UKŁAD MOCZOWY (UKŁAD WYDALNICZY) CZŁOWIEKA Andrzej Czubaj, czubaj@biol.uw.edu.pl Nadzieja Drela, ndrela@biol.uw.edu.pl
WSPÓŁDZIAŁANIE NARZĄDÓW W OSMOREGULACJI I WYDALANIU
FUNKCJA UKŁADU MOCZOWEGO Utrzymanie homeostazy płynów ustrojowych: osmoregulacja regulacja bilansu wodnego i soli mineralnych Wydalanie usuwanie zbędnych, szkodliwych produktów przemiany materii Narządy uczestniczące w wydalaniu: Nerki najważniejszy narząd osmoregulacji i wydalania (1500 cm 3 ) Czynnościowo wspomagane przez skórę - usuwanie wody, mocznika, NaCl, (400 cm 3 ) płuca usuwanie dwutlenku węgla i wody (500 cm 3 ) układ pokarmowy wydalanie wody (100 cm 3 )
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA część wydalnicza: nerki drogi wyprowadzające: kielichy nerkowe miedniczka nerkowa moczowody pęcherz moczowy cewka moczowa Nerki filtrują krew i wytwarzają mocz
UKŁAD MOCZOWY MĘŻCZYZNY PRZÓD BOK nerka moczowód nerka moczowód pęcherz moczowy prostata cewka moczowo-płciowa odbytnica
UKŁAD MOCZOWY KOBIETY PRZÓD BOK nerka moczowód pęcherz moczowy cewka moczowa macica odbytnica pochwa
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nerki) L P topografia nerek
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nerka) WIDOK OGÓLNY PRZEKRÓJ PODŁUŻNY kora wnęka rdzeń miedniczka nerkowa
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nerka- anatomia) a kielichy miedniczka tętnica nerkowa rdzeń (piramidy 5-18) żyła nerkowa moczowód kora
PRZEKRÓJ POPRZECZNY PRZEZ NERKĘ Są to parzyste narządy wielkości pięści i o kształcie fasoli. Położone są na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa Na przekroju podłużnym widoczna jest warstwa zewnętrzna kora nerki (1) oraz warstwa wewnętrzna rdzeń nerki (2), zbudowany z trójkątnych struktur zwanych piramidami nerkowymi (2). W wierzchołku każdej piramidy znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz przez kielichy nerkowe(7) do miedniczki nerkowej(5). Z miedniczki mocz przepływa do moczowodu(6). Do nerki uchodzi tętnica nerkowa(4), a wychodzi żyła nerkowa(3)
MOCZOWODY Parzyste przewody, długości 28-30 cm, łączące miedniczkę nerkową z pęcherzem
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (moczowód) błona śluzowa błona mięśniowa przydanka moczowód
PĘCHERZ MOCZOWY I CEWKA Jest to przejściowy zbiornik moczu o pojemności około 800 ml Wypełniony ma postać kulistą, pusty jest spłaszczony i dużo mniejszy. Zmiana wielkości możliwa jest dzięki mięśniom gładkim i warstwie nabłonka przejściowego, które tworzą ściany pęcherza i są zdolne do rozkurczania się i kurczenia U ujścia pęcherza do cewki moczowej znajduje się mięsień - zwieracz pęcherza którego skurcze są niezależne od naszej woli. W dolnym odcinku cewki znajduje się zwieracz cewki. Mikcja.
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (pęcherz moczowy) więzadło mięśnie blaszka właściwa błony śluzowej moczowód otrzewna nabłonek wielorzędowy błona mięśniowa ujścia moczowodów mięsień zwieracz wewnętrzny mięsień zwieracz zewnętrzny nabłonek wielorzędowy błona śluzowa mięśnie przydanka
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (cewka moczowa żeńska) Cewka moczowa żeńska ma światło w kształcie półksiężyca i długość ok. 4 cm. Służy wyłącznie do usuwania moczu. Wysłana jest, nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, który wraz z podściełającą go tkanką łączną tworzy błonę sluzową. Poniżej znajdują się dwie warstwy mięśni gładkich: wewnętrzna podłużna oraz zewnętrzna okrężna. Ta ostania przechodzi w mięsień zwieracz cewki (mięsień poprzecznie prążkowany). cewka moczowa błona śluzowa światło cewki moczowej błona mięśniowa
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (cewka moczowa męska) Cewka moczowa męska ma długość ok. 20 cm i biegnie wewnątrz ciała gąbczastego prącia. Służy do usuwania moczu oraz nasienia (dlatego jest nazywana cewką moczowo płciową). Wyścielona jest, podobnie jak pęcherz moczowy, nabłonkiem wielorzędowym sześciennym, który przechodzi w dalszych odcinkach w nabłonek wielorzędowy walcowaty. Poniżej znajdują się dwie warstwy mięśni: wewnętrzna podłużna oraz zewnętrzna okrężna. Całość otacza przydanka. błona biaława ciała jamiste prącia cewka moczowa
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nerka - nefron) nefron nefron kora rdzeń tętnica żyła przewód brodawkowy Nefron jest ślepo zakończonym kanalikiem, którego ściany są zbudowane z komórek nabłonkowych. Stanowi podstawową jednostką funkcjonalną miąższu nerki, ściśle związaną z układem krwionośnym przewód zbiorczy
NEFRON Jest podstawową jednostką funkcjonalną i strukturalną nerki. Znajduje się na przestrzeni kory i rdzenia nerki Zbudowany jest z torebki Bowmana (2) oraz długiego kanalika nerkowego(1) Ściana torebki zbudowana jest z nabłonka jednowarstwowego o dużej przepuszczalności dla jonów, wody i innych substancji drobnocząsteczkowych Torebka Bowmana otacza kłębuszek naczyń krwionośnych kłębuszek nerkowy (3) razem tworzą one ciałko nerkowe (d. ciałko Malpighiego)(2+3)
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nefron - odcinki) tętniczka doprowadzająca tętniczka odprowadzająca kanalik kręty II rzędu (dystalny) przewód zbiorczy torebka kłębuszka kłębuszek naczyniowy kanalik kręty I rzędu (proksymalny) kora rdzeń torebka kłębuszka oraz kłębuszek naczyniowy tworzą ciałko nerkowe pętla nefronu (Henlego)
BUDOWA CIAŁKA NERKOWEGO
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (rozwój ciałka nerkowego) A C B D 1 tętniczka doprowadzająca; 2 tętniczka odprowadzająca; 3 kłębuszek naczyniowy; 4 światło kanalika; 5 nabłonek kanalika; 6 nabłonek torebki kłębuszka; 7 nabłonek zewnętrzny torebki kłębuszka; 8 nabłonek wewnętrzny torebki kłębuszka; 9 podocyty; 10 biegun naczyniowy; 11 biegun kanalikowy.
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (ciałko nerkowe = Malpighiego) nóżki podocytu
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (ciałko nerkowe - podocyty) nóżki podocytu błona podstawna podocyt I podocyt II podocyty nóżki podocytu wspólna błona podstawna endotelium i podocytów
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA nabłonek (okienkowy) tętniczki błona podstawna (filtracja) nóżki podocytu nóżki podocytu naczynie krwionośne nóżki podocytów podocyty filtracja filtracja
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (ciałko nerkowe) podocyty tętniczka doprowadzająca kanalik kręty II rzędu (dystalny) podocyty jama torebki tętniczka odprowadzająca kłębuszek naczyniowy nabłonek torebki Histologiczny obraz ciałka nerkowego obserwowany w mikroskopie świetlnym kanalik kręty I rzędu (proksymalny) Model ciałka nerkowego
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (ciałko nerkowe - ultrastruktura) Obrazy ultrastrukturalne (SEM) ciałka nerkowego oraz kłębuszka naczyniowego człowieka kłębuszek naczyniowy kanalik kręty I rzędu
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nefron - ultrastruktura) kanalik kręty I rzędu kanalik kręty I rzędu pętla nefronu Kanalik kręty I rzędu buduje nabłonek sześcienny, którego komórki mają w części szczytowej liczne mikrokosmki. W części przypodstawnej komórek występują liczne wpuklenia błony komórkowej, a w cytoplazmie są obecne pałeczkowate mitochondria. Komórki nabłonkowe kanalika krętego II rzędu mają podobną budowę, lecz są nieco mniejsze. Nabłonek pętli nefronu tworzą płaskie komórki z licznymi wpukleniami błony komórkowej w części przypodstawnej.
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nerka - układ naczyniowy) Naczynia krwionośne nastrzyknięte karminem KORA tętnice międzypłacikowe kłębuszki nerkowe (naczyniowe) RDZEŃ (PIRAMIDA) tętnice międzypłatowe tętniczki doprowadzające
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nerka - układ naczyniowy) Naczynia krwionośne nastrzyknięte karminem tętnice międzypłacikowe kłębuszki nerkowe (naczyniowe) kora tętnice międzypłatowe rdzeń tętniczki doprowadzające
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (nefron - filtracja)
BUDOWA I DZIAŁANIE NEFRONU Skupienie naczyń włosowatych kłębuszka nerkowego tworzy tzw. sieć dziwną ( połączenie tętniczo tętnicze). Istotne jest także, że tętniczka doprowadzająca ma większą średnicę niż tętniczka odprowadzająca - na skutek różnicy ciśnień między kłębkiem( gdzie jest ciśnienie wyższe) a torebką (ciśnienie niższe), woda i substancje drobnocząsteczkowe przesączane są do wnętrza torebki Bowmana (proces filtracji kłębuszkowej). Zbierający się w niej mocz pierwotny ma skład chemiczny podobny do osocza krwi, ale nie zawiera komórek i białek( w moczu pierwotnym obecna jest jeszcze glukoza która zostanie zresorbowana w dalszym odcinku)
BUDOWA I DZIAŁANIE NEFRONU W kanaliku proksymalnym kanaliku krętym I rzędu następuje zwrotne wchłanianie do krwi substancji potrzebnych organizmowi - jonów, wody, związków organicznych (np. glukozy) resorpcja zwrotna obowiązkowa Niektóre substancje, np. kwas moczowy, przenikają z tętniczek otaczających kanalik do jego światła sekrecja kanalikowa W pętli Henlego odbywa się proces zagęszczania moczu odciągane są jony oraz woda W kanaliku krętym II rzędu dystalnym zachodzi resorpcja zwrotna nadobowiązkowa, ponieważ odbywają się tu procesy wchłaniania zwrotnego w zależności od aktualnych potrzeb organizmu w stosunku do wody i jonów przy niedoborze są one resorbowane do płynów ciała W wyniku tych wszystkich procesów powstaje mocz ostateczny, który kanalikami zbiorczymi spływa do miedniczek nerkowych.
TWORZENIE MOCZU Filtracja kłębuszkowa Resorpcja kanalikowa Sekrecja kanalikowa
TWORZENIE MOCZU Filtracja kłębuszkowa: między naczyniami włosowatymi i torebką Bowmana, wysokie ciśnienie hydrostatyczne w naczyniach włosowatych, duża powierzchnia filtracji, przechodzą drobne cząsteczki rozpuszczone w osoczu (glukoza, jony Na, K, Cl. HCO 3, mocznik, 1200 ml krwi/min przepływa przez nerki, osocze oddaje 20% objętości, prędkość filtracji 180 l/dobę
TWORZENIE MOCZU Resorpcja kanalikowa: zachowanie równowagi płynów ustrojowych, 99% filtratu ulega resorpcji w kanalikach nerkowych, resorpcja ponad 178 l wody, soli mineralnych, glukozy, pozostaje 1,5 l płynu do wydalenia. Sekrecja kanalikowa: wchłanianie substancji (kwas moczowy) z naczyń włosowatych do kanalików nerkowych.
SKŁAD MOCZU OSTATECZNEGO Mocz przejrzysty płyn o słomkowym zabarwieniu, odczynie kwaśnym lub obojętnym W skład moczu wchodzą: Woda 96% Azotowe produkty przemiany materii głównie mocznik produkt przemiany aminokwasów, kwas moczowy pochodzący z przemian kwasów nukleinowych Sole mineralne Minimalne ilości innych substancji, np. barwniki moczowe: urochrom i urobilinogen Dobowa ilość moczu wydalanego przez zdrowego człowieka waha się od 600 do 2500 ml. Zależy ona od wielu czynników, m.in. ilości spożytych płynów i temperatury otoczenia.
UKŁAD MOCZOWY CZŁOWIEKA (kamienie nerkowe) Główne rodzaje kamieni nerkowych: fosforanowowapniowe, szczawianowowapniowe, moczanowe, czyli tzw. kamienie bezcieniowe, niewidoczne w badaniu RTG. Choroba: kamica nerkowa. moczowód pęcherz moczowy nerka kamień nerkowy
CHOROBY UKŁADU MOCZOWEGO W moczu zdrowego człowieka nie powinny znajdować się cukry, białka, krwinki czerwone, krwinki białe, bakterie, ciała ketonowe. Obecność któregoś z tych czynników może być objawem choroby: cukier w moczu może oznaczać cukromocz - objaw cukrzycy białko w moczu może oznaczać białkomocz białko i hemoglobina w moczu wskazuje na schorzenia zapalne nerek Stany ostrej niewydolności nerek wymagają interwencji medycznej - konieczny może być przeszczep nerki. Często stosuje się też dializę czyli oczyszczanie krwi przez urządzenie zwane sztuczną nerką. Badanie moczu może wykazać różne choroby, ale także na przykład ciążę (gonadotropina kosmówkowa w moczu).
REGULACJA HORMONALNA Regulacja objętości moczu przez hormon antydiuretyczny (wazopresyna produkowana przez przysadkę): resorpcja wody Regulacja stężenia sodu przez aldosteron produkowany w korze nadnerczy (zwiększone wchłanianie sodu przez kanaliki nerkowe) Wydzielania aldosteronu pobudzane jest przez reninę produkowaną w nerkach (renina-angiotensyna-aldosteron)
DZIĘKUJĘ