dr Magdalena Szpunar Pojęcie medioznawstwa i główne problemy komunikowania www.magdalenaszpunar.com 1
Medioznawstwo Wydzielony obszar z nauki o komunikowaniu, który zajmuje się: mediami masowymi: prasą, radiem, telewizją oraz nowymi mediami relacjami mediów z otoczeniem: politycznym, ekonomicznym, reklamodawcami, publicznością relacjami wewnątrz przedsiębiorstwa medialnego: między pracownikami mediów, dziennikarzami, twórcami, właścicielami zawartością, językiem i efektami oddziaływania przekazów medialnych publicznością mediów masowych www.magdalenaszpunar.com 2
Etymologia terminu komunikowanie Pojęcie komunikowanie pochodzi od łac. czasownika communico, communicare, co oznacza uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się i rzeczownika communio, oznaczającego wspólność, poczucie łączności. Do XVI wieku pojęcie to oznaczało uczestnictwo, dzielenie się. W XVI wieku nadano termu terminowi drugie znaczenie transmisja, przekaz, co wiązało się z rozwojem poczty i dróg. www.magdalenaszpunar.com 3
Definicja komunikowania Komunikowanie społeczne to najszerszy proces komunikowania, w którym mieszczą się, inne, węższe procesy związane z porozumiewaniem się jednostek ludzkich. Jest procesem porozumiewania się jednostek, grup, instytucji, Jego celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami, W zależności od swojego poziomu obejmuje różną liczbę jednostek, Realizuje się przy użyciu wielu środków, Wywołuje określone skutki. www.magdalenaszpunar.com 4
Artystotelesowska tradia MÓWCA-MOWA-SŁUCHACZ www.magdalenaszpunar.com 5
Komunikacja wg J. Dewey'a 1. Społeczeństwo istnieje dzięki procesowi przekazu społeczeństwo=przekaz 2. Przekaz odbywa się w ramach procesu komunikowania przekaz=komunikowanie 3. Bez komunikowania idei od najstarszych do najmłodszych, społeczeństwo nie może istnieć komunikowanie=społeczeństwo Istota procesu komunikowania wg Dewey'a: społeczeństwo przekaz komunikowanie społeczeństwo www.magdalenaszpunar.com 6
Definicja komunikowania wg Ch. Cooley'a 1. Jedyna droga uczenia się. 2. Mechanizm, przez który istnieją i rozwijają się ludzkie stosunki. 3. Ogół symboli ludzkiego umysłu wraz ze środkami do ich przekazywania w przestrzeni i przechowywania w czasie. 4. Obejmuje wyraz twarzy, postawę i gest, tonację głosu, słowa, pismo, druk, koleje, telegrafy, telefony itp. www.magdalenaszpunar.com 7
Akt komunikowania Pojedyncza sekwencja procesu komunikowania np. pojedyncza wypowiedź lub zachowanie niewerbalne jednego z uczestników. www.magdalenaszpunar.com 8
Elementy procesu komunikowania 1. Kontekst: warunki, w jakich odbywa się proces komunikacji: aspekt fizyczny: otoczenie, temperatura, światło, miejsce, czas, aspekt historyczny: odwoływanie się do innych, przeszłych wydarzeń, aspekt psychologiczny: wzajemnie postrzeganie się uczestników procesu komunikacji, aspekt kulturowy: system wiedzy dostępnej szerokie grupie ludzi, obejmuje wierzenia, wartości, symbole, zachowania. www.magdalenaszpunar.com 9
Elementy procesu komunikowania 2. Uczestnicy: w transakcyjnym procesie komunikowania odgrywają wymienne role nadawcy i odbiorcy. W komunikowaniu nieformalnym role uczestników tego procesu mogą być asymetryczne (uczestnicy o odmiennym statusie rodzic-dziecko, nauczyciel-uczeń) lub symetryczne (uczestnicy o tym samym statusie np. przyjaciele). Uczestnictwo każdej jednostki w procesie komunikowania jest zdeterminowane przez osobiste doświadczenia, uczucia, wyznawane wartości, nastroje, wykonywane zawody itp. www.magdalenaszpunar.com 10
Elementy procesu komunikowania 3. Komunikat: kompleksowa struktura, na którą składają się znaki, znaczenia, symbole, kodowanie i dekodowanie, forma i organizacja. 4. Kanał: droga i środek transportu komunikatu od nadawcy do odbiorcy. W komunikowaniu interpersonalnym ma charakter symboliczny. W komunikowaniu masowym czy medialnym (pośrednim) kanał zostaje wzmocniony urządzeniami technicznymi. www.magdalenaszpunar.com 11
Elementy procesu komunikowania 5. Szumy: występuje ich trzy rodzaje: zewnętrzne: wiążą się z otoczeniem zewnętrznym procesu komunikowania, temperaturą (upał, chłód), hałasem, uszkodzonym odbiornikiem radiowym lub telewizyjnym, wewnętrzne: uczucia i predyspozycje psychiczne uczestników procesu komunikowania np. bół głowy, zmęczenie, roztargnienia, złość, stereotypy, uprzedzenia semantyczne: zniekształcanie (świadome lub nieświadome) znaczenia komunikatu przez odbiorcę. Dekodowanie znaczenia zależy od doświadczenia jednostki, wiedzy, przekonań. www.magdalenaszpunar.com 12
Elementy procesu komunikowania 6. Sprzężenie zwrotne: reakcja odbiorcy na komunikat po jego odkodowaniu. Może być ono: natychmiastowe:dotyczy komunikowania bezpośredniego, opóźnione: dotyczy komunikowania masowego i medialnego, które odbywa się za pośrednictwem technicznych środków przekazu. www.magdalenaszpunar.com 13
Proces komunikowania www.magdalenaszpunar.com 14
Cechy procesu komunikacji 1. Jest procesem społecznym: odnosi się do przynajmniej 2-ch jednostek i przebiega w środowisku społecznym. 2. Zachodzi w określonym kontekście społecznym: determinowanym przez liczbę i charakter uczestników. 3. Jest to proces kreatywny: polega na budowaniu nowych pojęć i przyswajaniu wiedzy o świecie. 4. Ma charakter dynamiczny: polega na przyjmowaniu, rozumieniu i interpretowaniu informacji. 5. Ma charakter ciągły: trwa od narodzin człowieka do jego śmierci. www.magdalenaszpunar.com 15
Cechy procesu komunikacji 6. Ma charakter symboliczny: posługuje się symbolami i znakami. Wspólnota semiotyczna, czyli operowanie tymi samymi znakami i symbolami, jest niezbędnym elementem osiągnięcie sukcesu komunikacyjnego. 7. Ma charakter interakcyjny: między uczestnikami wytwarzają się określone stosunku, które mogą mieć charakter partnerski (komunik. symetryczne) lub opierać się na stosunku dominacji i podporządkowania (komunikowanie niesymetryczne lub komplementarne). 8. Jest celowe i świadome: działaniem każdego uczestnika procesu kierują określone motywy i chęć osiągnięcia celu. www.magdalenaszpunar.com 16
Cechy procesu komunikacji 9. Ma charakter nieuchronny: ludzie zawsze będą się ze sobą komunikować bez względu na uświadamiane, bądź nieuświadamiane zamiary. 10. Ma charakter złożony: jest wieloelementowe i wielofazowe, może mieć charakter dwustronny, jednostronny, werbalny, niewerbalny, bezpośredni, pośredni lub sieciowy. 11. Ma charakter nieodwracalny: nie da się go cofnąć, powtórzyć, czy zmienić przebiegu. www.magdalenaszpunar.com 17
Funkcje komunikowania masowego wg H. Lasswella 1. Obserwowanie otoczenia społecznego, w którym wyrażany jest system wartości 2. Podtrzymywanie relacji członków społeczeństwa i wytwarzanie reakcji na otoczenie. 3. Przekazywanie dziedzictwa społecznego. www.magdalenaszpunar.com 18
Model aktu perswazyjnego H. Lasswella Nadawca Komunikat Kanał Odbiorca Efekt kto mówi? co mówi? komu mówi? z jakim efektem? Koncepcja ta zakłada bierność odbiorcy, który reaguje w sposób zunifikowany, jest odizolowany od innych wpływów, dzięki czemu stanowi łatwy cel propagandowych zabiegów nadawcy. Proces komunikowania ma dla niego charakter perswazyjny: wywołanie określonego skutku. www.magdalenaszpunar.com 19
Propaganda wg H. Lasswella Jest bardziej racjonalnym i skuteczniejszym środkiem oddziaływania, niż przemoc, korupcja i inne techniki stosowane przez władzę. Jego zdaniem propaganda nie jest ani moralna ani niemoralna, gdyż można ją stosować do realizacji zarówno dobrych, jak i złych celów. Media masowe działają jak zastrzyk podskórny, który działa na zatomizowane jednostki. www.magdalenaszpunar.com 20
Funkcje komunikowania 1. Informacyjna: pozwala zdobywać wiedzę o najbliższym otoczeniu, jak i o wydarzeniach w skali kraju, czy świata. 2. Edukacyjna: przekazywanie wiedzy, wartości i uczuć. 3. Identyfikacji osobistej: pozwala wzmocnić przekazywane w procesach komunik. wzory zachowań i wartości. Dokonuje się integracja z innymi wartościami. Dzięki tym procesom jednostka może się utożsamiać z innymi jednostkami, grupami, społecznościami, czy narodami. 4. Integracyjna: tworzenie więzi między jednostkami i społecznościami, w wyniku czego powstaje ład społeczny. www.magdalenaszpunar.com 21
Funkcje komunikowania 5. Mobilizacyjna: aktywizacja i pobudzanie do określonego typu działania. 6. Rozrywkowa: gł. zapewniania przez media masowe, ale także kom. interpersonalne. www.magdalenaszpunar.com 22
Piramida komunikacyjna McQuaila www.magdalenaszpunar.com 23
Znaki i kody Znak: najmniejszy element, z którego zbudowany jest każdy komunikat. Jest on rodzajem symbolu, czymś fizycznym postrzeganym przez ludzkie zmysły. Znakami są słowa, dźwięki, działania. Sam znak jest jednak, czymś innym, niż to, do czego się on odnosi. Posługujący się terminem PIES mogą rozumieć go podobnie, ale nie identycznie Znaczenie: pozwala na nadanie znakowi odpowiedniej formy. Kod: sposób organizacji pojedynczych znaków. www.magdalenaszpunar.com 24
Kodowanie i dekodowanie Kodowanie: organizacja symboli i zabudowywanie nimi komunikatu. Dekodowanie:odczytywanie odebranego przekazu, interpretacja uczuć i idei w nim zawartych. www.magdalenaszpunar.com 25
Denotacja i konotacja Denotacja: bezpośrednie znaczenie danego słowa, które pozwala je identyfikować, odnoszące się do definicji słownikowych, dosłownego poziomu znaczenia danego słowa. Konotacja: ujawnia obszar emocji, wartości i uczuć związanych z poszczególnymi słowami. www.magdalenaszpunar.com 26
Topologiczny model komunikowania K. Lewina Informacja w kanałach masowego przekazu napotyka na wiele zapór, które nazywamy bramami (gates) Każda brama jest kontrolowana przez jednostkę lub instytucję, które pełnią funkcję bramkarzy (gatekeepers) Gate-keeperzy to liderzy opinii w grupach nieformalnych, właściciele organizacji medialnych, zarządzający mediami, dyrektorzy, redaktorzy naczelni, wydawcy, producenci itp. www.magdalenaszpunar.com 27
P. Lazarsfeld i E. Katz model dwustopniowego przepływu komunikowania Proces komunikowania zależy od struktury powiązań między odbiorcami. Istotną rolę w procesie przepływu informacji z mediów do społeczeństwa pełnią interpersonalne kontakty. Wpływ środków masowego przekazu na odbiorców jest pośredni i opóźniony Komunikowanie masowe jest procesem złożonym i odbywa się w dwóch etapach: 1. od mediów do liderów opinii 2. od liderów do publiczności, gdzie rola liderów opinii jest decydująca www.magdalenaszpunar.com 28
Efekt uśpienia/skutek odroczony C. Hovlanda Przekaz po emisji nie może sprowokować żadnej reakcji, np. zmiany zachowania, czy postawu u odbiorcy. Dopiero powtórna emisja tego samego komunikatu, kilka tygodni później, nie kojarząca się z nadawcą, jest w stanie wywołać pożądany skutek. www.magdalenaszpunar.com 29
Zjawisko OPORU C. Hovlanda Pojawia się u odbiorcy w procesie komunikowania perswazyjnego. Wynika ono z psychologicznej niechęci człowieka do akceptacji i adaptacji narzucanych mu poglądów czy postaw. www.magdalenaszpunar.com 30
Model przekazu sygnałów C. Shannona i W. Weavera www.magdalenaszpunar.com 31
Przepływ informacji - alokucja Termin ten pochodzi od łac. określenia przemowy dowódcy do żołnierzy. W modelu tym informacja rozchodzi się równocześnie od centrum do wielu odbiorców peryferyjnych. Nadawca zajmuje pozycję uprzywilejowaną. Przekaz ma charakter jednokierunkowy, istnieje nikła możliwość sprzężenia zwrotnego. np. wykład uniwersytecki, kazanie, koncert na żywo www.magdalenaszpunar.com 32
Przepływ informacji - konwersacja Jednostki oddziałują bezpośrednio na siebie, pomijając centrum albo pośredników. Samodzielnie dokonują wyboru partnera, czasu, miejsca i tematu komunikowania. Cechuje ją równość. Gdy liczba uczestników zwiększa się zbliża się do alokucji. www.magdalenaszpunar.com 33
Przepływ informacji - konsultacja Uczestnik szuka informacji w centrum informacyjnym np. bazie danych, bibliotece, encyklopedii. Czas miejsce oraz temat wybiera odbiorca np. czytanie gazety www.magdalenaszpunar.com 34
Przepływ informacji - rejestracja Centrum żąda od odbiorców (często bez ich zgody) podawania określonych informacji Służy do tworzenia spisów, baz danych, kontroli itp. np. rejestracja rozmów telefonicznych, czy mierzenie audytoriów telewizyjnych www.magdalenaszpunar.com 35