Fragm. Agron. 31(1) 2014, 18 24 EFEKTYWNOŚĆ OCHRONY INSEKTYCYDOWEJ RZEPAKU OZIMEGO ACETAMIPRYDEM Wacław Jarecki 1, Jan Buczek, Dorota Bobrecka-Jamro Katedra Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Zelwerowicza 4, 35-601 Rzeszów Synopsis. W sezonach 2009/2010 2011/2012 przeprowadzono ścisłe doświadczenie polowe, którego celem było określenie efektywności ochrony insektycydowej rzepaku ozimego preparatem zawierającym acetamipryd (Mospilan 20 SP). Stwierdzono, że plon nasion był istotnie wyższy na obiektach chronionych w porównaniu do kontrolnego. Uzyskana zwyżka plonu nasion po jedno-, dwu- i trzykrotnym zastosowaniu insektycydu wyniosła odpowiednio 0,50; 0,73 i 0,81 t ha -1. Wynikało to z zawiązania istotnie większej liczby łuszczyn przez rośliny chronione w porównaniu do niechronionych. Liczba nasion w łuszczynie i masa 1000 nasion nie zostały istotnie zmodyfikowane przez badany czynnik doświadczenia. Zastosowanie preparatu było uzasadnione ekonomicznie, co potwierdziły obliczone wskaźniki opłacalności (Q1, Q2) oraz wskaźnik pokrycia kosztów (E). Słowa kluczowe: rzepak ozimy, ochrona przed agrofagami, insektycydy, słodyszek rzepakowy WSTĘP W Polsce do najważniejszych szkodników rzepaku ozimego należy słodyszek rzepakowy (Meligethes aeneus F.). Powszechnie stosowanym zabiegiem jego zwalczania jest metoda chemiczna. Uwzględnia się w niej monitoring i progi ekonomicznej szkodliwości oraz dobór odpowiedniego środka ochrony roślin. W integrowanej ochronie rzepaku ważne jest bowiem takie przeprowadzenie zabiegu przeciw szkodnikom, aby w jak najmniejszym stopniu stwarzać zagrożenie dla entomofauny pożytecznej [Mrówczyński i in. 1999, 2006, Węgorek i in. 2009b, 2009c]. Wielu autorów [Budzyński i in. 2005, Mrówczyński 2003, Muśnicki i in. 1995, Seta i in. 2001, Węgorek i Zamojska 2008] stwierdza, że w warunkach Polski średnie straty w plonach rzepaku ozimego wywołane przez wszystkie szkodniki stanowią od 15 do 50 %, a w warunkach pogodowych sprzyjających silnej presji słodyszka rzepakowego mogą sięgać nawet 80 100% plonu. Insektycydy są więc nieodzowne, wykazują dużą skuteczność i są ekonomicznie uzasadnione w ochronie plantacji rzepaku [Seta i in. 2001, Węgorek i Zamojska 2008]. Doświadczenia prowadzone nad substancjami czynnymi insektycydów są szczególnie ważne w aspekcie środowiskowym. Wynika to z prognoz wzrostu krajowej powierzchni upraw rzepaku [Adamiak i Adamiak 2010, Kozłowski i Weres 2007, Seta i Wolski 2006]. Za kluczową sprawę należy uznać również badania nad odpornością słodyszka rzepakowego na insektycydy [Mrówczyński i in. 2009, Węgorek i Zamojska 2008, Węgorek i in. 2009a, 2009b, 2011] oraz wpływem czynników agrotechnicznych na jego występowanie [Hurej i Twardowski 2007]. W hipotezie badawczej założono, że jedno-, dwu- i trzykrotne zastosowanie insektycydu zwiększy plon nasion i będzie uzasadnione ekonomicznie. Celem podjętych badań było określenie skuteczności preparatu Mospilan 20 SP w ochronie mieszańcowej odmiany rzepaku ozimego Visby F 1. 1 Adres do korespondencji Corresponding address: waclaw.jarecki@wp.pl
Efektywność ochrony insektycydowej rzepaku ozimego acetamiprydem 19 MATERIAŁ I METODY Ścisłe doświadczenie polowe z rzepakiem ozimym przeprowadzono w sezonach 2009/2010 2011/2012. Zlokalizowane było w Wydziałowej Stacji Dydaktyczno-Doświadczalnej Uniwersytetu Rzeszowskiego w Krasnem (50 03 N, 22 06 E). Było to eksperyment jednoczynnikowy, przeprowadzony w czterech powtórzeniach na odmianie Visby F 1. Badanym czynnikiem była zróżnicowana intensywność ochrony insektycydowej rzepaku ozimego preparatem Mospilan 20 SP (acetamipryd 20%). Preparat zastosowano: jednokrotnie (51 54 BBCH), dwukrotnie (51 54 i 55 57 BBCH) lub trzykrotnie (51 54, 55 57 i 58 60 BBCH) w każdorazowej dawce 0,12 kg ha -1. Ilość cieczy użytkowej wyniosła 300 l ha -1. Na poletkach kontrolnych nie stosowano ochrony insektycydem Mospilan 20 SP. Progi szkodliwości określono według Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu, tj. 1 2 chrząszcze na roślinie w fazie 50 52 BBCH oraz 3 5 chrząszczy na roślinie w fazie BBCH 53 59. Po ich przekroczeniu zastosowano insektycyd. Doświadczenie założono na glebie brunatnej eutroficznej. Charakteryzowała się ona wysoką zasobnością w fosforu i potasu oraz średnią zasobnością w magnez. Nasiona wysiano w ilości 60 szt. na m 2, rozstawa rzędów wyniosła 20 cm a głębokość siewu 2 cm. Siewy corocznie wykonano w trzeciej dekadzie sierpnia a przedplonem był jęczmień jary. Powierzchnia poletek wynosiła 15 m 2 (do zbioru 12 m 2 ) z pasami ochronnymi 10 m. Podczas wegetacji do zwalczania chwastów wykorzystano preparaty: Butisan Star 416 SC 3 l ha -1 (metazachlor, chinomerak) i Lontrel 300 SL 0,4 l ha -1 (chlopyralid). Do zwalczania chorób zastosowano środek Caramba 60 SL 1 l ha -1 (metkonazol) i Horizon 250 EW 1,25 l ha -1 (tebukonazol). Nawożenie azotowe w postaci saletry amonowej 34% wyniosło 150 kg ha -1, z podziałem na dawkę jesienną (30 kg ha -1 ) i dwie wiosenne (po 60 kg ha -1 ). Nawożenie mineralne PK wykonano pod orkę przedsiewną w ilości: 80 kg P 2 O 5 i 120 kg K 2 O na ha. W okresie wegetacji rzepaku prowadzono obserwacje wzrostu i rozwoju roślin. Obejmowały one: wschody, pąkowanie, kwitnienie oraz dojrzałość (techniczną i pełną). Obsadę roślin na 1 m 2 policzono w fazie pełni wschodów i przed zbiorem. W fazie dojrzałości technicznej z każdego poletka pobrano 20 reprezentatywnych roślin i określono elementy plonowania: liczbę łuszczyn na roślinie, liczbę nasion w łuszczynie oraz masę tysiąca nasion (przy 9% wilgotności). Zbiór rzepaku przeprowadzono jednoetapowo w dniach: 12.07.2010 r. 8.07.2011 r. oraz 13.07.2012 r. Uzyskaną z poletek masę nasion przeliczono na plon z 1 ha przy uwzględnieniu wilgotności 9%. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej: analiza wariancji (według modelu split plot). Istotność różnic pomiędzy wartościami cech testowano na podstawie półprzedziałów ufności Tukeya, przy poziomie istotności α = 0,05. Do obliczeń wykorzystano program statystyczny ANA- WAR-5FR. Wyniki nieistotne statystycznie w latach podano jako wartości średnie z trzech lat. Warunki pogodowe podano według Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale (49 98 N, 21 95 E). Układ warunków pogodowych w sezonach 2009/2010 2011/2012 sprzyjał wegetacji rzepaku ozimego (tab. 1). Dotyczyło to zarówno temperatury, jak i opadów. W lipcu 2010 i 2011 roku zanotowany opad deszczu przekroczył 200 mm i znacząco odbiegał od średniej wieloletniej. W lutym 2012 roku stwierdzono najniższą średnią temperaturę powietrza ( 8,3 C). Obsada roślin po zimie była wówczas najmniejsza. Hurej i Twardowski [2007] zaznaczają, że przy mniejszym zagęszczeniu roślin w łanie stwierdza się większą liczebność słodyszka rzepakowego. Analizy próbek glebowych dokonano w Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Rzeszowie.
20 Tabela 1. Warunki pogodowe w latach 2009 2012 Table 1. Weather conditions in the years 2009 2012 Miesiące Months 2009/ 2010 Opady Rainfall (mm) 2010/ 2011 2011/ 2012 1986 2008 2009/ 2010 Temperatura Temperature (ºC) 2010/ 2011 2011/ 2012 1986 2008 VIII 21,8 98,6 28,6 68,8 18,7 19,5 19,0 18,2 IX 25,5 97,5 8,6 70,2 15,2 12,2 15,2 13,2 X 88,2 17,8 29,5 47,2 8,2 5,2 7,6 8,7 XI 58,7 38,4 0,4 38,8 5,8 7,1 2,0 3,4 XII 46,1 47,1 28,2 34,1-0,6-5,4 4,0-1,0 I 38,9 39,2 47,3 31,7-6,9-0,4-2,0-2,0 II 48,8 27,6 25,9 30,2-3,3-4,2-8,3-0,7 III 22,3 20,0 28,5 38,0 2,7 2,8 4,2 2,7 IV 49,9 50,0 26,1 50,6 8,9 10,3 9,7 8,7 V 177,0 49,2 56,0 80,8 14,3 13,9 14,8 13,9 VI 126,1 88,5 83,6 82,0 17,9 18,1 18,4 17,0 VII 200,2 233,7 53,5 68,8 20,8 18,6 21,3 19,0 Przy ocenie efektów zabiegów posłużono się trzema wskaźnikami zaczerpniętymi z literatury przedmiotu [Pruszyński i Mrówczyński 2002]: Q 1 = (Kz/ha)/Cdt; gdzie: Q1 wskaźnik opłacalności, Kz/ha koszt zabiegów na 1 ha plantacji, Cdt cena sprzedaży 1 dt produktu chronionego, E = Wu/Kz; gdzie: E wskaźnik pokrycia kosztów, Wu wartość uratowanego plonu w wyniku przeprowadzonego zabiegu, Kz koszty zabiegu, Q 2 = (Kz x 100)/Wp; gdzie: Q2 wskaźnik opłacalności, Kz koszty zabiegu na ha, Wp wartość produkcji z plantacji chronionej. Obliczeń dotyczących efektywności ochrony insektycydowej dokonano na podstawie cen rynkowych z 2012 r. Materiały źródłowe do obliczeń wskaźników zaczerpnięto z danych Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale oraz firmy UNI-PEST Kraczkowa. WYNIKI I DYSKUSJA Zastosowany insektycyd korzystnie wpłynął na liczbę łuszczyn na roślinie. Przy czym istotna różnica w stosunku do kontroli odnotowana została po dwukrotnym i trzykrotnym opryskiwaniu. Liczba nasion w łuszczynie oraz MTN nie zostały istotnie zmodyfikowane. Można jednak zauważyć, że najniższe parametry badanych elementów struktury plonu uzyskano na kontroli (tab. 2). Węgorek i in. [2009c] stosując ochronę insektycydową rzepaku ozimego również nie stwierdzili wpływu na dorodność nasion. Jarecki i in. [2012] w badaniach na skutecznością Mospilanu
Efektywność ochrony insektycydowej rzepaku ozimego acetamiprydem 21 Tabela 2. Table 2. Elementy plonowania rzepaku ozimego Yield components of winter oilseed rape Liczba opryskiwań Number of treatments Liczba łuszczyn na roślinie Number of siliques on one plant 2010 2011 2012 średnio mean Liczba nasion w łuszczynie Number of seeds in one silique Masa tysiąca nasion Weight of 1000 seeds (g) średnio z lat mean from years Kontrola Control 119 112 138 123 19,8 5,18 Jednokrotny Single 121 114 143 126 20,9 5,39 Dwukrotny Double 122 118 144 128 22,1 5,31 Trzykrotny Triple 123 119 146 129 22,1 5,31 NIR 0,05 LSD 0.05 2,4 4,4 7,2 3,5 r.n. r.n. r.n. różnica nieistotna not significant differences 20 SP w ochronie rzepaku jarego wykazali tylko istotne zróżnicowanie liczby łuszczyn na roślinach chronionych w stosunku do kontrolnych. Plon nasion istotnie wzrósł po aplikacji preparatu Mospilan 20 SP. Zależność tą odnotowano w każdym badanym roku (tab. 3). Średnia różnica po jedno- dwu- i trzykrotnym opryskiwaniu Tabela 3. Plon nasion (t ha -1 ) Table 3. Seed yield (t ha -1 ) Liczba opryskiwań Number of treatments 2010 2011 2012 Średnio Mean Kontrola Control 4,51 4,42 4,87 4,60 Jednokrotny Single 4,89 4,90 5,51 5,10 Dwukrotny Double 5,25 5,11 5,62 5,33 Trzykrotny Triple 5,41 5,12 5,70 5,41 NIR 0,05 LSD 0,05 0,66 0,55 0,48 0,45 r.n. różnica nieistotna not significant differences w porównaniu do kontroli wyniosła odpowiednio 0,50; 0,73 i 0,81. Uzyskana zwyżka plonu wyniosła zatem od 11 do 18%. Seta i in. [2001] oraz Seta i Wolski [2006] uzyskali podobne wyniki ochrony insektycydowej rzepaku przy czym wyraźniej zróżnicowane w latach badań. Węgorek i in. [2009c] stwierdzili, że ochrona rzepaku ozimego przed słodyszkiem rzepakowym, przy użyciu insektycydu o małej szkodliwości dla pszczół, wpływa na zwiększenie plonu i wyższą zawartość tłuszczu w nasionach. Węgorek i in. [2009c, 2011] oraz Mrówczyński i in. [2009] uzyskali dobrą skuteczność acetamiprydu w zwalczaniu słodyszka rzepakowego. Uzależnione
22 było to jednak od nasilenia ataku szkodnika i fazy rozwojowej rośliny. Budzyński i in. [2005] podają, że zaniechanie ochrony rzepaku ozimego przed szkodnikami powoduje obniżenie plonu nasion o 53%, a wolumen uratowanego plonu zwiększa się aż do czterech zabiegów. Uzyskana zwyżka plonu nasion na obiektach chronionych w odniesieniu do kontrolnego pozwoliła uzyskać od 1000 zł na ha po jednokrotnym opryskiwaniu do 1620 zł na ha po trzykrotnym oprysku. Pomimo większych kosztów poniesionych na trzykrotne opryskiwanie obliczony przyrost przychodu był w tym wariancie największy (tab. 4). Seta i in. [2001] podają, że rentowność stosowanych insektycydów w rzepaku jest wysoka. Tabela 4. Table 4. Uproszczona analiza ekonomiczna Simplified economic analysis Liczba opryskiwań Number of treatments Jednokrotny Single Dwukrotny Double Trzykrotny Triple Zwyżka plonu nasion* Increase in seed yield (t ha -1 ) (PLN ha -1 ) preparat preparation Koszt Cost (PLN/ha) aplikacja application Przyrost przychodu Value increase (PLN ha -1 ) a b c d b-c-d 0,50 1000 60,00 39,16 900,84 0,73 1460 120,00 78,32 1261,68 0,81 1620 180,00 117,48 1322,52 * w odniesieniu do obiektu kontrolnego in relation to the control plots Najkorzystniejszym według wskaźnika Q1 był zabieg jednokrotny. Koszt jego wykonania był równoważny wartości 0,5 t nasion rzepaku. Zwrot kosztów dla tego wariantu ochrony insektycydowej był ponad dziesięciokrotny (wskaźnik E) i w najmniejszym stopniu obciążał koszty uprawy rzepaku (Q2). Zabiegi ochrony stosowane dwu- i trzykrotne były również uzasadnione ekonomicznie, na co wskazały obliczone wskaźniki (tab. 5). Wielu autorów [Adamiak i Ada- Tabela 5. Table 5. Wskaźniki opłacalności (1 ha) Profitability rate (1 ha) Liczba opryskiwań Wskaźnik Index Number of treatments Q1 E Q2 Jednokrotny Single 0,5 10,1 1,0 Dwukrotny Double 1,0 7,1 1,9 Trzykrotny Triple 1,5 5,4 2,8 Q1, Q2 wskaźnik opłacalności profitability index E wskaźnik pokrycia kosztów coverage index of costs
Efektywność ochrony insektycydowej rzepaku ozimego acetamiprydem 23 miak 2010, Łozowicka i Konecki, Valantin-Morison i in. 2007] podaje, że zagadnienia dotyczące ochrony roślin są szczególnie ważne w agrotechnice rzepaku ozimego. Roślina ta jest bowiem uprawą intensywną. WNIOSKI 1. Zastosowany insektycyd zwiększył liczbę łuszczyn na roślinie. Istotną różnicę w stosunku do kontroli odnotowano po dwukrotnym i trzykrotnym opryskiwaniu. Liczba nasion w łuszczynie oraz MTN nie zostały istotnie zmodyfikowane. 2. Plon nasion istotnie wzrósł po użyciu preparatu Mospilan 20 SP. Średnia różnica po jednodwu- i trzykrotnym opryskiwaniu w porównaniu do kontroli wyniosła odpowiednio 0,50; 0,73 i 0,81 t ha -1, tj.: 11 do 18%. 3. Najkorzystniejszym według wskaźnika Q1 był zabieg jednokrotny. Na jego wykonanie wystarczyło w wolumenie nasion 0,5 t. Zwrot kosztów dla tego wariantu ochrony insektycydowej był ponad dziesięciokrotny (wskaźnik E) i w najmniejszym stopniu obciążał koszty uprawy rzepaku (Q2). Zabiegi zastosowane dwu- i trzykrotne były również uzasadnione ekonomicznie. PIŚMIENNICTWO Adamiak J., Adamiak E. 2010. Wartość energetyczna nasion rzepaku ozimego w zależności od systemu następstwa roślin, poziomu ochrony i odmiany. Fragm. Agron. 27(1): 7 13. Budzyński W., Jankowski K., Rybacki R. 2005. Poziom ochrony a plon nasion rzepaku ozimego w gospodarstwach wielkoobszarowch. Rośl. Oleiste/Oilseed Crops 26(2): 421 436. Hurej M., Twardowski J. 2007. Wpływ rozmieszczenia roślin w łanie na występowanie ważniejszych fitofagów rzepaku ozimego. Zesz. Nauk. UP Wrocław 553, ser. Rol. 90: 67 73. Jarecki W., Buczek J., Bobrecka-Jamro D. 2012. Efektywność ochrony insektycydowej rzepaku jarego preparatem Mospilan 20 SP. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 52(1): 31 34. Kozłowski R., Weres J. 2007. Komputerowe wspomaganie identyfikacji szkodników i chorób rzepaku ozimego. Inż. Roln. 2(90): 109 117. Łozowicka B., Konecki R. 2011. Selected aspects of chemical protection of agricultural crops in northeastern Poland. Acta Sci. Pol., Agricultura 10(4): 107 119. Mrówczyński M. 2003. Studium na doskonaleniem ochrony rzepaku ozimego przed szkodnikami. Rozpr. Nauk. IOR Poznań 10: ss. 61. Mrówczyński M., Praczyk T., Wachowiak H., Korbas M., Gwiazdowski R., Pruszyński G. 2006. Ochrona rzepaku przed agrofagami w integrowanej produkcji. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 46(1): 326 336. Mrówczyński M., Wachowiak H., Korbas M., Paradowski A. 1999. Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami, chorobami i chwastami w Polsce i innych krajach Europy. Rośl. Oleiste/Oilseed Crops 20(2): 521 538. Mrówczyński M., Węgorek P., Zamojska J., Pruszyński G., Wachowiak H. 2009. Porównanie wyników badań polowych i laboratoryjnych nad odpornością słodyszka rzepakowego (Meligethes aeneus F.) w Polsce. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 49(3): 1205 1210. Muśnicki Cz., Toboła P., Muśnicka B. 1995. Jakość nasion rzepaku w zależności od intensywności ochrony roślin przed szkodnikami. Rośl. Oleiste/Oilseed Crops 16(1): 209 216. Pruszyński S., Mrówczyński M. (red.) 2002. Łączne stosowanie agrochemikaliów. Wyd. IOR Poznań: 8 15. Seta G., Drzewiecki S., Mrówczyński M. 2001. Efektywność łącznego stosowania insektycydów i nawozów dolistnych w zwalczaniu niektórych szkodników rzepaku. Rośl. Oleiste/Oilseed Crops 22(1): 139 146.
24 Seta G., Wolski A. 2006. Próba określenia szkodliwości chowacza czterozębnego i słodyszka rzepakowego oraz efektywności ich zwalczania w zależności od przebiegu warunków pogodowych na przykładzie ostatnich lat w rejonie Śląska. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 46(2): 390 394. Valantin-Morison M., Meynard J.-M., Doré T. 2007. Effects of crop management and surrounding field environment on insect incidence in organic winter oilseed rape (Brassica napus L.). Crop Protection 26(8): 1108 1120. Węgorek P., Mrówczyński M., Zamojska J. 2009a. Resistance of pollen beetle (Meligethes aeneus F.) to selected active substances of insecticides in Poland. J. Plant Prot. Res. 49(1): 119 127. Węgorek P., Mrówczyński M., Zamojska J. 2009b. Strategia zwalczania słodyszka rzepakowego (Meligethes aeneus F.) w Polsce z uwzględnieniem ryzyka odporności. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 49(3): 1235 1241. Węgorek P., Mrówczyński M., Zamojska J. 2009c. Wpływ insektycydów na ilość i jakość plonu rzepaku ozimego. Rośl. Oleiste/Oilseed Crops 30(2): 257 263. Węgorek P., Ruszkowska M., Mrówczyński M., Wachowiak H. 2011. Poziom wrażliwości słodyszka rzepakowego na wybrane substancje aktywne insektycydów. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 51(1) 241 247. Węgorek P., Zamojska J. 2008. Obecna sytuacja i perspektywy rozwoju odporności słodyszka rzepakowego (Meligethes aeneus F.) na insektycydy w Europie i w Polsce. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 48(3): 1007 1012. EFFICIENCY OF INSECTICIDE PROTECTION OF WINTER OILSEED RAPE WITH ACETAMIPRID Summary In the seasons 2009/10 2011/12 strict field experiment was carried out to determine the efficiency of insecticide protection of winter oilseed rape with acetamiprid (Mospilan 20 SP). In year 2010 and 2011 the rainfall was high during plant vegetation and it was average in years 2012. Such conditions influenced plant growth and development. It was shown that the seed yield was considerably higher as compared to the control sample. The obtained seed increase after using the product once, twice and three times amounted to 0,5; 0,73 and 0,81 t ha -1 respectively. It was related to a greater number of pods produced by protected plants. The number of seeds in one pod and in the weight of one thousand seeds were not considerably modified by the examined factor of the experiment. Using the product was economically justified and confirmed by the cost effectiveness (Q1, Q2) and cost cover factor (E) indices. Key words: winter oilseed rape, plant protection, insecticides, pollen beetle Zaakceptowano do druku Accepted for print: 19.11.2013 Do cytowania For citation: Jarecki W., Buczek J., Bobrecka-Jamro D. 2014. Efektywność ochrony insektycydowej rzepaku ozimego acetamiprydem. Fragm. Agron. 31(1): 18 24.