Spis treści Wykaz skrótów...................................................... 8 Przedmowa.......................................................... 9 CZĘŚĆ I Wzajemne relacje między konstytucją państwa członkowskiego a prawem UE wybrane problemy 1. Rola krajowych konstytucji w kształtowaniu unijnych zasad ogólnych zarys problematyki w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Dawid Miąsik)................................... 13 1. Wprowadzenie................................................ 13 2. Konstytucja krajowa jako źródło unijnych zasad ogólnych........... 15 3. Kształtowanie się unijnych zasad ogólnych........................ 17 4. Zasady ogólne prawa unijnego inspirowane wspólnymi tradycjami konstytucyjnymi a autonomia prawa unijnego...................... 23 5. Aktualne znaczenie konstytucji krajowych dla zasad ogólnych prawa unijnego............................................... 24 6. Podsumowanie................................................ 26 2. Artykuł 53 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej po wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 26 lutego 2013 r. w sprawie Stefano Melloni przeciwko Ministerio Fiscal, sygn. C-399/11 (Jędrzej Maśnicki)................................................ 28 1. Wprowadzenie................................................ 28 2. Postępowanie krajowe i pytania prejudycjalne..................... 29 3. Odpowiedź Trybunału.......................................... 31 4. Fragmentacja europejskiej przestrzeni prawnej.................... 32 5. Bezwzględna skuteczność prawa UE............................. 34 6. Znaczenie wspólnych tradycji konstytucyjnych..................... 35 7. Interpretacja art. 53 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej.... 36 8. Miejsce praw podstawowych w europejskiej przestrzeni prawnej...... 39 9. Uwagi podsumowujące......................................... 40
6 Spis treści 3. Rola przepisów państw członkowskich przy określaniu zakresu podmiotowego obywatelstwa Unii Europejskiej uwagi na tle wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 2 marca 2010 r. w sprawie Janko Rottmann przeciwko Freistaat Bayern, sygn. C-135/08 (Dominika Ewa Harasimiuk)....................................... 42 1. Wprowadzenie................................................ 42 2. Specyfika zakresu podmiotowego obywatelstwa UE................ 43 3. Kompetencja państwa członkowskiego do określania zakresu podmiotowego obywatelstwa UE................................ 45 4. Granice swobody państw członkowskich przy określaniu zakresu podmiotowego obywatelstwa UE sprawa Rottmann............... 47 5. Wnioski...................................................... 52 CZĘŚĆ II Pierwszeństwo prawa UE a nadrzędność konstytucji państwa członkowskiego 4. Dopuszczalność kontroli konstytucyjności prawa pierwotnego i pochodnego Unii Europejskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (Mariusz Godlewski).............................................. 57 1. Wprowadzenie................................................ 57 2. Kontrola konstytucyjności prawa Unii Europejskiej w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości.................. 60 4. Dopuszczalność kontroli prawa pierwotnego przez Trybunał Konstytucyjny................................... 63 5. Dopuszczalność kontroli prawa pochodnego Unii Europejskiej przez Trybunał Konstytucyjny................... 65 6. Podsumowanie................................................ 70 5. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego w zakresie orzekania w sprawie konstytucyjności prawa Unii Europejskiej (Marcin Olszówka, Andrzej Zinkiewicz).............................. 72 1. Wprowadzenie................................................ 72 2. Kognicja Trybunału Konstytucyjnego............................ 73 3. Wnioski...................................................... 81 6. Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej we Francji (Aleksander Krzeszowiak)......................................... 83 1. Zasada pierwszeństwa zagadnienia wstępne...................... 83 2. Miejsce prawa międzynarodowego w hierarchii aktów prawnych Republiki Francuskiej art. 55 Konstytucji z 4 października 1958 r..... 84 3. Respektowanie zasady pierwszeństwa wobec wtórnego prawa UE decyzja Rady Konstytucyjnej 77-90 DC......................... 86
Spis treści 7 4. Doktryna Matter a pierwszeństwo norm unijnych nad normami ustawowymi.................................................. 88 5. Stanowisko Sądu Kasacyjnego odnośnie do zasady pierwszeństwa.... 89 6. Stanowisko sądów administracyjnych odnośnie do zasady pierwszeństwa................................................ 90 7. Zakończenie.................................................. 93 CZĘŚĆ III Mechanizmy regulowania strefy euro między prawem UE, prawem międzynarodowym a konstytucjami państw członkowskich 7. Analiza prawna Traktatu o Stabilności, Koordynacji i Zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej ocena możliwych korzyści i zagrożeń dla polskiego systemu konstytucyjnego (Małgorzata Eysymontt)........................................... 97 1. Wprowadzenie................................................ 97 2. Status traktatu na tle istniejących regulacji prawnych............... 98 3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy traktatu...................... 104 4. Powiązania traktatu z prawem Unii Europejskiej................... 108 5. Główne postanowienia paktu fiskalnego analiza Tytułu III, IV i V... 112 6. Wybór właściwego trybu ratyfikacji paktu fiskalnego analiza prawno-polityczna..................................... 115 7. Pakt fiskalny zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego............. 125 8. Opinia społeczna na temat paktu fiskalnego....................... 130 9. Wnioski końcowe............................................. 131 Zakończenie......................................................... 133 Noty o autorach..................................................... 136 Bibliografia......................................................... 138
Przedmowa Z inicjatywy studentów Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego zrzeszonych w Kole Naukowym Prawa Konstytucyjnego oraz Kole Naukowym Prawa Unii Europejskiej EuroLex została na Uczelni Łazarskiego zorganizowana 23 maja 2013 r. konferencja naukowa pt. Rola konstytucji w prawie Unii Europejskiej. Spotkała się ona ze sporym zainteresowaniem ze strony studentów, jak i przedstawicieli różnych ośrodków akademickich. Jednym z powodów tak szerokiego odzewu, jak należy przypuszczać, była wieloznaczność rozumienia terminu konstytucja. Percepcja tytułu konferencji mogła bowiem obejmować zarówno ustawy zasadnicze państw członkowskich, jak również traktaty założycielskie UE (WE), a nawet Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy. Liczne audytorium konferencji wydaje się także potwierdzać aktualność debaty nad przyszłością Europy, chyba jeszcze dobitniej widoczną po ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego (22 25 maja 2014 r.), które pokazały, że dalszej intensyfikacji uległ stopień pluralizacji stanowisk i polaryzacji poglądów, co do tempa, kierunku oraz sensu integracji (przynajmniej w wersji aktualnie realizowanej). Wygłoszone tego dnia referaty, ich różnorodna tematyka, przebieg dyskusji oraz refleksje nad nadal aktualną problematyką wzajemnych relacji prawa krajowego zwłaszcza konstytucji państw członkowskich i prawa Unii Europejskiej stały się inspiracją do napisania niniejszej monografii, która znacznie wykracza poza zakres prezentowanych na konferencji referatów. Redakcji podjął się trzyosobowy zespół, w skład którego weszli opiekunowie obu kół naukowych, reprezentujący prawo konstytucyjne (M. Olszówka) oraz unijne (D. Harasimiuk), a także student Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego na kierunku prawo (A. Zinkiewicz). Książka składa się z trzech części. W pierwszej, przedmiotem analizy są zagadnienia odnoszące się do zależności oraz wzajemnych wpływów porządków unijnego i krajowego (konstytucyjnego). Począwszy od ukazania, że korzenie zasad europejskich tkwią tak naprawdę w prawie konstytucyjnym państw członkowskich, poprzez sygnalizowanie konkurencji standardów ochrony praw podstawowych człowieka, po bardziej szczegółowe rozważania o granicach swobody określania zakresu podmiotowego obywatelstwa UE przez państwo członkowskie. W drugiej części poruszone zostają zagadnienia związane z wciąż
10 Przedmowa aktualną problematyką kolizji zasady pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym z zasadą nadrzędności ustawy zasadniczej państwa członkowskiego, przede wszystkim z punktu widzenia wybranych sądów konstytucyjnych. Trzecia natomiast, traktuje o charakterze normatywnym Traktatu o Stabilności, Koordynacji i Zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej, czyli umowy międzynarodowej, która z jednej strony pozostaje poza ramami prawnymi Unii Europejskiej, a z drugiej bezpośrednio oddziałuje na proces integracji europejskiej, jak i porządek konstytucyjny państw-sygnatariuszy. Redaktorzy