniowym podnoszeniem się poziomu Morza Bałtyckiego. Przypuszczalnie, według uczestników debaty, spowoduje to konieczność zmiany miejsca zamieszkania i miejsca pracy osób związanych z terenami narażonymi na okresowe zalewanie. Wskazano na niebezpieczeństwo pogorszenia się jakości środowiska związane z lokalną emisją zanieczyszczeń w wyniku spalania paliw kopalnych w przydomowych tradycyjnych kotłowniach. W podsumowaniu dyskusji podniesiono, że wszystkie wymienione negatywne zjawiska mogą w ocenie uczestników debaty przyczynić się do spadku atrakcyjności terenów inwestycyjnych w regionie. Uczestnicy debaty zidentyfikowali specyficzne uwarunkowania w poszczególnych obszarach gospodarki regionu. Jedną z ważniejszych gałęzi gospodarki regionu jest rolnictwo. W tym obszarze wskazano na niebezpieczeństwo obniżenia plonów w wyniku pogorszenia się jakości gleby. Wskazano również na niebezpieczeństwo spadku lub całkowitego zaprzestania produkcji roślinnej na polderach w związku z okresowym bądź całkowitym zalewaniem tych terenów. Spośród innych zagrożeń wymieniono zjawisko suszy hydrogeologicznej. W trakcie dyskusji wskazano także, że potencjał rolnictwa w regionie można być wykorzystany do produkcji roślin energetycznych a to z kolei będzie impuls do rozwoju wytwarzania energii z biomasy. Istotnym tematem dla uczestników debaty były uwarunkowania dla turystyki wynikające ze zmian klimatycznych. Wskazywano na szanse rozwoju turystyki w oparciu o lokalne zasoby, w szczególności turystyki wiejskiej. Podnoszono także szanse jakie pojawiają się w związku z rozwojem nowoczesnych technologii związanych z odnawialnymi źródłami energii. Wskazywano między innymi na tworzenie nowych miejsc pracy w tym sektorze, jak i możliwe oszczędności w gospodarstwach domowych w związku z wykorzystaniem przydomowych instalacji takich jak małe turbiny wiatrowe czy małe biogazownie. Zwrócono także uwagę na korzyści wynikające z dostępności środków zewnętrznych na inwestycje w obszarze odnawialnych źródeł energii w tym fundusze z UE. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 4
Podczas drugiej sesji warsztatowej uczestnicy pracowali w tych samych grupach. Ich zadaniem było wypracowanie pomysłów i wizji gospodarki w Powiecie Elbląskim w 2030 roku, biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne. W trakcie półgodzinnej sesji uczestnicy dyskutowali w zespołach a następnie przedstawili efekty pracy - 10 wizji, pomysłów na rozwój powiatu, które następnie zostały poddane pod głosowanie. Pierwsza z wizji została sformułowana w następujący sposób: Powiat Elbląski - obszar zrównoważonego rozwoju, przyjazny środowisku, wykorzystujący odnawialne źródła energii, z wyznaczonymi terenami inwestycyjnymi, z bezrobociem poniżej 5% i z dobrymi warunkami do życia. Powiat ze zdrowymi, szczęśliwymi i bogatymi mieszkańcami. Wzrost zatrudnienia i poprawa warunków życia, wyznaczone tereny inwestycyjne przygotowane do inwestycji. W rundzie głosowania ta szeroko sformułowana wizja otrzymała największą liczbę głosów 14. W kolejnej wizji zaproponowano by Powiat Elbląski stał się ekologicznym miejscem za zdrową żywnością i rozwiniętym rolnictwem ekologicznym. W ramach tej wizji zaproponowano m.in. zagospodarowanie terenów rolnych w celu wykorzystania ich potencjału pod kątem kompostowni na odpady zielone (organiczne). Wizja ta otrzymała aż 13 głosów uczestników debaty. Trzecią co do popularności wizją w głosowaniu uczestników debaty była wizja Powiatu Elbląskiego, który pokrywa 100% zapotrzebowania na energię z OZE: kolektory słoneczne na każdym domu, małe przydomowe elektrownie wiatrowe, system: wiatrak+biogazownia+super sprawny piec CO u producentów rolnych, biogazownia w każdej wiosce. Wizja ta w głosowaniu uczestników debaty otrzymała 10 głosów. Zaproponowano także wizję powiatu elbląskiego jako całorocznego zagłębia turystycznego. Podnoszono, że warunki lokalne pozwalają na różnorodną aktywność: turystykę rowerową, narciarstwo, żeglarstwo w tym bojery czy turystykę konną. Powiat elbląski ma szansę stać się obszarem z rozwiniętą turystykę ekologiczną oraz rozbudowaną bazą usługową dającą zatrudnienie mieszkańcom. Wizja otrzymała 6 głosów. Następna wizja związana jest z potencjałem dróg wodnych występujących w regionie. Wspomniano również o planach przekopania Mierzei Wiślanej w miejscowości Skowronki. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 5
Zaproponowano zatem rozwój transportu wodnego w oparciu o lokalne zasoby. Wizja ta otrzymała 2 głosy poparcia. Inna wizja dotyczyła uregulowania gospodarki ściekowej w powiecie. Wskazywano na konieczność rozbudowy sieci kanalizacyjnej i podłączaniu do niej nowych użytkowników. Wizja ta otrzymała w głosowaniu uczestników 2 głosy. Kolejny pomysł związany był z rozwojem drogowej sieci komunikacyjnej i został wyrażony w haśle: bardzo dobry stan dróg. Wymieniono przy okazji jako priorytetowy łącznik komunikacyjny drogi krajowej S22 z autostradą A1. Pomysł ten w rundzie oceny otrzymał 1 głos. Kolejny pomysł dotyczył możliwości wykorzystania potencjalnych zasobów gazu z łupków. Pomysł ten nie otrzymał jednak żadnego poparcia w rundzie głosowania. Podobnie zaproponowany pomysł szybkiego Internetu w każdym domu nie uzyskał żadnego głosu. Zaproponowano także wizję polegającą na likwidacji niskiej emisji. Na terenie powiatu elbląskiego w okresie zimowym funkcjonuje wiele domowych kotłowni. W części z nich spalane są śmieci, plastik i inne odpady powodujące zanieczyszczenie powietrza. Wizja poprawy tej niekorzystnej sytuacji nie otrzymała żadnego głosu. Po przeanalizowaniu wyników głosowania oraz dyskusji między uczestnikami debaty do dalszych prac wybrano 2 wizje z największą ilością głosów. Pierwsza wizja to: Powiat Elbląski - obszar zrównoważonego rozwoju, przyjazny środowisku, wykorzystujący odnawialne źródła energii, z wyznaczonymi terenami inwestycyjnymi, z bezrobociem poniżej 5% i z dobrymi warunkami do życia. Powiat ze zdrowymi, szczęśliwymi i bogatymi mieszkańcami. Wzrost zatrudnienia i poprawa warunków życia, wyznaczone tereny inwestycyjne przygotowane do inwestycji. Druga wizja, którą opracowywano w 3 części warsztatów brzmiała: Powiat Elbląski - ekologiczne miejsce za zdrową żywnością i rozwiniętym rolnictwem ekologicznym. Po wybraniu wizji w trzeciej sesji warsztatowej zadaniem grup było znalezienie odpowiedzi na pytania jakie rezultaty zamierzamy osiągnąć realizując tę wizję, jakie działania musimy wykonać aby uzyskać planowane rezultaty oraz jakie mamy zasoby i instrumenty aby zrealizować te działania? Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 6
W przypadku pierwszego pomysłu, by powiat elbląski był obszarem zrównoważonego rozwój wykorzystującym odnawialne źródła energii, wśród rezultatów które uczestnicy zamierzają osiągnąć realizując wizję wymieniono utworzenie oferty inwestycyjnej dla przedsiębiorców oraz zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych. By uzyskać te rezultaty zaproponowano następujące działania: uzbrojenie terenów zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, przegląd przepisów lokalnych pod kątem przyjazności dla inwestorów, tak by były jasne, realne i przejrzyste. Zdiagnozowano również pod tym kątem posiadane zasoby i instrumenty wśród których wymieniono: dotacje i programy, przychylność władz, istniejącą lokalną grupę działania, klastry. Kolejnymi zaproponowanymi działaniami jest wzrost rozpoznawalności regionu np. poprzez wioski tematyczne oraz wzrost patriotyzmu lokalnego. Działania, które w tym pomogą to współpraca organizacji pozarządowych, jednostek samorządu terytorialnego i firm i rozwój usług okołoturystycznych. Wśród pomocnych instrumentów wskazano na konieczność rewizji strategii powiatu pod kątem jego zrównoważonego rozwoju. Ostatnim zaproponowanym rezultatem w ramach pierwszej wizji było zmniejszenie stopy bezrobocia w powiecie do 5%. Według uczestników debaty niezbędnym działaniem jest rozwój szkolnictwa zawodowego. Z zasobów i instrumentów wymieniono sprzyjające zasoby lokalne do rozwoju energetyki odnawialnej, dostosowanie szkolnictwa do rozwoju OZE oraz bogate i zróżnicowane środowisko kulturowe i przyrodnicze. Drugą wizję określającą powiat elbląski jako ekologiczne miejsce za zdrową żywnością i rozwiniętym rolnictwem ekologicznym również opracowano pod kątem planowanych rezultatów, niezbędnych do tego działań oraz sprzyjających im zasobów i instrumentów. Rezultaty jakie zaproponowano w ramach tej wizji to rozwój rolnictwa ekologicznego, zwiększenie dochodów rolników, powstanie produktu lokalnego i promocja regionu. By je Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 7
osiągnąć niezbędne działania według uczestników debaty to zmiana orientacji produkcji rolnej, edukacja zdrowotna, promocja produktu i obszaru powiatu elbląskiego a także pozyskanie rynków zbytu dla produktów pochodzenia rolniczego. Zdiagnozowano również zasoby i instrumenty wśród których wymieniono własne środki finansowe oraz dostępność środków zewnętrznych w tym z Unii Europejskiej, preferencyjne kredyty a także możliwe doradztwo. Kolejnym zaproponowanym rezultatem było powszechne wykorzystanie OZE. Bo osiągnąć ten cel uczestnicy debaty wskazali, że należałoby przeprowadzić promocję możliwości wykorzystania OZE wśród mieszkańców regionu, rolników i innych potencjalnie zainteresowanych grup oraz pozyskać inwestorów z branży OZE. Zasoby i instrumenty, które mogłyby wesprzeć realizację tych pomysłów to dotacje z powiatowego funduszu ochrony środowiska oraz wykorzystanie posiadanego potencjału infrastrukturalnego. Ostatnie rezultaty zaproponowane w ramach szczegółowego opracowywania drugiej wizji to podniesienie miłości do lokalnych produktów oraz zmniejszenie bezrobocia. Wskazano, że korzystnym działaniem byłoby organizowanie targów żywności. Wymieniono także możliwe do wykorzystania zasoby i instrumenty jakimi są dotacje z programów pomocowych oraz walory regionalnych produktów. Ostatnim elementem debaty była sesja podsumowująca. W jej trakcie uczestnicy podzielili się swoimi wrażeniami i wnioskami z przeprowadzonej debaty. Dominowały głosy, że debata spełniła swój cel. Podnoszono, że różne pomysły, które padały w trakcie debaty finalnie zebrały się w spójne, wspólne plany i wizje. Wspólna praca dała duży efekt i warto się było zaangażować. Debata pozwoliła na uświadomienie sobie zagrożeń, które będą prawdopodobnie pojawiały się w regionie. Podczas warsztatów uczestnicy wskazali jakie ich zdaniem uwarunkowania dla rozwoju gospodarki powiatu wynikają ze zmian klimatu, zaproponowali propozycje działań, które należy podjąć, aby realizować politykę ochrony klimatu, dyskutowali nad zasobami i instrumentami, którymi dysponują w celu realizacji zamierzeń/wizji. Wypracowany materiał stanowi dobrą podstawę do zbudowania Powiatowego Programu Niskoemisyjnego Rozwoju. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 8
Pierwszym krokiem, który należałoby podjąć się stworzenie platformy współpracy pomiędzy urzędem starostwa, urzędami poszczególnych gmin jak i przedstawicielami organizacji pozarządowych i świata przedsiębiorców. Głównym celem ww. programu mogłoby być dążenie do samowystarczalności energetycznej powiatu. Ze względu na bliskość Gdańska w istniejących tak uczelniach można by poszukiwać fachowego wsparcia co do osiągnięcia założonego celu. Inicjatorem takiej platformy i tworzenia ww. programu mógłby być Starosta Elbląskich. Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 9
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne Założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu elbląskiego 10