Objawy trudności w przypadku nieustalonej lateralizacji lub lateralizacji skrzyżowanej sposoby postępowania (przykłady zabaw i ćwiczeń) Informacje ogólne Opóźnienie rozwoju ruchowego często, ale nie zawsze łączy się z opóźnionym procesem lateralizacji. Przewaga jednej ze stron ciała lewej lub prawej nazywana inaczej lateralizacją nie zjawia się od razu w postaci gotowej, lecz nasila się stopniowo wraz z wiekiem lub ogólnym rozwojem ruchowym. Przewaga czynnościowa jednej strony ciała nie ogranicza się do pracy obu rąk, jakkolwiek najwyraźniej w czynnościach rąk się uwydatnia. Manifestuje się to również w pracy nóg oraz oczu. Podobnie jak o prawo do leworęczności można mówić o prawo lub lewooczności itp. U dzieci z przewagą jednej strony ciała nad drugą prawej lub lewej, występuje tzw. dominacja jednorodna. Zdarza się dominacja skrzyżowana. U dzieci z dominacją skrzyżowaną występują: - obniżenie sprawności manualnej - ogólna niezręczność ruchowa, - trudności w przyswajaniu pojęć określających stosunki przestrzenne. Dominacja stronna kształtuje się w trakcie aktywności własnej, staje się podstawą do opanowania przez dziecko schematu własnego ciała i do zorientowania własnego ciała w przestrzeni oraz przyswojenia istotnych stosunków przestrzennych w otoczeniu. Dla prawidłowego rozwoju orientacji przestrzennej, konieczna jest jednorodna dominacja ciała. Dzieci z nieustaloną lateralizacją, czy lateralizacją skrzyżowaną mają trudności w orientacji przestrzennej: - rozumieniu, nazywaniu, reagowaniu na polecenia dotyczące stosunków przestrzennych, - w odwzorowywaniu układów przestrzennych, w tym także graficznych. Aby uchronić dziecko przed konsekwencjami niewłaściwych nawyków ruchowych, kształtujących się od okresu niemowlęcego aż do końca nauczania wczesnoszkolnego, czyli do momentu, kiedy opanowuje ono w sposób automatyczny czynność pisania, konieczna jest ocena dominacji stronnej u dziecka, u którego obserwujemy zakłócenia w procesie lateralizacji. Jeśli podczas spontanicznej aktywności dziecka zaobserwujemy, że: - dziecko posługuje się ręką lewą, raz lewą a raz prawą, czasami posługuje się na równi obiema - przy czynnościach grafomotorycznych wykonuje je niechętnie, niedbale bądź nie nadąża za grupą - szybko się męczy i zniechęca podczas wykonywania czynności manualnych - ma trudności w przyswajaniu pojęć określających kierunki przestrzenne oraz w orientacji w stronach swego ciała Praca z dzieckiem powinna polegać na ćwiczeniach ruchowych rąk i całego ciała oraz 1 / 7
na zajęciach ćwiczących orientację przestrzenną z użyciem słów służących do określenia położenia przedmiotów: - u większości dzieci 2-3r.ż można stwierdzić silnie ukształtowaną praworęczność, - leworęczność ustal się zazwyczaj między 3-4r.ż - oburęczność jest częstym zjawiskiem u dzieci do 4r.ż Wciągu pierwszego roku Nauki w szkolnej powinna się ustalić dominacja ręki. Powyżej 10r.ż nieustalona lateralizacja może być uznawana za zaburzenie rozwoju. Postępowani e z dziećmi o zaburzonej lateralizacji Przystępując do ćwiczeń należy: 1. ustalić poziom rozwoju motorycznego dziecka. 2. ćwiczenia motoryczne powinny być przejściem przez kolejne fazy. Obowiązujące zasady: 1. rozpoczynamy od prostych zadań. 2. konieczne jest stopniowanie trudności. 3. indywidualizacja programu pracy z dzieckiem. ETAPY PRZEBIEGU ĆWICZEŃ SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ I MANUALNEJ, ICH CELE I PRZYKŁADY: 1. Polepszenie ogólnej koordynacji ruchów Przykłady ćwiczeń: - wymijanie, pokonywanie łatwych przeszkód, podskoki - ćwiczenia równoważne - ćwiczenia rozluźniające (swobodne ruchy np. naśladowanie deszczu uderzając o bębenek) - ćwiczenia w tworzenie nawyków ruchowych związanych z kierunkiem pisania 2 / 7
Przekraczanie linii środkowej ciała (przesuwanki drewniane zawieszone na ścianie, ćw. P.Dennisona np. Leniwa Ósemka, Sowa, Ruchy Naprzemienne) 2. Usprawnianie manipulacji przedmiotami Przykłady ćwiczeń: - zabawy piłkami o różnej wielkości i fakturze - zabawy balonem(dmuchanie, podrzucanie, odbijanie częściami ciała:czoło, głowa, ręka kolano, paluszkiitp.) - rzucanie do celu piłeczkami (do pojemnika, ułożonej na podłodze szarfy, narysowanego koła) - zabawy woreczkiem z piaskiem, kaszą fasolą: oklepywanie podrzucanie, rzucanie, wystukiwanie prostych rytmów palcami, dłonią, pięścią) 3. Kojarzenie doznań kinestetycznych z obrazem graficznym Przykłady zabaw: - kreślenie dużych płynnych linii wykonywanych całą ręką i ramieniem w powietrzu, na tablicy, na zawieszonym kartonie, na piasku, na dużych arkuszach papieru, kredą, węglem, farbami do malowania rękami (można wykorzystywać rysowane wierszyki np.: Bałwanek, Śliweczka, Kurczątko, Okulary, 4. Przyzwyczajanie do częściowej kontroli wykonywanego ruchu Przykłady ćwiczeń: - kolorowanie dużych powierzchni (figura lub wzór na papierze lub tablicy) - kolorowanie obrazków 5. Przyzwyczajanie do ciągłej kontroli ruchów graficznych Przykłady ćwiczeń: - obwodzenie konturów, obrysowywanie przez kalkę dużych kształtów, rysowanie po śladzie. 6. Usprawnianie drobnych ruchów dłoni i palców oraz ich współdziałanie Przykłady: - zabawy paluszkowe - wydzieranki, wycinanki, układanki wg. wzoru, modelowanie z plasteliny, masy solnej 7. Ćwiczenie dokładnej kontroli nad ruchami graficznymi Przykłady: - rysowanie wzorów szlaczków (np.;ćwiczenia wg. H.Tymichowej) 8. Wyrabianie umiejętności i swobody przedstawienia rysunkiem określonych 3 / 7
treści sprzyjających wygaszaniu lęku i niechęci do rysowania. Przykłady: - rysunek tematyczny, malowanka KOLEJNE ĆWICZENIA CZYLI ORGANIZACJI PRZESTRZENNEJ BIEGNĄ RÓWNIEŻ KOLEJNYMI FAZAMI, KTÓRYCH CELEM BĘDZIE: 1. Wyrabianie i utrwalanie organizacji w schemacie własnego ciała. Przykłady zabaw: - odtwarzanie ruchów nauczyciela stojącego na przeciwko, tyłem, obok, siedzącego naprzeciwko lub obok, naśladowanie ruchów oglądanych w lustrze - odtwarzanie ruchów ze schematów rysunkowych. 2. Łączenie dużych ruchów z obrazami wzrokowymi Przykłady zabaw: - chodzenie po narysowanej ścieżce, po kamieniach (np. 2 kolory kwadratów lewa noga niebieski, prawa noga czerwony, można zawiązać dziecku na nogach wstążki o odpowiednich kolorach na lewej niebieską, na prawej czerwoną by ułatwić zadanie) - wymijanie toru przeszkód, - zgadywanki ruchowe (np. naśladowanie ruchów zwierząt) 3. Ćwiczenia umiejętności prawidłowego różnicowania układów asymetrycznych Przykłady: - odtwarzanie prostych niesymetrycznych układów z elementów układanki, rysowanie, kolorowanie, - wyszukiwanie układów podobnych, - segregowanie wg. różnych zasad opartych na ujmowaniu stosunków przestrzennych, - układanie wzorów na stoliku, tablicy (Zabawy Figuraki, Patyczaki ) 4. Kierowanie się w działaniu schematami przestrzennymi Rodzaje zabaw: - składanki geometryczne i obrazkowe, puzzle Przykładowe zabawy dla dzieci z zaburzeniami lateralizacji Zabawa 1. Dziecko stoi przed terapeutą. Polecenie: Podskakujemy w miejscu przez kilka minut. Stop. Zatrzymujemy się. Kładziemy obie dłonie na klatce piersiowej. 4 / 7
Przesuwamy dłonie w kierunku bijącego serca. Czujemy bicie serca, wsłuchujemy się w jego rytm" Informacja: Serce mamy po lewej stronie. Abyś zapamiętał, założę Ci frotkę na tę rękę, która jest bliżej serca. Podnieś tę rękę do góry to jest lewa ręka. Polecenie: Załóż drugą frotkę na kostkę lewej nogi. Informacja: Frotka jest na lewej nodze. Polecenie: Podnieś do góry rękę na której nie ma frotki. To jest prawa ręka. Złap się prawą ręką za prawą kostkę.itp. Zabawa 2. Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem? Tak jest jeden tupnięcie prawą nogą ak jest dwa tupnięcie lewą nogą T Tak jest trzy przyklęk na prawe kolano Tak jest cztery przyklęk na lewe kolano Tak jest pięć podparcie prawym łokciem 5 / 7
Tak jest sześć podparcie lewym łokciem A tak siedem podparcie się czołem. Inne zabawy - Naprzemienne dotykanie prawą ręką lewe kolano; lewą ręką prawe ucho itp. chwytanie woreczka z ryżem raz prawą ręką a raz lewą; kopanie piłki do bramki raz prawą nogą a raz lewą itp. - Kreślenie kół różnej wielkości w powietrzu ręką lewą, prawą, obiema, ze zwróceniem uwagi na kierunek kreślenia i płynność ruchów (zabawa przy muzyce). - Leniwe ósemki raz prawą ręką, raz lewą, obiema (zabawa przy muzyce) (ćwiczenia zapożyczone z technik P. Dennisona) i inne. Płyty CD M.Bogdanowicz W co się bawić wraz z książką Klaus W.Vopel, Od stóp do głów Gry i zabawy ruchowe dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat część 1,2,3,4,5. Przykładowe zeszyty ćwiczeń dla dzieci usprawniajace grafomotorykę 1. Bogdanowicz M., Przygotowanie do nauki pisania. Ćwiczenia grafomotoryczne według Hany Tymichowej, Harmonia, Gdańsk 2003. 2. Bogdanowicz M., Rożyńska M., LEWa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla dzieci leworęcznych. Część 1-3., Harmonia, Gdańsk 2003. 3. Bogdanowicz M., Rożyńska M., Zeszyt ćwiczeń dla dziecka leworęcznego z ukośnie ułożoną liniaturą., Harmonia, Gdańsk 2003. 4. Brejnak W., Ćwiczenia wprowadzające do nauki pisania. cz. 1, cz. 2, Seventh Sea, Warszawa 2005. 5. Brejnak W., Ćwiczenia graficzne usprawniające technikę pisania. Seventh Sea, Warszawa 2005. 6. Gaweł E., Ćwiczenia grafomotoryczne. Część I klasa 0 1., Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2004. 7. Gaweł E., Ćwiczenia grafomotoryczne. Część II klasa 2 3., Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2004. 6 / 7
8. Hływa R.A., 311 szlaczków i zygzaczków. Ćwiczenia grafomotoryczne usprawniające rękę piszącą. Harmonia, Gdańsk 2005. 9. Hływa R.A., Owoce, warzywa i szlaczki. Ćwiczenia grafomotoryczne usprawniające rękę piszącą. Harmonia, Gdańsk 2005. 10. Hływa R.A., Zwierzaczki i szlaczki. Ćwiczenia grafomotoryczne usprawniające rękę piszącą. Harmonia, Gdańsk 2005. 11. Sobolewska R., Od pętelki do literki. Ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania., Seventh Sea, Warszawa 2004. Bibliografia 1. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1985. 2. Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci, WSiP, Warszawa 1989. 3. Bogdanowicz M., Przygotowanie do nauki pisania. Ćwiczenia grafomotoryczne według Hany Tymichowej, Harmonia, Gdańsk 2003. 4. Gruszczyk- Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się, WSiP, Warszawa 2000. 5. Gruszczyk- Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego czterolatków i pięciolatków, WSiP, Warszawa 2004. 6. Waszkiewicz E., Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno- kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych, 7. Jastrząb J., Usprawnianie funkcji percepcyjno- motorycznych dzieci dyslektycznych, Jastrząb J., Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, CMPPP, Warszawa 2002. Opracowała Anna Łoś - pedagog 7 / 7