Przygotowanie do rozmowy na trudne tematy i rozmowa o uchodźcach w Polsce - propozycja cyklu dwóch zajęć - Proponowane cele nauczycielskie dla cyklu lekcji: Umożliwienie młodym ludziom poznania zagadnienia uchodźców w Polsce, włączenia się w dyskusję na temat rozwiązania tego problemu w sposób zgodny z ich wartościami i poglądami. Ograniczanie polaryzacji poglądów w tej sprawie i presji przyjmowania punktu widzenia innych osób. Proponowane cele w języku uczniów: Przygotowanie do rozmowy na trudne tematy. Zapoznanie się z faktami na temat uchodźców w Polsce. Stworzenie zasad bezpiecznej i szanującej poglądy innych rozmowy na trudny temat. Zastosowanie ich w trakcie rozmowy na temat uchodźców w Polsce. Ogólny opis zajęć Pierwsza lekcja ma dwie części. Pierwsza poświęcona jest wypracowaniu przez uczniów zasad, które będą stosowane podczas następnych zajęć, w trakcie rozmowy o uchodźcach w Polsce. Możesz rozważyć, czy warto w przyszłości przeprowadzić takie zajęcia niezależnie od problemu uchodźców, ale w związku z innym kontrowersyjnym tematem. Druga część lekcji poświęcona jest przygotowaniu się uczniów (w grupach) do rozmowy na temat uchodźców. Rozmowa ta będzie przedmiotem drugiej lekcji. Proponujemy, żeby część przygotowań odbyło się pomiędzy lekcjami jako praca domowa uczniów. Materiały: Materiał pomocniczy nr 1 Zasady dobrej rozmowy (materiał ewentualnie uzupełniany o zasady stworzone przez uczniów). Materiał pomocniczy nr 2 Fakty na temat kryzysu uchodźczego (każdy uczeń otrzyma kopię jednej z pięciu kart z faktami, które składają się na materiał pomocniczy) Materiał pomocniczy nr 3 Pytania do rozmowy na temat uchodźców w Polsce (dla każdego ucznia) Materiał pomocniczy nr 4 Uchodźcy w Polsce. Więcej wiedzy, mniej strachu Maciej Czarnecki, Mariusz Jałoszewski, Tomasz Kwaśniewski (dostępny http://www.ceo.org.pl/pl/migracje/news/wiecej-wiedzy-mniej-strachu) 1
Scenariusz 1. Temat: Jak rozmawiać na trudne tematy? Cele (w języku nauczyciela): Wypracowanie przez uczniów zasad rozmowy prowadzącej do wzajemnego zrozumienia się. Rozpoznanie przez uczniów zachowań pomagających podjąć i przeprowadzić rozmowę na trudny temat, dotyczący osobistych wartości, budzący kontrowersje i mocne emocje. Przygotowanie do rozmowy o uchodźcach w Polsce. Cele (w języku uczniów): Wypracujemy zasady pomagające przeprowadzić rozmowę na trudny temat. Przygotujemy się do rozmowy na temat uchodźców w Polsce. Uwaga metodyczna Na początku warto zastanowić się nad celem, jaki chce nauczyciel osiągnąć. Przejrzyj zaproponowane cele i dostosuj je do potrzeb uczniów i własnych; sformułuj je tak, aby Twoi uczniowie je zrozumieli. Na początku zajęć przedstaw cele uczniom. Dzięki temu uczniowie staną się współodpowiedzialni za przebieg lekcji. Jest to szczególnie ważne przy temacie, który budzi bardzo silne emocje, w tym też lęk, i jest ukształtowany przez przekaz medialny. Cele przedstawione przez nas mają być pomocą dla Ciebie. Prześledź proponowany scenariusz i zastanów się, jak go dostosować do potrzeb Twoich uczniów. Zwracamy uwagę na stwarzanie warunków dobrej rozmowy. Zastanów się jakie warunki muszą być spełnione, aby Twoi uczniowie wysłuchali się wzajemnie. Obecnie w Polsce sposób przedstawiania w mediach kryzysu uchodźczego (sensacyjność i koncentracja na antagonizowaniu polskiej opinii publicznej) nie tworzy klimatu szacunku i wzajemnego słuchania się. Dlatego ważne jest, aby podczas zajęć stworzyć w klasie odpowiednią atmosferę i bezpieczny klimat rozmowy. Warto o tym w trakcie zajęć otwarcie z młodzieżą rozmawiać. Zastanów się nad swoją rolą jako moderatora osoby pilnującej zasad, czasu i formy rozmowy. Twoim celem powinno być, aby każdy z uczniów mógł wypowiedzieć swoją perspektywę. Nie oceniaj uczniów, szczególnie jeżeli mają inne poglądy niż Twoje. Przebieg zajęć Część 1: Uczniowie, pracując w grupach, wypracują listę zasad dobrej rozmowy, które mają pomóc im w trakcie drugich zajęć. 1. Przedstaw uczniom cel zajęć. 2
2. Poproś uczniów, aby w parach porozmawiali na temat oglądanej w mediach dyskusji (np. w TV), gdzie rozmówcy nie mogli się porozumieć i wyglądało na to, że nie starają się zrozumieć siebie nawzajem. Poproś, aby zapisali na kartce jakie zachowania powodowały, że rozmówcy, nie mogli się porozumieć. Wysłuchaj kilku wypowiedzi uczniów, ale poproś, aby nie przytaczali nazwisk rozmówców, tylko to, co utrudniało porozumienie się. Możesz zapisać hasłowo wypowiedzi na tablicy. (4 minuty) 3. Zapowiedz uczniom, że będą teraz w czteroosobowych zespołach pracować nad zasadami dobrej rozmowy. Podziel uczniów. Rekomendujemy podział losowy, gdyż rozmowy z osobami, z którymi na co dzień się nie rozmawia, są same w sobie wartością i równocześnie skutkują lepszą analizą problemu i wzajemnym poznaniem się, jak też większym zaangażowaniem uczniów. (2 minuty) 4. Poproś uczniów w zespołach o wypracowanie i spisanie na kartce zasad, które pomagają w rozmowie i we wzajemnym zrozumieniu się rozmówców. Możesz zasugerować im, aby zastanowili się nad zachowaniami, które pomagają rozmawiać, a potem przeszli do zasad. Pomocne może być przypomnienie sobie przez uczniów dobrych rozmów, w których udało się uczestnikom wypowiedzieć swoje opinie i zostać zrozumianymi. Przykładem mogą być rozmowy z koleżankami i kolegami, pomiędzy przyjaciółmi lub przyjaciółkami, w rodzinie. Może widzieli lub słyszeli dobrze poprowadzoną rozmowę w mediach. Poproś uczniów, aby pracując w zespole zadbali o to, aby każda uczennica i każdy uczeń mogli się wypowiedzieć. Jeśli uczniowie będą mieli problem z pracą nad zasadami, możecie wspólnie określić kilka zasad, np. kontakt wzrokowy rozmówców, nieprzerywanie wypowiedzi itp. (7 minut). 5. Na forum klasy poproś o podawanie przez każdy zespół jednej zasady i zapisuj je na tablicy. Każdy zespół dokłada zasadę, która jeszcze nie była wypowiedziana. Ty również możesz na koniec dołożyć zasady, które nie zostały zgłoszone, a uważasz je za ważne. Zgłaszając je na końcu, nie odbierasz inicjatywy uczniom, a jednocześnie pokazujesz, że temat jest ważny również dla Ciebie. Upewnij się, że na waszej wspólnej liście znalazło się odniesienie do zagadnień, które przedstawimy poniżej w materiale pomocniczym. Zasady opisane w nim potraktuj jako przykłady. Te zasady jako autorzy scenariusza uważamy za szczególnie istotne. (10 minut) Materiał pomocniczy nr 1 Zasady dobrej rozmowy Zasady, które pomagają rozmawiać w klimacie ułatwiającym wypowiadanie się i wzajemne zrozumienie. Szczególnie istotne, gdy poruszane są tematy osobiste, trudne lub kontrowersyjne. Pomagają w ujawnianiu ważnych dla nas wartości i potrzeb oraz ułatwiają wzajemne zrozumienie. Odnosimy się do siebie wzajemnie z szacunkiem nawet wtedy, gdy mamy inne poglądy i nie zgadzamy się z sobą nawzajem. Słuchanie z szacunkiem to m.in. patrzenie na osobę mówiącą. Niedeprecjonowanie tego, co ta osoba mówi, nieatakowanie i niekrytykowanie poglądów. Każdy otrzymuje równą możliwość mówienia i bycia przez innych uważnie słuchanym. Nie przerywamy sobie nawzajem. 3
Warunkiem owocnej rozmowy jest opieranie się na faktach i rzetelnej wiedzy pochodzącej z zaufanych źródeł. Dążenie nie do przekonania drugiej osoby, ale do zrozumienia jej punktu widzenia. Część 2. Przygotowujemy się do rozmowy opartej o rzetelne informacje Druga cześć zajęć poświęcona jest przygotowaniu do zebrania faktów, które pomogą prowadzić rozmowę o uchodźcach w Polsce, której będzie poświęcona druga lekcja w cyklu. 1. Przypomnij klasie, że koniecznym warunkiem owocnej rozmowy jest opieranie się na faktach i rzetelnej wiedzy pochodzącej z zaufanych źródeł. Zakres tej wiedzy jest bardzo szeroki, dlatego podziel uczniów na grupy i przydziel im części materiałów do zapoznania się (poszczególne karty z materiału pomocniczego nr 2). Dzięki temu podczas rozmowy na kolejnej lekcji w klasie będą grupy ekspertów od określonych tematów. Możesz zmienić składy zespołów lub pozostawić te same. W zespole nie powinno być mniej niż trzy osoby, a nie więcej niż pięć. (2 minuty) 2. Przedstaw klasie zakresy tematyczne, którymi zajmą się poszczególne grupy. (3 minuty) o Grupa 1 Kto jest uchodźcą? o Grupa 2 Kryzys uchodźczy o Grupa 3 Uchodźcy w Polsce o Grupa 4 Relokacje i przesiedlenia uchodźców w Unii Europejskiej o Grupa 5 Integracja uchodźców 3. Zapytaj, czy uczniowie sami nie dodaliby własnego tematu. Jeśli tak, uwzględnij go w przydziale zadań dla zespołów. Każdej osobie rozdaj jedną kartę z faktami z materiału pomocniczego nr 2 (zależnie od tematu, którym ma się zająć). Powiedz klasie, że zadaniem każdej z grup jest zapoznanie się z tematem (przy wykorzystaniu rozdanego materiału, oraz materiałów opublikowanych na stronie internetowej CEO www.ceo.org.pl/migracje, a w czasie kolejnej lekcji zostaną poproszeni o zaprezentowanie go osobom, które czytały inne teksty. (2 minuty) Uwaga metodyczna Zwróć uwagę uczniów, że temat uchodźców w Polsce stał się ostatnio bardzo kontrowersyjny i przez to zbieranie wyważonych informacji na nieznanych stronach internetowych lub przez media społecznościowe może być mało rzetelne i trudne, dlatego nie polecasz takiej drogi uczniom. Materiałem uzupełniającym może być dla uczniów w szczególności informator Uchodźcy w Polsce, więcej wiedzy, mniej strachu (materiał pomocniczy nr 4) przygotowany z pomocą i pod patronatem Urzędu ds. Cudzoziemców w ramach wspólnej akcji informacyjnej polskich mediów (18 września 2015). Materiał można pobrać ze strony CEO. 4. Poproś uczniów o wstępne przejrzenie rozdanych materiałów. Wyjaśnij wątpliwości, które ewentualnie zgłaszają uczniowie. (10 minut) Jeśli będziesz mieć dodatkowy czas, możesz przeprowadzić któreś z ćwiczeń dotyczących korzystania ze źródeł informacji. 4
5. Określ ponownie zadanie dla uczniów na następną lekcję. (2 minuty) Waszym zadaniem jest zapoznanie się z materiałami i pełnienie funkcji ekspertów w danym temacie na następnej lekcji, której tematem będzie rozmowa o uchodźcach w Polsce. 6. Zastosuj metodę wyjściówek lub inną metodę podsumowującą lekcję. Poproś uczniów np. o odpowiedź (anonimowo) na kartce na pytanie: Co było dla mnie ważne w tej lekcji? Zbierz kartki, przeczytaj po lekcji i opracuj zestawienie, które przekażesz uczniom na następnej lekcji. Jeśli uczniowie zobaczą, że uwzględniasz ich wyjściówki w planowaniu następnych lekcji, tym chętniej będą brać odpowiedzialność za swoje uczestnictwo w lekcji. (3 minuty) 5
Scenariusz 2. Temat: Uchodźcy w Polsce fakty i rozmowa o ważnych dla nas wartościach. Cele (w języku nauczyciela): Uzyskanie przez uczniów podstawowych informacji na temat kryzysu uchodźczego i przyjmowania uchodźców w Polsce. Rozpoznanie własnych wartości, jakimi w sprawie uchodźców uczniowie chcą się kierować, i zgodnie z którymi w tej sprawie w Polsce powinny być podejmowane decyzje. Doświadczenie rozmowy na kontrowersyjny temat w atmosferze wzajemnego szacunku. Zrozumienie wartości ważnych dla innych uczniów oraz perspektyw innych niż własna, związanych z przyjmowaniem uchodźców w Polsce. Cele (w języku ucznia): Dowiemy się więcej o sytuacji uchodźców, którzy mają przybyć do Polski. Przeprowadzimy rozmowę o uchodźcach w Polsce w atmosferze wzajemnego zrozumienia wartości, które reprezentujemy. Część 1. Nawiązanie do poprzedniej lekcji 1. W ramach nawiązania do poprzedniej lekcji, przedstaw uczniom podsumowanie i wnioski z wyjściówek z poprzedniej lekcji. (3 minuty). 2. Powieś w widocznym miejscu wypracowane przez uczniów zasady z poprzedniej lekcji. Przedstaw cele lekcji. (2 minuty) Część 2. Poznanie informacji na temat uchodźców. 1. Poproś każdy z zespołów eksperckich stworzonych na poprzedniej lekcji o przedstawienie głównych faktów wynikających z lektury materiałów. Poproś, aby zespół wytypował przedstawiciela do przekazania informacji. Pozostaw uczniom 3 minuty na przygotowanie przedstawiciela. Przedstawiciel w krótkim czasie (2 minuty) mówi on najważniejszych faktach. Reszta członków zespołu ma minutę na dopowiedzenie czegoś od siebie, jeśli uznają to za konieczne. Pilnuj czasu prezentacji. Możesz jednocześnie zapisywać na tablicy najważniejsze rzeczy. (15 minut) Część 3. Dyskusja uczniowska. 1. W ramach wprowadzenia do dyskusji rozdaj uczniom powielone wcześniej karteczki z pytaniami będącymi pomocą w trakcie indywidualnych wypowiedzi (materiał pomocniczy nr 3). Zapowiedz, że każdy z uczniów będzie miał możliwość wyboru jednego lub kilku spośród pytań, na które będzie odpowiadał podczas rozmowy w grupie. Podziel uczniów na kilkuosobowe grupy, w miarę możliwości równoliczne. Zastosuj metodę podziału, która najlepiej sprawdza się w Twojej klasie. (2 minuty) 6
Materiał pomocniczy nr 3 Pytania do rozmowy na temat uchodźców w Polsce 1. Jakie wartości są dla Ciebie ważne, gdy myślisz o przyjęciu w Polsce uchodźców z Syrii? Wymień ich kilka, nawet gdy uważasz, że będzie je trudno spełnić (np. solidarność, bezpieczeństwo, współczucie, naród). 2. Jakie masz obawy, oraz jakie szanse widzisz, związane z możliwością zamieszkania w Polsce uchodźców? 3. Jak byś chciał, aby ludzie byli traktowani gdy ratując własne życie opuszczają z rodzinami własne domy i własny kraj? Jak sam chciałbyś być traktowany, gdybyś z rodziną musiał uciekać z terenów objętych wojną? 2. Kiedy uczniowie i uczennice usiądą już w swoich grupach, odwołaj się do wypracowanych na poprzednich zajęciach zasad i pożądanych zachowań w dobrej rozmowie. Zasady mogą być wcześniej napisane na plakacie lub odbite w formie materiału pomocniczego dla każdej grupy. Poproś uczniów, aby w grupach czteroosobowych odpowiadali na wybrane przez siebie pytanie z listy. Zapowiedz, że każdy z grupy będzie miał 2 minuty na swoją wypowiedź. Możesz po upływie 2 minut sygnalizować zmianę lub zostawić pilnowanie czasu uczniom w zespole. Poproś, aby każdy z członków grupy po wystąpieniu każdego z wypowiadających się uczniów dokończył zdanie: W tym co mówiłeś podobało mi się Przypomnij, że nie wypowiadamy żadnych opozycyjnych sądów do przedmówców. Na dyskusję uczniów przeznacz 20 minut. Część 4. Podsumowanie zajęć. Uwaga metodyczna Nie proponujemy zbierania tego, o czym uczniowie mówili w grupach. Celem poprzedniej rozmowy w grupach było wzajemne zrozumienie wartości, jakie dla uczniów są ważne w rozważaniu zagadnienia obecności uchodźców w Polsce. Jednak podsumowanie mogłoby dać uczniom możliwość zauważenia, co dla nich ważnego w trakcie lekcji się wydarzyło i czego się nauczyli. Mogliby też dać Ci informację, czy z tą grupą uczniów dalej w podobnym zakresie tematycznym pracować i jak w przyszłości modyfikować zajęcia. 1. Poproś uczniów, aby zasygnalizowali przy pomocy podniesionej ręki, czy ich zdaniem udało się w rozmowie przestrzegać ustalonych wcześniej zasad. (minuta) 2. Poproś o rozmowę w parach (minuta) i wybór przez każdego ucznia jednej zasady dobrej rozmowy, która jest dla niego najważniejsza. Wskaż zasadę na plakacie i zapytaj, który z uczniów uznał ją za najważniejszą. Dzięki temu głosowaniu uczniowie mogą zobaczyć, co sądzą na temat ważności zasad inni uczniowie. (2 minuty) 3. Podziękuj uczniom za owocną lekcję i zachęć ich do podziękowania sobie wzajemnie za pracę w grupach. Możesz docenić ich wysiłek i otwartość oraz trzymanie się zasad. 7
Możesz zaznaczyć, że ich rozmowa różniła się zapewne od rozmów, które na temat uchodźców oglądamy w TV warto uświadomić uczniom, że pokazali, że można rozmawiać inaczej. Uwaga metodyczna Po zajęciach zastanów się nad następującymi kwestiami: Jak czuła/łem się w roli prowadzącego tego typu zajęcia? Co mógłbym poprawić w prowadzeniu zajęć? Czy uważam, że zasady dobrej rozmowy były przez uczniów przestrzegane? Co mogłem zrobić lepiej, aby zasady były przestrzegane? Czy klasa była gotowa na tę formę rozmowy? Czy następnym razem potrzebowałaby dodatkowego przygotowania? Czego nowego dowiedziałam/łem się z rozmowy o: uczniach, o sobie, o temacie rozmowy? Zespół trenerów i nauczycieli z CEO, którzy przygotowali ten scenariusz zajęć, bardzo prosi nauczycielki i nauczycieli, którzy poprowadzili z jego pomocą zajęcia o sygnał Jak poszło?. Wiemy, że prowadzenie zajęć na zaproponowany temat i w zaproponowanej formie nie jest i nie może być łatwe. Chcielibyśmy wykorzystać Wasze doświadczenie i poprawić proponowany w przyszłości szkołom i nauczycielom scenariusz. Zachęcamy także do przesyłania relacji z przeprowadzonych zajęć, które znajdą się na stronie internetowej CEO i będą stanowić inspirację dla innych nauczycieli do prowadzenia podobnych zajęć z uwzględnieniem Waszych uwag. 8