UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZESZYTY NAUKOWE NR 752 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 102

UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZESZYTY NAUKOWE NR 752 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 102 UWARUNKOWANIA RYNKOWE ROZWOJU MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW MIKROFIRMA 2013 Szczecin 2013

Rada Wydawnicza Adam Bechler, Tomasz Bernat, Anna Cedro, Paweł Cięszczyk Piotr Michałowski, Małgorzata Ofiarska, Aleksander Panasiuk Grzegorz Wejman, Dariusz Wysocki, Renata Ziemińska Marek Górski przewodniczący Rady Wydawniczej Edyta Łongiewska-Wijas redaktor naczelna, dyrektor Wydawnictwa Naukowego Rada Naukowa Frank Fichert Fachhochschule Works Erenburger Anders Henten AalborgUniversitetKøbenhaven Bernard F. Kubiak UniwersytetGdański Stanisław Owsiak Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Knud Erik Scouby AalborgUniversitetKøbenhaven Christian Wey Henrich-Heine-Universitäd Düsseldorf Lista recenzentów znajduje się na stronie internetowej zeszytu naukowego www.wzieu.pl (w zakładce nauka/zeszyty naukowe) Redaktor naczelny serii dr hab. Jacek Buko prof. US Redaktor naukowy zeszytu prof. dr hab. Aurelia Bielawska Redaktor tematyczny dr Dominika Kordela dr Magdalena Kosowska Redaktor statystyczny dr Marcin Hundert Sekretarz redakcji Dariusz Pauch Maciej Pawłowski Skład komputerowy Paweł Strzelecki Korekta Elżbieta Blicharska Projeky okładki Martyna Pazera Wersja papierowa zeszytu jest wersją pierwotną Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon; http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Wydanie publikacji zrealizowano przy udziale środków finansowych otrzymanych z budżetu Województwa Zachodniopomorskiego Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2013 ISSN 1640-6818 ISSN 1896-382X WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wydanie I. Ark. wyd. 39,0. Ark. druk. 39,0. Format B5. Nakład 85 egz.

SPIS TREŚCI WSTĘP... 10 STRATEGIE TWORZENIA I ROZWOJU MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW AURELIA BIELAWSKA, GABRIELA ŁUKASIK Eksport mikro i małych przedsiębiorstw szansą polskiej gospodarki... 13 ARKADIUSZ BOROWIEC Kluczowe czynniki dostępu mikroprzedsiębiorstw do rynku zamówień publicznych w Polsce... 22 ADA DOMAŃSKA Wpływ działalności instytucji otoczenia biznesu na rozwój przedsiębiorstw w województwie lubelskim... 31 IRENA DUDZIK-LEWICKA Koncepcja zarządzania strategicznego w małym przedsiębiorstwie... 40 WALDEMAR GLABISZEWSKI Konsulting jako wsparcie dla potencjału absorpcyjnego małych i średnich przedsiębiorstw... 49 BEATA GOSTOMCZYK, JACEK JAWORSKI Koncepcja lean enteprise a cechy charakterystyczne małego przedsiębiorstwa... 61 ANDRZEJ KOZA Zakłady pracy chronionej jako główni pracodawcy osób niepełnosprawnych... 70 LESZEK KASZUBA, TERESA ŁUCZKA Strategia budowy przewagi konkurencyjnej małych i średnich przedsiębiorstw poprzez współpracę z firmą globalną... 79 LICZMAŃSKA KATARZYNA Znaczenie marki jako instrumentu oddziaływania rynkowego w sektorze MŚP... 86

4 JUSTYNA MARTYNIUK-PĘCZEK, OLGA MARTYNIUK Wpływ procesu suburbanizacji na rozwój przedsiębiorstw sektora MŚP w Polsce... 96 MAREK MATEJUN, PAWEŁ PRZEPIÓRA Absorpcja wsparcia w procesach rozwojowych przedsiębiorstw studium przypadku małej firmy... 106 MICHAŁ NOWICKI Współpraca publiczno-prywatna a poziom atrakcyjności inwestycyjnej regionów... 116 ANDRZEJ PARZONKO Uwarunkowania rynkowe funkcjonowania rodzinnych gospodarstw mlecznych... 127 JAKUB PAWLAK Promocja internetowa mikro i małego przedsiębiorstwa w portalu społecznościowym Facebook... 136 PIOTR PREWYSZ-KWITNO, GRAŻYNA VOSS Współpraca sektora MŚP ze środowiskiem akademickim wyniki badania ankietowego... 145 DARIUSZ RATAJCZAK Bariery procesu internacjonalizacji na przykładzie MŚP w sektorze kolejowym... 154 MAŁGORZATA REMBIASZ Czynniki wpływające na internacjonalizację MŚP... 166 JOLANTA ROSŁON Znaczenie mikro i małych przedsiębiorstw w rozwoju gospodarczym województwa warmińsko-mazurskiego... 177 HALINA ZADORA Warunki przetrwania małego przedsiębiorstwa w cyklu koniunkturalnym... 187 KRZYSZTOF ZIĘBA, PAWEŁ ZIEMIAŃSKI Poczucie samoskuteczności a nadmierne zaangażowanie w działaniach przedsiębiorców. Model teoretyczny... 196

5 UBEZPIECZENIA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH ANNA BERA Ubezpieczenia w małych przedsiębiorstwach w warunkach globalnego spowolnienia gospodarczego... 209 JOANNA BŁACH, MONIKA WIECZOREK-KOSMALA, MARIA GORCZYŃSKA Percepcja ryzyka płynności w małych i średnich przedsiębiorstwach województwa śląskiego... 218 MARIUSZ KICIA Ocena ryzyka niepowodzenia aktywności proinnowacyjnej w sektorze MŚP województwa lubelskiego... 229 MATEUSZ KITA Budowa programu ubezpieczenia w mikro lub małym przedsiębiorstwie... 239 ANNA KOROMBEL, KATARZYNA WOJCIECHOWSKA Ryzyko występujące w projektach współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej z punktu widzenia mikrofirmy realizującej projekt studium przypadku... 249 DARIUSZ PAUCH Ubezpieczenia jako instrument zarządzania ryzykiem w działalności mikro i małych przedsiębiorstw z branży transportowej... 257 ANNA STASIUK, BEATA MRUGALSKA Zastosowanie wybranych metod oceny ryzyka zawodowego w branży budowlanej studium przypadku... 266 ZARZĄDZANIE INNOWACJAMI W MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH BARBARA BARTKOWIAK Droga innowacji od mikrofinansowania do finansowania kapitałowego... 281 ANETA MADYDA Innowacyjne determinanty rozwoju polskich przedsiębiorstw sektora MŚP... 293

6 ARKADIUSZ ŚWIADEK Koniunktura gospodarcza a aktywność innowacyjna mikro i małych przedsiębiorstw na Pomorzu Zachodnim w latach 2008 2010... 303 JERZY WĘCŁAWSKI Finansowanie innowacji przez inwestorów Venture Capital w aspekcie procesów decyzyjnych... 310 FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW EWA CHOJNACKA Zakres dostępnych informacji o strukturze kapitału w małych przedsiębiorstwach... 323 AGNIESZKA CZAJKOWSKA Kredyty zagrożone MŚP i procedury windykacji... 332 MAGDALENA KOSOWSKA Modus przekształceń strategii finansowania zinternacjonalizowanych mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (na podstawie analizy wybranych wyników badań)... 343 DOROTA KRUPA, DAMIAN WALCZAK Zadłużenie gospodarstw domowych osób pracujących na własny rachunek. 356 GABRIELA ŁUKASIK, AURELIA BIELAWSKA Czynniki wyboru strategii finansowej małego przedsiębiorstwa w sytuacjach ryzykownych... 366 MAGDALENA MOSIONEK-SCHWEDA Finansowanie działalności inwestycyjnej mikroprzedsiębiorstw w ramach regionalnych programów operacyjnych w latach 2007 2013... 376 BARTOSZ ORLIŃSKI Wykorzystanie cash poolingu w grupach kapitałowych małych i średnich przedsiębiorstw... 387 ADRIANA POLITAJ Rola Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w finansowaniu mikroprzedsiębiorstw osób niepełnosprawnych... 398 MONIKA SADOWSKA Dostępność do kredytu jako czynnik rozwoju sektora MŚP w Polsce... 408

7 MAŁGORZATA SZEWCZUK Pożyczka jako forma finansowania inwestycji MŚP na przykładzie firmy Dom Lekarski SA... 417 MACIEJ TOKARSKI Ocena wsparcia współpracy mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MMSP) z jednostkami naukowymi w ramach regionalnego programu operacyjnego województwa kujawsko-pomorskiego (RPO WK-P)... 427 DAMIAN WALCZAK, DOROTA KRUPA Oszczędności gospodarstw domowych osób pracujących na własny rachunek... 439 ROBERT WOLAŃSKI Efekty wsparcia przedsiębiorstw środkami z Unii Europejskiej na podstawie programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka priorytety 3, 4, 5 i 6... 449 ROBERT ZAJKOWSKI Wybrane problemy finansowania i wsparcia innowatorów w województwie lubelskim... 457 MIKRO, MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA NA RYNKU FINANSOWYM EWA DZIAWGO Ryzyko zmiany ceny instrumentu bazowego a zastosowanie opcji barierowych w transakcjach finansowych... 471 DANUTA DZIAWGO, LESZEK DZIAWGO Ryzyko instrumentów pochodnych w obrocie gospodarczym na przykładzie opcji toksycznych... 483 MICHAŁ BUSZKO, BOŻENA KOŁOSOWSKA Przechodzenie spółek z alternatywnego systemu obrotu NewConnect na rynek regulowany GPW cele, uwarunkowania, efekty... 492 DOMINIKA KORDELA Znaczenie narzędzi ochrony interesów inwestorów na rynku alternatywnym... 503 MACIEJ PAWŁOWSKI Ograniczenia w substytucji kredytu bankowego emisją obligacji przez małe i średnie przedsiębiorstwa... 512

8 SYSTEMY INFORMACJI I OCENY W MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH MAGDALENA BALIŚ Modelowanie systemu informacji finansowej w mikro i małym przedsiębiorstwie założenia teoretyczne wybranych modeli systemów ewidencyjnych a rzeczywistość gospodarcza... 523 MARIAN KRUPA Uwarunkowania realizacji projektów informatycznych (ERP) w ramach sektora MŚP w Polsce... 532 WIESŁAW RAFAŁ WILCZKOWIAK Jednostkowy koszt produktu w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach. Wybrane aspekty... 543 DANUTA ZAWADZKA, AGNIESZKA STRZELECKA, EWA SZAFRANIEC- SILUTA Kosztochłonność produkcji mikroprzedsiębiorstw rolniczych w Polsce... 550 PODATKI W DZIAŁALNOŚCI MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW BOŻENA CIUPEK Prawo do odliczenia straty podatkowej jako szczególna preferencja podatkowa dla przedsiębiorców... 565 KRYSTYNA GOZDAN Formy opodatkowania i ewidencji księgowej jako czynnik rozwoju mikro i małych firm... 576 MAŁGORZATA MAGDALENA HYBKA Szczególne procedury rozliczania podatku od wartości dodanej przez małych przedsiębiorców w Polsce, Niemczech i Wielkiej Brytanii... 584 JOLANTA IWIN-GARZYŃSKA Wspólna skonsolidowana korporacyjna podstawa opodatkowania dla małych i średnich przedsiębiorstw... 594 TOMASZ KONDRASZUK Ewidencja na potrzeby podatku dochodowego w sektorze MŚP ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw wiejskich... 603

SŁAWOMIR ZARĘBSKI Podatkowe instrumenty wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw w krajach skandynawskich... 613 9

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 752 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 102 2013 MAŁGORZATA MAGDALENA HYBKA Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu SZCZEGÓLNE PROCEDURY ROZLICZANIA PODATKU OD WARTOŚCI DODANEJ PRZEZ MAŁYCH PRZEDSIĘBIORCÓW W POLSCE, NIEMCZECH I WIELKIEJ BRYTANII Wprowadzenie Opodatkowanie działalności gospodarczej zwiększa koszty jej prowadzenia. Skala tego zwiększenia jest uzależniona od wielu czynników, w tym związanych bezpośrednio z nakładaną daniną publiczną oraz rozmiarami przedsiębiorstwa i przedmiotem jego działalności. Z przeprowadzonych dotąd badań wynika, że do grupy podatków generujących wysokie koszty wywiązywania się z obowiązków podatkowych należy podatek od wartości dodanej. Co więcej, koszty te są szczególnie wysokie w przypadku małych przedsiębiorców 1. W celu ich obniżenia a także uproszczenia zasad rozliczania VAT z organami podatkowymi, państwa Unii Europejskiej mogą w odniesieniu do tej grupy podmiotów zastosować szczególne procedury opodatkowania. Ich implementację przewidują przepisy dyrektywy 2006/112/WE 2. Zgodnie z art. 281 tej dyrektywy, państwa członkowskie, które napotkają trudności w stosowaniu ogólnych zasad VAT w odniesieniu do małych przedsiębiorców ze względu na strukturę i rodzaj ich działalności mają prawo wdrożenia na warunkach, które ustalą i po konsultacji z Komitetem ds. VAT uproszczonych zasad naliczania i poboru podatku. Mogą one przybrać formę systemów ryczałtowych, jeżeli nie bedzie to skutkować zmniejszeniem podatku. Państwom członkowskim w odniesieniu do dostaw towarów i świadczenia usług przez małe przedsiębiorstwa przysługuje prawo zastosowania, na mocy art. 282 dyrektywy, zwolnień i stopniowych obniżek podatku. Ponadto art. 66 wspomnianej dyrektywy umożliwia wprowadzenie szczególnego momentu powstania obowiązku podatkowego, innego niż moment dostarczenia towaru lub wykonania usługi, w odniesieniu do określonych transakcji lub określonych kategorii podatników. Państwa członkowskie skorzystały z przedstawionych opcji w różnym stopniu. Celem artukułu jest porównanie i ocena szczególnych procedur opodatkowania małych przedsiębiorców podatkiem od wartości dodanej w Polsce, Niemczech i Wielkiej Brytanii. O ile polski ustawodawca zastosował je jedynie w wąskim 1 P. Przepióra, Podatek VAT w małych i średnich przedsiębiorstwach. Dyskusja o neutralności i kształcie regulacji podatkowych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2009, s. 77. 2 Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, DzUrz UE, nr L 347 z 11.12.2006.

Szczególne procedury rozliczania podatku... 585 zakresie, o tyle w Niemczech i Wielkiej Brytanii pozostawiono małym przedsiębiorstwom większe możliwości wyboru, najlepszej dla nich, szczególnej procedury opodatkowania tym podatkiem. 1. Szczególne procedury opodatkowania małych przedsiębiorców podatkiem od wartości dodanej w Polsce W Polsce ustawa o podatku od towarów i usług w odniesieniu do małych przedsiębiorców przewiduje jedynie następujące preferencyjne zasady opodatkowania tym podatkiem: zwolnienie podmiotowe, kasową metodę rozliczania podatku oraz możliwość określania podatku należnego według struktury zakupów. Preferencje te mają charakter fakultatywny. Podatnik może z nich zrezygnować w określonym trybie, jeśli stwierdzi, że są one dla niego niekorzystne. Jeżeli przedsiębiorca zrezygnuje ze zwolnienia podmiotowego, ponowny jego wybór może mieć miejsce nie wcześniej niż po upływie roku, licząc od końca roku, w którym rezygnacja nastąpiła. Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, ze zwolnienia mogą skorzystać przedsiębiorcy, u których wartość sprzedaży, wraz z kwotą podatku, nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym 150 000 zł 3. W przypadku przedsiębiorców rozpoczynających działalność gospodarczą w trakcie roku podatkowego, limit sprzedaży, po przekroczeniu którego podatnik traci prawo do zwolnienia, oblicza się według następującego wzoru: LD L = 150000 LDR, gdzie: L kwota limitu, LD liczba dni od rozpoczęcia działalności opodatkowanej do końca roku podatkowego, LDR całkowita liczba dni w roku. Przy określaniu kwoty sprzedaży dla celów tego zwolnienia pomija się wartość odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług zwolnionych od podatku, a także towarów, które na podstawie przepisów ustawy o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji. W ustawie o podatku od towarów i usług wymienieni zostali przedsiębiorcy, którym prawo do zwolnienia podmiotowego nie przysługuje, niezależnie od wartości ich sprzedaży oraz czynności, do których zwolnienie to nie ma zastosowania. Do pierwszej grupy należą: podatnicy dokonujący dostaw wyrobów z metali szlachetnych lub z udziałem tych metali, których lista znajduje się w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. 4, towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, z wyjątkiem energii elektrycznej i wyrobów tytoniowych w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym, a także nowych środków transportu 3 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, DzU nr 54, poz. 535 ze zm. 4 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług, DzU nr 68, poz. 360.

586 Małgorzata Magdalena Hybka i terenów budowlanych oraz przeznaczonych pod zabudowę, podatnicy świadczący usługi prawnicze, usługi w zakresie doradztwa oraz usługi jubilerskie, podatnicy nieposiadający siedziby działalności gospodarczej na terytorium kraju. Do czynności, w odniesieniu do których zwolnienie nie ma zastosowania, ustawodawca zaliczył import towarów i usług, wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, dostawę towarów, w przypadku której podatnikiem jest nabywca oraz świadczenie usług, w przypadku których podatnikiem jest usługobiorca nabywający usługi w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Metoda kasowa rozliczania VAT może byś stosowana przez małych podatników, za których uznaje się: podatników, u których wartość sprzedaży wraz z kwotą podatku nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 1 200 000 euro, podatników prowadzących przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzających funduszami inwestycyjnymi, będących agentami, zleceniobiorcami lub innymi osobami świadczącymi usługi o podobnym charakterze, z wyjątkiem komisu jeżeli kwota prowizji lub innych postaci wynagrodzenia za wykonane usługi, wraz z kwotą podatku nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 45 000 euro. Kwoty te podlegają przeliczeniu według średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy października poprzedniego roku podatkowego i zaokrągleniu do 1000 zł. Stosownie do art. 21 ustawy o podatku od towarów i usług, u małego podatnika, który wybrał rozpatrywaną metodę rozliczania, obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania całości lub części należności, jednak nie później niż dziewięćdziesiątego dnia od dnia wydania towarów lub wykonania usługi, w przypadku nieuregulowania należności. Rozwiązanie to stanowi odstępstwo od zasady generalnej wyrażonej w art. 18 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którą obowiązek podatkowy powstaje w dniu wydania towaru lub wykonania usługi. Mały podatnik uzyskuje prawo do pomniejszenia podatku należnego o podatek naliczony dopiero w rozliczeniu za kwartał, w którym uregulował całą należność, wynikającą z otrzymanej od kontrahenta faktury. Podatnik, który wybrał metodę kasową, może z niej zrezygnować, nie wcześniej jednak niż po upływie 12 miesięcy, w trakcie których rozliczał się tą metodą. W tym celu powinien pisemnie zawiadomić naczelnika Urzędu Skarbowego w terminie do końca kwartału, w którym tę metodę stosował. Mali podatnicy, którzy zdecydowali się na metodę kasową tracą prawo wyboru rozliczania się z rozpatrywanego podatku albo za okresy miesięczne, albo kwartalne. Zobowiązani są oni do składania kwartalnych deklaracji VAT w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym kwartale. Szczególną procedurę opodatkowania niektórych małych przedsiębiorców przewiduje art. 84 ustawy o podatku od towarów i usług. Dotyczy ona podatników prowadzących działalność gospodarczą w handlu, którzy nie są zobowiązani do rozliczania podatku na podstawie ewidencji sprzedaży z wykorzystaniem kas

Szczególne procedury rozliczania podatku... 587 fiskalnych w sytuacji, gdy dokonują sprzedaży opodatkowanej i zwolnionej od podatku lub opodatkowanej według różnych stawek. Mają oni prawo do określania kwoty podatku należnego przez podział sprzedaży towarów w danym okresie rozliczeniowym w proporcjach wynikających z udokumentowanych zakupów z tego okresu. Do obliczenia tych proporcji bierze się pod uwagę wyłącznie towary przeznaczone do dalszej sprzedaży według cen brutto. 2. Szczególne procedury opodatkowania małych przedsiębiorców na gruncie ustawy o podatku obrotowym w Niemczech Podobnie jak w innych państwach członkowskich UE, w Niemczech zostało wprowadzone zwolnienie podmiotowe z podatku od wartości dodanej. Stosownie do 19 ustawy o podatku obrotowym, prawo do tego zwolnienia przysługuje małym przedsiębiorcom wtedy, gdy ich obrót wraz z podatkiem w roku kalendarzowym poprzedzającym dany rok nie przekroczył kwoty 17 500 euro, a w bieżącym roku kalendarzowym nie przekroczy kwoty 50 000 euro. Przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność gospodarczą są uznawane za małe, jeżeli ich obrót w pierwszym roku tej działalności nie przewyższa kwoty 17 500 euro 5. Przy obliczaniu kwoty obrotu uprawniającego do zwolnienia podmiotowego nie uwzględnia się obrotu ustawowo zwolnionego z opodatkowania oraz obrotu pochodzącego ze sprzedaży składników rzeczowego majątku trwałego przedsiębiorstwa oraz wartości niematerialnych i prawnych 6. Rezygnacja ze zwolnienia podmiotowego przez przedsiębiorcę jest możliwa tylko z początkiem roku kalendarzowego i skutkuje brakiem możliwości ponownego skorzystania z tego zwolnienia przez pięć kolejnych lat kalendarzowych. Podatnicy VAT w Niemczech mają również prawo wyboru kasowej metody rozliczenia się z tego podatku. Podobnie jak w Polsce, wybór ten oznacza, że obowiązek podatkowy z tytułu zawieranych transakcji powstaje z dniem otrzymania przez podatnika całości lub części należności (Istbesteuerung), a nie w momencie wydania towaru lub wykonania usługi (Sollbesteuerung). Zgodnie z 20 Ustawy o podatku obrotowym, z metody tej mogą skorzystać podatnicy spełniający następujące warunki: jeśli ich obrót całkowity w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył kwoty 500 000 euro lub jeśli są zwolnieni z obowiązku prowadzenia ksiąg handlowych i sporządzania inwentury na koniec roku podatkowego na podstawie decyzji uznaniowej organu podatkowego stosownie do 148 Ordynacji podatkowej 7 lub 5 Umsatzsteuergesetz in der Fassung der Bekanntmachung vom 21. Februar 2005 (BGBl. I S. 386), zuletzt geändert durch das Gesetz vom 8. Mai 2012 (BGBl. I S. 1030). 6 R. Weimann, F. Lang, Umsatzsteuer national und international, Schäffer-Poeschel Verlag, Stuttgart 2007, s. 1042 1043. 7 Abgabenordnung in der Fassung der Bekanntmachung vom 1. Oktober 2002 (BGBl. I S. 3866; 2003 I S. 61), zuletzt geändert durch das Gesetz vom 21. Juli 2012 (BGBl. I S. 1566).

588 Małgorzata Magdalena Hybka jeśli wykonują wolny zawód. W Niemczech wybór metody kasowej nie wpływa na częstotliwość składania deklaracji VAT. Częstotliwość ta jest bowiem uzależniona od wysokości podatku do zapłaty w poprzedzającym roku kalendarzowym. Zasadą generalną jest składanie zeznania rocznego oraz deklaracji za okresy kwartalne w trakcie roku podatkowego. Jeśli jednak kwota podatku do zapłaty za poprzedni rok kalendarzowy przekroczyła kwotę 7500 euro, podatnik zobowiązany jest składać deklaracje za okresy miesięczne, gdy natomiast jest ona niższa niż 1000 euro, podatnik jest zwolniony z obowiązku składania deklaracji podatkowych, z wyjątkiem zeznania rocznego. Niemcy skorzystały z opcji przewidzianej w art. 281 dyrektywy 2006/112/WE wprowadzając w 23 ustawy o podatku obrotowym możliwość zastosowania tzw. stawek przeciętnych (allgemeine Durchschnittssätze) w celu określenia podatku naliczonego. Możliwość ta dotyczy wyłącznie przedsiębiorców, którzy są ustawowo zwolnieni z obowiązku prowadzenia ksiąg handlowych oraz sporzadzania bilansu dla celów podatkowych i którzy ustalają wysokość swojego dochodu na podstawie uproszczonej metody, określanej mianem rachunku nadwyżki przychodów nad wydatkami (Einnahme-Überschussrechnung) 8. Do grupy tej należą przedsiębiorcy, których obrót netto lub zysk w roku kalendarzowym nie przekracza odpowiednio kwoty 500 tys. euro i 50 tys. euro (zgodnie z 141 Ordynacji podatkowej) a obrót netto w poprzednim roku podatkowym nie przekraczał kwoty 61 356 euro. Prawo do zastosowania ryczałtowej metody określania podatku naliczonego przysługuje przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą wymienioną w załączniku do 69 i 70 rozporządzenia wykonawczego do ustawy o podatku obrotowym. Kwota podatku naliczonego, podlegającego odliczeniu jest obliczana przez pomnożenie stawki przeciętnej i obrotu netto. Wysokość stawek przeciętnych zależy od rodzaju działalności gospodarczej (ich zastosowanie jest możliwe w odniesieniu do 50 rodzajów tej działalności) i waha się od 1,6% do 12,5% 9. Przy określaniu obrotu stanowiącego podstawę obliczenia podatku naliczonego nie uwzględnia się importu, wewnątrzwspólnotowego nabycia oraz obrotu zwolnionego z opodatkowania z tytułu: udzielania kredytów, poręczeń i gwarancji, transakcji dotyczących rachunków depozytowych i bieżących, płatności, przelewów, długów, czeków i innych zbywalnych instrumentów finansowych (z wyjątkami), transakcji dotyczących walut, banknotów i monet używanych jako prawny środek płatniczy, transakcji łącznie z pośrednictwem, których przedmiotem są akcje, udziały w spółkach lub związkach, obligacje i inne papiery wartościowe (z wyjątkami), usług ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych wraz z usługami pokrewnymi, zarządzania specjalnymi funduszami inwestycyjnymi oraz niektórymi funduszami o charakterze zabezpieczeniowym, 8 O.G. Lippross, Umsatzsteuer, Erich Fleischer Verlag, Achim bei Bremen 2005, s. 809. 9 Analge zu den 69 und 70 Umsatzsteuer-Durchführungsverordnung in der Fassung der Bekanntmachung vom 21. Februar 2005 (BGBl. I S. 434), zuletzt geändert durch das Gesetz vom 2. Dezember 2011 (BGBl. I S. 2416).

Szczególne procedury rozliczania podatku... 589 transakcji podlegających opodatkowaniu podatkiem od nabycia gruntów. Podatnik, który wybrał opisaną metodę ryczałtową określania podatku naliczonego, może z niej zrezygnować. Ponowny jej wybór jest jednak w tym przypadku możliwy dopiero po upływie pięciu lat kalendarzowych. 3. Szczególne procedury opodatkowania małych przedsiębiorców podatkiem od wartości dodanej w Wielkiej Brytanii W Wielkiej Brytanii w porównaniu do pozostałych państw Unii Europejskiej stosunkowo wysoki jest limit obrotu uprawniającego do zwolnienia podmiotowego z VAT. Obowiązek rejestracji i rozliczania się z organami podatkowymi z tytułu podatku od wartości dodanej dotyczy bowiem wyłącznie przedsiębiorców, w sytuacji gdy 10 : wartość ich obrotu podlegającego opodatkowaniu w ostatnich 12 miesiącach przekroczyła kwotę 77 000 GBP lub, przewidują, że wartość ich obrotu podlegającego opodatkowaniu przekroczy w najbliższych 30 dniach kwotę 77 000 GBP 11. Przedsiębiorcy niespełniający tych warunków są natomiast zwolnieni podmiotowo z rozpatrywanego podatku. Ponadto prawo do zwolnienia przysługuje również przedsiębiorcy na jego umotywowany wniosek, gdy: przeprowadza wyłącznie transakcje opodatkowane stawką VAT w wysokości 0%, przeprowadza transakcje podlegające opodatkowaniu stawką VAT w wysokości 0% i stawką standardową i gdy przewiduje, że ze względu na kwotową przewagę tych pierwszych, podatek naliczony będzie przewyższać podatek należny, przekroczył limit obrotu zobowiązujący do rejestracji, jednak nastąpiło to w rezultacie nadzwyczajnych okoliczności (np. zawarcia jednorazowej transakcji na kwotę znacznie przewyższającą przeciętną kwotę zawieranych transakcji). Jeżeli został przekroczony limit obrotu zobowiązujący do rejestracji i przedsiębiorca zarejestrował się dla celów VAT a jego obrót w ostatnim roku podatkowym nie przekroczył kwoty 75 000 GBP lub przewiduje on, że w trakcie kolejnych 12 miesięcy nie przekroczy tej kwoty, może uzyskać prawo do zwolnienia podmiotowego po złożeniu umotywowanego wniosku do organu podatkowego. Brytyjskie prawo podatkowe uzależnia wybór przez podatnika metody kasowej rozliczania się z VAT nie tylko od nieprzekroczenia rocznego limitu obrotu, lecz również od spełnienia przez niego dodatkowych warunków (Cash Accounting Scheme). Metodę tę stosować mogą przedsiębiorcy, którzy 12 : przewidują, że podlegający opodatkowaniu obrót w najbliższym roku podat- 10 The Value Added Tax (Increase of Registration Limits) Order 2012, nr 883, http://www. legislation.gov.uk (20.10.2012). 11 Kwota ta podlega corocznie zwiększeniu o około 1000 GBP. 12 N. Warren, Tolley s VAT Planning, Reed Elsevier Ltd, Hampshire 2009, s. 66.

590 Małgorzata Magdalena Hybka kowym nie przekroczy kwoty 1,35 mln GBP, nie mają zaległości podatkowych lub mają zaległości podatkowe, lecz zawarli z organem podatkowym porozumienie o ich uregulowaniu do określonej daty, w ostatnich 12 miesiącach nie zostali skazani za wykroczenia związane z podatkiem od wartości dodanej oraz nie nałożono na nich kary za uchylanie się od opodatkowania VAT. Z rozliczenia się metodą kasową z organami podatkowymi zostały wyłączone przez ustawodawcę: leasing, sprzedaż ratalna, warunkowa umowa sprzedaży, sprzedaż na kredyt, import, nabycie wewnątrzwspólnotowe, przemieszczenie towarów ze składu celnego i wolnego obszaru celnego, transakcje, w sytuacji gdy wystawiono fakturę z terminem płatności sześć miesięcy i dłuższym oraz transakcje, jeżeli dostawa towarów lub wykonanie usługi następuje po wystawieniu faktury. W odróżnieniu od innych uproszczonych metod opodatkowania, przedsiębiorca nie ma obowiązku informowania z wyprzedzeniem organu podatkowego o zamiarze jej zastosowania. Niektórym podatnikom VAT w Wielkiej Brytanii przysługuje prawo do określania podatku do zapłaty, zamiast różnicy pomiędzy podatkiem należnym i naliczonym, jako procent od obrotu (Flat Rate Scheme) 13. Przy kalkulacji tego obrotu uwzględnia się poza wartością towarów i usług brutto również nabycie wewnątrzwspólnotowe, obrót zwolniony oraz wartość sprzedanych składników majątku trwałego. Prawo to dotyczy wyłącznie przedsiębiorców, jeżeli przewidują, że podlegający opodatkowaniu obrót netto w najbliższym roku podatkowym nie przekroczy kwoty 150 000 GBP 14. Podatnicy stosujący tę metodę mają prawo do odliczania podatku naliczonego wyłącznie z tytułu nabycia środków trwałych, których wartość wraz z podatkiem przekracza 2000 GBP. Podatnik traci prawo do stosowania tej metody, jeżeli jego obrót wraz z podatkiem przewyższy kwotę 230 000 GBP. Ustawodawca wymienia podatników, którym nie przysługuje prawo do skorzystania z tej metody. Do tej grupy należą 15 : podatnicy stosujący szczególne procedury opodatkowania dla biur podróży oraz z tytułu sprzedaży towarów używanych, dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków a także nabywający niektóre dobra inwestycyjne, podatnicy, którzy zrezygnowali z zastosowania rozpatrywanej metody określania podatku do zapłaty, jeżeli od momentu tej rezygnacji nie upłynęło jeszcze 12 miesięcy, podatnicy, którzy w ostatnich 12 miesiącach zostali skazani za wykroczenia w zakresie podatku od wartości dodanej lub na których została nałożona kara za oszustwa podatkowe, podatnicy, którzy w ostatnich 24 miesiącach wchodzili w skład podatkowej grupy kapitałowej dla celów VAT albo stanowią przedsiębiorstwo powiązane z innym przedsiębiorstwem lub oddział innego przedsiębiorstwa. 13 Section 26B, Value Added Tax Act 1994, http://www.legislation.gov.uk (20.10.2012). 14 J. Mirrlees, Tax by Design: The Mirrlees Review, Oxford University Press, Oxford 2011, s. 179. 15 Notice 733, Flat Rate Scheme for Small Businesses, http:// customs. hmrc. gov.uk (20.10.2012).

Szczególne procedury rozliczania podatku... 591 Wysokość rozpatrywanych stawek podatku do zapłaty dla małych przedsiębiorców wynosi od 4,0% do 14,5% i zależy od rodzaju działalności gospodarczej (zob. przykłady w tab. 1). Przepisy przewidują zastosowanie tych stawek w odniesieniu do 58 rodzajów działalności gospodarczej. Małe przedsiębiorstwa, w pierwszym roku rejestracji, dla celów podatku od wartości dodanej mają prawo do obniżenia tych stawek o 1 punkt procentowy. Tabela 1 Wysokość stawek podatku dla małych przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w wybranym zakresie w Wielkiej Brytanii Rodzaj działalności gospodarczej Wysokość stawki podatku (w %) Sprzedaż hurtowa artykułów spożywczych 7,5 Sprzedaż detaliczna artykułów spożywczych, wyrobów tytoniowych, 4,0 odzieży dziecięcej, czasopism i konfekcji Transport osobowy i ciężarowy 10,0 Sprzedaż detaliczna wyrobów farmaceutycznych, medycznych 8,0 i kosmetycznych Naprawa pojazdów 8,5 Produkcja wyrobów włókienniczych, tkanin, odzieży oraz artykułów 9,0 spożywczych Usługi prawnicze 14,5 Usługi finansowe 13,5 Źródło: Flat Rate Scheme Percentage Rates from 4 January 2011, http://customs.hmrc.gov.uk (20.10.2012). Przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie sprzedaży detalicznej mogą skorzystać ze szczególnej procedury określania podatku należnego (Retail Schemes). Jej zastosowanie ma na celu uproszczenie rozliczania VAT w sytuacji dokonywania sprzedaży opodatkowanej różnymi stawkami podatku 16. Procedura ta zakłada określanie podatku należnego jedną z sześciu następujących metod: na podstawie raportu z kasy fiskalnej w momencie sprzedaży (Point of Sale Scheme), na podstawie struktury zakupów, według różnych stawek VAT i dziennego obrotu brutto przykładowo, jeżeli 50% nabytych towarów było opodatkowanych stawką podstawową, to 50% dziennego obrotu brutto stanowi obrót opodatkowany tą stawką; metoda ta może być stosowana przez przedsiębiorców, jeżeli ich roczny obrót netto nie przekracza 1 mln GBP; jej zastosowanie wymaga dokonania korekty wysokości podatku należnego pod koniec roku podatkowego (Apportionment Scheme 1), na podstawie szacunkowej wartości sprzedaży zapasów obciążonych różnymi stawkami VAT z uwzględnieniem szacunkowych cen sprzedaży i dziennego obrotu brutto; metoda ta może być stosowana przez przedsiębiorców, jeżeli ich roczny obrót netto nie przekracza 130 mln GBP (Apportionment Scheme 2), 16 Notice 727, Retail Schemes, http://customs.hmrc.gov.uk (20.10.2012).

592 Małgorzata Magdalena Hybka na podstawie szacunkowej wartości sprzedaży zapasów obciążonych jedną ze stawek VAT i dziennego obrotu brutto; metoda ta polega na potrąceniu od dziennego obrotu brutto szacunkowej wartości sprzedaży zapasów obciążonych tą stawką; może być ona stosowana przez przedsiębiorców, jeżeli ich roczny obrót netto nie przekracza 1 mln GBP (Direct Calculation Scheme 1), analogicznie jak powyżej, z tą różnicą, że na koniec roku podatkowego należy dokonać korekty wysokości podatku należnego; metoda ta może być stosowana przez przedsiębiorców, jeżeli ich roczny obrót netto nie przekracza 130 mln GBP (Direct Calculation Scheme 2), według zasad uzgodnionych z organami podatkowymi; metoda ta jest oparta w mniejszym lub większym stopniu na wyżej przedstawionych metodach; może być ona stosowana przez przedsiębiorców, jeżeli ich roczny obrót netto przekracza 130 mln GBP (Bespoke Scheme). Skorzystanie z tych metod wymaga zawiadomienia organu podatkowego, który może odmówić prawa do ich zastosowania, w sytuacji gdy stwierdzi, że wybrana przez podatnika metoda naraża państwo na utratę dochodów bądź prowadzi do istotnego zaniżenia lub zawyżenia podatku należnego. Podsumowanie Przepisy wspólnotowe pozostawiają państwom członkowskim stosunkowo dużą swobodę w zakresie implementacji uproszczonych procedur opodatkowania małych przedsiębiorców podatkiem od wartości dodanej. W rezultacie procedury te znacznie się różnią w tych państwach. Poza powszechnie stosowanymi w państwach UE zwolnieniem podmiotowym, kasową metodą rozliczania VAT oraz określaniem podatku naliczonego według struktury zakupów, polska ustawa o podatku od towarów i usług nie przewiduje zastosowania innych szczególnych procedur opodatkowania małych przedsiębiorców tym podatkiem. Należy przy tym zauważyć, że procedury te nie zawsze są korzystne dla tych przedsiębiorców. Zwolnienie podmiotowe powoduje wliczanie podatku naliczonego z tytułu zakupów do kosztów podatnika, co ma wpływ na ceny oferowanych przez niego towarów i usług. Odbiorcy towarów i usług, będący podatnikami VAT, mogą więc preferować dostawców zarejestrowanych dla celów VAT. W przypadku metody kasowej natomiast podatnik nie może odliczyć podatku naliczonego z tytułu zakupów aż do momentu uiszczenia zapłaty za towar lub usługę, może to skutkować pogarszaniem płynności podatkowej podmiotów, które nabywają większość towarów i usług na kredyt. Polski ustawodawca nie skorzystał z opcji przewidzianej w art. 281 dyrektywy 2006/112/WE, natomiast zarówno w Niemczech, jak i Wielkiej Brytanii zastosowano system ryczałtowego rozliczania VAT. W pierwszym z tych państw dotyczy on określania podatku naliczonego, a w drugim podatku do zapłaty. W obydwu przypadkach może być on stosowany przez przedsiębiorców prowadzących działalność w ściśle określonych dziedzinach. Rozwiązanie brytyjskie jest jednak bardziej korzystne i w większym stopniu upraszcza procedurę rozliczania rozpatrywanego podatku. Ponadto przepisy podatkowe w Wielkiej Bry-

Szczególne procedury rozliczania podatku... 593 tanii oferująpodatnikom prowadzącym działalność w zakresie handlu detalicznego dodatkowe preferencje polegające na możliwości wyboru metody określania kwoty podatku należnego w przypadku sprzedaży detalicznej opodatkowanej zróżnicowanymi stawkami. Interesującym i nietypowym w skali UE rozwiązaniem jest uzgadnianie przez podatnika metody określania podatku należnego z organem podatkowym. Ze względu na szeroki wachlarz szczególnych procedur, z których mogą skorzystać małe przedsiębiorstwa w Wielkiej Brytanii, procedury te są dla tej grupy przedsiębiorców w tym państwie ważnym instrumentem planowania podatkowego. SIMPLIFIED VAT PROCEDURES FOR SMALL ENTERPRISES IN POLAND, GERMANY AND UNITED KINGDOM Summary Council Directive 2006/112/EC provides for differentiated options facilitating VAT calculation. Those options are mostly available for small and medium-sized enterprises. Although all EU Member States are entitled to implement simplified VAT charging and collecting procedures, each country made use of this right to various extent. The basic aim of this article is to present an overview of these procedures being applied in Poland, Germany and United Kingdom. The author describes conditions for VAT exemption, cash accounting scheme and flatrate scheme. Translated by Małgorzata Magdalena Hybka