Raport z badania Profilaktyka szkolna i domowa w oczach praskich nastolatków Badanie wykonane na zlecenie Dzielnicy Praga - Południe m.st. Warszawy Warszawa, listopad 2016
Spis treści 1/8 Podstawowe dane o projekcie... 10 1. Wprowadzenie... 2. Cele badania..... 3. Metodologia badania.... 3.1 Osoby badane..... 3.2 Metoda badawcza... 3.3 Procedura badania.. 3.4 Analiza danych...... 4. Charakterystyka badanych... 4.1 Płeć i wiek badanych uczniów.. 4.2 Sytuacja rodzinna badanych uczniów.. 4.3 Status zawodowy rodziców badanych uczniów.. 12 18 23 24 25 28 29 32 33 34 35 PREZENTACJA WYNIKÓW BADANIA... 5. Młodzież o zajęciach w czasie wolnym... 5.1. Sposoby spędzania czasu wolnego.. 5.2. Liczba godzin spędzanych w sieci internetowej przez uczniów. 5.3. Rozpowszechnienie korzystania z Internetu w godzinach nocnych... 5.4. Internet jako sposób poprawy nastroju...... 36 37 38 42 43 44 5.5 Uczniowie zagrożeni uzależnieniem od Internetu 5.6. Częstotliwość hazardu wśród uczniów.. 45 46 2
Spis treści 2/8 5.7. Dostępność zorganizowanych form spędzania wolnego czasu... 5.8. Powody niekorzystania przez młodzież z zorganizowanych form spędzania wolnego czasu 47 49 6. Doświadczenia uczniów z używaniem substancji psychoaktywnych.. 50 6.1. Papierosy, alkohol, narkotyki.. 6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów.. 6.1.2. Częstotliwość palenia papierosów 6.1.3. Wiedza rodziców nt. doświadczeń uczniów z paleniem papierosów.. 6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu.. 6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu 6.1.6. Wiedza rodziców nt. doświadczeń uczniów zw. z piciem alkoholu. 6.1.7. Zakup alkoholu i papierosów 6.1.8. Rozpowszechnienie upijania się. 6.1.9. Częstotliwość upijania się..... 6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków... 6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez uczniów.. 6.1.12. Wiedza rodziców nt. doświadczeń uczniów zw. z narkotykami.. 6.1.13. Używanie leków uspokajających lub nasennych 51 52 60 64 66 73 80 82 86 92 93 100 108 109 3
Spis treści 3/8 6.1.14. Używanie dopalaczy ostatni rok.... 6.1.15. Wiek inicjacji nikotynowej, alkoholowej i narkotykowej. 112 113 7A. Używanie substancji psychoaktywnych porównania z wynikami badań z 2010 roku.. 7.1. Palenie papierosów porównania... 7.2. Picie napojów alkoholowych porównania 7.3. Używanie marihuany i leków nasennych porównania... 7.4. Używanie leków 7.5. Używanie dopalaczy porównanie. 117 118 120 124 126 128 7 B. Porównanie wyników badania z wynikami projektu ESPAD 2015. 135 8. Zjawisko politoksykomanii wśród uczniów. 8.1. Zjawisko politoksykomanii - wprowadzenie...... 8.2. Nasilenie doświadczeń zw. z używaniem subst. psychoaktywnych.. 9. Przekonania uczniów nt. używania substancji psychoaktywnych oraz ich gotowość do odmawiania rówieśnikom. 9.1. Gotowość uczniów do odmawiania rówieśnikom zachęcającym do używania substancji psychoaktywnych. 9.2. Przyczyny braku gotowości do odmawiania.. 9.3. Czynniki chroniące i czynniki ryzyka.. 140 141 143 149 150 153 157 4
Spis treści 4/8 9.4. Przekonania uczniów nt. używania substancji psychoaktywnych 9.5. Nasilenie akceptacji mitów dot. picia alkoholu. 9.6. Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy 9.7. Postrzeganie rozpowszechnienia używania subst. psychoaktywnych wśród uczniów w ich klasie..... 9.8. Używanie substancji psych. a różne aspekty funkcjonowania uczniów 159 160 161 165 169 10. Młodzież o relacjach z rodzicami i profilaktyce domowej.... 172 10.1. Ocena sytuacji w domu....... 10.1.1. Wsparcie ze strony osób dorosłych...... 10.1.2. Poczucie wsparcia ze strony rodziców.. 10.1.3. Ocena atmosfery w domu rodzinnym..... 10.1.4. Częstotliwość kłótni z rodzicami..... 10.1.5. Główne powody kłótni z rodzicami..... 10.1.6. Nasilenie używania substancji a ocena relacji z rodzicami........ 10.2. Profilaktyka domowa..... 10.2.1. Pojęcie profilaktyki domowej. Wprowadzenie.... 10.2.2. Rozmowy rodziców z młodzieżą nt. palenia papierosów.. 173 175 177 178 179 180 182 184 185 186 5
Spis treści 5/8 10.2.3. Rozmowy rodziców z młodzieżą nt. picia alkoholu.. 10.2.4. Rozmowy rodziców z młodzieżą nt. używania narkotyków 10.2.5. Rozmowy rodziców z młodzieżą nt. agresji i przemocy w szkole. 10.2.6. Postawy rodziców wobec palenia papierosów przez młodzież. 10.2.7. Przewidywania uczniów nt. reakcji rodziców na palenie przez nich papierosów 10.2.8. Postawy rodziców wobec picia alkoholu przez młodzież. 10.2.9. Przewidywania uczniów nt. reakcji rodziców na picie przez nich napojów alkoholowych... 10.2.10. Postawy rodziców wobec używania narkotyków przez młodzież.. 10.2.11. Przewidywania uczniów nt. reakcji rodziców na używanie przez nich narkotyków..... 10.2.12. Postawy rodziców wobec stosowania przemocy przez młodzież 10.2.13. Reakcje rodziców na palenie papierosów przez młodzież. 10.2.14. Reakcje rodziców na picie alkoholu przez młodzież... 10.2.15. Reakcje rodziców na używanie narkotyków przez młodzież.. 10.2.16. Postawy rodziców wobec używania substancji przez młodzież a częstotliwość ich używania 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 200 203 204 177 6
Spis treści 6/8 11. Młodzież o szkole i relacjach rówieśniczych w środowisku szkolnym..... 11.1. Klimat szkoły relacje pomiędzy uczniami..... 11.1. Klimat szkoły wprowadzenie...... 11.2. Poczucie wykluczenia przez rówieśników w klasie. 11.3. Rozpowszechnienie szkolnej przemocy rówieśniczej. 11.4. Nasilenie szkolnej przemocy rówieśniczej... 12. Klimat szkoły w opiniach badanych relacje z nauczycielami. 12.1. Nasilenie agresywnych zachowań nauczycieli w opiniach uczniów 12.2. Ocena klimatu szkoły.. 205 206 207 209 211 212 213 214 215 12.3. Gotowość udzielania pomocy uczniom przez nauczycieli w opiniach badanych.. 216 13. Młodzież o programach profilaktycznych realizowanych w szkole 13.1. Udział i ocena zajęć profilaktycznych w szkole.. 13.2. Udział uczniów w zajęciach profilaktycznych 13.2. Osoby prowadzące szkolne zajęcia profilaktyczne 13.3. Poziom zadowolenia uczniów z udziału w zajęciach profilaktycznych na temat palenia papierosów... 218 219 220 223 226 7
Spis treści 7/8 13.4. Poziom zadowolenia uczniów z udziału w zajęciach profilaktycznych na temat picia alkoholu... 13.5. Poziom zadowolenia uczniów z udziału w zajęciach profilaktycznych na temat używania narkotyków........ 13.6. Poziom zadowolenia uczniów z udziału w zajęciach profilaktycznych na temat agresji i przemocy wśród młodzieży..... 13.7. Średnia ocena różnych aspektów zajęć profilaktycznych.... 13.8. Ocena zajęć profilaktycznych w szkole... 13.9. Ocena zajęć profilaktycznych a ocena klimatu szkoły.. 13.10. Osobiste korzyści wynikające z udziału w zajęciach... 13.11. Udział rodziców w zajęciach profilaktycznych w szkole. 227 228 229 230 232 233 234 239 8
Spis treści 8/8 13.12. Udział uczniów w zajęciach profilaktycznych realizowanych poza szkołą 14. Rekomendacje eksperckie. 241 244 9
Podstawowe dane o projekcie
Podstawowe dane o projekcie Projekt badawczy: Profilaktyka szkolna i domowa w oczach praskich nastolatków Klient: Urząd Dzielnicy Praga Południe m.st. Warszawy Wykonawca: Autor raportu: ROPSAN ROPSAN Konsultacja naukowa projektu: dr hab. Jacek Pyżalski Podsumowanie wyników i rekomendacje: dr hab. Jacek Pyżalski Metoda badawcza: badanie ilościowe w formie ankiety audytoryjnej (z zapewnieniem anonimowości) Próba badawcza: 1733 osoby: młodzież szóstych klas szkół podstawowych, pierwszych i trzecich klas gimnazjów i drugich klas szkół ponadgimnazjalnych Termin realizacji prac terenowych: maj i czerwiec 2016 roku 11
1. Wprowadzenie
1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Profilaktyka - ustalenia definicyjne Profilaktyka to ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu ludzi (Okoń, 2004). Profilaktyka szkolna to działania, które zapobiegają takim zjawiskom i zachowaniom, podejmowane wśrodowisku szkolnym. W pedagogice można wskazać dwie powiązane ze sobą koncepcje działań profilaktycznych, określane mianem profilaktyki społecznej i profilaktyki wychowawczej (Ostaszewski, 2003). Celem tej ostatniej jest zapobieganie niepożądanym zjawiskom przez oddziaływania wychowawcze wspierające pomyślny rozwój jednostek lub zbiorowości. Profilaktykę w wychowaniu można rozumieć jako profilaktykę uprzedzającą lub jako profilaktykę objawową. Pierwsza polega na przeciwdziałaniu niepożądanym zjawiskom, które dotąd nie wystąpiły, ale zgodnie z wiedzą wychowawcy mogą się z dużym prawdopodobieństwem pojawić. Druga odnosi się do tych przypadków działań wychowawczych, gdy pojawiły się już pierwsze objawy niepokojących zjawisk i polega na umiejętnym, wczesnym rozpoznaniu objawów niepożądanych zachowań i podjęciu działań zapobiegawczych. Jednym z przykładów takich niepożądanych zjawisk i zachowań jest sięganie przez młodzież szkolną po substancje psychoaktywne. Zwyczajowo są one dzielone na trzy grupy: papierosy, alkohol i narkotyki, ale w ostatnich latach obserwujemy na świecie coraz częściej tendencję do ich integralnego traktowania. Oparta jest ona na przekonaniu, że picie alkoholu, palenie papierosów i używanie narkotyków to różne przejawy zachowań zagrażających zdrowiu, u ich podstaw leżą podobne grupy czynników. 13
1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Obok tendencji do integrowania działań obserwujemy w profilaktyce zachowań problemowych także tendencję do odchodzenia od wąskiego rozumienia zagrożenia związanego z używaniem substancji. Zagrożenie to nie jest utożsamiane wyłącznie z uzależnieniem się, ale także z wystąpieniem szeregu problemów związanych z sięganiem po te substancje takich jak wypadki, przestępstwa, przemoc. (Ostaszewski 2003). W ramach profilaktyki pierwszorzędowej dotyczącej substancji psychoaktywnych, podejmowane są działania mające na celu zmianę niepożądanych zachowań np. opóźnienie eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi lub powrót do abstynencji, jeśli inicjacja miała już miejsce. W ramach tzw. profilaktyki drugorzędowej podejmowane działania dotyczą grup, w których substancje psychoaktywne są dość powszechnie używane. Ich celem jest ograniczanie różnorodnych szkód związanych z sięganiem po te substancje. Obok tej typologii pojawiła się w ostatnich latach inna, która proponuje podział na tzw. prewencję uniwersalną skierowaną na obniżanie ryzyka i wzrost ochrony oraz na promocję pełnego rozwoju i zdrowia, prewencję selektywną skoncentrowaną na grupach będących pod silniejszym wpływem czynników ryzyka oraz prewencję skierowaną, której działania kierowane są do grup osób podejmujących chroniczne zachowania problemowe. Zdaniem wielu specjalistów większość oddziaływań szkolnych powinna być prowadzona w ramach nurtu prewencji uniwersalnej (Grzelak, Sz. 2006). Badania pokazują (m.in. wyniki badań ESPAD), że w latach 90. w Polsce bardzo nasiliło się zjawisko używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Jednym z rodzajów działań mających duży zasięg i służących przeciwdziałaniu uzależnieniom i innym szkodom związanym z substancjami są tzw. szkolne programy profilaktyczne. 14
1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością W latach 90. programy takie wprowadzano do szkół na szeroką skalę, w większości przypadków nie dokonywano jednak ich naukowej oceny. Z czasem wśród specjalistów pojawiło się przekonanie o niezadawalającej skuteczności wielu z nich, a nawet potencjalnych szkodach (Szymańska, 2000). Dlatego niezwykle istotne stały wszelkie inicjatywy zmierzające do poddawania takich działań ewaluacji (naukowej ocenie) i poszukiwaniu czynników, które mogą sprzyjać ich skuteczności. Czynniki sprzyjające skuteczności programów profilaktycznych Jak pokazują analizy (Ostaszewski, 2003) czynniki takie to: Adekwatne do celów i naukowo uzasadnione podstawy teoretyczne; Oparcie programu na sprawdzonych strategiach redukowania czynników ryzyka lub wzmacniania czynników chroniących np. na kształtowaniu lub wzmacnianiu u dzieci i młodzieży norm przeciwnych sięganiu po substancje, na wzmacnianiu umiejętności życiowych (np. asertywność, wybór wartości); na zmianie oczekiwań związanych z działaniem substancji; Wykorzystywanie różnych kanałów wpływu na zachowania i postawy uczniów (np. angażowanie rodziców, liderów młodzieżowych); Odpowiednia długość i intensywność zajęć. Program powinien składać się z około 10-15 godzin zajęć podstawowych i 5-10 uzupełniających w kolejnych dwóch latach nauki; Stosowanie interaktywnych metod edukacji (uruchomienie wymiany doświadczeń pomiędzy uczestnikami); 15
1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Uwzględnienie potrzeb i specyficznej sytuacji dzieci zaniedbanych wychowawczo np. ze środowisk dysfunkcyjnych; Staranne przygotowanie: ocena potrzeb populacji docelowej, badania pilotażowe, badania oceniające skuteczność (ewaluacja), opracowanie sposobów i wskaźników monitorowania realizacji programu; Dobrze przygotowani realizatorzy (przeszkolenie, wyposażenie w podręczniki); Zapewnienie wsparcia społecznego dla realizatorów programu; Wśród wymienionych elementów znalazła się m.in. ocena skuteczności programu. Wiedza gromadzona w badaniach ewaluacyjnych nie tylko pozwala ocenić ową skuteczność, ale może być także pomocna w poprawie jakości prowadzonych oddziaływań. W badaniach nad skutecznością programów profilaktycznych istotne jest sformułowanie pytań badawczych oraz wskaźników skuteczności. Przykład takich pytań i wskaźników prezentuje publikacja Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych autorstwa dr Krzysztofa Ostaszewskiego, wydana w 2003 roku. W prowadzonej przez niego ewaluacji trzech programów profilaktycznych: Spójrz inaczej, Noe i Drugi Elementarz oraz Domowi Detektywi postawiono pytania o: Wpływ wybranych szkolnych programów profilaktyki na: używanie substancji psychoaktywnych (zachowania), na postawy, intencje i przekonania oraz umiejętności lub inne zmienne związane z używaniem substancji psychoaktywnych, a także na wiedzę uczniów na temat konsekwencji używania tych substancji i innych zachowań zdrowotnych. Ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych związane z realizowaniem tych programów, takich jak wzrost zainteresowania substancjami i większa skłonność do eksperymentowania z nimi. 16
1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Proponowane wskaźniki skuteczności programu można sklasyfikować w ramach trzech rodzajów: Behawioralne: częstość sięgania po różne rodzaje substancji, Pośrednie: intencje sięgania po te substancje, postawy wobec ich używania, umiejętność odmawiania oraz Dotyczące wiedzy: np. o skutkach używania substancji i mechanizmach uzależnienia. Zgodnie z przedstawioną listą, o skuteczności programów wnioskuje się na podstawie zmian w zachowaniach uczniów (częstości sięgania), zmian w intencjach używania, postaw wobec używania oraz zmian w wiedzy uczniów na temat skutków i innych ważnych aspektach sięgania po substancje. Przegląd badań ewaluacyjnych wskazuje, że w przypadku ewaluacji szkolnych programów profilaktycznych najczęściej wykorzystuje się model quasieksperymentalny (Grzelak, 1993). Polega on na prowadzeniu pomiarów początkowego (pre-testu) i końcowego (post-testu) w grupie uczniów uczestniczących w programach profilaktycznych i w grupie uczniów, którzy w nich nie uczestniczyli (grupa kontrolna). 17
2. Cele badania
2. Cele badania Przedmiotem badania był odbiór zajęć profilaktycznych dotyczących używania substancji psychoaktywnych i agresji oraz przemocy wśród młodzieży, które odbyły się w praskich szkołach w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie, to znaczy w roku szkolnym 2015/2016. Przez profilaktykę szkolną w badaniu rozumiano wszelkie zajęcia organizowane w środowisku szkolnym obejmujące przede wszystkim uczniów, ale także innych dorosłych związanych ze szkołą (np. rodziców), podejmujące kwestię sięgania po substancje oraz inne zachowania problemowe, takie jak agresja rówieśnicza. Celem badania było poznanie opinii młodych ludzi na temat tych zajęć (ich mocnych i słabych stron) w kontekście doświadczeń z używaniem substancji, przekonań na temat używania alkoholu i narkotyków, gotowości odmawiania sięgania po substancje psychoaktywne, przekonań na temat rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów w klasie, postrzegania klimatu społecznego szkoły oraz relacji z rodzicami. Analizie poddano związki pomiędzy używaniem substancji psychoaktywnych a różnymi obszarami funkcjonowania psychospołecznego uczniów oraz ich opiniami na temat szkolnych zajęć profilaktycznych, w których uczestniczyli. Drugim ważnym celem badania było poznanie (na podstawie deklaracji uczniów) sposobów reagowania rodziców na używanie substancji przez uczniów i konsekwencji stosowanych w przypadku podejmowania przez młodzież takich zachowań. Reakcje te (tj. sformułowanie jednoznacznego zakazu używania, zakaz używania w obecności rodziców lub brak zakazu używania) uznano w badaniu za jeden z elementów pozwalających scharakteryzować profilaktykę domową, a więc działania, które podejmują rodzice w celu zapobiegania niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu młodych ludzi, związanym z sięganiem po papierosy, alkohol i narkotyki. 19
2. Cele badania Elementem profilaktyki domowej uwzględnionym w badaniu są także rozmowy rodziców z dziećmi na temat problemów związanych z używaniem substancji przez młodzież. W projekcie poruszona została także kwestia: relacji pomiędzy uczniami i ich rodzicami, relacji pomiędzy nauczycielami i uczniami, relacji rówieśniczych w środowisku szkolnym, dostępności różnych form spędzania wolnego czasu przez uczniów oraz ocena istniejącej w środowisku lokalnym oferty w zakresie spędzania wolnego czasu przez młodzież. W badaniu poddano ocenie uczniów poziom zadowolenia z udziału w zajęciach profilaktycznych realizowanych w różnych typach szkół, ich mocne i słabe strony oraz osobiste korzyści (wiedza, zmiana opinii, zmiana zachowań). Uzyskane dane mogą być podstawą do uwzględnienia w planowanych projektach profilaktycznych opinii i oczekiwań uczniów w tym zakresie np. co do elementów uznanych przez nich za wartościowe, atrakcyjne i ciekawe. Należy podkreślić, że pod pojęciem zachowań problemowych młodzieży w raporcie rozumiano sięganie po substancje psychoaktywne (papierosy, alkohol narkotyki i leki uspokajające lub nasenne, dopalacze) oraz podejmowanie w środowisku szkolnym zachowań agresywnych. Zakres badania młodzieży obejmował następujące obszary tematyczne: A/ Różne aspekty życia osób badanych między innymi: ocena relacji rówieśniczych; ocena atmosfery rodzinnej i relacji z rodzicami konflikty z rodzicami i ich przyczyny; spostrzegane możliwości oraz miejsca i osoby dające wsparcie w sytuacjach problemowych; wsparcie i kontrola w domu rodzinnym; 20
2. Cele badania ocena dostępności wśród młodzieży atrakcyjnych form spędzania czasu; cechy społeczno-demograficzne rodziny; udział w pozaszkolnych zajęciach poruszających problem używania substancji przez młodzież oraz problem agresji wśród młodzieży; B/ Ocena klimatu szkoły i sytuacja szkolna uczniów: subiektywna ocena wyników osiąganych w szkole; stosunek do nauczycieli; ocena relacji nauczyciel uczeń; rozpowszechnienie przemocy wśród uczniów; poczucie wykluczenia w środowisku szkolnym; zachowania agresywne nauczycieli wobec uczniów; ocena gotowości pomocy uczniom wśród nauczycieli; gotowość dzielenia się przez uczniów wiedzą na temat dostępności narkotyków w szkole; C/ Profilaktyka szkolna w zakresie używania substancji i przemocy rówieśniczej: udział w zajęciach dotyczących używania substancji przez młodzież i przemocy prowadzonych na terenie szkoły, ocena tych zajęć w kilku aspektach: sposób przekazu, zachowanie prowadzących, jakość przekazywanej wiedzy, atrakcyjność zajęć, odniesienie do codziennych doświadczeń uczniów, możliwość prowadzenia otwartej dyskusji; ocena poziomu zadowolenia z udziału w zajęciach; ocena osobistych korzyści wynikających z udziału w zajęciach; dostępność i udział rodziców w zajęciach profilaktycznych org. na terenie szkoły; 21
2. Cele badania D. Postawy rodziców dotyczące używania substancji przez uczniów : edukacja domowa dotycząca zagrożeń związanych z używaniem substancji przez młodzież; stosunek rodziców do używania substancji przez młodzież; edukacja domowa dotycząca problemu przemocy rówieśniczej wśród młodzieży; reakcje na rodziców na używanie substancji: papierosy, alkohol, narkotyki konsekwencje stosowane przez rodziców w sytuacji łamania zakazu sięgania po substancje psychoaktywne przewidywane reakcje rodziców na używanie substancji przez badanych; E. Doświadczenia uczniów dotyczące używania substancji psychoaktywnych oraz mieszania różnych substancji (alkoholu z lekami, alkoholu z marihuaną lub haszyszem- politoksykomania). rozpowszechnienie picia alkoholu wśród młodzieży oraz częstotliwość sięgania po napoje alkoholowe, rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród młodzieży oraz częstotliwość sięgania po papierosy rozpowszechnienie używania dopalaczy i narkotyków wśród młodzieży oraz częstotliwość sięganie po narkotyki; rozpowszechnienie upijania się wśród młodzieży oraz częstotliwość tego zjawiska subiektywna ocena rozpowszechnienia sięgania po substancje psychoaktywne przez innych uczniów w klasie gotowość odmawiania kolegom nakłaniającym do picia, palenia i używania narkotyków; przyczyny ulegania presji rówieśniczej w deklaracjach uczniów rozpowszechnienie używania leków uspokajających i nasennych bez zalecenia lekarza rozpowszechnienie używania leków w celu odurzenia się oraz jednoczesnego używania kilku substancji (politoksykomania) 22
3. Metodologia badania
3.1. Osoby badane Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej próbie losowej uczniów 80 klas (po 20 klas z każdego rocznika). W badaniu uczestniczyli uczniowie wylosowanych klas 6 szkół klas 1 i 3 gimnazjów oraz klas 2 szkół ponadgimnazjalnych działających na terenie Pragi Południe. W ramach badania ankieta została wypełniona przez 1735 uczniów. Analizie poddano 1733 spośród nich. 2 ankiety wyłączono ze zbioru, z uwagi na znaczny odsetek braków danych (ponad 50% nieuzasadnionych braków danych). Do bazy włączono więc 460 kwestionariuszy z klas szóstych SP, 420 z klas pierwszych gimnazjum oraz 379 z klas trzecich gimnazjum i 475 z klas 2 szkół ponadgimnazjalnych. Badane klasy Liczba badanych uczniów Odsetek wszystkich badanych 6 klasy szkoły podstawowej 460 26,5% 1 klasy gimnazjum 420 24,2% 3 klasy gimnazjum 379 21,9% 2 klasy ponadgimnazjalne 475 27,4% Razem 1733 100% Tabela 1: Liczebności badanych roczników Próbę badawczą wylosowano na podstawie danych o strukturze populacji uczniów szkół znajdujących się na terenie Pragi Południe przekazanych przez Zleceniodawcę. Losowanie przebiegało dwustopniowo. W pierwszym etapie losowano szkoły uwzględniając wielkość populacji uczniów uczęszczających do każdej ze szkół. Prawdopodobieństwo wylosowania szkoły zależało od udziału uczniów danej szkoły w całości populacji uczniów danego typu klas w całym mieście im więcej uczniów miała szkoła, tym większe było prawdopodobieństwo znalezienia się tej szkoły w próbie. Po wylosowaniu próby szkół uczestniczących w badaniu dokonano losowania klas wewnątrz poszczególnych szkół na podstawie przygotowanego algorytmu zapewniającego losowy dobór klasy. W badaniu zastosowano wagi odzwierciedlające strukturę płci w poszczególnych rocznikach. Błąd oszacowania (przedział ufności 0,95) wynosi 2%. 24
3.2. Metoda badawcza W badaniu zastosowano kwestionariusz składający się z 84 pytań; większość stanowiły pytania zamknięte (z możliwością wyboru jednej lub kilku odpowiedzi zgodnie z instrukcja zawartą w każdym pytaniu). Pierwszą część kwestionariusza stanowiła metryczka, w której uczestnicy badania określali swoją płeć, wiek, sytuację rodzinną (czy mieszkają z obojgiem rodziców, z jednym z nich, czy też z opiekunem/opiekunami) oraz status zawodowy rodziców. Pierwszy blok składał się z pytań dotyczących sposobów spędzania wolnego czasu, liczby godzin spędzanych w Internecie w ciągu dnia, rozpowszechnienia hazardu, poczucia przymusu korzystania z Internetu, przebywania w Internecie w godzinach nocnych. Kolejny blok stanowiły pytania dotyczące oceny relacji badanych z rodzicami. Uczniów pytano m.in. o to, do jakich osób udają się w sytuacji, gdy mają poważny osobisty problem, jaki jest poziom wsparcia i zrozumienia ze strony rodziców, a także poziom kontroli, jak często w ciągu ostatnich 12 miesięcy kłócili się z rodzicami i jakie były najczęstsze powody takich kłótni. Trzeci blok dotyczył funkcjonowania badanych w środowisku szkolnym. Znalazły się w nim pytania o samopoczucie respondentów w ich szkole, o samoocenę jako ucznia/uczennicy, o poziom sympatii dla nauczycieli, relacje rówieśnicze w szkole, zachowania agresywne nauczycieli wobec uczniów, zachowania agresywne i przemocowe wśród uczniów, poczucie wykluczenia rówieśniczego w klasie szkolnej. Kolejny blok dotyczył rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów. Znalazły się w nim pytania o używanie papierosów, alkoholu, narkotyków, leków uspokajających, dopalaczy i upijanie się w ost.12 miesiącach, a także w ciągu ostatnich 30 dni. Pytania dotyczyły także opinii respondentów na temat wiedzy rodziców dotyczącej używania przez nich różnych substancji. Badani odpowiadali także na pytanie o to, jakich leków używali w celu odurzenia oraz jakich substancji używali łącznie (politoksykomania). 25
3.2. Metoda badawcza Uczniowie byli pytani także o wiek inicjacji nikotynowej, alkoholowej oraz narkotykowej. W bloku umieszczono pytanie o opinię uczniów na temat rozpowszechnienia używania papierosów, alkoholu, dopalaczy i narkotyków oraz upijania się wśród uczniów w klasie. Zawierał także pytanie o opinię uczniów na temat ich gotowości odmawiania oraz powodów, dla których nie zdecydowaliby się na odmówienie kolegom/koleżankom namawiającym ich do wypicia alkoholu, zapalenia papierosa lub użycia narkotyku. Blok kończyło pytanie o ustosunkowanie się badanych do różnych opinii na temat używania alkoholu i przemocy. W piątej części znalazły się dwa pytania: o ofertę zajęć organizowanych na Pradze Południe pozwalających ciekawie spędzić młodzieży czas wolny oraz pytanie o to, dlaczego nie ma ona możliwości korzystania z takich zajęć. Blok szósty dotyczył udziału i oceny przez badanych zajęć profilaktycznych organizowanych w szkole nt. używania substancji psychoaktywnych oraz agresji i przemocy wśród młodzieży. Zamieszczono w nim także pytanie dotyczące udziału uczniów w takich zajęciach poza szkołą. Część dotycząca zajęć profilaktycznych w szkole zawierała 8 pytań. Dotyczyły one kolejno osób prowadzących zajęcia profilaktyczne w szkole, oceny poziomu zadowolenia z udziału w zajęciach, oceny różnych aspektów (mocnych i słabych stron) zajęć, osobistych korzyści wyniesionych z uczestnictwa oraz dostępności i udziału rodziców w zajęciach profilaktycznych w szkole. Siódmy blok pytań poruszał różne aspekty profilaktyki domowej. Otwierało go pytanie o rozmowy rodziców z uczniami nt. zagrożeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Znalazło się w nim także pytanie o opinie rodziców na temat używania substancji przez młodzież, a także stosunek rówieśników do picia alkoholu. 26
3.2. Metoda badawcza W kolejnych pytaniach zapytano uczniów, których rodzice wiedzą o ich doświadczeniach z używaniem substancji, o sposób reagowania na takie zachowania oraz konsekwencje/kary stosowane w takich sytuacjach. Badanych którzy nie używali jeszcze papierosów, alkoholu lub narkotyków lub ich rodzice nie wiedzą o ich doświadczeniach w tym zakresie, pytano o to, jakiej reakcji spodziewaliby się ze strony dorosłych opiekunów. W dalszej części kwestionariusza zamieszczono pytania o gotowość uczniów do szczerej rozmowy na temat doświadczeń z używaniem substancji. 27
3.3. Procedura badawcza Badanie poprzedził pilotaż, który pokazał m.in. że czas realizacji badania w jednej klasie wynosi ok. 35 minut. Realizację badania prowadzili przeszkoleni ankieterzy, którzy za zgodą dyrektorów szkół, po ich uprzednim zawiadomieniu pismem przesłanym przez Urząd Dzielnicy, wchodzili do klas na jedną godzinę lekcyjną. Osoby przeprowadzające badanie wręczały respondentom ankietę i prosiły o jej zwrot bezpośrednio po wypełnieniu do specjalnie przygotowanej urny. Średni czas wypełniania ankiety wynosił około 35 minut. Osoby uczestniczące w badaniu były informowane, iż służy ono poznaniu problemów młodzieży szkolnej będącej uczniami praskich szkół, zostały także dokładnie poinformowane, w jaki sposób zaznaczać wybrane przez nich odpowiedzi. Ankieter był obecny w klasie przez cały czas badania tj. do momentu oddania wypełnionego kwestionariusza przez wszystkich uczestników. Badani nie kontaktowali się między sobą podczas wypełniania ankiety i nie mieli możliwości zapoznania się z kwestionariuszem wypełnionym przez inną osobę. 28
3.4. Analiza danych Zebrane dane zostały zakodowane, utworzono bazę komputerową pozwalającą na dokonywanie zarówno prostych jak i zaawansowanych analiz statystycznych. Podczas przygotowywania zbioru przeprowadzono weryfikację wiarygodności, ponieważ w przypadku badań realizowanych z użyciem ankiet do samodzielnego wypełniania przez respondentów, często konieczne jest dokonanie wtórnej selekcji kwestionariuszy, w których jakość danych budzi wątpliwości. W celu otrzymania statystyk najlepiej odzwierciedlających rzeczywistą częstotliwość występowania zjawisk wśród badanych uczniów dokonano selekcji ankiet. Podjęto decyzję o usunięciu ze zbioru ankiet, w których nieuzasadnione braki danych stanowiły więcej niż połowę odpowiedzi. Ponadto każda z ankiet w trakcie procesu kodowania była poddana indywidualnej analizie pod kątem spójności odpowiedzi na pytania logicznie ze sobą powiązane. Zgromadzone zakodowane dane zostały poddane procesowi ważenia, który polegał na porównaniu struktury płci populacji uczniów do próby uczniów uczestniczących w badaniu. W pierwszym etapie przeprowadzono analizę danych pozwalającą na poznanie rozkładów procentowych odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety (frekwencje). Dalszym krokiem było grupowanie odpowiedzi na kilka pytań i tworzenie wskaźników zmiennych w oparciu o sumę punktów wyliczoną na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania. Analiza statystyczna pokazała, że odpowiedzi na pewne grupy pytań charakteryzuje wysoka spójność, dlatego możliwe było utworzenie zmiennych: klimat szkoły, poczucie wykluczenia rówieśniczego, nasilenie agresji rówieśniczej w szkole, nasilenie agresji nauczycieli wobec uczniów, jakość relacji z rodzicami. Wszystkie utworzone zmienne charakteryzują się wysoką rzetelnością (Alfa Cronbacha równa co najmniej 0,7-po zaokrągleniu do części dziesiętnych), co oznacza, że każda ze stworzonych skal jest jednorodna i mierzy jedną właściwość. 29
3.4. Analiza danych Przykładowo: tworząc zmienną o nazwie: poczucie wsparcia ze strony rodziców zsumowano punkty na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania (pozycji skali) i określono średnią oraz odchylenie standardowe. Po utworzeniu wskaźników zmiennych, analizie poddano związki pomiędzy używaniem substancji psychoaktywnych a różnymi obszarami funkcjonowania psychospołecznego uczniów wg schematu przedstawionego na rysunku 1. W opisie wykresów i tabel przedstawiających wyniki badania stosowano następujące symbole: 1 G - klasy pierwsze gimnazjum (13-14 lat) 3 G - klasy trzecie gimnazjum (15-16 lat) 6 SP - klasy szóste szkoły podstawowe (12-13 lat) 2 PG- 2 klasy ponadgimnazjalne (17-18 lat) SP- szkoła podstawowa, G gimnazjum, PG- ponadgimnazjalne p<0,001; p<0,01, p<0,05 różnica istotna statystycznie na poziomie 0,001; 0,01; 0,05. n.i.- różnica nieistotna statystycznie CHI ²- wynik testu Chi kwadrat do oceny istotności różnic (ew. dokładny test Fishera); ANOVA- jednoczynnikowa analiza wariancji do oceny istotności różnic pomiędzy średnimi; N - podstawa procentowania - może zmieniać się w każdym z roczników zależności od liczby uczniów, którzy udzielili odpowiedzi na określone pytanie (pomijano braki danych-na ogół pojedyncze przypadki oraz tzw. systemowe braki danych). Analizując kolejne wykresy warto każdorazowo zwracać uwagę na podstawy procentowania. 30
Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością 12/12 Rysunek 1. Związki pomiędzy wybranymi obszarami analizowane w badaniu Nasilenie używania substancji psychoaktywnych Opinie na temat jakości relacji z rodzicami, poczucie wsparcia i kontroli Gotowość odmawiania sięgania po alkohol, papierosy i narkotyki Ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród rówieśników Akceptacja mitów dot. używania alkoholu i innych substancji 31
4. Charakterystyka badanych
4.1. Płeć i wiek badanych W klasach szóstych dziewczęta stanowiły ponad 52% badanych zaś chłopcy 47,1%. W klasach pierwszych gimnazjum odsetek dziewcząt i chłopców był zbliżony i wynosił odpowiednio 50,2% i 49,8%. W przypadku klas trzecich gimnazjum dziewczęta stanowiły 52,2% badanych, natomiast chłopcy 47,8%. Średnia wieku badanych uczniów w klasach szóstych wynosiła 12,38 (SD=0,606), w klasach pierwszych 13,44 (SD=0,598), a w trzecich 15,55 (SD=0,625), zaś w 2 PG-17,47 (SD=0,603). Struktura płci klasy 6 SP klasy 1 G 47,1% 52,9% 49,8% 50,2% chłopcy dziewczęta Wykres 1: Płeć badanych - klasy 6 SP chłopcy dziewczęta Wykres 2: Płeć badanych klasy 1 G klasy 3 G klasy 6 SP 47,8% 52,2% 48,3% 51,7% chłopcy dziewczęta Wykres 3: Płeć badanych klasy 3 G chłopcy dziewczęta Wykres 4: Płeć badanych klasy 2 PG Uwaga: struktura płci w badanych populacjach po zastosowaniu wag 33
4.2. Sytuacja rodzinna badanych W klasach 6 SP osoby, które mieszkają wraz z obojgiem rodziców, stanowią 76,3% badanych, w klasach pierwszych gimnazjum 74,6%, w trzecich istotnie mniej 65,6%, zaś w 2 PG- 76,3%. W analizowanych rocznikach odnotowano zbliżone odsetki uczniów, którzy deklarowali, że mieszkają tylko z mamą, stanowili oni odpowiednio: 20,6%; 20,6% oraz 28,3% i 18,2%. Oznacza to, że taka sytuacja dotyczy mniej więcej co piątego badanego, a w przypadku uczniów klas 3 G ponad ¼ badanych. Bardzo niskie odsetki uczniów wskazały, że mieszkają tylko z ojcem- od 1,7% do 2,6%. Od 1,4% do 4,2% uczniów deklarowało, że mieszka z opiekunami (np. babcią, siostrą, ciocią i wujkiem) lub z mamą i jej partnerem /ojczymem. Reasumując: wśród badanych uczniów największą grupę stanowią osoby, które mieszkają wraz z obojgiem rodziców. W każdym z roczników stanowią one ponad 70% populacji badanych z wyjątkiem klas 3 G, gdzie odsetek ten był niższy. Około1/4 stanowią respondenci żyjący w rodzinach niepełnych lub zrekonstruowanych, a także uczniowie wychowywani przez inne osoby niż rodzice. Z kim obecnie mieszkasz? 100% 80% 1,4% 2,2% 4,2% 3,2% 1,7% 2,6% 1,9% 2,3% 20,6% 20,6% 28,3% 18,2% 60% 40% 76,3% 74,6% 65,6% 76,3% 20% 0% klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=378) klasy 2PG (N=473) z mamą i z tatą tylko z mamą tylko z tatą z opiekunem Wykres 5: Sytuacja rodzinna badanych 34
4.3. Status zawodowy rodziców Odsetki uczniów, którzy zadeklarowali, że oboje rodzice pracują zawodowo, były zbliżone we wszystkich analizowanych rocznikach i wynosiły odpowiednio: 80% (w klasach szóstych), 81,9% (w pierwszych gimnazjum), 76,5% (w klasach trzecich) oraz 76,4% w 2 PG. W badaniu odnotowano niskie odsetki uczniów, deklarujących, że żaden z ich rodziców/opiekunów nie pracuje zawodowo od 0,4% do 1,3%. 10% uczniów z klas 6 SP, 7,1% w klasach 1G i 11,8% w 3 G oraz 10,9% w 2 PG wskazało,że pracuje wyłącznie ich matka/opiekunka. Co dziesiąty uczeń w najmłodszym badanym roczniku stwierdził, że pracuje tylko jego tata/opiekun. Reasumując: wśród badanych uczniów największą grupę (ponad 3/4) stanowiły osoby, których matki i ojcowie pracują, najmniejszą osoby których rodzice nie pracują zawodowo. Czy Twoi rodzice/opiekunowie pracują? 100% 80% 0,4% 0,5% 1,0% 1,3% 10,0% 7,1% 11,8% 10,9% 10,5% 9,6% 10,6% 11,4% 60% 40% 80,0% 81,9% 76,5% 76,4% 20% 0% klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=378) klasy 2PG (N=475) tak, obydwoje pracuje tylko mama pracuje tylko tata nie, obydwoje nie pracują Wykres 6: Status zawodowy rodziców badanych 35
Prezentacja wyników badania
5. Młodzież o zajęciach w czasie wolnym
5.1. Sposoby spędzania wolnego czasu w deklaracjach uczniów 1/4 W badaniu poproszono uczniów, aby wskazali jak często w wolnym czasie podejmują takie aktywności jak sport, czytanie książek lub czasopism, wychodzenie z przyjaciółmi do dyskoteki, klubu, na imprezy, zajmowanie się swoim hobby, wizyty w centrach handlowych, a także korzystanie z Internetu oraz gra na automatach (tzw. jednorękich bandytach). Jak pokazuje tabela 2, znaczące odsetki uczniów codziennie lub prawie codziennie, a więc często, w czasie wolnym aktywnie uprawiają sport (najwyższy odsetek w klasach szóstych SP), korzystają z Internetu (nie w związku z nauką/odrabianiem lekcji, lecz dla rozrywki) spędzają czas przed telewizorem oraz spotykają się z przyjaciółmi na podwórku, boisku, w parku, a także zajmują się swoim hobby. Z wiekiem badanych rosną odsetki tych, którzy często (raz w tygodniu lub częściej) wychodzą wieczorem do klubu, na dyskotekę, na imprezę, używają internetu maleją natomiast odsetki osób czytających w czasie wolnym i aktywnie uprawiających sport oraz zajmujących się hobby. aktywnie uprawiam sport czytam książki, czasopisma wychodzę z przyjaciółmi wieczorem zajmuję się swoim hobby (piszę, maluje, tańczę itp.) spędzam czas z kolegami/koleżankami w centrum handlowym spotykam się z przyjaciółmi na podwórku Klasy 6 SP Klasy 1G (N=459) (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 37,1% 32,0% 32,2% 26,6% 22,0% 18,4% 15,4% 13,6% 4,5% 4,2% 7,4% 8,2% 39,6% 31,3% 34,3% 31,2% 4,5% 3,3% 6,1% 2,7% 44,1% 24,3% 30,8% 20,0% gram na automatach 0,6% 0,7% 0,5% 0,4% spędzam czas przy Internecie (gry, czaty, serwisy społecznościowe) 72,8% 83,5% 92,9% 94,9% spędzam czas przed telewizorem 44,6% 50,8% 36,0% 37,2% Tabela 2: Uczniowie, którzy korzystają z wymienionych form spędzania wolnego czasu często tj. codziennie lub prawie codziennie 38
5.1. Sposoby spędzania wolnego czasu w deklaracjach uczniów 2/4 50% 40% 30% 37,4% 36,5% 35,6% 32,2% 37,1% 32,0% 32,2% 26,6% 20% 10% 14,5% 14,3% 13,5% 11,1% 10,1% 9,3% 7,2% 7,1% 12,4% 11,9% 10,1% 9,0% 0% nigdy kilka razy w roku raz lub dwa razy w miesiącu co najmniej raz na tydzień codziennie lub prawie codziennie klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=475) Wykres 7: Aktywne uprawianie sportu w czasie wolnym porównanie pomiędzy rocznikami W badaniu szczególną uwagę poświęcono takim formom spędzania wolnego czasu jak sport, gry hazardowe (automaty) oraz korzystanie z Internetu przebywanie w sieci. Jak pokazuje wykres 7, codziennie lub prawie codziennie w czasie wolnym uprawia sport ponad 37,1% uczniów klas szóstych, mniej - 32% uczniów klas pierwszych gimnazjum, i klas 3 G - 32,2% zaś najmniej uczniów klas drugich PG ponad 26%. Bardzo niskie odsetki uczniów (maksymalnie 0,7%) we wszystkich badanych rocznikach przyznały, że bardzo często (prawie codziennie/ codziennie) grają na automatach, na których można wygrać pieniądze tzw. jednorękich bandytach). Niepokoić może fakt, iż bardzo wysokie odsetki od 72,8% do ponad 94% - wskazały, że bardzo często (prawie codziennie lub codziennie) korzystają w czasie wolnym z Internetu (nie w związku z nauką szkolną) - grają w gry sieciowe, korzystają z komunikatorów, serwisów społecznościowych. Dane na ten temat przedstawiono na wykresie 9. 39
5.1. Sposoby spędzania wolnego czasu w deklaracjach uczniów 3/4 100% 90% 91,1% 90,0% 88,2% 89,8% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 7,8% 6,8% 6,0% 6,1% nigdy kilka razy w roku raz lub dwa razy w miesiącu 2,0% 1,3% 1,2% 1,8% 1,7% 0,7% 0,4% 1,7% 1,0% 1,0% 0,6% 0,5% co najmniej raz na tydzień codziennie lub prawie codziennie klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=475) Wykres 8: Częstotliwość grania na automatach tzw. jednorękich bandytach porównanie pomiędzy rocznikami 40
5.1. Sposoby spędzania wolnego czasu w deklaracjach uczniów 4/4 100% 90% 80% 70% 94,9% 92,9% 83,5% 72,8% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18,8% 11,0% 2,3% 1,7% 2,3% 3,7% 0,8% 5,2% 0,8% 0,2% 2,1% 0,3% 1,6% 0,6% 0,8% 3,4% nigdy kilka razy w roku raz lub dwa razy w miesiącu co najmniej raz na tydzień codziennie lub prawie codziennie klasy 6 SP (N=459) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=475) Wykres 9: Częstotliwość korzystania z Internetu - gry, czaty, serwisy społecznościowe porównanie pomiędzy rocznikami 41
5.2. Liczba godzin spędzanych w sieci internetowej przez uczniów 60% 50% 40% 45,4% 46,0% 43,4% 39,7% 30% 20% 10% 22,9% 20,7% 10,6% 10,2% 29,5% 23,9% 19,7% 19,1% 26,3% 16,8% 14,0% 11,9% 0% około jednej godz. 2-3 godz. 4-5 godz. powyżej 5 godz. klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=451) Wykres 10: Ilość godzin spędzanych (zazwyczaj) w ciągu dnia w sieci przez badanych często korzystających z Internetu. Procentowanie do osób korzystających z Internetu codziennie lub prawie codziennie. Uczniów, którzy wskazali, że codziennie lub prawie codziennie korzystają w czasie wolnym z Internetu zapytano, ile czasu zazwyczaj poświęcają na ten rodzaj aktywności. Jak pokazuje wykres 10, w klasach szóstych około 46% uczniów wskazało, że w ciągu dnia poświęca Internetowi 2-3 godzin. Wśród trzynastolatków (uczniów klas pierwszych gimnazjum) takie osoby stanowiły nieco ponad 43%, a w klasach trzecich ponad 39% często korzystających z Internetu. 4-5godzin lub więcej spędza w Internecie ponad 30% uczniów z grupy często korzystających w klasach szóstych SP i trzecich gimnazjum i ponad połowa w klasach trzecich gimnazjum oraz ponad 2/5 w klasach 2 PG. 42
5.3. Korzystanie z Internetu w godzinach nocnych 100% 90% 80% 70% p<0,001 p<0,001 70,5% 69,0% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 43,9% 46,4% klasy 6 SP (N=334) klasy 1G (N=351) klasy 3G (N=352) klasy 2PG (N=451) Wykres 11: Odsetki uczniów przebywających w sieci w godzinach nocnych wśród często korzystających z Internetu. Procentowanie do osób korzystających z Internetu codziennie lub prawie codziennie. Uczniów, którzy korzystają z Internetu w czasie wolnym prawie codziennie lub codziennie zapytano także, czy zdarza im się przebywać w sieci w godzinach nocnych tj. po 23 wieczorem. Jak pokazuje, wykres 11, w klasach szóstych ponad 2/5 analizowanej grupy przyznała, że spędza czas w sieci w nocy. W klasach pierwszych gimnazjum odsetek takich uczniów był podobny 46,4%, ale w klasach 3 G i 2 PG był już istotnie wyższy: odpowiednio 70,5% i 69%. 43
5.4. Internet jako sposób poprawy nastroju 50% 40% 30% p<0,05 p<0,05 20% 20,2% 17,7% 20,5% 15,1% 10% 0% klasy 6 SP (N=334) klasy 1G (N=351) klasy 3G (N=352) klasy 2PG (N=451) Wykres 12: Odsetki uczniów, którzy odczuwają potrzebę przebywania w sieci w celu poprawy nastroju, wśród często korzystającychz Internetu. Procentowanie do osób korzystających z Internetu codziennie lub prawie codziennie. Z punktu widzenia zdrowia młodych ludzi istotna jest nie tylko ilość godzin i pora korzystania z Internetu, ale także ich osobiste odczucia dotyczące konieczności, przymusu przebywania w sieci w celu poprawy nastroju, samopoczucia. Jak pokazuje wykres 12, w klasach 6 SP oraz 3 G odnotowano około 1/5 takich osób wśród często korzystających z Internetu w czasie wolnym. W klasach pierwszych gimnazjum oraz drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetki te były nieco niższe- 17,7% i 15,1%. W porównaniu do klas 2 PG odsetki odnotowane w grupie uczniów klas 6 SP oraz 3 G były istotnie wyższe. 44
5.5. Uczniowie zagrożeni uzależnieniem od Internetu 20% 15% p<0,01 p<0,05 10% p<0,05 8,6% 9,6% 8,2% 5% 4,7% 0% klasy 6 SP (N=459) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=475) Wykres 13: Odsetki uczniów zagrożonych uzależnieniem od Internetu wśród często korzystających z Internetu. Procentowanie do osób korzystających z Internetu. Wśród osób, które korzystają często z Internetu wyodrębniono te, które spełniają jednocześnie trzy następujące warunki: codziennie przebywają w sieci 4 i więcej godzin, spędzają czas w sieci w godzinach nocnych, odczuwają przymus korzystania z Internetu, aby poczuć się lepiej. Uczniów spełniających powyższe kryteria zakwalifikowano do grupy zagrożonych uzależnieniem od Internetu. Jak pokazuje wykres 13, w klasach szóstych takie osoby stanowią 4,7% często korzystających z Internetu, w klasach pierwszych gimnazjum około 8,6%, natomiast wśród piętnastolatków problem dotyczy już co dziesiątego ucznia (9,6%). W klasach 2 PG wynik był zbliżony do tego, który odnotowano w klasach 1 G. Odsetek osób zagrożonych uzależnieniem od internetu był najniższy w klasach 6 SP (różnica istotna statystycznie). Warto jednocześnie podkreślić, iż w każdym z roczników odsetki osób, które już dziś wymagają kontroli i pomocy w związku z częstym przebywaniem w sieci i ponoszeniem szkód z tym związanych, są znaczne wyższe (co pokazują wykresy 10-12). 45
5.6. Częstotliwość hazardu wśród uczniów Odsetki osób, które grają na automatach hazardowych przynajmniej raz w tygodniu klasa częstość procent ważnych 6 SP 9 1,9% 1 G 7 1,7% 3 G 6 1,6% 2 PG 10 2,1% 13,5% z nich wydaje jednorazowo 100 zł i więcej 16,8% z nich wydaje jednorazowo 100 zł i więcej 2/5 z nich wydaje jednorazowo 50-100 zł 10,0% z nich wydaje jednorazowo 100 zł i więcej Tabela 3: Odsetki uczniów grających co najmniej raz w tygodniu na automatach W badaniu przedmiotem analiz była także częstotliwość grania przez uczniów na automatach hazardowych tzw. jednorękich bandytach. Jak pokazuje tabela 3 w taki sposób przynajmniej raz w tygodniu lub częściej spędza czas niewielki odsetek uczniów- w klasach szóstych zaledwie 1,9%, w pierwszych gimnazjum 1,7%, w trzecich 1,6%, zaś w 2 PG- 2,1%. Znaczna część tej grupy wydaje jednorazowo ponad 100 zł na ten cel taki wynik dotyczy od 1/10 do 1/6 tej populacji. W klasach 3 G aż 2/5 grających co najmniej raz w tygodniu wydaje jednorazowo od 50- do 100 zł na ten cel. 46
5.7. Dostępność zorganizowanych form spędzania wolnego czasu Badanym uczącym się na terenie Pragi Południe zadano pytanie, czy w ich dzielnicy są organizowane jakieś zajęcia pozwalające ciekawie spędzić wolny czas? W klasach szóstych SP 72,4% odpowiedziało pozytywnie. W klasach pierwszych gimnazjum taką opinię wyraziło 78,8% uczniów, w klasach trzecich 81,4%, zaś w 2 PG- 81,7%. Odsetki osób przekonanych, że takich zajęć dla młodzieży na Pradze Południe nie ma, były nieco wyższe w klasach 2 PG oraz w klasach 6 SP. Odsetki uczniów, którzy nie potrafili sformułować jednoznacznej opinii na ten temat były zróżnicowane i wahały się od 10, 3% do 17%. Rozkład odpowiedzi na zadane pytanie wskazuje, że nie najgorzej możliwości uczestnictwa w zajęciach pozwalających ciekawie spędzić czas wolny oceniają najstarsi uczniowie. Uczniów, którzy uznali, że brak w ich dzielnicy takiej możliwości, zapytano co jest powodem takiego stanu rzeczy. Odpowiedzi zostały omówione na następnej stronie Raportu. Czy młodzież w dzielnicy, w której się uczysz ma możliwość uczestniczenia w zajęciach pozwalających ciekawie spędzić wolny czas? klasy 2PG (N=471) 10,6% 17,0% 72,4% klasy 3G (N=373) 5,3% 15,8% 78,8% klasy 1G (N=414) 5,3% 13,3% 81,4% klasy 6 SP (N=452) 8,1% 10,3% 81,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% tak nie trudno powiedzieć Wykres 14: Badani o ofercie zajęć dla młodzieży w dzielnicy Praga Południe 47
5.7. Dostępność zorganizowanych form spędzania wolnego czasu Badanym uczącym się na terenie Pragi Południe zadano pytanie, czy w ich dzielnicy są organizowane jakieś zajęcia pozwalające spędzić wolny czas? Odsetki osób przekonanych, że takich zajęć dla młodzieży na Pradze Południe nie ma, były zbliżone i wynosiły 8,1% w klasach 6 SP, 5,3% w klasach pierwszych i trzecich gimnazjum oraz 10,6% w najstarszym badanym roczniku. Uczniów, którzy uznali, że brak w dzielnicy takiej powodem takiego stanu rzeczy. możliwości, zapytano co jest W opiniach uczniów klas 6 SP dominuje przekonanie, że takie zajęcia są zbyt drogie oraz, że udział w nich wiąże się z poświęceniem zbyt dużej ilości czasu na dojazdy. Uczniowie klas 1 G wskazują przede wszystkim,że takie zajęcia są nudne i szkoda na nie czasu oraz że w ogóle takich zajęć pozwalających ciekawie spędzić czas wolny nie ma na ternie dzielnicy. Podobnie rozkładały się opinie uczniów klas 3 G. Uczniowie klas 2 PG wskazali także na te dwa powody, a 1/6 z nich uznała ponadto, że takie zajęcia są zbyt drogie, a dojazdy na nie bardzo czasochłonne. Dlaczego młodzież w Twoim mieście nie może uczestniczyć w ciekawych zajęciach w czasie wolnym? w ogóle nie ma takich zajęć takie zajęcia są zbyt drogie Klasy 6 SP (N=28) Klasy 1G (N=17) Klasy 3G (N=18) Tabela 4: Powody niekorzystania z zorganizowanych form spędzania czasu wolnego Klasy 2PG (N=32) 6,5% 35,0% 33,3% 40,7% 35,8% 6,0% 11,1% 15,6% takie zajęcia są nudne szkoda na nie czasu 24,0% 35,3% 44,4% 21,7% udział w takich zajęciach wymaga poświęcenia dużej ilości czasu na dojazdy 33,7% 17,7% 11,1% 15,7% przygotowanie do tych zajęć wiąże się z wydatkami 0,0% 6,0% 0,0% 6,3% 48
5.8. Powody niekorzystania przez młodzież z zorganizowanych form spędzania wolnego czasu W klasach szóstych SP uczniowie najczęściej jako powód niekorzystania przez młodzież z zajęć organizowanych poza szkołą w czasie wolnym podawali fakt, iż (kolejność wg częstotliwości wskazań): takie zajęcia są zbyt drogie udział w zajęciach wymaga poświęcenia dużej ilości czasu na dojazdy. są nudne i szkoda na nie czasu; W opinii uczniów klas pierwszych gimnazjum, główny powód niekorzystania z zajęć przez młodzież to także fakt, iż : są nudne i szkoda na nie czasu; w ogóle nie ma oferty takich zajęć udział w takich zajęciach wymaga poświęcenia dużej ilości czasu na dojazdy, Uczniowie klas trzecich częściej niż młodsi koledzy jako główną przyczynę niekorzystania z zajęć pozaszkolnych w czasie wolnym wskazywali niską atrakcyjność oferowanych zajęć oraz brak oferty takich zajęć w dzielnicy. Często wskazywali fakt, iż dojazdy na zajęcia pochłaniają zbyt dużo czasu. Argument ten wydaje się istotny z punktu widzenia obowiązków szkolnych. Inne powody podawane przez piętnastolatków to przekonanie, że uczniowie są przeciążeni nauką i nie mają czasu na dodatkowe zajęcia, a także że dla znacznej części młodych ludzi bardziej atrakcyjną, łatwo dostępną i tańszą formą spędzania czasu jest korzystanie z komputera lub telewizji. 49
6. Doświadczenia badanych z używaniem substancji psychoaktywnych
6.1. Papierosy, alkohol, narkotyki
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów W badaniu analizowano rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów praskich szkół, w wybranych kategoriach wiekowych. Substancje, których używanie było przedmiotem badania to papierosy, alkohol, narkotyki oraz leki uspokajające lub nasenne stosowane bez zalecenia lekarza, a także leki używane w celu odurzania się i dopalacze. Uczniów pytano o ich doświadczenia z sięganiem po te substancje w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy tj. w roku poprzedzającym badanie. Uznano, że z punktu widzenia planowania działań profilaktycznych szczególnie ważna jest wiedza na temat zachowań grupy uczniów, których doświadczenia z substancjami nie mają charakteru jednorazowych doświadczeń sprzed kilku lat, ale charakter częstych lub regularnych. W pierwszej kolejności analizowano rozpowszechnienie wśród uczniów palenia papierosów oraz częstotliwość ich używania, a następnie picia alkoholu, upijania się i używania narkotyków. Jak pokazują wykresy 15,16 i 17, wśród uczniów szóstych SP odsetek tych, którzy przynajmniej raz w życiu zapalili papierosa, wynosił 14,9%. Oznacza to, że co siódmy badany uczeń z tego rocznika ma za sobą doświadczenia z paleniem. Odsetek dziewcząt, które paliły papierosy wynosił 12,1 %, zaś chłopców 17,9%. 52
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Palenie papierosów w życiu klasy 6 SP N=444 85,1% 14,9% nie tak Wykres 15: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 6 SP 87,9% Palenie papierosów w życiu dziewczęta klasy 6 SP N=235 12,1% nie tak Wykres 16: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 6 SP dziewczęta Palenie papierosów w życiu klasychłopcy klasy 6 SP N=208 82,1% 17,9% nie tak Wykres 17: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 6 SP chłopcy 53
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Palenie papierosów w życiu klasy 1 G N=412 67,2% 32,8% nie tak Wykres 18: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 1 G 68,7% Palenie papierosów w życiu dziewczęta klasy 1 G N=210 31,3% nie tak Wykres 19: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu - klasy 1 G dziewczęta Palenie papierosów w życiu klasychłopcy klasy 1 G N=202 65,7% Wykres 20: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu - klasy 1 G chłopcy 34,3% nie tak 54
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Palenie papierosów w życiu klasy 3 G N=377 53,4% Wykres 21: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 3 G 46,6% nie tak Palenie papierosów w życiu dziewczęta klasy 3 G N=198 59,8% Wykres 22: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 3 G dziewczęta 40,2% nie tak Palenie papierosów w życiu klasychłopcy klasy 3 G N=179 53,6% 46,4% nie tak Wykres 23: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 3G chłopcy 55
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Palenie papierosów w życiu klasy 2 PG N=472 65,7% Wykres 24: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 2 PG 34,3% nie tak Palenie papierosów w życiu dziewczęta klasy 2 PG N=244 65,0% Wykres 25: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 2 PG dziewczęta 35,0% nie tak Palenie papierosów w życiu klasychłopcy klasy 2 PG N=228 33,6% 66,4% nie tak Wykres 26: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w życiu klasy 2 PG chłopcy 56
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Wśród uczniów pierwszych klas gimnazjum odsetek tych, którzy przynajmniej raz w życiu zapalili papierosa, jest istotnie wyższy niż w klasach szóstych SP i wynosi 31,3% (wynik testu Chi² istotny na poziomie p<0,001). Wyższy odsetek osób, które paliły w ostatnim roku odnotowano w klasach trzecich gimnazjum. Tu wynosił on 53,4%, co oznacza że takie doświadczenia ma za sobą ponad połowa badanych z tego rocznika (w porównaniu z klasami pierwszymi gimnazjum różnica istotna statystycznie na poziomie p<0,001). W klasach pierwszych gimnazjum płeć nie różnicuje rozpowszechnienie palenia papierosów. Odsetek dziewcząt, które już paliły jest podobny jak odsetek chłopców. Różnicę odnotowano w klasach trzecich gimnazjum, gdzie w analizowanym okresie paliło 59,8% dziewcząt i 46,4% chłopców - rozpowszechnienie palenia było tam więc wyższe w grupie dziewcząt. W klasach 2 PG paliło już niemal 2/3 badanych. Odsetek palących wśród dziewcząt był zbliżony do tego który odnotowano w populacji chłopców. Jak pokazuje wykres odnotowano istotne różnice pod względem rozpowszechnienia palenia pomiędzy wszystkimi rocznikami. Było ono najmniejsze w klasach szóstych SP, większe w pierwszych gimnazjum, a największe w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. 100% 90% 80% p<0,001 70% 60% p<0,001 53,4% 65,7% 50% 40% 30% p<0,001 32,8% 20% 14,9% 10% 0% klasy 6 SP (N=444) klasy 1G (N=412) klasy 3G (N=377) klasy 2PG (N=472) Wykres 27: Odsetki palących w życiu - porównania pomiędzy klasami 57
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów w ostatnim roku Przedmiotem analiz było także rozpowszechnienie palenia papierosów w ostatnim roku przed badaniem. Jak pokazuje wykres 28, w klasach szóstych papierosy w tym czasie palił niemal co dziewiąty uczeń, w klasach pierwszych gimnazjum odsetek palących był istotnie wyższy i wynosił 26,4% (ponad 1/4). Wyższy odsetek palących w ciągu ostatnich 12 miesięcy odnotowano w klasach trzecich gimnazjum. Wynosił on 42,9%. W klasach 2 PG w ostatnim roku przed badaniem paliło 54% badanych. Analizie poddano także rozpowszechnienie palenia w ostatnim roku przed badanie wśród dziewcząt i chłopców. Jak widać na wykresie 29, w klasach szóstych papierosy palił w tym czasie taki sam odsetek dziewcząt i chłopców. W klasach pierwszych gimnazjum rozpowszechnienie palenia w analizowanym okresie było także zbliżone w grupie chłopców i dziewcząt. Z kolei w klasach trzecich gimnazjum istotnie wyższy był odsetek palących dziewcząt w porównaniu z odsetkiem chłopców (51% vs. 33,9%). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% p<0,001 p<0,001 42,9% p<0,01 54,0% 30% 26,4% 20% 10% 10,7% 0% klasy 6 SP (N=444) klasy 1G (N=412) klasy 3G (N=377) klasy 2PG (N=472) Wykres 28: Odsetki palących w ostatnim roku - porównania pomiędzy klasami 58
6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów w ostatnim roku -podział na płeć 60% n.i. p<0,05 55,8% 51,0% 52,4% 50% 40% 30% 20% n.i. 28,5% n.i. 24,2% 33,9% 10% 9,3% 12,2% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG dziewczęta chłopcy Wykres 29: Odsetki palących w ostatnim roku - porównania pomiędzy klasami. 59
6.1.2. Częstotliwość palenia papierosów - ostatni rok Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 12 miesiącach : Niepalący lub palący sporadycznie Okazjonalnie palący Regularnie palący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu Klasy 6 SP (N=444) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=377) Klasy 2PG (N=472) 89,3% 73,6% 57,1% 46,0% 8,0% 17,4% 21,1% 18,4% 1,8% 3,4% 4,8% 5,7% przynajmniej raz w tygodniu 0,2% 2,7% 5,1% 7,0% prawie codziennie lub codziennie 0,7% 2,9% 11,9% 22,9% Tabela 5: Częstotliwość palenia papierosów w ost. 12 miesiącach klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. Na uwagę zasługuje tabela przedstawiająca szczegółowe dane na temat częstotliwości palenia papierosów przez uczniów w roku poprzedzającym badanie. Analizując wyniki dotyczące palenia w ostatnich 12 miesiącach, w badaniu wyróżniono 3 grupy uczniów: Niepalący lub palący sporadycznie; Palący okazjonalnie tj. przynajmniej raz w tygodniu ; Palący regularnie tj. prawie codziennie lub codziennie, Jak pokazuje tabela, w klasach szóstych SP dominują osoby z kategorii niepalących lub sporadycznie palących. Stanowią one 98,3% uczniów. W klasach pierwszych grupa ta stanowi 91%, w trzecich - 78,2%, natomiast w 2 PG 64,4%. Największy odsetek osób palących regularnie odnotowano w klasach 2 PG- 29,9% i w klasach 3 G- 17%. Warto zwrócić uwagę na dynamiczny wzrost odsetków osób regularnie palących z 0,9% w klasach szóstych do 5,6% w pierwszych i aż 17% w trzecich oraz 29,9%. Odnotowane różnice pomiędzy odsetkami regularnie palących w poszczególnych rocznikach są istotne statystycznie. 60
6.1.2. Częstotliwość palenia papierosów -ostatni rok -podział na płeć Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 12 miesiącach podział na płeć Niepalący lub palący sporadycznie Okazjonalnie palący Regularnie palący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 90,7% 87,8% 6,5% 9,6% 1,9% 1,7% 0,5% 0,0% 0,5% 0,9% Tabela 6 i 7: Częstotliwość palenia w ost.12 miesiącach klasy 6 SP i 1 G - podział na płeć Niepalący lub palący sporadycznie Okazjonalnie palący Regularnie palący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 71,5% 75,8% 19,2% 15,7% 2,8% 4,0% 2,3% 3,0% 4,2% 1,5% W badaniu analizowano także różnice pomiędzy płciami pod względem częstotliwości palenia papierosów w ostatnim roku. Jak pokazują powyższe tabele, takich różnic nie odnotowano w klasach szóstych SP i pierwszych gimnazjum. Dziewczęta regularnie palące stanowiły wśród dwunastolatek 0,5%, natomiast chłopcy 0,9%. Dziewczęta palące regularnie stanowiły w klasach pierwszych gimnazjum 4,2% a chłopcy 1,5%. 61
6.1.2. Częstotliwość palenia papierosów podział na płeć Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 12 miesiącach podział na płeć Niepalący lub palący sporadycznie Okazjonalnie palący Regularnie palący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 49,0% 66,1% 27,3% 14,2% 6,2% 3,3% 6,7% 3,3% 10,8% 13,1% Tabela 8 i 9: Częstotliwość palenia w ost.12 miesiącach klasy 3 G i 2 PG - podział na płeć Niepalący lub palący sporadycznie Okazjonalnie palący Regularnie palący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 47,6% 44,2% 22,0% 14,6% 4,9% 6,6% 6,1% 8,0% 19,5% 26,5% Analiza różnic pomiędzy płciami pod względem częstotliwości palenia papierosów w ostatnim roku w klasach trzecich gimnazjum wskazuje, że odsetek palących regularnie jest tam podobny wśród dziewcząt i wynosi 10,8%. Oznacza to, że regularnie paliła tam ponad 1/10 uczennic. W przypadku piętnastoletnich chłopców odsetek ten wynosi 13,1%. W klasach 2 PG regularnie osoby palące stanowiły 19,5% populacji dziewcząt i aż 26,5% populacji chłopców. 62
6.1.2. Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 30 dniach Częstotliwość palenia papierosów (ostatnie 30 dni) wcale mniej niż 1 papieros tygodniowo mniej niż 1 papieros dziennie 1-5 papierosów dziennie 6-10 papierosów dziennie 11-20 papierosów dziennie więcej niż 20 papierosów dziennie Klasy 6 SP (N=444) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=377) Klasy 2PG (N=472) 95,6% 85,7% 67,5% 55,0% 2,8% 9,2% 13,9% 14,0% 0,7% 1,0% 5,3% 7,6% 0,4% 2,9% 8,2% 11,9% 0,0% 0,0% 2,1% 6,8% 0,0% 0,7% 2,7% 3,4% 0,5% 0,5% 0,3% 1,3% Tabela 10: Częstotliwość palenia papierosów w ciągu ostatnie 30 dni klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 63
6.1.3. Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z paleniem papierosów 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% n.i. 34,2% p<0,05 47,6% n.i. 53,0% 30% 24,9% 20% 10% 0% klasy 6 SP (N=66) klasy 1G (N=135) klasy 3G (N=202) klasy 2PG (N=310) Wykres 30: Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z paleniem papierosów - w opiniach badanych. Osoby, które paliły papierosy, zapytano, czy ich rodzice wiedzą o tym. Pozytywnie na zadane pytanie odpowiedziało 24,9% uczniów klas szóstych SP, 34,2% pierwszych klas gimnazjum i 47,5% palących uczniów z klas trzecich. W praktyce oznacza to, że aż ¾ rodziców uczniów, którzy mieli już doświadczenia z papierosami, zgodnie z deklaracjami uczniów, nie ma świadomości, że ich dzieci paliły. Wyniki pokazują, że o doświadczeniach uczniów z paleniem częściej wiedzą rodzice starszych uczniów jak i młodszych. Warto podkreślić, iż w analizowanym zakresie odnotowano różnice pomiędzy klasami 1 G a 3 G. Jak pokazuje wykres 31 w klasach szóstych SP 19,2% dziewcząt, które paliły uznało, że ich rodzice wiedzą o ich doświadczeniach z paleniem, wśród chłopców odsetek ten wynosił ponad 29%. W klasach pierwszych gimnazjum dziewczęta istotnie rzadziej wskazywały, że rodzice wiedzą o tym, że palą (26,9%) niż chłopcy (41,2%). 64
6.1.3. Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z paleniem papierosów podział na płeć Czy Twoi rodzice wiedzą, że palisz/paliłeś (-aś) już papierosy? podział na płeć, procentowanie do osób, które już paliły. 100% 90% 80% 70% 60% 56,5% 60,0% 50% 40% 30% 20% 19,2% 29,3% 26,9% 41,2% 41,4% 46,3% 10% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG dziewczęta chłopcy Wykres 31: Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z paleniem papierosów - podział na płeć Odsetki odpowiedzi pozytywnych W klasach trzecich gimnazjum dziewczęta także rzadziej wskazywały, że rodzice wiedzą o tym, że palą (41,4%) niż chłopcy (56,5%). Odnotowana różnica jest istotna statystycznie. Reasumując problem palenia w młodszych rocznikach dotyczy zarówno chłopców jak i dziewcząt,, ale wśród piętnastolatków sytuacja się zmienia- tu rozpowszechnienie palenia jest większe wśród dziewcząt. Jednocześnie ich rodzice rzadziej wiedzą o fakcie, że córki palą, co może oznaczać, że dziewczęta bardziej kryją się z papierosami, zaś chłopcy palą bardziej otwarcie. Być może wynika to z większego konserwatyzmu i bardziej restrykcyjnych postaw rodziców wobec palenia wśród dziewcząt tj. mniejszego przyzwolenia na podejmowanie takich zachowań przez uczennice niż przez uczniów. 65
6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu Picie alkoholu w życiu klasy 6 SP N=460 80,8% Wykres 32: Picie alkoholu w życiu klasy 6 SP 19,2% nie tak Picie alkoholu w życiu dziewczęta klasy 6 SP N=241 82,6% Wykres 33: Picie alkoholu w życiu klasy 6 SP dziewczęta 17,4% nie tak 78,6% Picie alkoholu w życiu- chłopcy klasy 6 SP N=213 Wykres 34: Picie alkoholu w życiu klasy 6 SP chłopcy 21,4% nie tak 66
6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu Picie alkoholu w życiu klasy 1 G N=415 57,5% Wykres 35: Picie alkoholu w życiu klasy 1 G 42,5% nie tak Picie alkoholu w życiu dziewczęta klasy 1 G N=209 63,8% Wykres 36: Picie alkoholu w życiu klasy 1 G dziewczęta 36,2% nie tak Picie alkoholu w życiu - chłopcy klasy 1 G N=206 51,0% Wykres 37: Picie alkoholu w życiu klasy 1 G chłopcy 49,0% nie tak 67
6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu Picie alkoholu w życiu klasy 3 G N=376 75,1% Wykres 38: Picie alkoholu w życiu klasy 3 G 24,9% nie tak Picie alkoholu w życiu dziewczęta klasy 3 G N=196 80,7% Wykres 39: Picie alkoholu w życiu klasy 3G dziewczęta 19,3% nie tak Picie alkoholu w życiu - chłopcy klasy 3 G N=180 69,0% 31,0% nie tak Wykres 40: Picie alkoholu w życiu klasy 3G chłopcy 68
6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu Picie alkoholu w życiu klasy 2 PG N=475 94,5% Wykres 41: Picie alkoholu w życiu klasy 2 PG nie 5,5% tak Picie alkoholu w życiu dziewczęta klasy 2 PG N=246 93,5% Wykres 42: Picie alkoholu w życiu klasy 2 PG dziewczęta nie 6,5% tak Picie alkoholu w życiu - chłopcy klasy 2 PG N=229 95,6% 4,4% nie tak Wykres 43: Picie alkoholu w życiu klasy 2 PG chłopcy 69
6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu -w życiu Wśród uczniów klas szóstych SP odsetek tych, którzy przynajmniej raz w życiu pili alkohol wynosił 19,2%. Oznacza to, iż niemal co piąty badany dwunastolatek w tej frakcji wiekowej ma za sobą inicjację alkoholową. Nie odnotowano w tym zakresie istotnych różnic pomiędzy płciami. W klasach pierwszych gimnazjum, a więc wśród uczniów o rok starszych następuje wyraźny skok odsetka pijących alkohol stosunku do populacji uczniów klas szóstych. Alkohol piło tu już ponad 2/5 badanych w tej frakcji wiekowej. Odnotowano istotne różnice pomiędzy płciami w analizowanym zakresie. O doświadczeniach z piciem alkoholu pisało 36,2% dziewcząt i 49% chłopców. Wśród gimnazjalistów z klas trzecich również obserwujemy znaczny wzrost odsetka respondentów deklarujących picie alkoholuw porównaniu z klasami pierwszymi gimnazjum. Wzrost ten jest szczególnie wyraźny wśród dziewcząt. Odsetek gimnazjalistek, które przyznają, iż piły napoje alkoholowe wynosi ponad 80%. W przypadku chłopców z trzecich klas gimnazjum kształtuje się on na poziomie 69%. W klasach 2 PG odsetek pijących napoje alkoholowe jest istotnie wyższy niż w klasach 3 G i wynosi 94,5%. Nie odnotowano tu istotnej różnicy pomiędzy dziewczętami a chłopcami. Należy podkreślić, że w pytaniu dotyczącym picia alkoholu wyraźnie zaznaczono, iż chodzi o wypicie co najmniej szklanki piwa, lampki wina lub kieliszka wódki/mocnego alkoholu. 100% 90% p<0,001 94,5% 80% 70% 60% p<0,001 75,1% 50% 40% 30% 20% 10% 0% p<0,001 19,2% 42,5% klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=415) klasy 3G (N=376) klasy 2PG (N=475) Wykres 44 : Rozpowszechnienie picia alkoholu - porównanie klas 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG. 70
6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu - ostatni rok Jak pokazuje wykres 45, odnotowano istotne różnice pomiędzy odsetkami pijących alkohol w ostatnim roku przed badaniem w poszczególnych rocznikach. Odsetek ten jest najwyższy w klasach 2 PG, istotnie niższy w klasach trzecich oraz pierwszych i najniższy w klasach szóstych SP. Jak pokazuje wykres, w klasach szóstych takie osoby stanowiły 13,4%, w pierwszych gimnazjum 32,2%, a w trzecich66,4% badanej populacji. Różnice pomiędzy wymienionymi odsetkami są istotne statystycznie. W klasach 2 PG alkohol w ciągu roku przed badaniem piło ponad 92% badanych. Jak widać na wykresie 46, w klasach szóstych alkohol w ostatnim roku piło 12,7% dziewcząt i 14,3% chłopców (różnica nieistotna statystycznie), w klasach pierwszych gimnazjum 28,4% uczennic i 36,1% uczniów). Odsetek dziewcząt pijących w ostatnim roku w klasach trzecich kształtował się na poziomie 72,7% zaś chłopców 59,5% (różnica istotna statystycznie). W klasach 2 PG odsetek dziewcząt pijących w analizowanym okresie wynosił 91,5 i był zbliżony do odsetka chłopców. 100% 90% p<0,001 92,6% 80% 70% 60% p<0,001 66,4% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 13,4% p<0,001 32,2% klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=475) Wykres 45: Rozpowszechnienie picia alkoholu w ost. roku - porównanie klas 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG. 71
6.1.4. Rozpowszechnienie picia alkoholu w ostatnim roku -podział na płeć 100% 90% 80% 70% 60% 50% n.i. p<0,01 72,7% 59,5% n.i. 91,5% 93,8% 40% 30% 20% 10% n.i. 12,7% 14,3% 36,1% 28,4% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG dziewczęta chłopcy Wykres 46: Rozpowszechnienie picia alkoholu w ost. roku podział na płeć - klasy 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG. 72
6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu - ostatni rok Częstotliwość picia w ostatnich 12 miesiącach: Niepijący lub pijący sporadycznie Okazjonalnie pijący Regularnie pijący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu Klasy 6 SP (N=460) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 86,6% 67,8% 33,6% 7,4% 11,5% 26,5% 43,4% 30,3% 1,1% 3,6% 19,0% 32,2% przynajmniej raz w tygodniu 0,2% 1,9% 3,4% 27,6% prawie codziennie lub codziennie 0,6% 0,2% 0,5% 2,5% Tabela 11: Częstotliwość picia alkoholu w ost. 12 miesiącach klasy 1 G, 3 G i 6 SP. Na uwagę zasługuje tabela przedstawiająca szczegółowe dane na temat częstotliwości picia przez uczniów w roku poprzedzającym badanie. Analizując wyniki dotyczące picia w ostatnich 12 miesiącach, w badaniu wyróżniono 3 grupy uczniów (podobnie jak w przypadku palenia papierosów): Niepijący lub pijący sporadycznie; Pijący okazjonalnie tj. przynajmniej raz w miesiącu; Pijący regularnie tj. przynajmniej raz w tygodniu, prawie codziennie lub codziennie. Jak pokazuje tabela, w klasach szóstych SP dominują osoby z kategorii niepijących lub sporadycznie pijących. Stanowią one 98,2% uczniów. W klasach pierwszych grupa ta stanowi 94,3%, natomiast w trzecich jest mniejsza- 77%, a w 2 PG najmniejsza-37,7%. Wraz z wiekiem badanych stopniowo rosną odsetki osób okazjonalnie pijących - w klasach szóstych stanowią one 1,1% badanych, a w trzecich-19%. Warto zwrócić uwagę na wyraźny wzrost odsetków osób regularnie pijących z 0,6% klasach szóstych do 2,5% w klasach 2 PG. 73
6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu - ostatni rok -podział na płeć Częstotliwość picia w ostatnich 12 miesiącach - podział na płeć Niepijący lub pijący sporadycznie Okazjonalnie pijący Regularnie pijący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 87,3% 85,7% 11,3% 11,8% 0,9% 1,3% 0,0% 0,4% 0,5% 0,8% Tabela 12 i 13: Częstotliwość picia alkoholu w ost. 12 miesiącach klasy 6 SP oraz 1 G porównanie dziewcząt i chłopców. Niepijący lub pijący sporadycznie Okazjonalnie pijący Regularnie pijący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 71,6% 63,9% 22,8% 30,2% 2,3% 4,9% 2,8% 1,0% 0,5% 0,0% W badaniu analizowano także różnice pomiędzy płciami pod względem częstotliwości picia alkoholu w ostatnim roku. Jak pokazują tabele, nie odnotowano w klasach 6 SP oraz 1 G istotnych różnic pomiędzy odsetkami regularnie pijących. Dziewczęta niepijące lub sporadycznie pijące stanowiły w klasach 6 SP 96,6%, natomiast chłopcy 97,5%. 74
6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu - ostatni rok -podział na płeć Częstotliwość picia w ostatnich 12 miesiącach - podział na płeć Niepijący lub pijący sporadycznie Okazjonalnie pijący Regularnie pijący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 27,3% 40,5% 47,4% 38,9% 20,6% 17,3% 4,1% 2,7% 0,5% 0,5% Tabela 13 i 14: Częstotliwość picia alkoholu w ost. 12 miesiącach klasy 3 G oraz 2 PG porównanie dziewcząt i chłopców. Niepijący lub pijący sporadycznie Okazjonalnie pijący Regularnie pijący ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie dziewczęta chłopcy 8,5% 6,2% 33,5% 26,9% 34,7% 29,5% 21,4% 34,4% 2,0% 3,1% Analiza różnic pomiędzy płciami pod względem częstotliwości picia w ostatnim roku w klasach pierwszych gimnazjum wskazuje, że odsetek okazjonalnie pijących jest tam podobny wśród dziewcząt i chłopców. W przypadku dziewcząt z klas 3 G odsetek regularnie pijących wynosi 4,6% wśród chłopców 3,2%. W klasach 2 PG odnotowano 23,4% regularnie pijących dziewcząt i istotnie więcej- 37,5% chłopców. 75
6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu - w ostatnich 30 dniach Częstotliwość picia alkoholu w ostatnich 30 dniach ani raz raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie Klasy 6 SP (N=460) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 93,8% 86,0% 58,2% 18,5% 5,2% 10,7% 31,5% 34,7% 0,4% 1,7% 6,3% 13,5% 0,2% 1,4% 3,4% 31,2% 0,4% 0,2% 0,5% 2,1% Tabela 15: Częstotliwość picia alkoholu w ost. 30 dniach klasy 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG 76
6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu - w ostatnich 30 dniach -piwo Częstotliwość picia piwa w ostatnich 30 dniach ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=459) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 95,4% 89,0% 66,2% 28,6% 3,1% 7,9% 17,9% 26,7% 0,7% 2,1% 8,7% 21,1% 0,2% 0,7% 4,7% 14,7% 0,2% 0,2% 1,8% 6,7% 0,0% 0,0% 0,3% 1,3% 0,4% 0,0% 0,3% 0,8% Tabela 16: Częstotliwość picia piwa w ost. 30 dniach klasy 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG 77
6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu - w ostatnich 30 dniach -wino Częstotliwość picia wina w ostatnich 30 dniach ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=459) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 97,2% 94,3% 86,0% 62,1% 1,5% 4,3% 10,6% 28,0% 0,9% 0,7% 1,8% 7,2% 0,0% 0,7% 1,3% 1,9% 0,0% 0,0% 0,3% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 17: Częstotliwość picia wina w ost. 30 dniach klasy 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG 78
6.1.5. Częstotliwość picia alkoholu - w ostatnich 30 dniach -wódka Częstotliwość picia wódki w ostatnich 30 dniach ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=459) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 97,8% 92,1% 73,9% 35,6% 1,1% 4,3% 19,0% 32,4% 0,2% 2,4% 3,4% 20,4% 0,4% 0,7% 1,8% 6,5% 0,0% 0,5% 1,1% 2,9% 0,0% 0,0% 0,8% 1,9% 0,4% 0,0% 0,0% 0,2% Tabela 18: Częstotliwość picia wódki w ost. 30 dniach klasy 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG 79
6.1.6. Wiedza rodziców nt. doświadczeń uczniów związanych z piciem alkoholu 100% 90% 80% 70% 60% 71,8% n.i. 63,0% p<0,05 74,1% p<0,001 88,4% 50% 40% 30% 20% 10% 0% klasy 6 SP (N=87) klasy 1G (N=176) klasy 3G (N=283) klasy 2PG (N=449) Wykres 47: Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z alkoholem - w opiniach badanych. Ponad 71% badanych szóstoklasistów, którzy pili napoje alkoholowe deklaruje, iż ich rodzice wiedzą o tym fakcie. Podobny odsetek badanych odnotowano w populacji uczniów klas trzecich gimnazjum (63%). W praktyce oznacza to, że ponad 1/3 rodziców pijących trzynasto/czternastolatków nie wie o doświadczeniach swoich dzieci z alkoholem. Różnica pomiędzy odsetkiem uczniów w klasach pierwszych i trzecich, którzy twierdzili, że ich rodzice wiedzą o doświadczeniach z piciem, jest istotna statystycznie (wynik testu Chi² istotny na poziomie p<0,001). Niższy odsetek rodziców, którzy wiedzą o piciu alkoholu przez najmłodszych może oznaczać, że większość badanych tych frakcji wiekowych ukrywa fakt że piło/pije alkohol. Odsetek osób, które deklarowały, że ich rodzice wiedzą o tym, iż pili już alkohol jest wyraźnie najwyższy w najstarszym badanym roczniku tj. drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, co może oznaczać większe przyzwolenie dorosłych na picie alkoholu przez starszych uczniów. 80
6.1.6. Wiedza rodziców nt. doświadczeń uczniów związanych z piciem alkoholu - podział na płeć Czy Twoi rodzice wiedzą, że pijesz/piłeś (-aś) już alkohol? podział na płeć, procentowanie do osób, które piły już alkohol 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 90,8% 86,2% 73,7% 70,0% 67,5% 74,8% 73,5% 59,6% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG dziewczęta chłopcy Wykres 48: Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z piciem alkoholu - podział na płeć Warto podkreślić, iż w analizowanym zakresie nie odnotowano różnic pomiędzy płciami. Niemal takie same są odsetki rodziców dziewcząt oraz chłopców, którzy - w opinii badanych uczniów posiadają wiedzę nt. ich picia. Jak pokazuje wykres 48 w klasach szóstych SP 73,7% dziewcząt, które piły uznało, że ich rodzice wiedzą o ich doświadczeniach, wśród chłopców odsetek ten wynosił 70%. W klasach pierwszych gimnazjum dziewczęta nieco częściej niż chłopcy wskazywały, że rodzice wiedzą o tym, że piją (67,5% vs. 59,6%). Odnotowana różnica nie jest jednak istotna statystycznie. W klasach trzecich gimnazjum odsetki dziewcząt i chłopców, którzy deklarowali, że rodzice wiedzą o piciu przez nich alkoholu odpowiednio: 73,5% i 74,8%. Odsetki odpowiedzi pozytywnych są zbliżone i wynoszą 81
6.1.7. Zakup alkoholu i papierosów w kawiarni 1/2 Zakup piwa w kawiarni ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=459) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 98,3% 95,2% 87,9% 57,7% 1,5% 2,6% 8,4% 24,2% 0,0% 1,2% 2,9% 10,9% 0,0% 0,2% 0,0% 4,6% 0,0% 0,5% 0,5% 2,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,2% 0,2% 0,3% 0,0% Tabela 19: Zakup piwa w kawiarni Zakup wina w kawiarni ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=459) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 98,9% 98,3% 98,7% 89,5% 0,4% 1,0% 0,8% 8,2% 0,4% 0,5% 0,3% 1,7% 0,0% 0,2% 0,3% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 20: Zakup wina w kawiarni 82
6.1.7. Zakup alkoholu i papierosów w kawiarni 2/2 Zakup wódki w kawiarni ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=459) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 99,1% 96,2% 91,8% 65,3% 0,4% 2,4% 5,8% 21,3% 0,0% 0,7% 0,5% 8,8% 0,0% 0,5% 0,8% 3,2% 0,2% 0,2% 0,8% 1,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,2% 0,0% 0,3% 0,0% Tabela 21: Zakup wódki w kawiarni Zakup papierosów w kawiarni ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=4543 Klasy 1G (N=411) Klasy 3G (N=374) Klasy 2PG (N=469) 98,4% 94,4% 90,1% 79,5% 0,9% 2,4% 4,8% 8,5% 0,0% 0,7% 0,8% 3,6% 0,0% 1,0% 1,1% 3,2% 0,2% 0,7% 2,1% 2,6% 0,0% 0,2% 0,5% 1,3% 0,5% 0,5% 0,5% 1,3% Tabela 22: Zakup papierosów w kawiarni 83
6.1.7. Zakup alkoholu i papierosów w sklepie 1/2 Zakup piwa w sklepie ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=442) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=377) Klasy 2PG (N=472) 98,9% 95,1% 77,2% 53,6% 0,7% 2,4% 10,6% 16,3% 0,0% 1,0% 6,9% 13,8% 0,2% 0,2% 3,4% 9,7% 0,0% 0,7% 1,1% 4,9% 0,0% 0,2% 0,5% 1,3% 0,2% 0,2% 0,3% 0,4% Tabela 23: Zakup piwa w sklepie Zakup wina w sklepie ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=442) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=377) Klasy 2PG (N=472) 99,3% 97,6% 96,6% 84,4% 0,5% 2,2% 2,4% 11,6% 0,0% 0,2% 0,5% 3,2% 0,0% 0,0% 0,5% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 24: Zakup wina w sklepie 84
6.1.7. Zakup alkoholu i papierosów w sklepie 2/2 Zakup wódki w sklepie ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=442) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=377) Klasy 2PG (N=472) 99,5% 96,6% 83,8% 67,3% 0,0% 1,9% 10,3% 18,6% 0,2% 0,7% 3,7% 8,9% 0,0% 0,2% 1,3% 3,8% 0,0% 0,2% 0,8% 0,6% 0,0% 0,2% 0,0% 0,8% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 25: Zakup wódki w sklepie Zakup papierosów w sklepie ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=442) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=377) Klasy 2PG (N=472) 98,0% 91,3% 78,0% 65,2% 1,1% 4,6% 8,8% 12,0% 0,5% 1,7% 2,7% 6,5% 0,2% 0,7% 4,5% 5,9% 0,0% 0,2% 2,7% 6,1% 0,0% 0,7% 2,4% 2,7% 0,2% 0,7% 1,1% 1,5% Tabela 26: Zakup papierosów w sklepie 85
6.1.8. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się - ostatni rok Upijanie się w ost. 12 mies. klasy 6 SP N=460 98,1% nie Wykres 49: Upijanie się w ciągu ost. roku - klasy 6 SP G 1,9% tak Upijanie się w ost. 12 mies. dziewczęta klasy 6 SP N=243 98,2% Wykres 50: Upijanie się w ciągu ost. roku - klasy 6 SP dziewczęta nie 1,8% tak Upijanie się w ost. 12 mies. - chłopcy klasy 6 SP N=217 97,9% Wykres 51: Upijanie się w ciągu ost. Roku - klasy 6 SP chłopcy nie 2,1% tak 86
6.1.8. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się - ostatni rok Upijanie się w ost. 12 mies. klasy 1 G N=420 94,5% nie Wykres 52: Upijanie się w ost. roku - klasy 1 G 5,5% tak Upijanie się w ost. 12 mies. dziewczęta klasy 1 G N=211 93,5% Wykres 53: Upijanie się w ost. roku - klasy 1 G dziewczęta nie 6,5% tak Upijanie się w ost. 12 mies. - chłopcy klasy 1 G N=209 95,6% Wykres 54: Upijanie się w ost. roku - Klasy 1 G chłopcy 4,4% nie tak 87
6.1.8. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się - ostatni rok Upijanie się w ost. 12 mies. klasy 3 G N=379 69,1% Wykres 55: Upijanie się w ost. roku - klasy 3 G 30,9% nie tak Upijanie się w ost. 12 mies. dziewczęta klasy 3 G N=198 68,0% Wykres 56: Upijanie się w ost. roku - klasy 3 G dziewczęta 32,0% nie tak Upijanie się w ost. 12 mies. - chłopcy klasy 3 G N=181 70,3% Wykres 57: Upijanie się w ost. roku - klasy 3 G chłopcy 29,7% nie tak 88
6.1.8. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się - ostatni rok Upijanie się w ost. 12 mies. klasy 2 PG N=475 65,5% Wykres 58: Upijanie się w ost. roku - klasy 2 PG 34,5% nie tak Upijanie się w ost. 12 mies. dziewczęta klasy 2 PG N=246 59,7% Wykres 59: Upijanie się w ost. roku - klasy 2 PG dziewczęta 40,3% nie tak Upijanie się w ost. 12 mies. - chłopcy klasy 2 PG N=229 71,8% Wykres 60: Upijanie się w ost. roku - klasy 2 PG chłopcy 28,2% nie tak 89
6.1.8. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się - ostatni rok Jak pokazują wykresy zaledwie 1,9% uczniów klas szóstych upiło się przynajmniej raz w ostatnim roku przed badaniem. W klasach pierwszych gimnazjum odsetek ten był już niemal trzykrotnie wyższy (różnica istotna statystycznie). W obu rocznikach nie odnotowano różnic pomiędzy odsetkami upijających się dziewcząt i chłopców, co pokazuje wykres 62. Wyraźny skok odsetka upijających się w ciągu ostatnich 12 miesięcy odnotowano w klasach trzecich gimnazjum. Takie doświadczenia ma za sobą niemal 1/3 badanych uczniów. W klasach 2 PG dwukrotnie więcej- 65,5%. Oznacza to, że co trzeci badany w klasach 3 G przynajmniej raz upił się w roku poprzedzającym badanie. Odsetek dziewcząt deklarujących upicie się był istotnie niższy w klasach 2 PG i kształtował się na poziomie 59,7% zaś chłopców 71,8%. Oznacza to, że w ostatnim roku upiło się więcej chłopców niż dziewcząt (różnica jest istotna statystycznie na poziomie p<0,01). 100% 90% 80% 70% 65,5% 60% 50% p<0,001 40% 30% 20% 10% 0% 1,9% p<0,01 p<0,001 5,5% 30,9% klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=475) Wykres 61: Rozpowszechnienie upijania się w ostatnim roku przed badaniem porównanie klas 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 90
6.1.8. Rozpowszechnienie upijania się w ostatnim roku -podział na płeć 100% 90% 80% 70% 60% 50% n.i. p<0,01 59,7% 71,8% 40% 30% 20% 10% 0% 32,0% 29,7% n.i. n.i. 6,5% 1,8% 2,1% 4,4% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG dziewczęta chłopcy Wykres 62: Rozpowszechnienie upijania się alkoholem w ost. roku podział na płeć- klasy 6 SP, 1 G, 3 G oraz 2 PG. 91
6.1.9. Częstotliwość upijania się - ostatni rok Częstotliwość upijania się w ostatnich 12 miesiącach: W ogóle lub sporadycznie Okazjonalnie upijający się Regularnie upijający się ani razu raz lub kilka razy przynajmniej raz w miesiącu Klasy 6 SP (N=459) Klasy 1G (N=420) Klasy 3G (N=379) Klasy 2PG (N=475) 98,0% 94,5% 69,1% 34,5% 1,5% 3,6% 23,5% 42,3% 0,0% 1,2% 5,8% 16,6% przynajmniej raz w tygodniu 0,0% 0,5% 1,3% 5,9% prawie codziennie lub codziennie 0,4% 0,2% 0,3% 0,6% Tabela 27 : Częstotliwość upijania się w ost. 12 miesiącach klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. Na uwagę zasługuje tabela przedstawiająca szczegółowe dane na temat częstotliwości upijania się przez uczniów w roku poprzedzającym badanie. Analizując wyniki dotyczące upicia w ostatnich 12 miesiącach, w badaniu wyróżniono 3 grupy uczniów: Nieupijający się lub upijający się sporadycznie; Upijający się okazjonalnie tj. przynajmniej raz w miesiącu; Upijający się regularnie tj. przynajmniej raz w tygodniu, prawie codziennie lub codziennie. Jak pokazuje tabela 12, w klasach szóstych SP dominują osoby z kategorii nieupijających się lub sporadycznie upijających. Stanowią one ponad 98% uczniów. Uczniowie upijający się okazjonalnie lub regularnie stanowią pojedyncze przypadki. W klasach trzecich gimnazjum osoby które upijały się okazjonalnie stanowią już 5,8% badanej populacji, w klasach 2 PG- 16,6%. Regularnie upijający się w klasach 3 G stanowią 1,6% badanych, w najstarszym badanym roczniku 6,5%. 92
6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków Używanie narkotyków w życiu klasy 6 SP N=455 98,5% Wykres 63 Używanie narkotyków w życiu - klasy 6 SP nie 1,5% tak Używanie narkotyków w życiu dziewczęta klasy 6 SP N=242 98,6% 1,4% nie tak Wykres 64 Używanie narkotyków wżyciu - klasy 6 SP dziewczęta Używanie narkotyków w życiu chłopcy klasy 6 SP N=213 98,3% 1,7% nie tak Wykres 65 Używanie narkotyków wżyciu - klasy 6 SP chłopcy 93
6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków Używanie narkotyków w życiu klasy 1 G N=412 95,9% Wykres 66 Używanie narkotyków w życiu - klasy 1 G nie 4,1% tak Używanie narkotyków w życiu dziewczęta klasy 1 G N=207 96,7% 3,3% nie tak Wykres 67 Używanie narkotyków w życiu - klasy 1G dziewczęta 95,0% Używanie narkotyków w życiu - chłopcy klasy 1 G N=205 5,0% nie tak Wykres 68 Używanie narkotyków w życiu - klasy 1G chłopcy 94
6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków Używanie narkotyków w życiu klasy 3 G N=375 78,7% Wykres 69 Używanie narkotyków w życiu - klasy 3G 21,3% nie tak Używanie narkotyków w życiu dziewczęta klasy 3 G N=197 82,4% 17,6% nie tak Wykres 70 Używanie narkotyków w życiu - klasy 3 G dziewczęta Używanie narkotyków w życiu chłopcy klasy 3 G N=178 74,7% 25,3% nie tak Wykres 71 Używanie narkotyków w życiu klasy 3 G chłopcy 95
6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków Używanie narkotyków w życiu klasy 2 PG N=475 58,9% Wykres 72 Używanie narkotyków w życiu - klasy 2 PG 41,1% nie tak 66,9% Używanie narkotyków w życiu dziewczęta klasy 2 PG N=246 33,1% nie tak Wykres 73 Używanie narkotyków w życiu - klasy 2 PG dziewczęta Używanie narkotyków w życiu chłopcy klasy 2 PG N=229 50,2% 49,8% nie tak Wykres 74 Używanie narkotyków w życiu klasy 2 PG chłopcy 96
6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków W populacji uczniów klas szóstych SP odsetek tych, którzy przynajmniej raz w życiu używali jakiegoś narkotyku wynosił 1,5%. Wśród dziewcząt takie doświadczenia deklarowało 1,4%, zaś wśród chłopców 1,7%. Nie odnotowano w tym zakresie istotnych różnic pomiędzy płciami. W klasach pierwszych gimnazjum odsetek używających był nieco wyższy 4,1%. Tu również nie odnotowano różnicy pomiędzy odsetkami używających dziewcząt i chłopców (3,3% vs.5 %).Skokowy wzrost odsetka osób mających za sobą doświadczenia z narkotykami odnotowano w klasach trzecich gimnazjum. Tu przynajmniej raz w życiu po narkotyki sięgnęło 21,3% badanych. Takie doświadczenia deklarowało 17,6% dziewcząt i istotnie więcej-25,3% chłopców. Najwyższy odsetek badanych mających za sobą inicjację narkotykową odnotowano w klasach 2 PG- 41,1%. Odsetek używających dziewcząt był niższy niż w grupie chłopców: 33,1% vs. 49,8%. 60% 50% 40% p<0,001 41,1% 30% 20% p<0,05 p<0,001 21,3% 10% 0% 1,5% 4,1% klasy 6 SP (N=455) klasy 1G (N=412) klasy 3G (N=375) klasy 2PG (N=475) Wykres 75: Rozpowszechnienie używania narkotyków porównanie klas 6 SP,1 G, 3 G i 2 PG. 97
6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków -ostatni rok 60% 50% 40% 30% 20% p<0,05 p<0,001 p<0,001 18,6% 32,1% 10% 0% 1,1% 3,4% klasy 6 SP (N=455) klasy 1G (N=412) klasy 3G (N=375) klasy 2PG (N=475) Wykres 76: Rozpowszechnienie używania narkotyków w ost. roku porównanie klas 6 SP,1 G, 3 G i 2 PG. Wykres 76 przedstawia dane na temat częstotliwości używania narkotyków przez uczniów w roku poprzedzającym badanie. Jak pokazuje, w klasach szóstych SP narkotyków używało w tym okresie 1,1% uczniów. W klasach pierwszych gimnazjum grupa ta stanowi 3,4%, w klasach trzecich gimnazjum 18,6%, natomiast w drugich ponadgimnazjalnych 32,1%. Różnice pomiędzy rocznikami w analizowanym zakresie są istotne statystycznie. W badaniu w klasach szóstych SP, pierwszych i trzecich gimnazjum nie odnotowano istotnych różnic pomiędzy odsetkami dziewcząt i chłopców, którzy regularnie używali narkotyków w ostatnim roku przed badaniem. Taką różnicę zaobserwowano natomiast w klasach 2 PG, gdzie po narkotyki w ostatnim roku sięgnęło 23,4% dziewcząt i aż 41,4% chłopców. 98
6.1.10. Rozpowszechnienie używania narkotyków -ostatni rok - podział na płeć 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% p<0,001 41,4% n.i. 23,4% 22,0% 15,5% n.i. n.i. 3,3% 0,9% 1,3% 3,5% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG dziewczęta chłopcy Wykres 77: Rozpowszechnienie używania narkotyków w ost. roku podział na płeć - porównanie klas 6 SP,1 G, 3 G i 2 PG. 99
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież Pytanie o rodzaje narkotyków używanych przez respondentów było pytaniem otwartym tzn. uczniowie sami zapisywali nazwę używanego narkotyku/narkotyków. To odmienny sposób niż spopularyzowany w badaniach ESPAD, gdzie stosuje się pytanie zamknięte, zawierające listę wymienionych z nazwy narkotyków, na której uczniowie zaznaczają wszystkie te substancje, których używali. W przypadku wszystkich badanych uczniów narkotykiem najczęściej wymienianym przez młodzież jest marihuana. Sięgnęło po nią w ostatnim roku 0,6% szóstoklasistów, 2,9% pierwszoklasistów oraz 18,1% uczniów klas trzecich gimnazjum (istotnie więcej niż w młodszych rocznikach). W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten był jeszcze wyższy i wynosił 30,9%. W klasach 3 G i 2 PG pojawiają się także deklaracje dotyczące używania kokainy i amfetaminy oraz grzybów halucynogennych. Używanie marihuany w okresie ostatnich 12 mies.? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% p<0,05 p<0,001 18,1% p<0,001 30,9% 10% 0% 0,6% 2,9% klasy 6 SP (N=455) klasy 1G (N=412) klasy 3G (N=375) klasy 2PG (N=474) Wykres 78: Używanie marihuany w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 100
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież częstotliwość używania - marihuana Pytanie o rodzaje narkotyków używanych przez respondentów było zadane dwukrotnie tj. raz w formie pytania otwartego tzn. uczniowie sami zapisywali nazwę używanego narkotyku/narkotyków i ponownie w postaci pytania zamkniętego, zawierającego listę wymienionych z nazwy narkotyków, na której uczniowie zaznaczali substancje, których używali. W przypadku wszystkich badanych uczniów narkotyki najczęściej wymieniane przez młodzież to przede wszystkim marihuana. Sięgnęło po nią w ostatnim roku 0,5% szóstoklasistów, 1,4% pierwszoklasistów oraz 11,3% uczniów klas trzecich gimnazjum (istotnie więcej niż w młodszych rocznikach). W klasach trzecich gimnazjum pojawiają się także pojedyncze deklaracje dotyczące używania kokainy i amfetaminy oraz grzybów halucynogennych. Marihuana ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=455) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=375) Klasy 2PG (N=474) 99,4% 97,1% 81,9% 69,1% 0,2% 1,0% 5,4% 13,7% 0,0% 0,5% 4,8% 4,2% 0,0% 0,0% 2,1% 3,0% 0,0% 0,7% 2,4% 2,8% 0,0% 0,2% 0,8% 2,8% 0,4% 0,5% 2,6% 4,5% Tabela 28: Częstotliwość używania marihuany w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 101
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież częstotliwość używania - amfetamina Dane wskazują, że w ostatnim roku przed badaniem po amfetaminę sięgnęło 0,7% uczniów klas szóstych SP oraz 1% uczniów klas pierwszych gimnazjum. W klasach 3G odsetek używających w tym czasie wynosił 1,3%, a w najstarszym badanym roczniku 2,3%. Przypadki częstego ( 10 i więcej razy) używania amfetaminy są odosobnione. Odnotowano zaledwie 0,3% takich przypadków w klasach 3 G, zaś w klasach 2 PG- 0,4%. Amfetamina ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=455) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=375) Klasy 2PG (N=474) 99,3% 99,0% 98,7% 97,7% 0,2% 0,7% 1,1% 1,5% 0,0% 0,0% 0,0% 0,4% 0,2% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,3% 0,4% Tabela 29: Częstotliwość używania amfetaminy w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 102
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież częstotliwość używania - ecstasy Dane wskazują, że w ostatnim roku przed badaniem po ecstasy sięgnęło 0,4% uczniów klas szóstych SP oraz 0,5% uczniów klas pierwszych gimnazjum. W klasach 3G odsetek używających w badanym roczniku 2,3%. tym czasie wynosił 0,8%, a w najstarszym Przypadki częstego (10 i więcej razy) używania ecstasy, podobnie jak to miało miejsce w przypadku amfetaminy, są odosobnione. Odnotowano zaledwie 0,4% takich przypadków w klasach 2 PG- 0,4%. Ecstasy ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=455) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=375) Klasy 2PG (N=474) 99,6% 99,5% 99,2% 97,7% 0,0% 0,2% 0,5% 0,8% 0,0% 0,2% 0,3% 0,2% 0,2% 0,0% 0,0% 0,8% 0,0% 0,0% 0,0% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 30: Częstotliwość używania ecstasy w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 103
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież częstotliwość używania - kokaina Dane wskazują, że w ostatnim roku przed badaniem po kokainę sięgnęło 0,7% uczniów klas szóstych SP oraz 1% uczniów klas pierwszych gimnazjum. W klasach 3G odsetek używających w badanym roczniku 1,9 %. tym czasie wynosił 1,1%, a w najstarszym Przypadki częstego (10 i więcej razy) używania kokainy, podobnie jak to miało miejsce w przypadku amfetaminy i ecstasy, są odosobnione. Odnotowano zaledwie 0,2% takich przypadków w klasach 6 SP oraz klasach pierwszych gimnazjum. Kokaina ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=455) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=375) Klasy 2PG (N=474) 99,3% 99,0% 98,9% 98,1% 0,2% 0,5% 0,5% 0,6% 0,0% 0,2% 0,3% 0,6% 0,2% 0,0% 0,3% 0,6% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 31: Częstotliwość używania kokainy w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 104
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież częstotliwość używania - heroina Odsetki osób używających heroinę były we wszystkich rocznikach bardzo niskie. W klasach szóstych SP odnotowano 0,4% uczniów, którzy deklarowali, że w ostatnim roku przed badaniem sięgnęli po ten środek. W klasach 1 gimnazjum - 0,2%, w klasach 3 gimnazjum- 0,5%, a w najstarszym badanym roczniku - 0,8%. Przypadki sięgania po tę substancję 10 i więcej razy w roku były bardzo rzadkie: Dotyczyły 0,4% uczniów klas 6 SP, 0,2% badanych w klasach 1 gimnazjum oraz 0,2% w klasach 2 szkół ponadgimnazjalnych. Heroina ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=455) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=375) Klasy 2PG (N=474) 99,6% 99,8% 99,5% 99,2% 0,0% 0,0% 0,5% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,2% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 32: Częstotliwość używania heroiny w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 105
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież częstotliwość używania - dopalacze Badanym zadano także pytanie o używanie w ostatnim roku przed badaniem substancji zaliczanych do tzw. dopalaczy. W klasach 6 SP 0,7% zadeklarowało, że stosowało te substancje w ostatnim roku, w klasach 1 gimnazjum 1%. W starszych rocznikach odsetki używających w analizowanym okresie były podobne: w 3 gimnazjum- 0,8%, a w 2 PG- 1,9%. Przypadki częstego używania dopalaczy były odosobnione. 10 razy lub więcej w ostatnim roku sięgnęło po nie 0,2% uczniów klas 6 SP, 0,3% uczniów klas 3 gimnazjum oraz 0,2% uczniów z najstarszego badanego rocznika. Dopalacze ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=455) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=375) Klasy 2PG (N=474) 99,3% 99,0% 99,2% 98,1% 0,2% 0,7% 0,5% 0,8% 0,0% 0,2% 0,0% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 0,4% 0,0% 0,0% 0,3% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,2% Tabela 33: Częstotliwość używania dopalaczy w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 106
6.1.11. Rodzaje narkotyków używanych przez młodzież częstotliwość używania substancje wziewne W badaniu monitorowano także używanie przez uczniów substancji wziewnych. W ostatnim roku przed badaniem sięgnęło po nie 0,6% uczniów klas szóstych SP, 1 % uczniów z klas 1 gimnazjum oraz 1,9% uczniów klas 3 gimnazjum. Odsetek używających tych substancji w najstarszym badanym roczniku kształtował się na poziomie 1,3%. W analizowanym okresie po środki wziewne 10 lub więcej razy sięgnęło 0,4% uczniów klas szóstych SP oraz 0,3% uczniów z klas 3 gimnazjum. Substancje wziewne ani razu 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10-19 razy 20-39 razy 40 i więcej razy Klasy 6 SP (N=455) Klasy 1G (N=412) Klasy 3G (N=375) Klasy 2PG (N=474) 99,4% 99,0% 98,1% 98,7% 0,2% 0,0% 0,8% 1,1% 0,0% 0,2% 0,8% 0,0% 0,0% 0,7% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,3% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Tabela 34: Częstotliwość używania substancji wziewnych w ost. roku klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 107
6.1.12. Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów związanych z narkotykami 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 26,2% n.i. n.i. 23,7% 25,0% n.i. 32,9% 20% 10% 0% klasy 6 SP (N=7) klasy 1G (N=17) klasy 3G (N=80) klasy 2PG (N=195) Wykres 79: Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z narkotykami - w opiniach badanych. *UWAGA: niskie podstawy procentowania. Ponad 1/4 badanych szóstoklasistów, którzy używali narkotyków oraz niemal ¼ w klasach pierwszych gimnazjum deklaruje, iż ich rodzice wiedzą o tym fakcie. Takie przekonanie formułuje także co czwarty badany w klasach trzecich. W najstarszym badanym roczniku odsetek badanych używających narkotyków, którzy wyrazili przekonanie, że ich rodzice wiedzą o tym fakcie wynosił 32,9%. Odnotowane różnice pomiędzy rocznikami nie są istotne statystycznie. W praktyce oznacza to, że zdecydowana większość rodziców zdaniem uczniów posiadających doświadczenia z narkotykami, nie ma takiej świadomości. 108
6.1.13. Używanie leków uspokajających lub nasennych ostatni rok Czy w ostatnim roku zdarzyło Ci się używać leków uspokajających lub nasennych bez zalecenia lekarza? 40% 30% p<0,001 n.i. 18,8% 20% n.i. 14,2% 10% 6,7% 9,3% 0% klasy 6 SP (N=436) klasy 1G (N=393) klasy 3G (N=359) klasy 2PG (N=457) W klasach 3 gimnazjum odnotowano wyższy odsetek używających leki uspok. lub nasenne bez recepty niż w klasach 6 SP oraz 1 G. Wykres 80: Używanie leków uspokajających lub nasennych porównanie klas. 40% 30% 20% 10% 0% p<0,01 p<0,05 24,6% n.i. 16,9% n.i. 12,7% 12,2% 11,2% 6,7% 6,6% 5,8% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG W klasach pierwszych i trzecich gimnazjum odnotowano wyższy odsetek używających leki uspokajające wśród dziewcząt niż wśród chłopców. dziewczęta chłopcy Wykres 81 B: Używanie leków uspokajających lub nasennych porównanie płci. 109
6.1.13. Używanie leków uspokajających lub nasennych Jak pokazują wykresy 80 i 81, w badaniu stwierdzono istotną różnicę pomiędzy odsetkami osób używających leków uspokajających lub nasennych bez zalecenia lekarza w badanych rocznikach. Wyższy był odsetek używających w klasach 3 gimnazjum w porównaniu z klasami szóstymi SP oraz pierwszymi gimnazjum. W klasach szóstych po leki sięgnęło w ostatnim roku 6,7% uczniów, zaś w klasach pierwszych 9,3%. W klasach 3 gimnazjum odsetek ten kształtował się na poziomie 18,8%, a w 2 PG wynosił 14,2%. Oznacza to, że takie doświadczenia w ostatnim roku miał niemal co piąty piętnasto /szesnastolatek. Odnotowano także istotne różnice pomiędzy płciami w klasach trzecich gimnazjum oraz pierwszych gimnazjum po leki uspokajające w ostatnim roku sięgnął zdecydowanie wyższy odsetek dziewcząt niż chłopców. Na uwagę zasługuje fakt, że w klasach 3 gimnazjum po tego typu leki sięgnęła w ostatnim roku przed badaniem niemal co czwarta uczennica. Wykresy 82 i 83 prezentują odsetki uczniów, którzy w ost. 12 miesiącach sięgnęli po dopalacze oraz leki w celu odurzenia się. Odsetki sięgających po leki w tym celu były niskie i mieściły się w przedziale 1,5% do 2,8%. Nie odnotowano w tym zakresie istotnych różnic pomiędzy rocznikami. W klasach 3 gimnazjum odnotowano natomiast istotną różnicę pomiędzy odsetkiem dziewcząt i chłopców sięgających po leki w celu odurzenia się: 4,8% vs.0,6%. Odsetki osób sięgających po dopalacze były niskie i zawierały się w przedziale od 0,7% do 1,9%. Nie odnotowano w tym zakresie istotnych różnic pomiędzy płciami. 110
6.1.13. Używanie leków w celu odurzenia się Czy w ciągu ost.12 mies. zdarzyło się, że używałeś/używałaś powszechnie dostępnych leków, które można kupić w aptece bez recepty, w celu odurzenia się? 20% 15% 10% 5% 0% 1,5% n.i. n.i. n.i. 2,7% 2,8% 2,6% We wszystkich rocznikach odnotowano podobne odsetki używających leki w celu odurzenia się. klasy 6 SP (N=450) klasy 1G (N=403) klasy 3G (N=365) klasy 2PG (N=469) Wykres 82: Używanie leków w celu odurzenia się porównanie klas. 20% 15% 10% 5% 0% p<0,05 n.i. n.i. n.i. 1,4% 1,7% 2,4% 3,0% 4,8% 0,6% 3,6% 1,6% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG W klasach trzecich gimnazjum odnotowano wyższy odsetek dziewcząt używających leki w celu odurzania się niż chłopców. dziewczęta chłopcy Wykres 83: Używanie leków w celu odurzenia się porównanie płci. 111
6.1.14. Używanie dopalaczy - ostatni rok Czy w ciągu ost.12 mies. zdarzyło się, że używałeś/używałaś dopalaczy? 20% 15% 10% 5% 0% n.i. 0,7% 0,7% n.i. n.i. 1,4% 1,9% W badaniu nie odnotowano istotnych różnic pomiędzy rocznikami w zakresie rozpowszechnien ia używania dopalaczy. klasy 6 SP (N=449) klasy 1G (N=403) klasy 3G (N=367) klasy 2PG (N=470) Wykres 84: Używanie dopalaczy porównanie klas. 20% 15% 10% 5% 0% n.i. n.i. n.i. n.i. 1,0% 1,6% 2,7% 0,5% 0,9% 1,1% 1,2% 0,5% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G klasy 2PG W żadnym z roczników nie odnotowano różnic pomiędzy odsetkiem chłopców, którzy używali dopalaczy a odsetkiem dziewcząt. dziewczęta chłopcy Wykres 85: Używanie dopalaczy porównanie płci. 112
6.1.15. Wiek inicjacji klasy 6 SP papierosy 85,2% 2,3% 1,4% 11,1% alkohol narkotyki 1,7% 80,8% 4,0% 12,1% 1,4% 0,9% 98,5% 0,2% 0,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% w ogóle 9 lat i mniej 10-12 lat 13 lat i więcej używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji Wykres 86: Wiek inicjacji nikotynowej, alkoholowej i narkotykowej wśród uczniów klas 6 SP Ważną informację z punktu widzenia planowania i wdrażania działań profilaktycznych stanowią dane dotyczące wieku inicjacji nikotynowej, alkoholowej oraz narkotykowej w poszczególnych kohortach wiekowych. Jak pokazuje wykres 86, nieco ponad 1% uczniów klas 6 SP, wskazało że po raz pierwszy paliło papierosy w wieku 9 lat lub mniej. Ponad 11% deklarowało, że paliło po raz pierwszy w wieku 10-12 lat. 4% badanych dwunastolatków przyznało, że inicjacja alkoholowa miała miejsce w ich życiu w wieku 9 lat i mniej, co ósmy badany deklarował, że miało to miejsce pomiędzy 10-12 rokiem życia. Dane pozwalają konstatować, że dla części uczniów klas szóstych rozpoczynanie oddziaływań profilaktycznych w klasie czwartej lub piątej szkoły podstawowej to ostatni moment, gdy można jeszcze efektywnie wyprzedzić inicjację i coraz częstsze doświadczenia z substancjami psychoaktywnymi. 113
6.1.15. Wiek inicjacji klasy 1 G papierosy 67,2% 1,9% 13,4% 17,4% alkohol 57,5% 4,1% 16,2% 18,8% 3,4% narkotyki 95,9% 3,2% 1,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% w ogóle 9 lat i mniej 10-12 lat 13 lat i więcej używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji Wykres 87: Wiek inicjacji nikotynowej, alkoholowej i narkotykowej wśród uczniów klas 1 G W przypadku badanych czternastolatków 1,9% deklarowało, że po raz pierwszy paliło w wieku 9 lat lub mniej. Ponad 13%,że paliło po raz pierwszy w wieku 10-12 lat, zaś 17,4% gdy miało 13 lat lub więcej. 4,1% badanych trzynastolatków przyznało, że inicjacja alkoholowa miała miejsce w wieku 9 lat i mniej, 1/6 deklarowała, że miało to miejsce pomiędzy 10 a 12 rokiem życia, a niemal co piąty w wieku 13 i więcej lat. Dane podobnie jak w klasach szóstych wskazują, że warto rozpoczynać działania profilaktyczne w zakresie używania substancji psychoaktywnych nie później niż w klasie trzeciej lub czwartej szkoły podstawowej. 114
6.1.15. Wiek inicjacji klasy 3 G papierosy 46,6% 2,4% 11,9% 39,1% alkohol 24,9% 4,5% 14,6% 52,1% 4,0% 0,3% narkotyki 78,7% 1,6% 19,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% w ogóle 9 lat i mniej 10-12 lat 13 lat i więcej używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji Wykres 88: Wiek inicjacji nikotynowej, alkoholowej i narkotykowej wśród uczniów klas 3 G W przypadku badanych piętnasto/szesnastolatków 2,4% deklarowało, że po raz pierwszy paliło w wieku 9 lat lub mniej, w tym samym okresie po raz pierwszy piło 4,5%, 0,3% uczniów nie deklarowało, że w tym okresie po raz pierwszy użyło narkotyków. Ponad 11% paliło po praz pierwszy w wieku 10-12 lat, w tym okresie po raz pierwszy piło ponad 14,6% badanych, a użyło narkotyków 1,6%. Najczęściej wskazywanym momentem inicjacji był 13 rok życia lub okres późniejszy. Po raz pierwszy paliło wówczas niemal 2/5 uczniów, ponad połowa piła alkohol, a niemal 1/5 używała narkotyków. W każdej z analizowanych frakcji wiekowych dla większości uczniów najpóźniej następował moment inicjacji narkotykowej, najwcześniej natomiast moment pierwszych doświadczeń z papierosami i alkoholem. 115
6.1.15. Wiek inicjacji klasy 2 PG papierosy 34,3% 1,1% 8,1% 56,5% alkohol 3,0% 5,5% 8,0% 81,9% 1,7% narkotyki 58,9% 0,6% 40,5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% w ogóle 9 lat i mniej 10-12 lat 13 lat i więcej używał(a), ale nie podał(a) wieku inicjacji Wykres 89: Wiek inicjacji nikotynowej, alkoholowej i narkotykowej wśród uczniów klas 2 PG W przypadku badanych uczniów klas 2PG 1,1% deklarowało, że po raz pierwszy paliło w wieku 9 lat lub mniej, w tym samym okresie po raz pierwszy piło 3%, nikt z uczniów nie deklarował, że w tym okresie po raz pierwszy użył narkotyków. Ponad 8% paliło po raz pierwszy w wieku 10-12 lat, w tym okresie po raz pierwszy piło ponad 8% badanych, a użyło narkotyków 0,6%. Najczęściej wskazywanym momentem inicjacji był okres 13 lat lub więcej. Po raz pierwszy paliło wówczas ponad 56% uczniów, ponad 81% piło alkohol, a ponad 40 używało narkotyków. 116
7 A. Używanie substancji psychoaktywnych -porównania z wynikami badania z roku 2010
7.1. Palenie papierosów - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 40,3% 42,9% 30% 20% 10% 9,3% 10,7% 18,4% 26,4% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 90: Palenie papierosów w ostatnich 12 miesiącach - porównanie wyników badań 2010 i 2016. Porównanie wyników badań z roku 2016 z wynikami odnotowanymi w roku 2010 wskazują,że: W klasach 6 SP odsetek osób palących papierosy w ostatnim roku przed badaniem był w roku 2016 podobny jak 6 lat wcześniej Nieco wyższy był odsetek palących w klasach pierwszych gimnazjum W klasach 3 gimnazjum nie odnotowano różnic w tym zakresie pomiędzy rokiem 2010 a 2016. 118
7.1. Palenie papierosów - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 51,0% 47,0% 40% 30% 20% 10% 9,3% 9,3% 12,2% 9,3% 15,5% 28,5% 24,2% 21,4% 33,9% 32,7% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G dziewczęta 2010 dziewczęta 2016 chłopcy 2010 chłopcy 2016 Wykres 91: Palenie papierosów w ostatnich 12 miesiącach - porównanie wyników badań 2010 i 2016 w podziale na płeć W klasach 6 SP odsetki dziewcząt i chłopców palących papierosy w ostatnim roku przed badaniem były w roku 2016 zbliżone do tych, które odnotowano 6 lat wcześniej. W klasach pierwszych gimnazjum odsetek dziewcząt palących w ostatnim roku przed badaniem był w roku 2016 istotnie wyższy niż 6 lat wcześniej. Takiej różnicy nie odnotowano w tym roczniku w przypadku chłopców. W klasach 3 gimnazjum 6 lat temu w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem paliło 47% dziewcząt, a w roku 2016-51%. Odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie. Wśród chłopców z klas 3 gimnazjum odsetki te wynosiły odpowiednio: 32,7% i 33,9%. Tu również różnica nie była istotna statystycznie. 119
7.2. Picie alkoholu - porównania 100% 90% 80% 70% 77,4% 75,1% 60% 50% 40% 30% 20% 29,6% 19,2% 52,0% 42,5% 10% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 92: Picie alkoholu w życiu - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Porównanie wyników badań z roku 2016 z wynikami odnotowanymi w roku 2010 wskazują,że: W klasach 6 SP odsetek osób pijących alkohol był w roku 2016 istotnie niższy niż 6 lat wcześniej. Oznacza to,że w roku 2016 mniejsza grupa 12 latków niż w roku 2010 miała za sobą inicjację alkoholową. Sytuacja kształtuje się podobnie w klasach pierwszych gimnazjum. Tu również odsetek uczniów po inicjacji był w roku 2016 istotnie niższy niż 6 lat wcześniej. Różnic w analizowanym zakresie nie odnotowano natomiast w klasach 3 gimnazjum. Tu odsetek osób pijących w roku 2010 wynosił 77,4%, zaś w roku 2010 75,1%. 120
7.2. Picie alkoholu - porównania 100% 90% 80% 70% 81,1% 80,7% 73,4% 69,0% 60% 50% 47,0% 57,2% 49,0% 40% 30% 20% 28,7% 17,4% 30,4% 21,4% 36,2% 10% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G dziewczęta 2010 dziewczęta 2016 chłopcy 2010 chłopcy 2016 Wykres 93: Picie alkoholu w życiu - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016, w podziale na płeć W klasach 6 SP odsetek dziewcząt pijących alkohol był w roku 2016 istotnie niższy niż 6 lat wcześniej. W grupie chłopców odnotowano w tym zakresie wyraźną tendencję spadkową. Podobnie sytuacja kształtowała się w klasach 1 gimnazjum. Tu również odsetek pijących dziewcząt był istotnie niższy niż w roku 2010, a w populacji chłopców odnotowana tendencja ma charakter spadkowy. W klasach 3 gimnazjum 6 lat temu po inicjacji alkoholowej było 81,1% dziewcząt, zaś 6 lat później- 80,7%. W grupie chłopców odsetki te wynosiły odpowiednio: 73,4% i 69%. Oznacza to, że w tym roczniku istotnych różnic nie odnotowano. 121
7.2. Picie alkoholu - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 71,0% 66,4% 50% 40% 30% 20% 18,6% 13,4% 40,9% 32,2% 10% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 94: Picie alkoholu w ostatnim roku - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Porównanie wyników badań z roku 2016 z wynikami odnotowanymi w roku 2010 wskazują,że: W klasach 6 SP odsetek osób pijących alkohol w ostatnim roku przed badaniem był w roku 2016 nieco niższy niż 6 lat wcześniej. Odnotowana różnica nie jest jednak istotna statystycznie. Sytuacja kształtuje się podobnie w klasach pierwszych i trzecich gimnazjum. Tu również odsetek uczniów pijących w ostatnim roku był nieco niższy niż 6 lat wcześniej, jednak odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie. 122
7.2. Picie alkoholu - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 73,1% 72,7% 68,7% 59,5% 50% 47,3% 40% 34,5% 36,1% 30% 20% 10% 21,3% 12,7% 16,2% 14,3% 28,4% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G dziewczęta 2010 dziewczęta 2016 chłopcy 2010 chłopcy 2016 Wykres 95: Picie alkoholu w ostatnim roku - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016, w podziale na płeć W klasach 6 SP odsetek dziewcząt pijących alkohol w ostatnim roku przed badaniem był w roku 2016 istotnie niższy niż 6 lat wcześniej. W grupie chłopców nie odnotowano różnicy w tym zakresie. W klasach 1 gimnazjum odnotowano w populacji dziewcząt wyraźną tendencję spadkową. W populacji chłopców odsetek pijących w tym okresie był w roku 2016 istotnie niższy niż 6 lat wcześniej. W klasach 3 gimnazjum 6 lat temu alkohol w ciągu 12 miesięcy przed badaniem pił podobny odsetek dziewcząt jak w roku 2016. Spadł natomiast odsetek pijących chłopców: z 68,7% do 59,5%. 123
7.3. Używanie narkotyków - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 17,0% 21,3% 10% 0% 2,0% 1,5% 3,0% 4,1% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 96: Używanie narkotyków w życiu - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Porównanie wyników badań z roku 2016 z wynikami odnotowanymi w roku 2010 wskazują,że: W klasach 6 SP odsetek osób, które kiedykolwiek w życiu przynajmniej raz użyły narkotyków był zbliżony do odsetka odnotowanego w roku 2016. Sytuacja kształtuje się podobnie w klasach pierwszych gimnazjum. Tu również w roku 2016 odsetek uczniów używających narkotyków był zbliżony do tego, który zanotowano w roku 2010. W klasach 3 gimnazjum odsetek osób po inicjacji narkotykowej był nieco wyższy niż 6 lat wcześniej, jednak odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie. 124
7.3. Używanie narkotyków - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 25,3% 21,0% 13,3% 17,6% 3,6% 0,9% 2,9% 5,0% 1,4% 1,7% 3,3% 2,5% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G dziewczęta 2010 dziewczęta 2016 chłopcy 2010 chłopcy 2016 Wykres 97: Używanie narkotyków w życiu - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016, w podziale na płeć W klasach 6 SP odsetek dziewcząt mających za sobą inicjację narkotykową w roku 2016 był podobny jak 6 lat wcześniej. W grupie chłopców także nie odnotowano różnicy w tym zakresie. Nie odnotowano jej także w klasach 1 gimnazjum w populacji dziewcząt. Tendencję wzrostową zaobserwowano natomiast w populacji chłopców, jednak różnica pomiędzy odsetkami używających w roku 2010 i 2016 nie jest istotna. W klasach 3 gimnazjum w roku 2016 także odnotowano tendencję wzrostową w analizowanym zakresie zarówno w populacji dziewcząt jak i chłopców. Warto obserwować, czy utrzyma się ona w kolejnych badaniach. 125
7.4. Używanie leków - porównania 40% 35% 30% 25% 20% 18,8% 15% 10% 7,3% 6,7% 10,8% 10,9% 9,3% 5% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 98: Używanie leków uspokajających w ostatnim roku przed badaniem - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Porównanie wyników badań z roku 2016 z wynikami odnotowanymi w roku 2010 wskazują,że: W klasach 6 SP odsetek osób używających leki uspokajające w ostatnim roku przed badaniem był w roku 2016 podobny niż 6 lat wcześniej. Sytuacja kształtuje się podobnie w klasach pierwszych gimnazjum. Tu również odsetek uczniów sięgających po leki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza w ostatnim roku był podobny do odnotowanego 6 lat wcześniej. W klasach 3 gimnazjum odnotowano wzrost wspomnianego odsetka z 10,9% do 18,8%. 126
7.4. Używanie leków - porównania 40% 35% 30% 25% 24,6% 20% 15% 10% 5% 8,4% 6,7% 12,7% 10,4% 11,2% 6,4% 6,6% 5,8% 15,3% 6,1% 12,2% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G dziewczęta 2010 dziewczęta 2016 chłopcy 2010 chłopcy 2016 Wykres 99: Używanie leków uspokajających w ostatnim roku przed badaniem - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016, w podziale na płeć W klasach 6 SP odsetek dziewcząt, które używały leków uspokajających lub nasennych w ostatnim roku przed badaniem w roku 2016 był podobny jak 6 lat wcześniej. W grupie chłopców także nie odnotowano różnicy w tym zakresie. Nie odnotowano jej także w klasach 1 gimnazjum w populacji dziewcząt. Tendencję spadkową zaobserwowano natomiast w populacji chłopców, jednak różnica pomiędzy odsetkami używających w roku 2010 i 2016 nie jest istotna. W klasach 3 gimnazjum w roku 2016 odnotowano natomiast istotny wzrost odsetka dziewcząt sięgających po leki, wśród chłopców wyraźna jest tendencja wzrostowa w tym zakresie. 127
7.5. Używanie dopalaczy porównania 20% 18% 16% 14% 12% 10% 9,6% 8% 6% 4% 2% 0% 4,7% 1,3% 1,4% 0,7% 0,7% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 100: Używanie dopalaczy w ostatnim roku przed badaniem - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Porównanie wyników badań z roku 2016 z wynikami odnotowanymi w roku 2010 wskazują,że: W klasach 6 SP w roku 2016 odsetek osób, które w ostatnim roku używały dopalaczy był zbliżony do odsetka odnotowanego w roku 2010. Wyraźna tendencję spadkową w tym zakresie odnotowano w klasach pierwszych gimnazjum spadek z 4,7% do 0,7% używających. Istotny spadek odsetka używających dopalaczy zanotowano w roku 2016 klasach 3 gimnazjum. 6 lat temu po dopalacze w ostatnim roku sięgnęło 9,6% szesnastolatków, obecnie 1,4%. 128
7.6. Gotowość do odmawiania -porównania 100% 90% 80% 70% 60% 85,4% 86,4% 79,9% 73,9% 93,4% 91,8% 90,4% 87,2% 76,4% 68,2% 65,3% 63,5% 84,8% 80,7% 64,5% 57,0% 50% 40% 41,2% 37,6% 30% 20% 10% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G alkohol 2010 alkohol 2016 papierosy 2010 papierosy 2016 narkotyki 2010 narkotyki 2012 Wykres 101: Gotowość do odmawiania alkohol, papierosy, narkotyki - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Porównanie wyników badań z roku 2016 z wynikami odnotowanymi w roku 2010 wskazują,że: W klasach 6 SP w roku 2016 odsetek osób, które były gotowe odmówić koledze/koleżance namawiającym do zapalenia papierosa, a także do użycia narkotyku był zbliżony do odsetka odnotowanego w roku 2010. Istotnie niższy odsetek uznał, że odmówiłby napicia się alkoholu. W klasach 1 gimnazjum odnotowano podobne wyniki: zbliżone odsetki osób gotowych odmówić palenia i sięgania po narkotyki oraz istotnie niższy odsetek osób gotowych do odmówienia picia alkoholu. W klasach 3 gimnazjum odsetek osób gotowych odmówić picia alkoholu był także niższy niż 6 lat temu, jednak odnotowana różnica nie jest istotna statystycznie. 129
7.7. Ocena możliwości uczestniczenia w zajęciach w czasie wolnym - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 86,3% 85,0% 83,4% 81,7% 81,4% 78,8% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 102: Ocena możliwości uczestniczenia w zajęciach w wolnym czasie - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 - odsetki odpowiedzi pozytywnych W żadnym z porównywanych roczników nie zanotowano różnic pomiędzy odsetkami osób, które stwierdziły, że w ich dzielnicy młodzi ludzie mają możliwość korzystania z zajęć w wolnym czasie. W roku 2016 można mówić o zarysowującej się tendencji spadkowej w tym zakresie wśród badanych z klas 3 gimnazjum. Warto monitorować opinie uczniów na ten temat w kolejnych badaniach i obserwować, czy tendencja ta utrzyma się. 130
7.8. Udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 38,1% 38,4% 41,6% 47,9% 30% 26,7% 25,2% 20% 10% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 103: Udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych dotyczących szkodliwości picia alkoholu przez młodzież - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Badanym zadano także pytanie, czy w bieżącym roku szkolnym uczestniczyli w zajęciach profilaktycznych dotyczących szkodliwości picia alkoholu przez młodzież. Porównanie przedstawione na wykresie należy interpretować z dużą ostrożnością, ponieważ w badaniu w roku 2010 uczniowie badani byli w okresie jesiennym i pisali o swoim udziale w zajęciach zorganizowanych w poprzednim roku szkolnym. Oznacza to np. że uczniowie klas 6 SP pisali o udziale w zajęciach zorganizowanych w klasie 5 SP, uczniowie z klas 3 gimnazjum o zajęciach zorganizowanych w klasie 2 gimnazjum. W badaniu w roku 2016, realizowanym wiosną, respondenci deklarowali natomiast, czy uczestniczyli w takich zajęciach w danym roku szkolnym, co oznacza, że uczniowie klas 6 SP pisali o udziale w zajęciach organizowanych w klasie 6, a uczniowie klas 3 gimnazjum- o zajęciach organizowanych w klasach 3. Podobnie rzecz ma się w pozostałych rocznikach. Jak pokazuje wykres w klasach szóstych SP oraz pierwszych gimnazjum nie zanotowano różnicy pomiędzy odsetkami uczniów uczestniczących w takich zajęciach. Nieznaczny wzrost zaobserwowano natomiast w klasach 3 gimnazjum. 131
7.8. Udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 45,1% 45,6% 52,9% 40% 30% 24,7% 32,7% 34,6% 20% 10% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 104: Udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych dotyczących szkodliwości używania narkotyków przez młodzież - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Uwagi odnośnie porównań pomiędzy rokiem 2010 a 2016 dotyczą także udziału uczniów w szkolnych zajęciach profilaktycznych podejmujących kwestię szkodliwości używania narkotyków przez młodzież. Jak pokazuje wykres w klasach szóstych SP oraz pierwszych gimnazjum zanotowano wzrost odsetka uczniów uczestniczących w takich zajęciach. Podobnie sytuacja przedstawia się w klasach 3 gimnazjum. W roku 2010 o udziale w tego rodzaju zajęciach pisało 45,6% badanych, natomiast w roku 2016 niemal 53%. 132
7.8. Udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 26,5% 27,2% 35,4% 46,3% 47,4% 44,8% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 105: Udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych dotyczących palenia papierosów przez młodzież porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 Uwagi odnośnie porównań pomiędzy rokiem 2010 a 2016 dotyczą także udziału uczniów w szkolnych zajęciach profilaktycznych podejmujących kwestię szkodliwości używania narkotyków przez młodzież. Jak pokazuje wykres w klasach szóstych SP oraz pierwszych gimnazjum zanotowano wzrost odsetka uczniów uczestniczących w takich zajęciach. Podobnie sytuacja przedstawia się w klasach 3 gimnazjum. W roku 2010 o udziale w tego rodzaju zajęciach pisało 45,6% badanych, natomiast w roku 2016 niemal 53%. 133
7.9. Picie alkoholu - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 48,9% 57,9% 54,2% 49,8% 40% 30% 20% 10% 35,3% 30,1% 0% klasy 6 SP klasy 1G klasy 3G 2010 2016 Wykres 106: Ocena korzyści z udziału w szkolnych zajęciach profilaktycznych - porównanie wyników badań rok 2010 i 2016 W roku 2010 mniejszy niż w roku 2016 odsetek szóstoklasistów ocenił, że udział w szkolnych zajęciach profilaktycznych przyniósł im korzyści. W przypadku klas pierwszych gimnazjum oraz trzecich gimnazjum zanotowano pomiędzy rokiem 2010 a 2016 tendencję spadkową w tym zakresie. 134
7 B. Używanie substancji psychoaktywnych -porównania z wynikami badania ESPAD 2015
7.10. Picie alkoholu - porównania Wyniki dotyczące uczniów klas trzecich gimnazjum na Pradze Południe warto porównać z danymi uzyskanymi podczas badania ESPAD (EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH) realizowanych w 2015. ESPAD to badanie ogólnopolskie realizowane przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. W 2015 roku tak jak w poprzednich edycjach objęto nim uczniów trzecich klas gimnazjów oraz uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (maj, czerwiec 2015). Badanie ESPAD było wykonywane w maju i w czerwcu, a więc w tym samym okresie, co badanie praskie. Poniżej zaprezentowano porównania odsetków uczniów klas 3 G używających alkoholu, narkotyków i upijających się w ostatnim roku przed badaniem w badaniu ESPAD 2015 oraz badaniu omawianym w niniejszym raporcie. Jak pokazuje wykres, nie odnotowano różnicy w rozpowszechnieniu picia alkoholu w ciągu ost. roku. W badaniu ESPAD po alkohol w tym czasie sięgnęło 72% uczniów klas trzecich natomiast w badaniu realizowanym na Pradze w roku 2016 66,4%. 136
7.10. Picie alkoholu - porównania 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 66,4% 72,0% klasy 3G-Praga Płd 2016 klasy 3G-ESPAD 2015 Wykres 107: Picie alkoholu w ostatnich 12 miesiącach - porównanie wyników badań ESPAD 2015 oraz badania na Pradze Południe 2016. 137
7.11. Używanie marihuany - porównania W zakresie używania marihuany nie odnotowano różnic pomiędzy uczniami klas trzecich w badaniu ESPAD oraz w badaniu prowadzonym na Pradze Południe. W badaniach ESPAD po przetwory konopi sięgnęło w tym okresie 19%, natomiast w badaniu praskim w roku 2016-18,1%. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18,1% 19,0% klasy 3G-Praga Płd 2016 klasy 3G-ESPAD 2015 Wykres 108: Używanie marihuany lub haszyszu porównanie badań ESPAD 2015 oraz badania na Pradze Południe 2016. 138
7.12. Używanie dopalaczy -porównania Wykres 109: Używanie dopalaczy w ciągu ostatnich 12 miesięcy porównanie badań ESPAD 2015 oraz badania na Pradze Południe 2016. 50% 40% Kolumna2 30% 20% 10% 0% 0,8% 7,0% klasy 3G-Praga Płd 2016 klasy 3G-ESPAD 2015 1,9% klasy 2PG-Praga Płd 2016 klasy 3G-Praga Płd 2016 klasy 3G-ESPAD 2015 klasy 2PG-Praga Płd 2016 klasy 2PG-ESPAD 2015 6,0% klasy 2PG-ESPAD 2015 W badaniu odnotowano istotną różnicę pomiędzy odsetkiem uczniów klas trzecich gimnazjum, którzy używali dopalaczy w ostaniem roku odnotowanym w badaniu ogólnopolskim ESPAD a odsetkiem odnotowanym w badaniu na Pradze Południe. W badaniu ogólnopolskim odsetek używających kształtował się na poziomie 7%, w badaniu praskim wynosił 0,8%. W grupie uczniów klas 2 szkół ponadgimnazjalnych odsetek używających dopalaczy w ost. roku był także wyższy w badaniu ogólnopolskim i wynosił 6%, w przypadku uczniów praskich kształtował się na poziomie 1,9%. 139
8. Zjawisko politoksykomanii wśród uczniów
8.1. Zjawisko politoksykomanii - wprowadzenie Zgodnie z definicją WHO (1994), politoksykomania (ang. polydrug use, multiple drug use) to używanie więcej niż jednej substancji psychoaktywnej lub jednej grupy substancji psychoaktywnych przez określoną osobę w tej samej jednostce czasowej lub w sekwencji, mające na ogół na celu zwiększenie lub przeciwdziałanie niepożądanym skutkom działania narkotyku. Właśnie ta definicja jest stosowana w krajach Unii Europejskiej. Jak podkreślają specjaliści (Kidawa, 2008) definicja ta jest szeroka i obejmuje bardzo różnorodne zachowania, takie jak jednoczesne palenie tytoniu i picie alkoholu, używanie heroiny i stymulantów w jednej iniekcji oraz przyjmowanie kombinacji różnych leków. Zgodnie z przyjętymi w niej kryteriami niemal każda osoba używająca narkotyków może być określana mianem politoksykomana, ponieważ najczęściej osoby te oprócz sięgania po narkotyki piją także alkohol i/lub palą papierosy. W literaturze przedmiotu zjawisko politoksykomanii definiowane jest także jako równoczesne lub naprzemienne używanie różnych substancji psychoaktywnych, które służy nasileniu efektów działania pierwszej substancji lub ich wytłumieniu (Niewiadomska, Stanisławczyk, 2004). Najczęściej jako cel jednoczesnego przyjmowania kilku substancji specjaliści wymieniają: maksymalizację efektu, uzyskanie kontroli nad wpływem substancji na organizm, kontrolę negatywnych efektów oraz uzyskanie zrównoważonego wpływu. Jabłoński analizując w swoim badaniu problemowych użytkowników narkotyków w Łodzi (Jabłoński, 2004) sformułował dodatkowo kilka innych kategorii odnoszących się do celów przyjmowania substancji. Kategorie te to, obok wcześniej wymienionych, uzyskanie nowego efektu oraz moda na przyjmowanie różnych substancji. Badanie miało charakter jakościowy, w ramach projektu przeprowadzono 65 wywiadów pogłębionych z politoksykomanami wyłonionymi z populacji ulicznej. 141
8.1. Zjawisko politoksykomanii Równoczesne używanie różnych środków psychoaktywnych dotyczy głównie picia alkoholu łącznie z lekami nasennymi lub uspokajającymi, co nasila efekt tłumiący obu substancji. Równoczesne spożycie alkoholu i kanabinoli doprowadza do szybszych i silniejszych zaburzeń psychomotorycznych, natomiast skutkiem łącznego używania alkoholu i substancji stymulujących jest subiektywne poczucie trzeźwości, które prowadzi do nasilenia zachowań ryzykownych. W badaniu przedmiotem zainteresowania były doświadczenia uczniów z łączeniem substancji. W szóstych klasach SP takie doświadczenia miało 0,4% badanych z tego rocznika. Podobna sytuacja występuje w grupie pierwszoklasistów (1,7%) najczęściej mieszają oni marihuanę z alkoholem lub alkohol z lekami. W klasach trzecich gimnazjum odsetek badanych mających takie doświadczenia był istotnie wyższy i wynosił 9,3%. Odsetek respondentów mających takie doświadczenia istotnie wzrasta w klasach 2 PG: w tej populacji tacy uczniowie stanowią ponad 1/5 badanych. 40% 30% p<0,001 20% p<0,001 20,9% 10% n.i. 9,3% 0% 0,4% 1,7% klasy 6 SP (N=460) klasy 1G (N=420) klasy 3G (N=379) klasy 2PG (N=475) Wykres 110: Jednoczesne używanie kilku substancji psychoaktywnych klasy 6 SP, 1 G, 3 G i 2 PG. 142
8.2. Nasilenie używania substancji psychoaktywnych klasy 6 SP Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost.30 dni? Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 12 mies.? Korelacja Pearsona 1,597,443,464 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 460 85 444 455 Korelacja Pearsona,597 1,569,742 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 85 85 85 85 Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 30 dni? Korelacja Pearsona,443,569 1,418 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 444 85 444 439 Korelacja Pearsona,464,742,418 1 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 455 85 439 455 Kolor czerwony- korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). Tabela 35: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: częstotliwość używania substancji w ost. 12 miesiącach klasy 6 SP. Jak pokazuje tabela 35, w badaniu stwierdzono istotny związek pomiędzy częstotliwością picia alkoholu a częstotliwością upijania się, palenia oraz używania marihuany. Im częściej uczniowie sięgali w analizowanym okresie po jedną z wymienionych substancji tym częściej także sięgali po pozostałe. W badaniu odnotowano więc zjawisko kumulowania się zachowań problemowych związanych z używaniem substancji. 143
8.2. Nasilenie doświadczeń zw. z używaniem substancji psychoaktywnych klasy 1 G Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost.30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 30 dni? Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 12 mies.? Korelacja Pearsona 1,545,552,391 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 420 172 412 412 Korelacja Pearsona,545 1,504,498 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 172 172 172 170 Korelacja Pearsona,552,504 1,354 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 412 172 412 406 Korelacja Pearsona,391,498,354 1 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 412 170 406 412 Kolor czerwony- korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). Tabela 36: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: częstotliwość używania substancji w ost. 12 miesiącach klasy 1 G Taką samą prawidłowość odnotowano także w klasach pierwszych gimnazjum. Jak pokazuje tabela 36, stwierdzono istotny związek pomiędzy częstotliwością picia alkoholu a częstotliwością upijania się, palenia oraz używania narkotyków. Odnotowano pozytywną korelację pomiędzy częstotliwością palenia i upijania i używania narkotyków, a także pomiędzy cz. sięgania po marihuanę oraz inne wymienione substancje. 144
8.3. Nasilenie doświadczeń zw. z używaniem substancji psychoaktywnych klasy 3 G Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost.30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 30 dni? Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 12 mies.? Korelacja Pearsona 1,629,561,430 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 379 281 377 375 Korelacja Pearsona,629 1,634,423 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 281 281 281 277 Korelacja Pearsona,561,634 1,404 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 377 281 377 373 Korelacja Pearsona,430,423,404 1 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 375 277 373 375 Kolor czerwony- korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). Tabela 37: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: częstotliwość używania substancji w ost. 12 miesiącach klasy 3 G Jak pokazuje tabela 37, prawidłowości odnotowane w klasach szóstych SP oraz pierwszych gimnazjum odnotowano także w grupie trzecioklasistów (15-16 latków). Tu również zaobserwowano więc zjawisko kumulowania się doświadczeń z różnymi substancjami, im częściej uczniowie sięgali po jeden rodzaj substancji tym częściej sięgali również po inne. 145
8.3. Nasilenie doświadczeń zw. z używaniem substancji psychoaktywnych klasy 2 PG Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost.30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 30 dni? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 30 dni? Jak często paliłeś papierosy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się pić jakiś napój alkoholowy w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się upić w ciągu ost. 12 mies.? Ile razy zdarzyło Ci się używać marihuany lub haszyszu (konopi) w ciągu ost. 12 mies.? Korelacja Pearsona 1,653,498,391 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 475 449 472 474 Korelacja Pearsona,653 1,479,368 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 449 449 447 448 Korelacja Pearsona,498,479 1,461 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 472 447 472 471 Korelacja Pearsona,391,368,461 1 Istotność (dwustronna),000,000,000 N 474 448 471 474 Kolor czerwony- korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). Tabela 38: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: częstotliwość używania substancji w ost. 12 miesiącach klasy 3 G Jak pokazuje tabela 38, prawidłowości odnotowane w klasach szóstych SP oraz pierwszych gimnazjum odnotowano także w grupie uczniów klas 2 PG. We wszystkich rocznikach zaobserwowano więc zjawisko kumulowania się doświadczeń z różnymi substancjami, im częściej uczniowie sięgali po jeden rodzaj substancji tym częściej sięgali również po inne. 146
8.2. Nasilenie używania substancji psychoaktywnych Biorąc pod uwagę zależności przedstawione w tabelach utworzono zmienną: Nasilenie używania substancji psychoaktywnych sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania ankiety dotyczące: Picia alkoholu ( w ostatnim roku) Upijania się ( w ostatnim roku) Palenia papierosów ( w ostatnim roku) oraz Używania narkotyków (w ostatnim roku). Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosi 0,743. Zmienna może przyjmować wartości od 3-16. Średnią wartość w kolejnych rocznikach wynosi: M=4,69 SD=2,08; M=5,09 SD= 2,13; M=6,27 SD=2,74 oraz M= 7,83 SD=3,10. Analizowano związek pomiędzy wiekiem badanych a zmienną: Nasilenie używania substancji psychoaktywnych. Nie odnotowano różnicy pomiędzy nasileniem używania substancji w klasach szóstych SP i pierwszych gimnazjum. Nasilenie doświadczeń z używaniem substancji było istotnie wyższe w klasach 3 G niż w 1 G oraz 6 SP, natomiast w klasach 2 PG było ono istotnie wyższe niż w pozostałych rocznikach. 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 p<0,001 7,83 p<0,001 n.i. 6,27 4,69 5,09 klasy 6 SP klasy 1 G klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 111: Nasilenie używania substancji w badanych rocznikach - wartości średnich 147
8.2. Nasilenie doświadczeń zw. z używaniem substancji psychoaktywnych Analizowano także związek pomiędzy płcią badanych a zmienną: Nasilenie używani substancji psychoaktywnych. W klasach 6 SP oraz 3 gimnazjum nie stwierdzono związku pomiędzy płcią badanych a nasileniem używania substancji psychoaktywnych. Taki związek odnotowano natomiast w klasach 1 gimnazjum, gdzie wartość zmiennej była istotnie wyższa niż wśród chłopców oraz w klasach 2 PG, gdzie wartość ta była istotnie wyższa w populacji chłopców. 16,00 15,00 14,00 13,00 12,00 11,00 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 p<0,001 n.i. 8,27 p<0,05 n.i. 7,32 6,25 6,29 5,50 4,71 4,68 4,79 klasy 6 SP klasy 1 G klasy 3 G klasy 2 PG dziewczęta chłopcy Wykres 112: Średnie nasilenie używania substancji wśród dziewcząt i chłopców w badanych rocznikach. 148
9. Przekonania uczniów na temat używania substancji psychoaktywnych oraz ich gotowość do odmawiania rówieśnikom
9.1. Gotowość uczniów do odmawiania rówieśnikom zachęcającym do używania substancji psychoaktywnych 1/3 Czy odmówiłbyś/odmówiłabyś swoim kolegom/koleżankom, gdyby proponowali Ci zapalenie papierosa? 100% 80% 60% 40% 20% 73,9% 63,5% 57,0% 49,4% 42,8% 35,5% 24,9% 18,9% 11,5% 7,2% 7,5% 7,8% 0% tak nie nie wiem klasy 6 SP (N=456) klasy 1G (N=417) klasy 3G (N=378) klasy 2 PG (N=475) Wykres 113: Gotowość odmawiania wobec propozycji palenia papierosów klasy 6 SP, 1G, 3G i 2 PG. Ponad 73% uczniów klas szóstych SP jest przekonanych, że odmówiliby swoim kolegom/koleżankom, gdyby ci proponowali im zapalenie papierosa. W starszej grupie młodzieży tj. wśród uczniów pierwszych klas gimnazjum odsetek takich deklaracji był niższy (63,5%). Znacznie niższy odnotowano natomiast w klasach trzecich (57%) oraz 2 PG (49,4%), co oznacza że starsi uczniowie rzadziej są gotowi odmawiać rówieśnikom proponującym zapalenie papierosa. Porównując ten rezultat z wynikami dotyczącymi odmawiania picia alkoholu (Wykres 114) można stwierdzić, że starsi uczniowie częściej są gotowi odmówić w sytuacji, gdy są namawiani do palenia papierosów niż wtedy, gdy koledzy/koleżanki proponują im wypicie alkoholu. Widać to wyraźnie zwłaszcza w grupie uczniów z klas 2 PG. Odsetek uczniów, którzy przyznają, iż odmówiliby swoim kolegom, gdyby proponowano im zapalenia papierosa jest tam 2- krotnie wyższy niż procent młodzieży, która odmówiłaby wypicia alkoholu (20%). Dlaczego łatwiejsze jest odmówienie zapalenia papierosa niż wypicia alkoholu? Częściowo wyjaśniają to uzasadnienia podane przez samych uczniów. Jak pokazują kolejne wykresy odsetek badanych z klas trzecich, którzy uważają, że wypicie alkoholu nie jest szkodliwe jest istotnie wyższy niż odsetek uczniów, którzy uznali, że szkodliwe jest zapalenie papierosa. W klasach 2 PG odsetek ten był już dwukrotnie wyższy. 150
9.1. Gotowość uczniów do odmawiania rówieśnikom zachęcającym do używania substancji psychoaktywnych 2/3 Czy odmówiłbyś/odmówiłabyś swoim kolegom/koleżankom, gdyby proponowali Ci wypicie alkoholu (piwa, wina lub wódki)? 100% 80% 60% 79,9% 65,3% 60,6% 40% 20% 41,2% 20,0% 31,8% 12,2% 8,4% 27,0% 22,5% 19,4% 11,7% 0% tak nie nie wiem klasy 6 SP (N=456) klasy 1G (N=417) klasy 3G (N=378) klasy 2 PG (N=475) Wykres 114 : Gotowość odmawiania wobec propozycji picia alkoholu klasy 6 SP, 1G, 3G i 2 PG. W szóstych klasach SP grupa uczniów przekonanych o swojej asertywności w kontekście namawiania do picia alkoholu jest największa. Odsetek tych, którzy uważają, że odmówiliby kolegom/koleżankom wynosi 79,9%, 8,4% na pewno by nie odmówiło. Radykalna zmiana opinii następuje w klasach trzecich gimnazjum, gdzie już tylko nieco ponad 2/5 badanych przyznaje, iż odmówiłaby kolegom, gdyby zaproponowali wypicie jakiegoś napoju alkoholowego. Niemal 1/3 uważa, że nie odmówiłaby takiej propozycji, a co czwarty uczeń (27%) nie wie, jak by się zachował w takiej sytuacji. W klasach drugich PG odsetek uczniów, którzy odmówiliby wypicia alkoholu jest istotnie niższy niż w klasach 3 G - 20%. Jeśli jednym z ważnych celów, jaki stawiają przed sobą realizatorzy programów profilaktycznych realizowanych w szkołach jest trenowanie umiejętności odmawiania picia alkoholu, to przedstawione wyniki wyraźnie pokazują, iż osiągnięcie tego celu wymaga intensywnej pracy profilaktycznej już w populacji młodszych uczniów. Jak pokazały wcześniejsze wyniki większość uczniów klas 3 G już pije alkohol i m.in. dlatego ich gotowość do odmawiania jest bardzo niska. 151
9.1. Gotowość uczniów do odmawiania rówieśnikom zachęcającym do używania substancji psychoaktywnych 3/3 Czy odmówiłbyś/odmówiłabyś swoim kolegom/koleżankom, gdyby proponowali Ci użycie jakiegoś narkotyku? 100% 80% 90,4% 87,2% 80,7% 77,6% 60% 40% 20% 0% 5,8% 6,8% 8,2% 7,8% 14,6% 11,1% 3,8% 6,0% tak nie nie wiem klasy 6 SP (N=456) klasy 1G (N=417) klasy 3G (N=378) klasy 2 PG (N=475) Wykres 115: Gotowość odmawiania wobec propozycji użycia narkotyku - klasy 6 SP, 1G, 3G i 2 PG. Ponad 90% młodzieży z klas szóstych SP jest przekonana, że odmówiłaby swoim kolegom/koleżankom, gdyby proponowano jej użycie jakiegoś narkotyku. 3,8% uczniów nie wie, jak zachowałoby się w takiej sytuacji. Wyniki te zmieniają się nieco w populacji starszej młodzieży tj. wśród uczniów trzecich klas gimnazjum oraz 2 PG. Tu już co dziewiąty i co siódmy uczeń nie wie, jak postąpiłby wobec takiej propozycji. Przedstawione wyniki wskazują, że uczniowie są najmniej gotowi odmawiać kolegom//koleżankom w sytuacji, gdy proponowane im jest wypicie alkoholu, gotowość ta jest większa w przypadku propozycji zapalenia papierosa, a największa w przypadku namawiania do użycia narkotyku. W odniesieniu do wszystkich substancji najmniejszą gotowość do opierania się presji rówieśniczej w tym kontekście odnotowano wśród najstarszych uczniów, a więc tych, w przypadku których odsetki używających poszczególne substancje są najwyższe. 152
9.2. Przyczyny braku gotowości do odmawiania 1/4 Dlaczego miałbyś/miałabyś problem z odmówieniem, gdyby koledzy/koleżanki proponowali Ci użycie jakiegoś środka? Klasy 6 SP (na pytanie odpowiadały tylko te osoby, które miałyby problem z odmówieniem N=102, mogły wskazać maks. 3 powody) obawa przed wyśmianiem przez rówieśników nie odmawiam, gdy mam na coś ochotę przekonanie, że wypalenie papierosa nie jest szkodliwe przekonanie, że wypicie alkoholu nie jest szkodliwe chęć spróbowania czegoś nowego 25,2% 21,8% 21,6% 19,6% 33,6% obawa przed wypadnięciem z grupy chęć skorzystania z okazji, gdy ktoś częstuje inny powód przekonanie, że użycie narkotyku nie jest szkodliwe 6,8% 14,0% 11,7% 16,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres 116: Uczniowie o powodach problemów z odmawianiem klasy 6 SP Uczniowie z klas szóstych SP, którzy przyznali, iż mieliby problem z odmówieniem kolegom/koleżankom w sytuacji, gdyby namawiali ich do picia alkoholu, palenia papierosów lub używania narkotyków najczęściej podkreślali, że nie odmówiliby ponieważ obawialiby się wyśmiania przez rówieśników (33,6%). Drugim ważnym powodem była niechęć do odmawiania w sytuacji, gdy ma się na coś ochotę (25,2%), a następnie przekonani, że palenie i picie nie jest szkodliwe oraz chęć spróbowania czegoś nowego. Inne powody wymieniane przez uczniów to pragnienie skorzystania z okazji, gdy ktoś częstuje (w domyśle: można spróbować czegoś za darmo) i względy towarzyskie np. obawa przed wypadnięciem z grupy. 153
9.2. Przyczyny braku gotowości do odmawiania 2/4 Dlaczego miałbyś/miałabyś problem z odmówieniem, gdyby koledzy/koleżanki proponowali Ci użycie jakiegoś środka? Klasy 1G (na pytanie odpowiadały tylko te osoby, które miałyby problem z odmówieniem N= 115, mogły wskazać maks. 3 powody). nie odmawiam, gdy mam na coś ochotę przekonanie, że wypicie alkoholu nie jest szkodliwe chęć spróbowania czegoś nowego przekonanie, że wypalenie papierosa nie jest szkodliwe obawa przed wyśmianiem przez rówieśników chęć skorzystania z okazji, gdy ktoś częstuje inny powód 23,6% 20,1% 20,0% 18,3% 13,1% 7,9% 34,6% obawa przed wypadnięciem z grupy przekonanie, że użycie narkotyku nie jest szkodliwe 6,1% 5,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres 117: Uczniowie o powodach problemów z odmawianiem - klasy 1 G W populacji uczniów pierwszych klas gimnazjum dominującym argumentem wskazywanym przez badanych przyznających, iż mieliby problem z odmówieniem kolegom/koleżankom proponującym użycie jakiejś substancji psychoaktywnej jest przekonanie, że jeśli się ma na coś ochotę nie ma powodu do odmawiania, a także że picie i palenie nie jest czymś szkodliwym. Rzadziej niż w klasach młodszych pojawiają się takie powody jak obawa przed wyśmianiem oraz przed wypadnięciem z grupy znajomych. Znaczna część badanych wymieniła także inne powody, m.in.: podkreślała, iż lubi smak alkoholu, woli, gdy ktoś częstuje, niż gdy trzeba kupować samemu a także obawę przed wypadnięciem z grupy. 154
9.2. Przyczyny braku gotowości do odmawiania 3/4 Dlaczego miałbyś/miałabyś problem z odmówieniem, gdyby koledzy/koleżanki proponowali Ci użycie jakiegoś środka? Klasy 3G (na pytanie odpowiadały tylko te osoby, które miałyby problem z odmówieniem N= 184, mogły wskazać maks. 3 powody). nie odmawiam, gdy mam na coś ochotę przekonanie, że wypicie alkoholu nie jest szkodliwe chęć skorzystania z okazji, gdy ktoś częstuje przekonanie, że wypalenie papierosa nie jest szkodliwe chęć spróbowania czegoś nowego przekonanie, że użycie narkotyku nie jest szkodliwe inny powód obawa przed wyśmianiem przez rówieśników obawa przed wypadnięciem z grupy 28,4% 25,6% 17,0% 6,5% 6,0% 4,4% 1,1% 41,4% 66,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Wykres 118: Uczniowie o powodach problemów z odmawianiem - klasy 3 G W starszej grupie młodzieży ponad 66 % respondentów wśród osób, które uznały, że miałyby problem z odmówieniem wskazało, że powodem jest ich przekonanie, że nie odmawia się, gdy ma się na coś ochotę, ponad 41% że wpicie alkoholu nie jest niczym szkodliwym. 25,6% podobny argument przedstawiło również w przypadku papierosów nie odmówiliby koledze/koleżance proponującej papierosa, gdyż ich zdaniem wypalenie papierosa nie jest niczym szkodliwym. Istotnie mniejsza grupa w porównaniu z uczniami klas pierwszych gimnazjum jako ważny powód swojej odmowy na propozycje kolegów/koleżanek dot. wypicia alkoholu lub spróbowania innej substancji psychoaktywnej, wskazała obawę przed wyśmianiem przez grupę rówieśniczą (4,4%).Oznacza to, że im starsi uczniowie, tym częściej jako powód braku gotowości odmawiania podawane jest przekonanie o nieszkodliwości picia alkoholu i nieszkodliwości palenia, rzadziej natomiast tzw. względy towarzyskie. 155
9.2. Przyczyny braku gotowości do odmawiania 4/4 Dlaczego miałbyś/miałabyś problem z odmówieniem, gdyby koledzy/koleżanki proponowali Ci użycie jakiegoś środka? Klasy 2 PG (na pytanie odpowiadały tylko te osoby, które miałyby problem z odmówieniem N= 348, mogły wskazać maks. 3 powody). nie odmawiam, gdy mam na coś ochotę 73,5% przekonanie, że wypicie alkoholu nie jest szkodliwe chęć skorzystania z okazji, gdy ktoś częstuje przekonanie, że wypalenie papierosa nie jest szkodliwe 18,7% 32,8% 51,4% chęć spróbowania czegoś nowego 6,3% inny powód 5,2% przekonanie, że użycie narkotyku nie jest szkodliwe obawa przed wyśmianiem przez rówieśników 4,1% 3,5% obawa przed wypadnięciem z grupy 0,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Wykres 119: Uczniowie o powodach problemów z odmawianiem - klasy 2 PG W najstarszej badanej grupie młodzieży ponad 73% respondentów wśród osób, które uznały, że miałyby problem z odmówieniem wskazało, że powodem jest ich przekonanie, iż nie odmawia się, gdy ma się na coś ochotę. Przekonanie, że wpicie alkoholu nie jest niczym szkodliwym - wyraziło ponad 51%. 18,7% podobny argument przedstawiło również w przypadku papierosów nie odmówiliby koledze/koleżance proponującej papierosa, gdyż ich zdaniem wypalenie papierosa nie jest niczym szkodliwym. Istotnie mniejsza grupa w porównaniu z uczniami klas pierwszych gimnazjum jako ważny powód swojej odmowy na propozycje kolegów/koleżanek dot. wypicia alkoholu lub spróbowania innej substancji psychoaktywnej, wskazała obawę przed wyśmianiem przez grupę rówieśniczą (3,5%). 156
9.3. Czynniki chroniące i czynniki ryzyka 1/2 W profilaktyce używania substancji psychoaktywnych ważną rolę odgrywają badania nad tzw. czynnikami chroniącymi i czynnikami ryzyka. Czynniki ryzyka to warunki środowiskowe lub indywidualne, które wiążą się z wysokim prawdopodobieństwem występowania zachowań stanowiących zagrożenie dla prawidłowego rozwoju. Używanie substancji to jeden z takich czynników. Badania nad czynnikami ryzyka koncentrują się na tym, co poprzedza inicjację lub na tym, co jest związane z większym ryzykiem używania substancji i wysokim prawdopodobieństwem uzależnienia od nich. Jak pokazują badania dotyczące czynników poprzedzających inicjację i związanych z tzw. piciem normatywnym, najsilniejsze czynniki to cechy najbliższego otoczenia oraz preferowany styl życia. Wśród nich należy wymienić: Przebywanie w towarzystwie kolegów, którzy piją alkohol lub używają innych substancji; Spotykanie się z ofertami używania i doświadczanie presji w tym zakresie; Intencja dotycząca używania; Spostrzeganie u rówieśników postaw i zachowań aprobujących używanie substancji; Spostrzeganie u ważnych osób np. rodziców postaw aprobujących używanie substancji; Pozytywne oczekiwania co do bezpośrednich skutków działania substancji psychoaktywnych; Podatność na wpływy rówieśnicze. W analizowanym badaniu uwzględniono niektóre z tych czynników np. mity dotyczące używania substancji, a także spostrzeganie u ważnych osób np. rodziców postaw aprobujących używanie substancji. 157
9.3. Czynniki chroniące i czynniki ryzyka 2/2 Jak pokazują prace Jessora i wsp. (1995) w sposób istotny przed rozwojem zachowań problemowych chroni m.in. ustosunkowanie do szkoły i nauki szkolnej. Według Sheier a czynnikiem chroniącym są także umiejętności osobiste i społeczne oraz kontrola własnego zachowania. Badacze wymieniają także bliskie więzi z rodzicami oraz przestrzeganie powszechnie uznawanych norm i wartości, w tym zaangażowanie religijne (Hawkins, 1992). Uwzględnienie w profilaktyce tzw. czynników chroniących wiąże się z pytaniem, czy można i w jakich warunkach, poprzez wzmacnianie czynników chroniących, osiągnąć pozytywne efekty prewencyjne. Programy akcentujące rolę wspomnianych czynników należą do nurtu wspierania pozytywnego rozwoju młodzieży. Oddziaływania podejmowane w tym nurcie to m.in.: Rozwój więzi Rozwój poczucia własnej skuteczności Rozwój duchowości Rozwój kompetencji społecznych, emocjonalnych i moralnych. Profilaktyka zintegrowana zmierza do wzmacniania czynników chroniących. Dąży się w niej do tego, by działania koncentrujące się na danym zachowaniu problemowym kształtować tak, aby wspierać oddziaływania dotyczące innych zachowań problemowych (Grzelak, 2000). Na przykład, aby działania których celem jest zapobieganie sięganiu po substancje psychoaktywne wspierały także oddziaływania zmierzające do ograniczenia przemocy rówieśniczej. W analizowanym badaniu uwzględniono niektóre z wymienionych czynników chroniących np. jakość relacji z rodzicami (częstotliwość kłótni, ocena atmosfery w domu, ocena gotowości rodziców do pomocy i wsparcia w trudnych sytuacjach). 158
9.4. Przekonania uczniów na temat używania substancji psychoaktywnych Jak pokazują badania (m.in. wyniki badania ESPAD 2007), jednym z najważniejszych powodów sięgania po substancje psychoaktywne wymienianych przez badanych uczniów, jest ciekawość. Dotyczyła ona chęci sprawdzenia efektów działania tych substancji na organizm i zachowanie, a także potwierdzenia opinii i przekonań, które uczniowie mieli okazję poznać zarówno w kontakcie z innymi rówieśnikami, jak i dorosłymi, a także za pośrednictwem mediów. Dlatego jednym z celów niniejszego badania było określenie, jakie są przekonania i opinie uczniów na temat działania alkoholu, narkotyków oraz szkodliwości ich używania. Bez wiedzy o tych przekonaniach trudno stawiać sobie za cel zmianę postaw uczniów, a co za tym idzie - w dłuższej perspektywie - ich zachowań tak, aby służyły one ich zdrowiu i pomyślnej karierze edukacyjnej. Przekonania te są także wyrazem oczekiwań wiązanych przez młodzież z używaniem określonych substancji. Pozytywne oczekiwania w tym zakresie to, jak pisaliśmy wcześniej, jeden z czynników ryzyka. W badaniu zapytano uczniów o to, z jakimi efektami mamy do czynienia w sytuacji sięgania po alkohol, jak oceniają jego szkodliwość. Odnotowano, że wskaźnik sumaryczny z 6 skal dotyczących opinii na temat picia alkoholu tworzy samodzielną skalę. Utworzono zmienną pn: Akceptacja mitów dotyczących alkoholu, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania 45 A-F ankiety. Rozkłady odpowiedzi na poszczególne pytania (pozycje) skali przedstawiono w załączniku do raportu. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosi: w pierwszych klasach gimnazjum: w 6 SP: 0,691, w 1 G 0,685, zaś w 3 G: 0,705. Zmienna może przyjmować wartości od 6-30. Zmienna przyjmowała średnią wartość: w kasach 6 SP M=12,83, SD= 5,17, w klasach pierwszych gimnazjum M= 13,21 SD=5,11, a w trzecich gimnazjum M=14,66, SD=4,91 co oznacza że utworzona skala jest rzetelna. 159
9.5. Nasilenie akceptacji mitów dotyczących picia alkoholu Analizie poddano także związek pomiędzy wiekiem badanych a akceptacją mitów dotyczących używania alkoholu (Alfa Cronbacha dla skali wynosi 0,694). Odnotowano istotną różnicę pomiędzy klasą 6 SP a 1 gimnazjum. Poziom akceptacji mitów dotyczących alkoholu był istotnie wyższy w klasach 1 gimnazjum niż wśród młodszych uczniów. Odnotowano także istotną różnicę w analizowanym zakresie pomiędzy klasami 1 gimnazjum PG i 3 gimnazjum oraz klasami 3 gimnazjum a 2 PG. Poziom akceptacji ww. mitów jest istotnie wyższy wśród starszych uczniów, a istotnie niższy wśród młodszych. Analizowano także związek pomiędzy akceptacją mitów dotyczących alkoholu a płcią badanych. Różnicę odnotowano tylko w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych. Poziom akceptacji mitów był tam istotnie wyższy wśród chłopców. W pozostałych rocznikach takich różnic nie zaobserwowano. 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 p<0,001 10,31 p<0,001 9,06 p<0,01 7,83 7,01 klasy 6 SP klasy 1 G klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 120: Akceptacja mitów dot. używania alkoholu w badanych rocznikach. 160
9.6. Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy -klasy 6 SP Jeśli ktoś nie trzyma się z grupą, to trudno się dziwić, że jest leceważony 21,2% 51,9% 26,9% Niektórzy prowokują do zaczepek strojem, wyglądem 34,4% 39,6% 26,0% Człowiekowi mogą czasem puścić nerwy 55,9% 28,1% 16,0% Niektórych konfliktów nie da się rozwiązać inaczej niż przy uzyciu siły czy gróźb 12,2% 74,7% 13,1% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie trudno powiedzieć Wykres 121: Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy - kl. 6 SP W badaniu analizie poddano także stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy. W klasach szóstych SP gimnazjum ponad połowa osób badanych zgodziła się z opinią, że: człowiekowi mogą czasem puścić nerwy, może kogoś wyzwać, uderzyć. Ponad 1/3 zgodziła się z opinią, że: niektórzy prowokują do zaczepek i wulgarnych zachowań strojem, wyglądem, jeśli spotyka ich coś przykrego, są sobie sami winni. Ponad 1/5 uznała,że: jeżeli ktoś nie trzyma z grupą, to trudno się dziwićże jest lekceważony przez kolegów/koleżanki. Co ósmy badany stwierdził, że niektórych konfliktów nie są się rozwiązać inaczej niż przy użyciu siły lub gróźb. 161
9.6. Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy -klasy 1 G Jeśli ktoś nie trzyma się z grupą, to trudno się dziwić, że jest leceważony 22,6% 51,0% 26,4% Niektórzy prowokują do zaczepek strojem, wyglądem 29,3% 43,3% 27,4% Człowiekowi mogą czasem puścić nerwy 51,9% 28,1% 20,0% Niektórych konfliktów nie da się rozwiązać inaczej niż przy uzyciu siły czy gróźb 16,2% 69,6% 14,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie trudno powiedzieć Wykres 122: Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy - kl. 1 G W klasach pierwszych gimnazjum odnotowano podobny odsetek osób, które zgodziły się z opinią, że człowiekowi mogą czasem puścić nerwy, może kogoś wyzwać, uderzyć -niż w młodszym roczniku- 51,9%. Podobne jak w szóstych klasach były także odsetki badanych, którzy zgodzili się z pozostałymi twierdzeniami. 16,2% osób stwierdziło, że: niektórych konfliktów nie da się rozwiązać inaczej niż przy użyciu siły lub gróźb. 22,6% przychyliło się do opinii, że jeśli ktoś nie trzyma z grupą, to trudno się dziwić, że jest lekceważony przez koleżanki/kolegów (przesłanka mobbingu). 162
9.6. Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy -klasy 3 G Jeśli ktoś nie trzyma się z grupą, to trudno się dziwić, że jest leceważony 18,8% 50,9% 30,3% Niektórzy prowokują do zaczepek strojem, wyglądem 27,6% 45,8% 26,6% Człowiekowi mogą czasem puścić nerwy 57,1% 24,6% 18,4% Niektórych konfliktów nie da się rozwiązać inaczej niż przy uzyciu siły czy gróźb 16,0% 71,2% 12,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie trudno powiedzieć Wykres 123: Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy - kl. 3 G W klasach trzecich gimnazjum odsetek osób, które zgodziły się z twierdzeniem, iż: jeśli ktoś nie trzyma z grupą, to trudno się dziwić, że jest lekceważony przez koleżanki/kolegów był podobny jak w klasach pierwszych i porównywalny z tymi jaki odnotowano w najmłodszym roczniku. Nieco niższy odsetek niż w klasach szóstych SP uznał, że niektórzy prowokują do zaczepek i wulgarnych zachowań strojem, wyglądem, jeśli spotyka ich coś przykrego, są sobie sami winni. Ponad 57% badanych zgodziło się ze stwierdzeniem, że człowiekowi mogą czasem puścić nerwy, może kogoś wyzwać, uderzyć. Porównywalny z klasami pierwszymi gimnazjum był odsetek respondentów przekonanych, że niektórych konfliktów nie są się rozwiązać inaczej niż przy użyciu siły lub gróźb ponad 16% badanych. 163
9.6. Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy -klasy 2 PG Jeśli ktoś nie trzyma się z grupą, to trudno się dziwić, że jest leceważony 17,0% 52,7% 30,3% Niektórzy prowokują do zaczepek strojem, wyglądem 23,4% 51,0% 25,6% Człowiekowi mogą czasem puścić nerwy 53,7% 26,2% 20,1% Niektórych konfliktów nie da się rozwiązać inaczej niż przy uzyciu siły czy gróźb 12,6% 71,5% 15,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie trudno powiedzieć Wykres 124: Stosunek uczniów do opinii usprawiedliwiających stosowanie przemocy - kl. 2 PG W klasach 2 PG odsetek osób, które zgodziły się z twierdzeniem, iż: jeśli ktoś nie trzyma z grupą, to trudno się dziwić, że jest lekceważony przez koleżanki/kolegów był podobny jak w klasach pierwszych i porównywalny z tymi jaki odnotowano w najmłodszym roczniku. Istotnie niższy odsetek niż w klasach 6 SP uznał, że niektórzy prowokują do zaczepek i wulgarnych zachowań strojem, wyglądem, a jeśli spotyka ich coś przykrego, są sobie sami winni. Prawie 54% badanych zgodziło się ze stwierdzeniem, że człowiekowi mogą czasem puścić nerwy, może kogoś wyzwać, uderzyć. Porównywalny z klasami szóstymi SP i pozostałymi rocznikami był odsetek respondentów przekonanych, że niektórych konfliktów nie są się rozwiązać inaczej niż przy użyciu siły lub gróźb ponad 12,6% badanych. 164
9.7. Postrzeganie rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w ich klasie 1/3 PALENIE nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Klasy 6 SP (N=456) Klasy 1G (N=415) Klasy 3G (N=376) Klasy 2PG (N=474) 60,1% 33,2% 3,4% 0,2% 36,4% 54,5% 52,0% 27,7% 1,6% 7,7% 25,0% 36,5% 1,1% 3,6% 17,6% 30,1% 0,8% 0,9% 1,9% 5,5% Tabela 39: Uczniowie o rozpowszechnieniu palenia wśród rówieśników w klasie. PICIE nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Klasy 6 SP (N=456) Klasy 1G (N=415) Klasy 3G (N=376) Klasy 2PG (N=474) 75,0% 51,0% 6,3% 0,4% 23,7% 43,1% 39,7% 4,4% 0,4% 4,6% 27,5% 13,3% 0,0% 1,2% 22,4% 48,9% 0,8% 0,0% 4,0% 32,9% Tabela 40: Uczniowie o rozpowszechnieniu picia alkoholu wśród rówieśników w klasie. 165
9.7. Postrzeganie rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w ich klasie 2/3 UPIJANIE SIĘ Nikt Kilku mniej więcej połowa Większość prawie wszyscy lub wszyscy Klasy 6 SP (N=456) Klasy 1G (N=415) Klasy 3G (N=376) Klasy 2PG (N=474) 95,8% 77,8% 26,7% 5,7% 3,6% 20,0% 46,5% 26,0% 0,0% 1,7% 15,5% 27,2% 0,0% 0,5% 10,2% 32,3% 0,6% 0,0% 1,1% 8,9% Tabela 41: Uczniowie o rozpowszechnieniu palenia wśród rówieśników w klasie. PRÓBOWANIE NARKOTYKÓW nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Klasy 6 SP (N=456) Klasy 1G (N=415) Klasy 3G (N=376) Klasy 2PG (N=474) 85,8% 71,5% 25,2% 9,9% 13,4% 26,8% 56,9% 49,5% 0,2% 1,2% 13,8% 25,8% 0,0% 0,5% 3,2% 12,0% 0,6% 0,0% 0,8% 2,8% Tabela 42: Uczniowie o rozpowszechnieniu eksperymentowania z narkotykami wśród rówieśników w klasie. 166
9.7. Postrzeganie rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w ich klasie 3/3 UŻYWANIE NARKOTYKÓW nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Klasy 6 SP (N=456) Klasy 1G (N=415) Klasy 3G (N=376) Klasy 2PG (N=474) 96,7% 89,6% 51,9% 34,2% 2,7% 9,2% 40,7% 50,8% 0,0% 0,7% 5,3% 10,4% 0,0% 0,5% 1,3% 4,2% 0,6% 0,0% 0,8% 0,4% Tabela 43: Uczniowie o rozpowszechnieniu używania narkotyków w klasie. UŻYWANIE DOPALACZY nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Klasy 6 SP (N=456) Klasy 1G (N=415) Klasy 3G (N=376) Klasy 2PG (N=474) 94,6% 92,2% 81,6% 78,3% 4,8% 6,3% 16,0% 19,2% 0,0% 0,7% 1,3% 2,1% 0,0% 0,2% 0,5% 0,2% 0,6% 0,5% 0,5% 0,2% Tabela 44: Uczniowie o rozpowszechnieniu używania dopalaczy w klasie. 167
9.7. Postrzeganie rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w ich klasie 1/4 Jak pokazują tabele 39-44 wraz z wiekiem uczniów wyraźnie spadają odsetki przekonanych, że nikt w ich klasie nie używa określonych rodzajów substancji psychoaktywnych. I tak o ile w klasach szóstych 60,1% uczniów wyraziło przekonanie, że nikt w ich klasie nie pali papierosów, to w klasach 2 PG już tylko 0,2% W przypadku oceny rozpowszechnienia picia alkoholu zanotowano spadek odsetka z 75% do 0,4%. Podobnie w przypadku upijania się : z 95,8% do 5,7%, próbowania narkotyków: 85,8% do 9,9%, używania narkotyków 96,7% do 34,2% oraz używania dopalaczy: 94,6% do 78,3%. Warto jednocześnie zauważyć, że rosną wraz z wiekiem badanych odsetki uczniów, którzy wyrazili przekonanie, że wszyscy lub prawie wszyscy palą papierosy lub piją alkohol. W przypadku papierosów jest to wzrost z 0,8% do 5,5%, zaś alkoholu z 0,8% do 32,9% (porównanie pomiędzy klasami szóstymi szkoły podstawowej i 2 PG). 168
Nie można obecnie wyświetlić tego obrazu. 9.8. Używanie substancji (ostatni rok) a różne aspekty funkcjonowania uczniów 1/4 Kolor czerwony- korelacja istotna na poziomie 0,01 Tabela 45: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: nasilenie używania substancji i akceptacja mitów klasy 6 SP Klasa 1 G Nasilenie używania substancji Akceptacja mitów dotyczących picia alkoholu Nasilenie używania substancji Akceptacja mitów dotyczących picia alkoholu Korelacja Pearsona 1,404 Istotność (dwustronna),000 N 170 167 Korelacja Pearsona,404 1 Istotność (dwustronna),000 N 167 404 Kolor czerwony- korelacja istotna na poziomie 0,01 Tabela 46: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: nasilenie używania substancji, i akceptacja mitów dotyczących picia alkoholu klasy 1 G 169
9.8. Używanie substancji (ostatni rok) a różne aspekty funkcjonowania uczniów 2/4 Klasa 3 G Nasilenie używania substancji Akceptacja mitów dotyczących picia alkoholu Nasilenie używania substancji Akceptacja mitów dotyczących picia alkoholu Korelacja Pearsona 1,239 Istotność (dwustronna),000 N 277 275 Korelacja Pearsona,239 1 Istotność (dwustronna),000 N 275 372 Kolor czerwony- korelacja istotna na poziomie 0,01 Tabela 47: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: nasilenie używania substancji i akceptacja mitów dotyczących picia klasy 3 G Klasa 2 PG Nasilenie używania substancji Akceptacja mitów dotyczących picia alkoholu Nasilenie używania substancji Akceptacja mitów dotyczących picia alkoholu Korelacja Pearsona 1,363 Istotność (dwustronna),000 N 446 444 Korelacja Pearsona,363 1 Istotność (dwustronna),000 N 444 472 Kolor czerwony- korelacja istotna na poziomie 0,01 Tabela 48: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: nasilenie używania substancji i akceptacja mitów dotyczących picia klasy 2 PG 170
9.8. Używanie substancji (ostatni rok) a różne aspekty funkcjonowania uczniów 3/4 Jak pokazują tabele macierzy korelacji, w badaniu we wszystkich analizowanych rocznikach odnotowano pozytywny istotny związek pomiędzy nasileniem doświadczeń z używaniem substancji psychoaktywnych w ost. roku a nasileniem akceptacji mitów związanych z używaniem alkoholu. Im większe nasilenie doświadczeń z substancjami tym silniejsza akceptacja mitów i stereotypów. Odnotowano także pozytywny związek pomiędzy nasileniem używania różnych substancji wśród uczniów a nasileniem używania substancji przez badanych. Klasa 6 klasy Nasilenie używania substancji wśród innych uczniów Nasilenie używania substancji 1 G Nasilenie używania substancji wśród innych uczniów Nasilenie używania substancji 3 G Nasilenie używania substancji wśród innych uczniów Nasilenie używania substancji 2 PG Nasilenie używania substancji wśród innych uczniów Nasilenie używania substancji Nasilenie używania substancji wśród innych uczniów Nasilenie używania substancji Korelacja Pearsona 1,577 Istotność (dwustronna),000 N 456 85 Korelacja Pearsona,577 1 Istotność (dwustronna),000 N 85 85 Korelacja Pearsona 1,206 Istotność (dwustronna),007 N 415 168 Korelacja Pearsona,206 1 Istotność (dwustronna),007 N 168 170 Korelacja Pearsona 1,231 Istotność (dwustronna),000 N 376 276 Korelacja Pearsona,231 1 Istotność (dwustronna),000 N 276 277 Korelacja Pearsona 1,178 Istotność (dwustronna),000 N 474 445 Korelacja Pearsona,178 1 Istotność (dwustronna),000 N 445 446 Tabela 49: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: nasilenie używania substancji i nasilenie używania subst. wśród innych uczniów- klasy 6 SP, 1 i 3 G oraz 2 PG. 171
10. Młodzież o relacjach z rodzicami i profilaktyce domowej
10.1. Ocena sytuacji w domu
10.1.1. Wsparcie ze strony osób dorosłych 1/3 Gdybyś miał(-a) jakiś poważny problem, z kim z dorosłych mogłabyś/mógłbyś o nim otwarcie porozmawiać? z mamą 70,5% z tatą 31,3% z kimś innym z dziadkiem/babcią z nikim z nauczycielem/wychowawcą z pedagogiem/psychologiem szkolnym z księdzem 18,2% 15,9% 8,5% 7,9% 6,6% 3,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Wykresy 125 i 126: Osoby dorosłe, u których uczniowie szukaliby wsparcia, gdyby mieli poważny problem klasy 6 SP N=454 i 1 G N=413. z mamą 67,4% z tatą z kimś innym z dziadkiem/babcią z nikim z nauczycielem/wychowawcą z pedagogiem/psychologiem szkolnym z księdzem 25,9% 17,1% 10,5% 10,0% 3,9% 2,9% 2,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 174
10.1.1. Wsparcie ze strony osób dorosłych 2/3 Gdybyś miał(-a) jakiś poważny problem, z kim z dorosłych mogłabyś/mógłbyś o nim otwarcie porozmawiać? z mamą 58,7% z tatą z kimś innym 30,7% 24,7% z dziadkiem/babcią z nikim z księdzem z nauczycielem/wychowawcą z pedagogiem/psychologiem szkolnym 13,7% 13,4% 4,3% 4,0% 3,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Wykresy 127 i 128: Osoby dorosłe, u których uczniowie szukaliby wsparcia, gdyby mieli poważny problem klasy 3 G N=373 i 2 PG N=473. z mamą 70,0% z tatą z kimś innym 36,0% 33,0% z dziadkiem/babcią z nikim z nauczycielem/wychowawcą z pedagogiem/psychologiem szkolnym z księdzem 14,6% 9,7% 6,6% 4,7% 2,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 175
10.1.1. Wsparcie ze strony osób dorosłych 3/3 Badanym zadano pytanie, do kogo z dorosłych w swoim otoczeniu zwróciliby się, gdyby mieli jakiś poważny osobisty problem. Odpowiadając mogli wskazać maksymalnie trzy osoby. Ranking osób dorosłych, u których uczniowie poszukiwaliby wsparcia w sytuacjach trudnych jest podobny we wszystkich badanych rocznikach, zmieniają się tylko nieznacznie odsetki wskazań uczniów w poszczególnych kategoriach wiekowych. Na pierwszym miejscu badani wskazali mamę (od 58,7% w klasach 3 G do 70,5% w klasach 6 SP. Na drugim- tatę: od 25,9% w klasach 1 G do 36% w klasach 2 PG. Na trzecim miejscu we wszystkich rocznikach pojawia się odpowiedź: z kimś innym. Tak zadeklarowało od 17,1% w klasach 1 G do 33% w klasach 2 PG. W tym kontekście badani wskazywali takie osoby, jak: ciocia, wujek, starszy brat lub siostra, psycholog poza szkołą, inny dorosły którego traktują jak przyjaciela Na czwartym miejscu uczniowie wymieniali w analizowanym kontekście dziadka lub babcię, a więc osoby z rodziny. Takie deklaracje formułowało od 10,5% uczniów w klasach 1 gimnazjum do 15,6% w klasach szóstych SP. Na uwagę zasługuje fakt, iż we wszystkich rocznikach odnotowano stosunkowo niskie odsetki badanych, którzy w analizowanym kontekście wskazali takie osoby jak: wychowawca/nauczyciel: 4% do 7,9% wskazań oraz pedagog/psycholog szkolny od 2,9% do 6,6. Niepokoić może fakt, iż w każdym z roczników odnotowano uczniów, którzy uznali, że mając poważny problem nie zwróciliby się z nim do nikogo. Odsetek takich osób rośnie w gimnazjach. Wśród uczniów klas 6 SP kształtuje się on na poziomie 8,5%, w klasach pierwszych gimnazjum wynosi 10,5%, a w klasach trzecich gimnazjum już 13,4%. 176
10.1.2. Poczucie wsparcia ze strony rodziców Jednym z ważnych obszarów analizowanych w badaniu było poczucie wsparcia ze strony rodziców deklarowane przez uczniów. Respondenci odpowiadali na 6 pytań dotyczących: czasu poświęcanego im przez rodziców, gotowości zrozumienia i pomocy ze strony rodziców, zainteresowania sukcesami i kłopotami, okazywania miłości i ciepła, troski, oraz poczucia bycia kimś ważnym dla rodziców. Na podstawie ich odpowiedzi utworzono skalę sumaryczną, na którą złożyło się 6 podskal. Alfa Cronbacha dla skali wynosi 0,896. Zmienna pn. Poczucie wsparcia ze strony rodziców może przyjmować wartości od 6-30. Zmienna przyjmowała następującą średnią wartość w kolejnych rocznikach: M=26,34 SD=4,16; M=26,03 SD=4,10; M=24,55 SD=4,99, M=25,03 SD= 4,77. Analizowano związek pomiędzy Poczuciem wsparcia a wiekiem badanych. Jak pokazuje poniższy wykres, odnotowano istotną różnicę w tym zakresie pomiędzy młodszymi i starszymi badanymi uczniami. Poczucie wsparcia było istotnie wyższe w grupie uczniów klas szóstych SP oraz pierwszych gimnazjum niż w klasach 3 gimnazjum i 2 szkół ponadgimnazjalnych. W klasach 1 G i 3 G poczucie wsparcia ze strony rodziców było istotnie wyższe wśród chłopców niż w populacji dziewcząt. 30 24 26,34 26,03 n.i. p<0,001 24,55 n.i. 25,03 18 12 6 klasy 6 SP klasy 1 G klasy 3 G klasy 2 PG Wykresy 129: Poczucie wsparcia porównanie średnich pomiędzy rocznikami (ANOVA - analiza wariancji jednoczynnikowa). 177
10.1.3. Ocena atmosfery w domu rodzinnym Badani dokonywali oceny atmosfery w ich domu rodzinnym odpowiadając na pytanie: Według Ciebie, jaka atmosfera panuje w Twoim domu rodzinnym?; mieli do dyspozycji 5-stopniową skalę odpowiedzi: od bardzo dobra do bardzo zła. Ponad 43% uczniów klas szóstych SP oceniło atmosferę w swoim domu jako bardzo dobrą. Łączny odsetek odpowiedzi: bardzo dobra i raczej dobra wyniósł 83,2%. Negatywnie atmosferę w domu oceniło 2,8% badanych z tego rocznika. W klasach pierwszych atmosferę w swoim domu jako bardzo dobrą lub dobrą oceniło 84,3% uczniów, negatywnie 3,4% badanych. W klasach trzecich gimnazjum odsetek odpowiedzi negatywnych wynosił 7,2%. Jako bardzo dobrą lub dobrą atmosferę w domu oceniło 79,5% uczniów, a więc nieco mniej niż w klasach szóstych SP, w najstarszym badanym roczniku odsetek odpowiedzi pozytywnych wynosił 81%. Wyniki wskazują więc, że uczniowie starsi rzadziej oceniali atmosferę w swoim domu jako bardzo dobrą niż uczniowie z młodszych rocznikach. Warto zauważyć, że wynik ten jest spójny z deklaracjami badanych na temat częstotliwości kłótni z rodzicami oraz ocenami dotyczącymi odczuwanego wsparcia w domu. Według Ciebie, jaka atmosfera panuje w Twoim domu rodzinnym? 100% 80% 43,1% 38,1% 30,8% 35,6% 60% 40% 40,1% 46,2% 48,7% 45,4% 20% 0% klasy 6 SP (N=453) 13,4% 14,0% 12,3% 13,1% 2,6% 3,4% 6,9% 5,5% 0,2% 0,3% 0,4% klasy 1G (N=413) klasy 3G (N=367) klasy 2PG (N=472) bardzo zła raczej zła trudno powiedzieć raczej dobra bardzo dobra Wykres 131: Uczniowie o atmosferze w domu rodzinnym 178
10.1.4. Częstotliwość kłótni z rodzicami Jednym ze źródeł wiedzy o atmosferze panującej w domu oraz relacjach pomiędzy nastolatkami a rodzicami są dane uzyskane na podstawie odpowiedzi na pytanie o częstotliwość kłótni z rodzicami w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie. Brak takich sytuacji w bieżącym roku szkolnym odnotowano w przypadku 13,7% uczniów w klasach 6 SP. Odsetek takich deklaracji był nieco niższy w klasach pierwszych gimnazjum- 8,6% oraz w klasach trzecich- 4,7% uczniów i 2 PG: 6,1%. Z wiekiem badanych wyraźnie maleją odsetki uczniów, którzy deklarowali, że w ogóle nie kłócili się ze swoimi rodzicami w analizowanym okresie. Wyniki wskazują, że zdecydowanie częściej kłócili się z rodzicami w ciągu ostatnich 12 miesięcy uczniowie gimnazjów. W klasach szóstych szkoły podstawowej przynajmniej raz w tygodniu lub codziennie/prawie codziennie sytuacje konfliktowe zdarzały się 27,2% badanych, w klasach pierwszych gimnazjum odsetek takich osób był istotnie wyższy i wynosił 35,5%, w trzecich 41%, a w 2 PG- 30%. Jak często w ciągu ostatnich 12 miesięcy kłóciłeś się z rodzicami/opiekunami? 100% 80% 60% 40% 20% 0% klasy 6 SP (N=460) 8,9% 9,4% 10,3% 8,6% 16,3% 20,8% 40,3% 33,7% 13,7% 8,6% 4,7% 6,1% klasy 1G (N=420) 26,1% 30,7% 22,2% klasy 3G (N=379) 23,7% 30,5% 21,4% 25,7% klasy 2PG (N=475) 38,1% nie, ani razu przynajmniej raz w miesiącu tak, prawie codziennie lub codziennie raz lub kilka razy przynajmniej raz w tygodniu Wykres 132: Uczniowie o częstotliwości kłótni z rodzicami. 179