Spis treści. Wstęp... 21

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp I. Historia procesu integracji europejskiej (Mariusz Muszyński) Systematyka procesu integracji Początki procesu integracji ( ) Okres funkcjonowania Wspólnot Europejskich ( ) Okres samodzielnego funkcjonowania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ( ) Okres funkcjonowania trzech Wspólnot Europejskich ( ) Okres podwójnej tożsamości koegzystencja Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej ( ) Traktat z Maastricht (1992) Traktat z Amsterdamu (1997) Traktat z Nicei (2001) Proces postnicejski Traktatowa federalizacja Unii Europejskiej (2005 obecnie) Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (2005) Czas pokonstytucyjnej refleksji ( ) Traktat z Lizbony (2007) II. Historia integracji Polski z Unią Europejską (Mariusz Muszyński) Przygotowania do akcesji Prace nad Traktatem akcesyjnym Budowa Traktatu akcesyjnego Zagadnienia ogólne Traktat o przystąpieniu do UE Akt dotyczący warunków przystąpienia oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę UE Akt końcowy Podpisanie Traktatu akcesyjnego Ratyfikacja Traktatu akcesyjnego przez Polskę Konstytucyjne przepisy dotyczące Unii Europejskiej III. Istota prawna Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński) Charakter prawny byłych Wspólnot Europejskich Charakter prawny UE w okresie współistnienia ze Wspólnotami Europejskimi ( )... 57

2 6 Spis treści 3. Charakter prawny UE po traktacie z Lizbony (2007) Podmiotowość UE i unijne kompetencje Zasada przyznania Zasada pomocniczości Zasada proporcjonalności Wzmocniona współpraca Unia Europejska jako reżim zamknięty prawa międzynarodowego Cechy systemu prawa UE Zasada pierwszeństwa Zasada skutku bezpośredniego Przystąpienie do Unii Europejskiej: kryteria i podstawa prawna Zmiany podstaw traktatowych UE Zakończenie członkostwa w UE: formy i procedury Wystąpienie z UE Wykluczenie z UE i wygaśnięcie traktatów Zawieszenie obowiązywania traktatów Kształt funkcjonalny UE Symbolika Unii Europejskiej Uprawnienia w sferze stosunków zewnętrznych Prawo do zawierania traktatów Prawo legacji Prawo do stosowania siły Zdolność UE do ponoszenia odpowiedzialności IV. Aksjologia Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński) Kształtowanie się standardów aksjologicznych Tożsamość europejska Treść i traktatowe umocowanie tożsamości europejskiej Kryteria tożsamości europejskiej Wolność i demokracja Poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności Karta Praw Podstawowych Praworządność (państwo prawne) Poszanowanie godności ludzkiej oraz równość Charakter społeczeństwa Instrumenty ochrony tożsamości europejskiej Metoda prewencyjna poszanowanie europejskich wartości przez kandydata do członkostwa Metoda represyjna ochrona przez pozbawienie niektórych praw traktatowych Metoda negatywna zakaz dyskryminacji ze względu na narodowość Tożsamość europejska i jej stosunek do tożsamości narodowej

3 Spis treści 7 V. Obywatelstwo Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński) Obywatelstwo Unii Cechy i warunki obywatelstwa Unii Treść obywatelstwa Unii Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich Prawo do głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego w państwie miejsca zamieszkania Wybory lokalne Wybory do Parlamentu Europejskiego Perspektywy zmian wyborczych Prawa wyborcze obywateli UE a Konstytucja RP Prawo do unijnej opieki dyplomatycznej i konsularnej Prawo petycji i występowania do organów UE Prawo kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego Prawo odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich Prawo zwracania się do instytucji UE Klauzula ewolucyjna praw obywateli UE VI. System instytucjonalny Unii Europejskiej (Dominika E. Harasimiuk) Zasady systemu instytucjonalnego UE Uwagi ogólne Zasada jednolitych ram instytucjonalnych Zasada równowagi instytucjonalnej i zasada autonomii instytucjonalnej Zasada lojalnej współpracy Rada Europejska Geneza Podstawy prawne Skład Rady Europejskiej Przewodniczący Rady Europejskiej Zasady funkcjonowania Kompetencje Rada Unii Europejskiej (Rada) Geneza Podstawy prawne Skład Prezydencja Zasady funkcjonowania i podejmowania decyzji Zasady funkcjonowania Tryb podejmowania decyzji

4 8 Spis treści Uwagi ogólne Większość kwalifikowana Zwykła większość Jednomyślność Kompetencje Uwagi ogólne Kompetencje prawodawcze Kompetencje budżetowe Kompetencje w zakresie określania i koordynacji polityk UE Kompetencje kreacyjne Kompetencje kontrolne Parlament Europejski Geneza Podstawy prawne Skład Organizacja wewnętrzna i zasady funkcjonowania Kompetencje Uwagi ogólne Kompetencje prawodawcze Kompetencje budżetowe Kompetencje kontrolne Kompetencje kreacyjne Kompetencje polityczne Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Komisja Europejska Geneza Podstawy prawne Skład i tryb powoływania KE Przyczyny zakończenia kadencji Komisji Europejskiej i pojedynczych komisarzy Organizacja wewnętrzna i zasady funkcjonowania Kompetencje Uwagi ogólne Kompetencje kontrolne Kompetencje dotyczące stanowienia prawa UE Kompetencje wykonawcze Kompetencje zewnętrzne Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Uwagi ogólne Trybunał Sprawiedliwości Geneza Podstawy prawne Skład i tryb powoływania członków Organizacja wewnętrzna i administracja Tryb działania i kompetencje

5 Spis treści Sąd Geneza Podstawy prawne Skład i tryb powoływania członków Organizacja wewnętrzna i administracja Tryb działania i kompetencje Sądy wyspecjalizowane Sąd do Spraw Służby Publicznej UE Geneza Podstawy prawne Skład i tryb powoływania członków Organizacja wewnętrzna Kompetencje Trybunał Obrachunkowy Geneza Podstawy prawne Skład sposób powoływania i odwoływania Organizacja wewnętrzna Kompetencje Europejski Bank Centralny Geneza Podstawy prawne Skład i organizacja wewnętrzna Kompetencje Organy doradcze Komitet Ekonomiczno-Społeczny Geneza i podstawy prawne Skład Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Kompetencje Komitet Regionów Geneza i podstawy prawne Skład Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Kompetencje Europejski Bank Inwestycyjny Geneza i podstawy prawne Organizacja wewnętrzna Kompetencje Agencje Uwagi ogólne Agencje i organy regulacyjne Agencje zajmujące się poszczególnymi obszarami polityki UE Agencje do spraw wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Agencje do spraw przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

6 10 Spis treści Agencje wykonawcze Instytucje Unii Europejskiej po przystąpieniu Chorwacji VII. Źródła prawa Unii Europejskiej (Dominika E. Harasimiuk) Uwagi ogólne Prawo pierwotne Prawo pochodne Uwagi ogólne Kategorie prawa pochodnego Akty ustawodawcze Akty nieustawodawcze Charakterystyka aktów prawa pochodnego Rozporządzenia Dyrektywy Decyzje Akty niewiążące Umowy międzynarodowe jako źródło prawa unijnego Zasady ogólne dotyczące źródeł prawa unijnego Uwagi ogólne Zasada pierwszeństwa prawa unijnego Zasada bezpośredniej skuteczności Uwagi ogólne Bezpośrednia skuteczność traktatów Bezpośrednia skuteczność rozporządzeń i decyzji Bezpośrednia skuteczność dyrektyw Bezpośrednia skuteczność umów międzynarodowych Stanowienie pochodnego prawa UE Uwagi ogólne Inicjatywa ustawodawcza Rola parlamentów narodowych w procesie stanowienia prawa pochodnego Rodzaje procedur stanowienia prawa Zwykła procedura ustawodawcza Specjalna procedura ustawodawcza Stanowienie prawa samodzielnie przez Radę Stanowienie prawa samodzielnie przez Komisję Wybór rodzaju aktu, uzasadnienie oraz publikacja aktu Wykładnia prawa UE VIII. System ochrony prawnej w Unii Europejskiej (Dominika E. Harasimiuk) Postępowanie przed organami sądowymi Uwagi ogólne Reprezentacja stron

7 Spis treści Właściwość sądu Przebieg postępowania Procedury szczególne Charakter prawny wyroków Postępowania przeciwko państwom członkowskim o naruszenie zobowiązań traktatowych Uwagi ogólne Przedmiot postępowania Procedura przewidziana w art. 258 TFUE Postępowanie przed Komisją Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości Procedura przewidziana w art. 259 TFUE Procedura przewidziana w art. 260 TFUE Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE art. 263 TFUE Uwagi ogólne Akty podlegające zaskarżeniu Legitymacja bierna Legitymacja czynna Podstawy stwierdzenia nieważności Termin na wniesienie skargi Skutki i charakter wyroku stwierdzającego nieważność aktu prawa UE Zarzut bezprawności art. 277 TFUE Skarga na bezczynność instytucji i organów UE art. 265 TFUE Uwagi ogólne Legitymacja bierna Legitymacja czynna Pojęcie bezprawnej bezczynności Wezwanie do działania jako warunek dopuszczalności skargi Skutki i charakter wyroku stwierdzającego bezczynność Skarga odszkodowawcza przeciwko UE art. 268 TFUE w zw. z art. 340 TFUE Uwagi ogólne Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej UE Postępowanie w trybie prejudycjalnym art. 267 TFUE Uwagi ogólne Przedmiot postępowania Pojęcie sądu krajowego Zakres uznania sądu krajowego przy wszczynaniu postępowania w trybie prejudycjalnym Obowiązek sądu krajowego przy wszczynaniu postępowania w trybie prejudycjalnym Odesłanie prejudycjalne jego forma, treść i cel Skutki wyroku prejudycjalnego

8 12 Spis treści IX. Rynek wewnętrzny i swobody unijne (Dominika E. Harasimiuk, Małgorzata Kozak) Pojęcie rynku wewnętrznego Swoboda przepływu towarów Pojęcie towaru Unia celna Zakaz dyskryminujących i protekcjonistycznych podatków wewnętrznych Nakaz reorganizacji monopoli państwowych o charakterze handlowym Zakaz ograniczeń ilościowych i środków równoważnych Uwagi ogólne Formuła Dassonville Formuła Cassis de Dijon Formuła Keck Najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dotyczące art. 34 TFUE Wyjątki od zakazu przewidzianego w art. 34 TFUE Swoboda przepływu pracowników Uwagi ogólne Zakres podmiotowy pojęcie pracownika Zakres przedmiotowy uprawnienia pracownika Wyłączenie i ograniczenia swobody przepływu pracowników Ograniczenia swobody przepływu pracowników Wyłączenie swobody przepływu pracowników Swoboda przedsiębiorczości Uwagi ogólne Zakres podmiotowy osoby fizyczne i osoby prawne Wprowadzenie Prawo pochodne dotyczące spółek Zakres przedmiotowy Uprawnienia wynikające ze swobody Wspólnotowy element transgraniczny Zasada traktowania narodowego Wyłączenia i ograniczenia swobody Ograniczenia traktatowe Udział w wykonywaniu prerogatyw władzy publicznej (art. 51 TFUE) Ograniczenie ze względu na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne lub zdrowie publiczne Ograniczenie ze względu na interes publiczny Uzasadnienie ze względu na bezpieczeństwo w ruchu drogowym Uzasadnienie ze względu na ochronę konsumentów Obejście prawa

9 Spis treści Swoboda świadczenia usług Pojęcie usługi Relacja swobody świadczenia usług z pozostałymi usługami Przesłanki stosowania swobody świadczenia usług Zakres podmiotowy Zakres przedmiotowy Uznawanie kwalifikacji Dyrektywa usługowa Wyłączenia i ograniczenia swobody Wyłączenia traktatowe Wyłączenia traktatowe w odniesieniu do świadczenia usług Wykonywanie władzy publicznej Wyłączenia ze względu na ochronę interesu publicznego Swoboda przepływu kapitału i płatności Zakres swobody Definicja kapitału Ograniczenia swobody X. Polityki Unii Europejskiej (Mariusz Muszyński, Dominika E. Harasimiuk, Małgorzata Kozak) Zagadnienia wprowadzające do tematu polityk UE Wspólna Polityka Rolna i Rybołówstwa Wprowadzenie Zakres przedmiotowy: rolnictwo Zakres przedmiotowy: rybołówstwo Reformy Wspólnej Polityki Rolnej i Rybołówstwa Cele Wspólnej Polityki Rolnej i Rybołówstwa Instrumenty Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych Wspólna Polityka Rolna i Rybołówstwa a państwa członkowskie Związek między Wspólną Polityką Rolną i Rybołówstwa a polityką spójności Wspólna Polityka Transportowa Wprowadzenie Podział kompetencji między UE a państwa członkowskie Zakres przedmiotowy Zagadnienia ogólne Transport drogowy Transport kolejowy Transport śródlądowy (żegluga śródlądowa) Transport lotniczy Transport morski Polityka energetyczna Wprowadzenie Cele polityki energetycznej

10 14 Spis treści 4.3. Polityka energetyczna i rynek wewnętrzny Procedura działania Gaz ziemny Energia elektryczna Energia jądrowa Energia ze źródeł odnawialnych Polityka w dziedzinie środowiska Wprowadzenie Pojęcie środowiska Cele polityki UE w dziedzinie środowiska Kompetencje UE w zakresie środowiska Zasady polityki UE w dziedzinie środowiska Prawo do informacji o środowisku Procedury podejmowania decyzji Aspekt międzynarodowy działań UE w odniesieniu do środowiska Szósty program działania Program LIFE Podstawowe akty prawa wtórnego UE Polityka społeczna Wprowadzenie Podział kompetencji między państwa członkowskie i UE Cele traktatowej polityki społecznej Instrumenty działania Unii Obszary i metody działania UE Procedury działania UE w obszarze polityki społecznej i wspierająca rola Komisji Dialog społeczny Równość płci w zakresie prawa pracy Podstawowe akty prawa pochodnego Polityka regionalna UE Podstawy prawne polityki regionalnej Geneza polityki regionalnej Podstawowe instrumenty polityki regionalnej Zasady polityki regionalnej Cele polityki regionalnej w okresie Polityka w obszarze edukacji, kształcenia zawodowego młodzieży i sportu Struktura traktatowa i pojęcia Polityka UE w zakresie edukacji, młodzieży i sportu Cele polityki Formy i zakres kompetencji UE Współpraca międzynarodowa Polityka UE w zakresie kształcenia zawodowego Procedury działania Polityka UE w obszarze kultury

11 Spis treści Pojęcie kultury oraz obowiązki Unii i granice jej działań Obszary aktywności unijnej i stosunek UE do kultury narodowej Prawne formy działania UE Zewnętrzne aspekty polityki w obszarze kultury Zastrzeżenie dotyczące kultury w innych przepisach Traktatowe nakazy zaniechania działania przez UE Wyjątek od zakazu ograniczeń Wyjątki od zakazu pomocy publicznej Polityka ochrony konsumentów Wprowadzenie Pojęcie konsumenta i ochrony konsumenta Zakres ochrony konsumentów Konsumenci jako podmioty jednolitego rynku Podstawowe akty prawa pochodnego Zdrowie publiczne Wprowadzenie Pojęcie zdrowia Podział kompetencji między państwa a UE Środki działania w zakresie unijnej polityki zdrowia publicznego Podstawowe akty prawa pochodnego Sieci transeuropejskie Rodzaje sieci i cel ich ustanowienia Cele włączenia UE w ustanawianie i rozwój sieci Charakter sieci transeuropejskich Rodzaje działań Unii w zakresie sieci transeuropejskich Harmonizacja norm technicznych Współpraca z państwami trzecimi Podstawowe akty prawa pochodnego Przemysł Wprowadzenie Cele polityki w zakresie przemysłu Granice działań unijnych Charakter działań Unii i działań państw członkowskich Podstawowe akty prawa pochodnego Badania i rozwój technologiczny oraz przestrzeń kosmiczna Badania i rozwój technologiczny w perspektywie historycznej Cele polityki badawczej i działania prowadzone dla ich osiągnięcia Program ramowy, programy dodatkowe, uzupełniające i przestrzeń kosmiczna Turystyka Podstawy traktatowe i rys historyczny Definicja turystyki Kompetencje i środki działania Ochrona ludności Podstawa traktatowa i rys historyczny

12 16 Spis treści Cele polityki Zakres działania Unii, kompetencje i procedura Klauzule uzupełniające: klauzula solidarności i dopuszczalna pomoc publiczna Prawo pochodne Współpraca administracji Podstawa traktatowa i rys historyczny Zakres unijnych kompetencji, środki przypisane UE i procedury Unijna polityka atomowa XI. Wspólne reguły konkurencji (Małgorzata Kozak) Wprowadzenie Reguły mające zastosowanie do przedsiębiorstw Zakazane porozumienia Strona podmiotowa zakazu Strona przedmiotowa zakazu Wpływ na handel między państwami członkowskimi Naruszenie konkurencji Zakres przestrzenny Skutek naruszenia zakazu Względny charakter zakazu Wyłączenia indywidualne Wyłączenia grupowe Ciężar dowodu Nadużycie pozycji dominującej Podmiotowy zakres zakazu Rynek właściwy Pozycja dominująca Przedmiotowy zakres zakazu Nadużywanie Przykłady nadużywania Doktryna essential facilities (urządzeń kluczowych) Kontrola koncentracji Rozporządzenie 139/ Stosowanie art. 101 TFUE i art. 102 TFUE Reguły mające zastosowanie do państw członkowskich Przedsiębiorstwa publiczne Monopole państwowe o charakterze handlowym Pomoc przyznawana przez państwa Wprowadzenie Zakazana pomoc państwowa Pomoc zgodna ze wspólnym rynkiem Pomoc, która może zostać uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem Stosowanie przepisów o pomocy publicznej

13 Spis treści 17 XII. Harmonizacja prawa państw członkowskich (Mariusz Muszyński) Harmonizacja: treść, rodzaje i granice Instrumenty harmonizacji Metody harmonizacji prawa państw członkowskich Traktatowe rozwiązania harmonizacyjne Historia procesu harmonizacji Zbliżanie ustawodawstw traktatowe regulacje wspólne Zagadnienia ogólne Harmonizacja w zakresie prawa krajowego dotyczącego ustanawiania i funkcjonowania rynku wewnętrznego Harmonizacja w zakresie prawa krajowego bezpośrednio wpływającego na ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego Zbliżanie ustawodawstw traktatowe rozwiązania szczegółowe Harmonizacja ustawodawstw w zakresie podatków pośrednich Obszary harmonizacji w formule koordynacji prawa Inne formuły harmonizacji Harmonizacja regulacji z zakresu tytułów prawnych Obszary wyłączone z procesu harmonizacji oraz art. 352 TFUE XIII. Unia Gospodarczo-Walutowa (Mariusz Muszyński) Wprowadzenie Polityka gospodarcza UE Konstrukcja traktatowa Zakazane działania Nakaz unikania nadmiernego deficytu Klauzula solidarności Szczególne cechy polityki gospodarczej po nowelizacji lizbońskiej Polityka gospodarcza państw strefy euro Wspólna waluta UE Historia, istota i fundamenty traktatowe unii walutowej Realizacja postanowień traktatowych o unii walutowej Status prawny państw UE nie uczestniczących w unii walutowej Państwa objęte derogacją Państwa przystępujące do UE Szczególny status Danii i Wielkiej Brytanii Euro jako waluta państw spoza unii walutowej Euro jako waluta państw trzecich (spoza UE) Euro jako waluta państw derogowanych Warunki i procedura zniesienia derogacji Kryteria konwergencji gospodarczej Przystąpienie państw objętych derogacją do unii walutowej Jednolita polityka pieniężna i zarządzanie rezerwami walutowymi państw unii walutowej

14 18 Spis treści 3.7. Możliwość wystąpienia z unii walutowej Pakt stabilności i wzrostu Pakt fiskalny Pakt Euro Plus Zasady wspierania państw członkowskich w sytuacjach zagrożenia niewypłacalnością Wsparcie dla państw strefy euro Wsparcie dla państw derogowanych Koncepcja europejskiego rządu gospodarczego XIV. Przestrzeń bezpieczeństwa, wolności i sprawiedliwości (Mariusz Muszyński) Historia współpracy państw Rozwiązania polizbońskie Zakres konstrukcji traktatowej Kształt konstrukcji traktatowej Polityka dotycząca kontroli granicznej Polityka dotycząca azylu Polityka dotycząca migracji Zasada solidarności Współpraca sądowa w sprawach cywilnych Współpraca sądowa w sprawach karnych Współpraca policyjna Bezpieczeństwo a ochrona danych osobowych XV. Stosunki zewnętrzne UE (Mariusz Muszyński) Stosunki zewnętrzne UE: pojęcie i perspektywa historyczna Obszary materialne zaliczane do stosunków zewnętrznych Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej Początki współpracy politycznej Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa po traktacie z Lizbony Założenia konstrukcyjne Wysoki Przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Pozycja państw członkowskich Instrumenty i procedura działania UE w ramach WPZiB Europejska Służba Działań Zewnętrznych Zasady finansowania WPZiB Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony Wspólna Polityka Handlowa Wprowadzenie

15 Spis treści Wspólna Polityka Handlowa jako część kompetencji zewnętrznych UE Pojęcie Wspólnej Polityki Handlowej Rola prawa celnego Instrumenty i procedury działania UE w ramach Wspólnej Polityki Handlowej Umowy międzynarodowe we Wspólnej Polityce Handlowej Zasadnicze akty prawa pochodnego Współpraca z państwami trzecimi i pomoc humanitarna Stowarzyszenia z państwami trzecimi Kursy wymiany walut Współpraca UE z organizacjami międzynarodowymi Kraje i terytoria zamorskie Zewnętrzne elementy niektórych polityk wewnątrzunijnych Europejska Polityka Sąsiedztwa Zagadnienie kompetencji unijnych w zakresie stosunków zewnętrznych Podstawowa bibliografia

16 Autorzy: Mariusz Muszyński Dominika E. Harasimiuk VI, VII, VIII, IX, X.7 Małgorzata Kozak I, II, III, IV, V, X.1 2, X.6, X.8 9, X.11 18, XII, XIII, XIV, XV IX, X.3, X.4, X.5, X.7, X.10, XI

17 Wstęp Proces integracji europejskiej jest zjawiskiem polityczno-społecznym, które od wielu lat w dominuje w życiu Polski i Polaków. Ta sytuacja przekłada się również na sferę dydaktyki akademickiej w zakresie prawa i administracji. Już w połowie lat 90. XX w., a więc jeszcze długo przed uzyskaniem przez Polskę statusu państwa członkowskiego Unii Europejskiej, pojawiły się pierwsze publikacje przybliżające system instytucjonalny czy w mniejszym stopniu rozwiązania z zakresu unijnego (wówczas wspólnotowego) prawa materialnego. Dziś taka pozycja, omawiająca różne zagadnienia z zakresu prawa unijnego, powinna znajdować się w dorobku liczących się ośrodków naukowych i dydaktycznych, specjalizujących się w badaniach lub nauczaniu problematyki unijnej. Kierując się tą myślą, postanowiłem oddać do rąk Czytelników niniejszą książkę pt. Unia Europejska. Instytucje, polityki, prawo. Na moją decyzję wpłynęło wiele przesłanek, z których znaczącą rolę odegrały trzy: chęć autorskiego omówienia tematyki prawa UE i podzielenia się z odbiorcą chociaż częścią wiedzy, jaką uzyskałem przez około dwadzieścia lat praktycznego kontaktu z tą dziedziną wiedzy, w tym w trakcie blisko dziesięcioletniego wykładania tej problematyki na poziomie uniwersyteckim; potrzeba dydaktyczna, wynikająca z faktu, że na uczelniach, na których prowadzę wykłady z prawa UE, nie ma przygotowanej przez własne kadry publikacji, uwzględniającej własne stanowiska, oceny i opinie; nieodparte poczucie konieczności innego, świeżego spojrzenia, odmiennego od ujęć polskich specjalistów, często pozbawionych naukowego obiektywizmu zastąpionego politycznym entuzjazmem. Ta ostatnia przesłanka przejawia się w dwóch kontekstach. Po pierwsze, w treści wielu przemyśleń, które znaleźć można przede wszystkim w omówieniach aspektu systemowego prawa UE. Czytelnik odnajdzie tam indywidualne spojrzenie, odrębne oceny, wątpliwości, pytania i próby odpowiedzi na nie, wynikające z coraz bardziej skomplikowanego statusu prawnego Unii Europejskiej, przejawiającego się także w widocznych dziś problemach strukturalnych, politycznych i ekonomicznych. Takie założenie redakcyjne ma nie tylko skutkować włączeniem w zakres podstawowej wiedzy o prawie UE, jaką nabywają studenci, nowych aspektów wiedzy, ale również pobudzić ich do szerszej refleksji na temat integracji europejskiej. Jest ono też próbą odejścia od niedomówień, ukrywania pewnych kontekstów normatywnych, czy wręcz nieodpowiedzialnego maskowania specyfiki UE, jakie ciągle zdarzają się niektórym autorom. Unia Europejska jest naszą rzeczywistością i pewnie przyszłością, bo takie są realia międzynarodowe. Jednak Czytelnicy, ucząc się o niej, powinni znać zarówno faktyczny stan roz-

18 22 Wstęp wiązań prawnych, jak i ich kontekst oraz skutki, w tym wpływ na status i pozycję państw członkowskich. W publikacji znacząco zredukowano zbędne elementy teoretyzujące. Jest ona pisana, szczególnie w części odnoszącej się do prawa materialnego, techniką opartą na bezpośredniej analizie norm traktatowych. Pozwala to na uniknięcie nadmiernych rozważań i doktrynalnych dywagacji. Zostało to zastąpione odwołaniem się do elementów praktycznych, często tkwiących swymi korzeniami w orzecznictwie. Monografię przygotowano na podstawie najnowszych publikacji zagranicznych, w szczególności niemieckich. Znacząca bazę materiałową i porównawczą poszczególnych rozdziałów stanowią także komentarze do traktatów unijnych. Rozważania nad systemem instytucjonalnym i prawem materialnym poprzedzają dwa rozdziały dotyczące historii procesu integracji oraz dochodzenia Polski do członkostwa w UE. To, oczywiście, dość typowa formuła pisania publikacji o Unii. Przychylam się jednak do oceny tych osób, które twierdzą, że problemu UE nie można w pełny sposób przedstawić bez ukazania kontekstu jego historycznego rozwoju. W rozdziale tym jest jednak zawarta historia prawa, która została możliwie mocno odarta z elementu politycznego i stała się szczegółową analizą zmian normatywnych, dokonywanych w kolejnych nowelach traktatowych. Drugi rozdział stanowi krótki rys konstrukcji prawnej problemu integracji Polski z UE (analiza tzw. traktatu akcesyjnego i przygotowanych w 2011 roku zmian w Konstytucji RP). Dopiero po takim wprowadzeniu Czytelnik może zapoznać się z rozdziałami opisującymi główne aspekty prawne procesu integracji. Stan prawny traktatów integracyjnych, omówiony w niniejszej publikacji, to oczywiście stan po wejściu w życie traktatu z Lizbony, ze wszelkimi zmianami dokonanymi w systemie kładek traktatowych oraz prawem pochodnym na dzień 1 czerwca 2012 r. Książka jest owocem współpracy z dr Dominiką E. Harasimiuk i dr Małgorzatą Kozak, z którymi prowadziłem zajęcia z prawa UE na Wydziale Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego. Niniejsza pozycja omawia proces integracji od strony prawnej. Może więc być wykorzystana w dydaktyce na trzech kierunkach: prawie, administracji i europeistyce. Może też służyć jako pomoc również w nauczaniu takich przedmiotów, jak: nauki polityczne czy stosunki międzynarodowe, a także być interesującą lekturą uczestników studiów podyplomowych, czy osób zajmujących się prawem UE w praktyce. Świadomy zarówno zalet, jak i możliwych wad tej książki, oddaję ją w ręce Czytelników. Wszelkie uwagi i opinię przyjmę z wdzięcznością, ponieważ pozwolą mi uniknąć ewentualnych niedociągnięć w przyszłości. Mariusz Muszyński