Wyroki TSUE (kolor żółty orzeczenia których tezy są do obowiązkowej lektury przed zajęciami):

Transkrypt

1 prof. Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski Sylabus oraz przegląd orzeczeń do tematu: Instytucja obywatelstwa Unii Europejskiej, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE kształtujące charakter prawny obywatelstwa UE, prawa obywatela UE, charakter prawny obywatelstwa unijnego, zasada niedyskryminacji, Karta praw podstawowych UE Wyroki TSUE (kolor żółty orzeczenia których tezy są do obowiązkowej lektury przed zajęciami): w sprawie C-369/90 Micheletti i in. w sprawie C-179/98 Mesbah, w sprawie C-85/96 Martínez Sala w sprawie C-200/02 Zhu i Chen w sprawie C 499/06 Halina Nerkowska w sprawie C-135/08 Janko Rottmann p. Freistaat Bayern w sprawie C-145/09; Tsakouridis w sprawie 34/09 Ruiz Zambrano w sprawie C-208/09; Sayn-Wittgenstein Cz. I: Obywatelstwo Unii Europejskiej Warto przeczytać: SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW - Sprawozdanie na temat obywatelstwa UE 2013 r. Prawa i przyszłość obywateli Unii Bruksela, dnia COM(2013) 269 final Lektura dodatkowa - OBYWATELSTWO: Frąckowiak-Adamska A., O istocie praw wynikających z obywatelstwa Unii Europejskiej (w:) Europejski Przegląd Sądowy nr 10/2012 Bodnar A., Obywatelstwo wielopoziomowe w europejskiej przestrzeni konstytucyjnej, Warszawa 2008 I. Definicja obywatelstwa i obywatelstwa UE Obywatelstwo UE: Jest to personalna, wzajemna, akcydentalna, zależna i pozorna więź między osobą fizyczną a Unią Europejską. Obywatelstwo UE, jako nietożsame z obywatelstwem narodowym, jest odrębną kategorią określoną w TUE i TFUE jako citizenship of the Union, dla odróżnienia od obywatelstwa narodowego nationality. Instytucja obywatelstwa to konstrukcja formalnoprawna, z którą wiąże się zróżnicowana treść materialnoprawna

2 II. Aspekty historyczne (Maastricht, Karta praw podstawowych UE, Traktat z Lizbony) III. Podstawy traktatowe obywatelstwa UE: Podstawowa regulacja - artykuł 20 TFUE: Art. 20 TFUE ustanawia obywatelstwo Unii Europejskiej, z którego posiadaniem wiążą się liczne prawa przyznane m.in. przez inne przepisy rangi traktatowej. Niemniej jednak, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dopuszcza możliwość, iż z określonych praw przysługujących obywatelom UE mogą skorzystać również obywatele państw trzecich. Niniejsza analiza podejmuje pokrótce tematykę możliwości korzystania przez nie-obywateli UE z ochrony przewidzianej przez przepisy prawa pierwotnego i wtórnego UE w sprawach dotyczących praw związanych z pobytem na terytorium danego Państwa Członkowskiego. IV. Inicjatywa obywatelska wg Traktatu z Lizbony wprowadzenie i omówienie zasad zaproponowanych przez KE Zakres praw obywatela UE Zakres obowiązków obywatela UE Część II zakaz dyskryminacji Lektura Czapliński Wł., Zasada niedyskryminacji/równego traktowania w prawie wspólnotowym, dostępny na Zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej (czy podobnej) sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione Dyskryminacja jawna, np. 293/83 Gravier Dyskryminacja pośrednia (ukryta), np. C-175/88 Biehl Dyskryminacja odwrotna, np. C-212/06 Gouvernement de la Communauté française, Gouvernement Wallon p. Gouvernement flamand Część III Ochrona praw podstawowych w prawie Unii Europejskiej, prawa podstawowe jako zasady ogólne prawa UE Lektura dodatkowa Grzeszczak R., Unia Europejska jako wielopoziomowy systemu ochrony praw człowieka (Proces przystąpienia Unii Europejskiej do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) (w:) Traktat z Lizbony wybrane zagadnienia / The Treaty of Lisbon - selected issues (red. nauk.) MM Kenig-Witkowska, R. Grzeszczak, Warszawa 2012, s Osiatyński W., Prawa człowieka i ich granice, Kraków 2011 Wróbel A. (red.), Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym, Warszawa 2009 Sylabus:

3 Prawa człowieka w prawie UE, geneza Obowiązek ochrony praw podstawowych jako zasada ogólna prawa UE, (zob sprawa 5/88 Wachauf) Podmioty zobowiązane do ochrony praw człowieka Rola Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdzał, począwszy od sprawy 26/69 Stauder p. miastu Ulm 1, że prawa podstawowe chronione są, jako ogólne zasady prawa UE Zasada poszanowania praw podstawowych jest wynikiem długiej ewolucji orzecznictwa ETS (29/69 Stauder, 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, 4/73 Nold, 44/79 Hauer) Pan Wachauf po wygaśnięciu dzierżawy zwrócił się do władz niemieckich o rekompensatę za okres, w którym nie produkował mleka. Prawo niemieckie przyjęte dla wykonania rozporządzenia 857/84 przewidywało odszkodowanie za przerwę w produkcji mleka pod warunkiem udzielenia zgody przez wydzierżawiającego w przypadku, gdy wnioskodawcą był dzierżawca gruntu. Wydzierżawiający, który nigdy nie produkował mleka i nie przyczynił się do powstania farmy mlecznej odmówił jednak zgody. Odpowiedź ETS na pytanie prejudycjalne sądu niemieckiego jest kluczowa. ETS stwierdził dobitnie, że: (...) postanowienia wspólnotowe, które po wygaśnięciu dzierżawy skutkują pozbawieniem dzierżawcy, bez odszkodowania owoców jego pracy i inwestycji na dzierżawionej nieruchomości byłyby niezgodne z wymogami ochrony praw podstawowych we wspólnotowym porządku prawnym. Wymogi te wiążą także państwa członkowskie, gdy wykonują one prawo wspólnotowe, państwa członkowskie muszą, tak daleko jak jest to możliwe, stosować te normy w zgodzie z tymi wymogami. TL i Karta praw podstawowych Unii Europejskiej Art. 6 TUE: Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych UE z roku, w brzmieniu dostosowanym roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty. Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach. Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i stosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień. Unia przystępuje do EKPCziPW. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach. 3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa. Zakres stosowania KPP jest obwarowany trzema zastrzeżeniami wskazanymi w art. 6 ust. 1 TUE ( zob. art KPP) Karta nie rozszerza kompetencji UE określonych w traktatach (patrz również deklar. nr 1), 1 Zob. sprawa 26/69, wyrok z dnia 12 listopada 1969 r. Stauder przeciwko miastu Ulm, Zb. Orz. 1969, s. 419.

4 - prawa podstawowe zawarte w Karcie muszą być interpretowane zgodnie z postanowieniami jej Tytułu VII (patrz dalej), interpretacja postanowień KPP musi być zgodna z postanowieniami EKPCz (służą temu przede wszystkim załączone do Karty Wyjaśnienia). Niezależnie jednak od tego, niektóre państwa członkowskie, ze względu na wrażliwość niektórych dziedzin, do których odnoszą się prawa podstawowe, dodatkowo odniosły się do zakresu stosowania KPP: Polska zgłosiła (już podczas uzgadniania mandatu Konferencji Międzyrządowej) Deklarację nr 61, zastrzegającą kompetencję państw członkowskich do stanowienia prawa w zakresie moralności publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godności ludzkiej i poszanowania fizycznej i moralnej integralności człowieka, Czechy bezpośrednio przed podpisaniem TL dołączyły do Aktu Końcowego Konferencji Międzyrządowej Deklarację nr 53, w której CZ. przedstawiają swoje rozumienie zasad obowiązywania KPP. Jest to w znacznej mierze przypomnienie końcowych postanowień tekstu samej KPP. Dodatkowo szefowie państw i rządów uzgodnili, że w przyszłości prot. UK-PL obejmie również Czechy: tak w konkluzjach Rady Europejskiej z dnia 29 i 30 października 2009 r. wskazano, że protokół nr 30 ma zastosowanie do Republiki Czeskiej. Protokół Brytyjsko-polski do KPP: Artykuł 1 1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjedn. Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjedn. Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone. 2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym. Artykuł 2: Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa

5 Zakres związania Kartą (temat zostanie przedstawiony jako wykład podczas ostatniej części ćwiczeń). Granice praw podstawowych w UE wyznaczają zasady: kompetencji przyznanych, efektywności prawa UE oraz proporcjonalności. Gdy wskazać podstawowe problemy w stosowaniu unijnych praw podstawowych w kontekście art KPP i orzecznictwa TSUE oraz z perspektywy sądu krajowego, na którym w praktyce ciąży ten obowiązek. Nie mam jeszcze tego uporządkowanego, ale będzie to m.in.: rozumienie użytego w art pojęcia w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii w świetle wyjaśnień do KPP i orzecznictwa (Fransson); problem stosowania praw podstawowych przed TL (formuła Wachauf i ERT); współczesne problemy formuły Wachauf: prawo pochodne a prawa podstawowe - trzy rodzaje aktów prawa pochodnego (1) zmierzające do ustanowienia standardu praw podstawowych; (2) zawierające tylko element ochrony praw podstawowych; (3) skupiające się na innej kwestii niż prawa podstawowe); implementacja a władza dyskrecjonalna państwa (sprawa N.S.), co w przypadku, gdy doszło do stwierdzenia nieważności aktu prawa pochodnego? (sprawa Digital); prawa podstawowe w zakresie efektywności prawa UE (sprawy Fransson, Mangold, DEB) - współczesne problemy formuły ERT sprawa Pfleger problem konstrukcji zasad i praw na gruncie KPP, czyli na które przepisy Karty w praktyce może powołać się jednostka, czy wszystkie one są bezpośrednio skuteczne, problem skutku horyzontalnego praw podstawowych Problem różnicy standardów w relacji: KPP a konstytucje (sprawa Melloni), KPP a EKPCz Korzystanie ze standardu orzeczniczego ETPCz po przyjęciu Karty i po przyszłym wstąpieniu Unii do Konwencji;