PRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH

PRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH PODRĘCZNIK AKADEMICKI 3. WYDANIE redakcja Andrzej Koch Jacek Napierała Warszawa 2011

SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... 23 Rozdział pierwszy Część ogólna prawa spółek handlowych... 27 1. Zagadnienia wstępne... 27 1.1. Spółka handlowa jako forma prowadzenia działalności gospodarczej... 27 1.2. Umowa założycielska spółki handlowej... 29 2. Źródła prawa spółek... 30 2.1. Kodeks spółek handlowych... 30 2.2. Stosowanie kodeksu cywilnego... 31 2.3. Inne ustawy regulujące materię prawa spółek... 33 2.4. Zwyczaje i dobre obyczaje... 33 3. Spółki osobowe... 34 3.1. Wprowadzenie... 34 3.2. Podmiotowość prawna spółek osobowych... 35 3.3. Zmiana umowy spółki osobowej... 35 3.4. Przeniesienie członkostwa w spółce osobowej... 36 3.4.1. Wprowadzenie... 36 3.4.2. Przesłanki przeniesienia członkostwa w spółce osobowej... 36 3.4.3. Odpowiedzialność za zobowiązania występującego wspólnika... 37 4. Spółki kapitałowe... 38 4.1. Wprowadzenie... 38 4.2. Spółka kapitałowa w organizacji... 39 4.2.1. Powstanie spółki w organizacji... 39 4.2.2. Status prawny spółki w organizacji... 40 4.2.3. Rozwiązanie spółki kapitałowej w organizacji... 41 4.2.4. Wpis do rejestru... 42 4.3. Wkłady do spółki kapitałowej... 42 4.3.1. Wkłady jako źródło pokrycia kapitału zakładowego spółki... 42 4.3.2. Wkłady niepieniężne do spółek kapitałowych... 43 4.3.2.1. Kryteria zdolności aportowej... 43 4.3.2.2. Ochrona interesów wierzycieli... 44 4.4. Zgoda innego organu spółki jako przesłanka skuteczności czynności prawnej dokonanej przez zarząd... 47 5

4.4.1. Wymóg zgody innego organu jako ograniczenie wykonywania mandatu przez członka zarządu... 47 4.4.1.1. Zarząd jako organ spółki kapitałowej... 47 4.4.1.2. Ograniczenia wykonywania mandatu przez członka zarządu.. 48 4.4.2. Dokonanie przez zarząd czynności prawnej bez zgody innego organu... 49 4.4.2.1. Ustawowy wymóg zgody... 49 4.4.2.2. Wymóg zgody wynikający z umowy albo statutu spółki... 51 4.5. Zasada równego traktowania wspólników i akcjonariuszy... 51 4.6. Rozwiązanie spółki przez sąd rejestrowy... 53 4.7. Ujawnianie dokumentów i informacji... 54 5. Szczególne postaci spółek handlowych... 55 5.1. Spółka jednoosobowa... 55 5.1.1. Status spółki... 55 5.1.2. Forma czynności prawnych... 56 5.2. Spółka publiczna... 57 5.2.1. Uwagi wstępne... 57 5.2.2. Definicja spółki publicznej... 58 5.2.3. Dematerializacja akcji... 58 5.2.4. Oferta publiczna... 60 5.2.5. Obrót akcjami na rynku regulowanym albo w alternatywnym systemie obrotu... 61 5.3. Spółka dominująca... 62 5.4. Spółka powiązana... 63 6. Spółki handlowe jako przedsiębiorcy... 64 6.1. Pojęcie przedsiębiorcy... 64 6.2. Rachunkowość przedsiębiorców... 65 6.3. Status prawny przedsiębiorców zagranicznych... 65 6.4. Upadłość spółki jako przedsiębiorcy 6.4.1. Uwagi wprowadzające... 67 6.4.2. Uwagi ogólne o sposobach regulacji prawnej niewypłacalności w poszczególnych systemach prawnych... 67 6.4.2.1. Podmioty objęte regulacją niewypłacalności... 68 6.4.2.2. Charakter prawny postępowań wobec podmiotów niewypłacalnych... 68 6.4.2.3. Wpływ przeprowadzenia postępowania w sprawie niewypłacalności na zobowiązania dłużnika... 69 6.4.3. Zagadnienia terminologiczne... 69 6.4.4. Zagadnienia ogólne międzynarodowego postępowania upadłościowego... 70 6.4.5. Regulacja międzynarodowego postępowania upadłościowego w prawie Unii Europejskiej... 71 6.4.6. Polskie prawo upadłościowe i naprawcze... 73 6.4.6.1. Uwagi ogólne o prawie upadłościowym i naprawczym... 73 6.4.6.2. Podmioty objęte postępowaniem upadłościowym i naprawczym... 74 6

6.4.6.3. Przebieg postępowania upadłościowego... 75 7. Zgrupowania spółek. Zarys problematyki prawa holdingowego... 78 7.1. Wprowadzenie... 78 7.2. Struktura organizacyjna i typowe cechy zgrupowania spółek... 80 7.3. Przegląd charakterystycznych problemów prawnych występujących w procesie tworzenia i zarządzania zgrupowaniami spółek... 82 7.3.1. Charakter prawny zgrupowania (grupy spółek)... 82 7.3.2. Obowiązki spółek dominujących i członków ich organów zarządzających wobec spółek zależnych, ich akcjonariuszy (udziałowców) i wierzycieli... 84 7.3.3. Konsekwencje przystąpienia lub utworzenia zgrupowania dla wspólników (akcjonariuszy) spółki dominującej i zależnej... 87 7.3.4. Regulacja stosunków między spółką zależną a spółką dominującą w kodeksie spółek handlowych (art. 6, 7 oraz 362 366)... 91 Literatura... 97 Rozdział drugi Rejestracja spółek w rejestrze przedsiębiorców... 99 1. Uwagi wprowadzające... 99 2. Regulacja dotycząca rejestru spółek w prawie europejskim... 99 3. Rozwój regulacji prawnej dotyczącej rejestru spółek w prawie polskim... 101 4. Ogólne uwagi o Krajowym Rejestrze Sądowym... 103 4.1. Budowa Krajowego Rejestru Sądowego... 103 4.2. Sposób prowadzenia... 103 4.3. Funkcje... 104 4.4. Domniemania prawne związane z wpisem... 105 4.4.1. Domniemanie prawdziwości wpisu i nieistnienia danych niewpisanych... 105 4.4.2. Domniemanie powszechnej znajomości wpisu... 105 4.5. Obowiązek zgłaszania danych do rejestru... 106 4.6. Podmioty podlegające wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego... 106 4.6.1. Podmioty podlegające wpisowi do rejestru przedsiębiorców... 107 4.6.2. Podmioty podlegające wpisowi do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej... 107 4.6.3. Rejestr dłużników niewypłacalnych... 108 5. Treść wpisów do rejestrów przedsiębiorców... 108 5.1. Uwagi wprowadzające... 108 5.2. Wpisy w dziale 1... 109 5.3. Wpisy w dziale 2... 113 5.4. Wpisy w dziale 3... 114 5.5. Wpisy w dziale 4... 115 5.6. Wpisy w dziale 5... 115 5.7. Wpisy w dziale 6... 115 6. Postępowanie związane z wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego... 116 7

6.1. Regulacja prawna dotycząca postępowania w sprawie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego... 116 6.2. Wszczęcie postępowania... 116 6.3. Zakres badania sprawy... 117 6.4. Orzeczenie... 117 7. Środki przymuszające... 118 7.1. Uwagi wprowadzające... 118 7.2. Grzywna... 118 7.3. Rozwiązanie spółki osobowej... 119 7.4. Kurator z art. 26 u.k.r.s... 119 Literatura... 119 Rozdział trzeci Firma... 121 1. Podstawy prawne ochrony firmy... 121 2. Określenie firmy... 122 3. Budowa firmy... 123 3.1. Spółki osobowe... 123 3.1.1. Spółka jawna (sp.j.)... 123 3.1.2. Spółka partnerska (sp.p.)... 124 3.1.3. Spółka komandytowa (sp.k.)... 125 3.1.4. Spółka komandytowo-akcyjna (S.K.A.)... 126 3.2. Spółki kapitałowe... 127 3.2.1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.)... 127 3.2.2. Spółka akcyjna (S.A.)... 127 4. Przepisy wspólne dla rozmaitych typów spółek... 128 4.1. Spółka w organizacji... 128 4.2. Spółka w likwidacji... 128 4.3. Oddziały i przedstawicielstwa... 129 5. Ogólne zasady budowy firmy... 130 5.1. Zasada prawdziwości firmy... 130 5.2. Zasada jedności firmy... 133 5.3. Zasada wyłączności firmy... 134 5.4. Zasada jawności firmy... 137 5.5. Zasada kontynuacji firmy... 138 6. Charakter prawny firmy... 139 7. Ochrona firmy... 141 8. Firma a oznaczenie przedsiębiorstwa... 143 9. Firma a znak towarowy lub usługowy... 145 10. Zagraniczne nazwy handlowe... 146 Literatura... 150 Rozdział czwarty Prokura... 151 1. Geneza prokury... 151 2. Regulacja prokury w Polsce... 151 8

3. Istota prokury... 153 4. Udzielenie prokury... 154 5. Zakres prokury... 158 6. Nieograniczalność prokury wobec osób trzecich... 160 7. Wygaśnięcie prokury... 163 8. Zgłoszenia do rejestru przedsiębiorców... 166 9. Podpis prokurenta... 166 Literatura... 166 Rozdział piąty Spółka jawna... 168 1. Rys historyczny... 168 2. Regulacja spółki jawnej w Polsce... 168 3. Pojęcie spółki jawnej... 169 4. Powstanie spółki... 174 4.1. Wprowadzenie... 174 4.2. Umowa spółki... 174 4.3. Obligatoryjne postanowienia umowy... 174 4.4. Wpis do rejestru... 175 5. Stosunek do osób trzecich... 176 5.1. Reprezentacja spółki... 176 5.2. Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki... 180 6. Stosunki wewnętrzne spółki... 184 6.1. Uwagi wstępne... 184 6.2. Prowadzenie spraw spółki... 184 6.3. Majątek spółki... 185 6.4. Pojęcie udziału... 187 6.5. Obowiązek lojalności... 188 7. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 189 7.1. Przyczyny rozwiązania spółki... 189 7.2. Skutki wystąpienia przyczyny rozwiązania spółki... 190 7.2.1. Kontynuacja działalności spółki... 190 7.2.1.1. Kontynuacja działalności spółki w dotychczasowym składzie...190 7.2.1.2. Kontynuacja działalności spółki w zmienionym składzie... 191 7.2.1.3. Przekształcenie spółki jawnej... 192 7.2.1.4. Przejęcie majątku przez jednego wspólnika spółki dwuosobowej... 192 7.2.2. Zakończenie działalności spółki... 193 7.2.2.1. Uzgodnienie sposobu zakończenia działalności spółki... 193 7.2.2.2. Likwidacja spółki... 193 7.3. Procedura likwidacji spółki... 194 7.3.1. Wprowadzenie... 194 7.3.2. Likwidatorzy... 194 7.3.3. Czynności likwidacyjne... 194 7.3.4. Zakończenie likwidacji... 196 Literatura... 197 9

Rozdział szósty Spółka partnerska... 199 1. Charakterystyka ogólna... 199 2. Definicja i reżim prawny spółki partnerskiej... 200 3. Wolne zawody... 200 4. Przesłanki materialnoprawne utworzenia spółki partnerskiej... 203 5. Przesłanki formalne powstania spółki partnerskiej... 204 6. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki partnerskiej... 206 7. Reprezentacja i prowadzenie spraw spółki partnerskiej... 208 7.1. Prowadzenie spraw oraz reprezentacja... 208 7.2. Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki przez zarząd... 209 7.3. Prowadzenie spraw spółki, w której nie powołano zarządu... 212 7.4. Reprezentacja spółki, w której nie powołano zarządu... 213 8. Pozostałe prawa i obowiązki partnera... 215 9. Rozwiązanie spółki i jej likwidacja... 217 Literatura... 217 Rozdział siódmy Spółka komandytowa... 219 1. Rys historyczny... 219 2. Regulacja spółki komandytowej w Polsce... 221 3. Pojęcie spółki komandytowej... 221 4. Powstanie spółki... 224 5. Status prawny komplementariusza... 227 6. Status prawny komandytariusza... 229 6.1. Uwagi wstępne... 229 6.2. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki... 229 6.3. Odpowiedzialność nieograniczona... 233 6.4. Reprezentowanie spółki... 234 6.5. Prowadzenie spraw spółki... 235 6.6. Uprawnienia kontrolne... 236 6.7. Udział w zyskach i stratach... 237 7. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 237 Literatura... 237 Rozdział ósmy Spółka komandytowo-akcyjna... 240 1. Charakterystyka ogólna... 240 2. Powstanie spółki komandytowo-akcyjnej... 242 2.1. Pojęcie spółki komandytowo-akcyjnej... 242 2.2. Założyciele spółki... 242 2.3. Powstanie spółki... 243 3. Prowadzenie spraw spółki... 247 4. Reprezentacja spółki komandytowo-akcyjnej... 249 5. Funkcjonowanie organów spółki... 249 6. Status prawny komplementariusza i akcjonariusza... 251 10

7. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 252 Literatura... 252 Rozdział dziewiąty Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością... 254 1. Konstrukcja prawna i charakterystyka ogólna... 254 1.1. Znaczenie i geneza spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 254 1.2. Definicja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 255 1.3. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jako postać spółki kapitałowej... 256 1.4. Elementy osobowe w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością... 258 1.5. Cele i wykorzystanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 260 2. Powstanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 263 2.1. Przesłanki powstania... 263 2.2. Umowa spółki... 263 2.3. Obligatoryjne postanowienia umowy... 264 2.4. Fakultatywne postanowienia umowy... 265 2.5. Znaczenie pierwotnej umowy założycielskiej i możliwość jej zmiany... 266 2.6. Zgromadzenie kapitału zakładowego... 268 2.7. Kontrola wniesienia wkładów... 272 2.8. Zgłoszenie i wpis spółki do rejestru sądowego... 273 2.9. Następstwa naruszeń prawa przy zakładaniu spółki... 274 3. Kapitał zakładowy... 274 3.1. Pojęcie i funkcje... 274 3.2. Wielkość kapitału zakładowego... 276 3.3. Ochrona stałości kapitału zakładowego... 277 3.4. Podwyższenie kapitału zakładowego... 279 3.4.1. Cele i sposoby podwyższenia... 279 3.4.2. Pokrycie powiększonego kapitału... 282 3.4.3. Objęcie udziałów przez nowego wspólnika... 284 3.4.4. Objęcie udziałów przez wspólników dotychczasowych... 284 3.4.5. Wpis podwyższenia do rejestru sądowego... 286 3.5. Obniżenie kapitału zakładowego... 286 3.5.1. Przyczyny obniżenia... 286 3.5.2. Sposoby obniżenia kapitału... 287 3.5.3. Tryb obniżenia (wymogi formalne)... 288 4. Pozycja prawna wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 291 4.1. Udziały w spółce... 291 4.2. Równość i nierówność praw i obowiązków... 293 4.3. Uprzywilejowanie udziałów... 294 4.4. Rodzaje praw i obowiązków... 295 4.5. Prawa korporacyjne... 296 4.6. Prawa majątkowe... 298 4.7. Prawo do udziału w zysku (do dywidendy)... 299 4.8. Obowiązki wspólnika... 302 5. Utrata członkostwa i zmiany osobowe w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością... 303 11

5.1. Uwagi ogólne... 303 5.2. Zbycie udziałów... 304 5.3. Inne rozporządzenia udziałami... 306 5.4. Wyłączenie wspólnika orzeczeniem sądowym... 306 5.5. Umorzenie udziałów... 309 6. Organy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 313 6.1. Charakterystyka ogólna... 313 6.2. Zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 313 6.2.1. Funkcje... 313 6.2.2. Powołanie i odwołanie zarządu... 314 6.2.3. Kompetencje i obowiązki zarządu... 315 6.2.4. Obowiązek prowadzenia spraw i reprezentacji spółki... 316 6.2.5. Sposób prowadzenia spraw i reprezentowania spółki przez zarząd... 318 6.2.6. Ograniczenia reprezentacji spółki wykonywanej przez zarząd... 319 6.2.7. Szczególna kontrola reprezentacji spółki jednoosobowej... 321 6.2.8. Konflikt interesów członka zarządu i spółki... 321 6.2.9. Odpowiedzialność osobista członków zarządu... 322 6.3. Zgromadzenie wspólników... 323 6.3.1. Pojęcie i charakterystyka ogólna... 323 6.3.2. Kompetencje uchwałodawcze wspólników (zgromadzenia wspólników)... 324 6.3.3. Zwoływanie zgromadzenia wspólników... 325 6.3.4. Przebieg zgromadzenia i podejmowanie uchwał... 326 6.3.5. Możliwość podważenia uchwał wspólników... 328 6.4. Organy nadzoru spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 331 6.4.1. Fakultatywny i obowiązkowy nadzór... 331 6.4.2. Kompetencje organów nadzoru... 331 6.4.3. Sposób funkcjonowania rady nadzorczej i komisji rewizyjnej... 332 6.4.4. Powoływanie i odwoływanie organów nadzoru i ich członków... 333 7. Rozwiązanie i likwidacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 334 7.1. Rozwiązanie i czynności poprzedzające... 334 7.2. Przyczyny uzasadniające rozwiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością... 334 7.3. Postępowanie likwidacyjne... 336 7.4. Likwidatorzy... 336 7.5. Utrata bytu prawnego... 337 Literatura... 337 Rozdział dziesiąty Spółka akcyjna... 339 1. Wiadomości ogólne o spółce akcyjnej... 339 1.1. Charakterystyczne cechy spółki akcyjnej... 339 1.2. Rys historyczny... 340 1.3. Wpływ systemu corporate governance na ustrój spółek akcyjnych... 344 1.3.1. Pojęcie systemu corporate governance... 344 1.3.2. Otwarty system corporate governance... 345 12

1.3.3. Zamknięty system corporate governance... 347 1.3.4. Polska jako przykład zamkniętego systemu corporate governance... 348 2. Powstanie spółki akcyjnej... 349 2.1. Czynności podejmowane przy zakładaniu spółki... 349 2.1.1. Podstawowe czynności założycielskie... 349 2.1.2. Dodatkowe czynności założycielskie... 350 2.2. Zawiązanie spółki... 352 2.2.1. Umowa założycielska... 352 2.2.1.1. Charakter prawny umowy założycielskiej... 352 2.2.1.2. Akt założycielski jednoosobowej spółki akcyjnej... 354 2.2.2. Statut spółki... 355 2.2.2.1. Charakter prawny... 355 2.2.2.2. Treść statutu... 355 2.2.3. Zawiązanie spółki, której statut określa minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego... 364 2.2.4. Skutek zawiązania spółki... 365 2.3. Wniesienie wkładu na pokrycie kapitału zakładowego... 365 2.4. Ustanowienie zarządu i rady nadzorczej... 366 2.5. Wpis do rejestru... 366 3. Akcja... 367 3.1. Wprowadzenie... 367 3.2. Akcja jako ułamek kapitału zakładowego... 368 3.2.1. Kapitał zakładowy... 368 3.2.2. Kapitał zapasowy i kapitały rezerwowe spółki... 369 3.3. Akcja jako prawo podmiotowe... 369 3.3.1. Wprowadzenie... 369 3.3.1.1. Charakterystyka praw udziałowych (korporacyjnych) w spółce... 369 3.3.1.2. Akcje zwykłe i uprzywilejowane... 371 3.3.1.3. Uprawnienia udziałowe... 373 3.3.2. Prawo do udziału w zysku... 375 3.3.2.1. Prawo do udziału w zysku a prawo do wypłaty dywidendy... 375 3.3.2.2. Przesłanki prawa do wypłaty dywidendy... 375 3.3.2.3. Sposób podziału zysku... 377 3.3.2.4. Zaliczka na poczet dywidendy... 377 3.3.2.5. Uprzywilejowanie akcji w zakresie dywidendy... 379 3.3.3. Prawo do udziału w majątku likwidacyjnym... 381 3.3.3.1. Przesłanki udziału w majątku likwidacyjnym... 381 3.3.3.2. Reguły (zasady) podziału majątku likwidacyjnego... 382 3.3.4. Prawo poboru akcji... 382 3.3.4.1. Rola (funkcja) prawa poboru akcji... 382 3.3.4.2. Wyłączenie prawa poboru... 384 3.3.4.3. Prawo poboru obligacji zamiennych na akcje oraz obligacji z prawem pierwszeństwa... 384 3.3.5. Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu... 385 13

3.3.6. Prawo głosu na walnym zgromadzeniu... 386 3.3.6.1. Zakres... 386 3.3.6.2. Umowy akcjonariuszy co do sposobu wykonywania prawa głosu... 388 3.3.6.3. Wykonywanie prawa głosu... 388 3.3.6.4. Akcja uprzywilejowana co do głosu... 390 3.3.6.5. Prawo weta Skarbu Państwa... 390 3.3.7. Prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia... 391 3.3.7.1. Wprowadzenie... 391 3.3.7.2. Osoby legitymowane do wytoczenia powództwa... 391 3.3.7.3. Przesłanki... 392 3.3.7.4. Skutki wniesienia powództwa... 392 3.3.7.5. Skutki wyroku... 393 3.3.8. Prawo do informacji... 394 3.3.9. Prawo do wniesienia powództwa o odszkodowanie na rzecz spółki... 395 3.4. Akcja jako papier wartościowy... 396 3.4.1. Wprowadzenie... 396 3.4.1.1. Dokument akcji... 396 3.4.1.2. Akcje zdematerializowane... 398 3.4.1.3. Powstanie akcji jako deklaratywnego papieru wartościowego...398 3.4.2. Akcje imienne i na okaziciela... 400 3.4.2.1. Akcje imienne... 400 3.4.2.2. Akcje na okaziciela... 400 3.4.3. Papiery wartościowe odnoszące się do akcji w obrocie zorganizowanym... 401 3.4.3.1. Prawo do akcji... 401 3.4.3.2. Kwity depozytowe... 402 3.4.3.3. Obligacje zamienne na akcje oraz obligacje z prawem pierwszeństwa... 403 3.4.3.4. Prawo poboru... 403 3.4.3.5. Prawa pochodne... 403 3.4.4. Wykonywanie praw z akcji... 405 3.4.4.1. Wykonywanie praw z akcji imiennych (świadectw tymczasowych)... 405 3.4.4.2. Wykonywanie praw z akcji na okaziciela... 407 3.4.4.3. Wykonywanie praw z akcji w obrocie zorganizowanym... 408 3.4.4.4. Wykonywanie praw z kuponu dywidendowego... 408 3.4.4.5. Wykonywanie praw z akcji imiennych należących do wspólności majątkowej małżeńskiej... 409 3.4.5. Rozporządzanie akcją... 409 3.4.5.1. Przeniesienie akcji... 409 3.4.5.2. Zastaw i użytkowanie akcji... 412 3.4.5.3. Ograniczenia rozporządzania akcją... 412 3.5. Umorzenie akcji... 415 14

3.5.1. Uwagi wstępne... 415 3.5.2. Sposoby umorzenia akcji... 415 3.5.2.1. Umorzenie dobrowolne... 415 3.5.2.2. Umorzenie przymusowe... 417 3.5.3. Przesłanki umorzenia... 417 3.5.3.1. Postanowienie statutu... 417 3.5.3.2. Uchwała walnego zgromadzenia... 418 3.5.3.3. Obniżenie kapitału zakładowego... 419 3.5.4. Ustawowe umorzenie akcji... 420 3.5.5. Moment dojścia umorzenia akcji do skutku... 420 3.6. Nabywanie (obejmowanie) przez spółkę własnych akcji... 421 3.6.1. Wprowadzenie... 421 3.6.2. Wyjątki od zakazu nabywania własnych akcji... 422 3.6.3. Skutki nabycia własnych akcji... 424 3.6.3.1. Obowiązki informacyjne... 424 3.6.3.2. Ważność rozporządzenia... 425 3.6.3.3. Los praw udziałowych... 425 3.6.3.4. Obowiązek zbycia albo umorzenia akcji własnych... 426 3.6.3.5. Odpowiedzialność członków organów spółki... 426 4. Organy spółki akcyjnej... 426 4.1. Wprowadzenie... 426 4.2. Zarząd spółki akcyjnej... 428 4.2.1. Skład zarządu... 428 4.2.2. Powoływanie i zatrudnianie członków zarządu... 429 4.2.2.1. Wewnętrzny i zewnętrzny stosunek prawny... 429 4.2.2.2. Powołanie do zarządu i zmiany w składzie zarządu... 429 4.2.2.3. Zatrudnienie... 430 4.2.2.4. Skutek powołania... 430 4.2.3. Kadencja członka zarządu... 431 4.2.4. Mandat członka zarządu... 431 4.2.4.1. Prowadzenie spraw spółki... 431 4.2.4.2. Reprezentacja spółki... 433 4.2.4.3. Wygaśnięcie mandatu... 434 4.3. Rada nadzorcza... 435 4.3.1. Wprowadzenie... 435 4.3.2. Członkowie rady nadzorczej... 436 4.3.2.1. Powoływanie... 436 4.3.2.2. Wybór rady nadzorczej grupami... 437 4.3.2.3. Wynagrodzenie... 439 4.3.3. Kadencja i mandat... 439 4.3.3.1. Kadencja... 439 4.3.3.2. Kompetencje rady nadzorczej... 440 4.3.3.3. Zasada kolegialności... 440 4.3.3.4. Delegowanie członków rady nadzorczej... 441 4.4. Walne zgromadzenie... 442 15

4.4.1. Wprowadzenie... 442 4.4.2. Kompetencje walnego zgromadzenia... 443 4.4.3. Zwołanie walnego zgromadzenia... 444 4.4.4. Obrady walnego zgromadzenia... 446 4.4.4.1. Lista uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu... 446 4.4.4.2. Otwarcie obrad... 446 4.4.4.3. Podejmowanie uchwał... 447 4.4.5. Uchwały wymagające kwalifikowanej większości... 448 4.4.5.1. Uchwały wymagające większości 2/3 głosów... 448 4.4.5.2. Uchwały wymagające 3/4 głosów... 451 4.4.5.3. Uchwały wymagające 4/5 głosów... 451 4.4.5.4. Uchwała wymagająca 95/100 głosów usuwanie akcjonariuszy mniejszościowych (squeeze out)... 452 4.4.5.5. Uchwały wymagające zgody wszystkich akcjonariuszy, których one dotyczą... 453 4.4.5.6. Uchwały wymagające jednomyślności... 454 5. Podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego... 454 5.1. Podwyższenie kapitału zakładowego... 454 5.1.1. Zwyczajne podwyższenie kapitału zakładowego... 455 5.1.1.1. Wprowadzenie... 455 5.1.1.2. Zmiana statutu... 455 5.1.1.3. Podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych akcji... 457 5.1.1.4. Emisja akcji... 457 5.1.1.5. Przebieg subskrypcji akcji... 460 5.1.1.6. Rejestracja podwyższenia kapitału zakładowego... 466 5.1.2. Podwyższenie kapitału zakładowego w ramach kapitału docelowego...467 5.1.2.1. Wprowadzenie... 467 5.1.2.2. Statutowe upoważnienie zarządu... 468 5.1.2.3. Uchwały zarządu... 468 5.1.3. Warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego... 469 5.1.3.1. Wprowadzenie... 469 5.1.3.2. Cele warunkowego podwyższenia... 470 5.1.3.3. Procedura... 470 5.1.4. Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki... 472 5.2. Obniżenie kapitału zakładowego... 474 5.2.1. Uchwała o obniżeniu kapitału... 474 5.2.2. Ochrona interesów wierzycieli... 476 5.2.2.1. Postępowanie konwokacyjne... 476 5.2.2.2. Uproszczone obniżenie kapitału zakładowego... 477 5.2.3. Wpis do rejestru... 478 6. Likwidacja i rozwiązanie spółki akcyjnej... 478 6.1. Uwaga terminologiczna... 478 6.2. Przyczyny otwarcia likwidacji... 479 6.2.1. Zaistnienie przyczyny przewidzianej w statucie... 479 16

6.2.2. Powzięcie przez walne zgromadzenie uchwały o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby za granicę... 479 6.2.3. Ogłoszenie upadłości spółki... 480 6.2.4. Inne przyczyny przewidziane prawem... 480 6.2.4.1. Rozwiązanie na mocy orzeczenia sądu rejestrowego... 480 6.2.4.2. Rozwiązanie z mocy decyzji administracyjnej... 481 6.3. Skutki otwarcia likwidacji... 481 6.4. Likwidacja... 482 6.4.1. Status likwidatora... 482 6.4.2. Czynności przygotowawcze... 483 6.4.2.1. Zgłoszenie otwarcia likwidacji... 483 6.4.2.2. Ogłoszenie o otwarciu likwidacji i wezwanie wierzycieli... 483 6.4.2.3. Bilans otwarcia likwidacji... 483 6.4.3. Czynności likwidacyjne... 484 6.4.3.1. Zakończenie interesów bieżących spółki... 484 6.4.3.2. Ściągnięcie wierzytelności oraz należności w stosunku do akcjonariuszy... 484 6.4.3.3. Upłynnienie majątku... 485 6.4.3.4. Wypełnienie zobowiązań... 485 6.5. Uchylenie likwidacji... 486 6.6. Zakończenie likwidacji i rozwiązanie spółki... 487 Literatura... 487 Rozdział jedenasty Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Systematyka przepisów... 489 1. Łączenie się spółek... 489 1.1. Zagadnienia ogólne... 489 1.1.1. Uwagi wstępne... 489 1.1.2. Zakres podmiotowy... 491 1.1.3. Sposoby łączenia się spółek... 492 1.1.4. Wydanie udziałów (akcji). Dopłaty... 492 1.1.4.1. Wydanie udziałów (akcji)... 492 1.1.4.2. Dopłaty... 493 1.1.5. Charakter prawny akcji obejmowanych przez wspólników spółki przejmowanej... 494 1.1.6. Dzień połączenia... 495 1.1.7. Stosunek wymiany udziałów (akcji)... 496 1.1.8. Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących powstania spółki... 497 1.1.9. Uchylenie połączenia z powodu braków, o których mowa w art. 21 k.s.h... 498 1.1.10. Skutki połączenia... 499 1.1.10.1. Ustanie bytu prawnego spółki przejmowanej (spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki)... 499 1.1.10.2. Sukcesja uniwersalna... 499 1.1.10.3. Sytuacja prawna wspólników spółki przejmowanej (spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki)... 501 17

1.1.11. Oddzielne zarządzanie majątkiem... 502 1.2. Łączenie się spółek kapitałowych... 502 1.2.1. Postępowanie w sprawie łączenia się spółek kapitałowych... 502 1.2.1.1. Etap pierwszy: czynności przygotowawcze... 503 1.2.1.2. Etap drugi: powzięcie uchwał o połączeniu... 506 1.2.1.3. Etap trzeci: rejestracja i ogłoszenie o połączeniu... 508 1.2.2. Charakter prawny planu połączenia. Dopuszczalność wprowadzania zmian przez wspólników... 509 1.2.3. Zaskarżanie uchwał o połączeniu... 511 1.2.4. Sytuacja prawna osób o szczególnych uprawnieniach i posiadaczy papierów wartościowych innych niż akcje... 513 1.2.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza... 514 1.2.6. Zakaz obejmowania udziałów (akcji) własnych... 515 1.2.7. Połączenie spółek bez podwyższenia kapitału zakładowego... 516 1.2.8. Szczególne przypadki łączenia się spółek... 517 1.2.8.1. Przejęcie przez spółkę przejmującą posiadającą co najmniej 90% udziałów (akcji) w kapitale zakładowym spółki przejmowanej... 517 1.2.8.2. Łączenie się spółek z o.o., których wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne w liczbie nieprzekraczającej we wszystkich łączących się spółkach dziesięciu osób... 520 1.3. Transgraniczne łączenie się spółek kapitałowych i spółki komandytowo- akcyjnej (zarys regulacji prawnej)... 521 1.4. Łączenie się z udziałem spółek osobowych... 524 1.4.1. Uwagi ogólne... 524 1.4.2. Postępowanie w sprawie połączenia... 525 1.4.2.1. Sporządzenie planu połączenia... 525 1.4.2.2. Treść planu połączenia... 525 1.4.2.3. Zgłoszenie planu połączenia do sądu rejestrowego... 526 1.4.2.4. Badanie planu połączenia... 526 1.4.2.5. Zawiadomienie wspólników. Prawo wspólników do informacji... 527 1.4.2.6. Uchwała o połączeniu... 527 1.4.2.7. Zgłoszenie połączenia do sądu rejestrowego... 528 1.4.2.8. Ogłoszenie o połączeniu... 528 1.4.2.9. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki osobowej... 528 1.4.2.10. Odpowiedzialność odszkodowawcza... 528 2. Podział spółek... 529 2.1. Uwagi wstępne... 529 2.2. Zakres podmiotowy... 529 2.3. Sposoby podziału... 530 2.4. Skutki podziału... 531 2.4.1. Rozwiązanie spółki dzielonej... 531 2.4.2. Wydanie udziałów (akcji) spółek przejmujących (spółek nowo zawiązanych). Dopłaty... 532 18

2.4.2.1. Dopłaty na rzecz wspólników spółki dzielonej... 533 2.4.2.2. Dopłaty na rzecz spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej... 533 2.4.3. Sukcesja uniwersalna... 533 2.4.4. Sytuacja prawna wspólników spółki dzielonej... 535 2.5. Postępowanie w sprawie podziału spółek... 535 2.5.1. Etap pierwszy: czynności przygotowawcze... 535 2.5.1.1. Sporządzenie planu podziału wraz z załącznikami... 535 2.5.1.2. Zgłoszenie planu podziału do sądu rejestrowego... 537 2.5.1.3. Ogłoszenie planu podziału... 537 2.5.1.4. Sporządzenie sprawozdań zarządów... 537 2.5.1.5. Badanie wkładów niepieniężnych... 538 2.5.1.6. Badanie planu podziału. Opinia biegłego... 539 2.5.1.7. Zawiadomienie wspólników... 540 2.5.2. Etap drugi: powzięcie uchwały o podziale... 540 2.5.3. Etap trzeci: rejestracja podziału, ogłoszenie o podziale... 542 2.5.3.1. Wpis wzmianki o uchwale... 542 2.5.3.2. Wykreślenie spółki dzielonej. Inne wpisy... 542 2.5.3.3. Ogłoszenie o podziale... 543 2.6. Zastrzeżenia do planu podziału. Żądanie wykupienia udziałów (akcji)... 543 2.7. Zaskarżanie uchwał o podziale... 544 2.8. Ochrona wierzycieli spółki dzielonej... 545 2.9. Inne elementy regulacji prawnej podziału spółek... 545 2.10. Podział jednoosobowych spółek Skarbu Państwa (wzmianka)... 546 3. Przekształcenia spółek... 547 3.1. Uwagi wstępne... 547 3.2. Zagadnienia ogólne... 548 3.2.1. Zakres podmiotowy... 548 3.2.2. Dzień przekształcenia... 548 3.2.3. Istota i skutki przekształcenia... 549 3.2.3.1. Skutki w zakresie praw i obowiązków spółki przekształcanej...549 3.2.3.2. Skutki w zakresie składu osobowego wspólników... 550 3.2.3.3. Skutki w zakresie brzmienia firmy... 550 3.2.4. Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących powstania spółki przekształconej... 550 3.2.5. Postępowanie w sprawie przekształcenia... 551 3.2.5.1. Sporządzenie planu przekształcenia wraz z załącznikami... 551 3.2.5.2. Badanie planu przekształcenia. Wyznaczenie biegłego rewidenta... 552 3.2.5.3. Zawiadomienie wspólników... 553 3.2.5.4. Uchwała o przekształceniu... 554 3.2.5.5. Wpis przekształcenia do rejestru... 555 3.2.5.6. Ogłoszenie o przekształceniu... 555 3.2.6. Uczestnictwo wspólników w spółce przekształconej... 555 3.2.6.1. Uwagi ogólne... 555 19

3.2.6.2. Roszczenie wspólnika o wypłatę kwoty pieniężnej... 555 3.2.6.3. Roszczenie o zwrot przedmiotu wkładu niepieniężnego... 556 3.2.7. Zaskarżenie uchwały o przekształceniu... 557 3.2.8. Odpowiedzialność odszkodowawcza... 558 3.2.8.1. Odpowiedzialność osób działających za spółkę... 558 3.2.8.2. Odpowiedzialność biegłego rewidenta... 559 3.3. Zagadnienia szczególne... 559 3.3.1. Przekształcenie spółki osobowej w spółkę kapitałową... 560 3.3.2. Przekształcenie spółki kapitałowej w spółkę osobową... 562 3.3.3. Przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową... 563 3.3.4. Przekształcenie spółki osobowej w inną spółkę osobową... 565 3.4. Przekształcenie spółki cywilnej... 567 Literatura... 569 Rozdział dwunasty Prawo kolizyjne spółek prawa handlowego... 570 1. Wprowadzenie... 570 2. Łącznik siedziby spółki... 571 3. Statut personalny spółki handlowej. Uwagi ogólne... 572 4. Zakres podmiotowy zastosowania statutu personalnego osoby prawnej do spółek handlowych... 574 5. Zakres spraw podlegających statutowi personalnemu spółki handlowej... 578 5.1. Typologia (kwalifikacja) spółek... 578 5.2. Tworzenie i rozwiązanie (likwidacja) spółki... 580 5.3. Organizacja spółki i stosunki między organami spółki a wspólnikami... 583 5.4. Treść i wykonywanie praw oraz obowiązków w spółkach handlowych... 584 5.5. Pozostałe zagadnienia... 587 5.5.1. Oddziały spółek zagranicznych w Polsce... 587 5.5.2. Umowy modyfikujące odpowiedzialność spółki, wspólników lub członków jej organów... 590 5.5.3. Skutki transgranicznej sukcesji uniwersalnej... 591 5.5.4. Umowy między jednym wspólnikiem (akcjonariuszem) a spółką... 592 Rozdział trzynasty Europejskie prawo spółek... 594 1. Wprowadzenie... 594 2. Swoboda przedsiębiorczości... 595 2.1. Podstawy prawne... 595 2.2. Spółka w rozumieniu art. 54 TFUE... 595 2.3. Korzystanie przez spółki ze swobody przedsiębiorczości... 596 2.4. Zakaz ograniczania swobody przedsiębiorczości... 597 2.5. Transgraniczne przeniesienie siedziby spółki... 597 2.5.1. Imigracja spółki... 597 2.5.2. Emigracja spółki... 598 2.6. Zakładanie oddziału... 600 2.6.1. Wyrok ETS w sprawie Segers... 600 20

2.6.2. Wyrok ETS w sprawie Centros... 600 2.6.3. Wyrok ETS w sprawie Inspire Art... 601 2.7. Transgraniczna fuzja spółek... 601 3. Dyrektywy i rozporządzenia jako instrument integracji krajowego prawa spółek...602 3.1. Zasady integracji prawa spółek... 602 3.1.1. Zasada pomocniczości... 602 3.1.2. Zasada proporcjonalności... 602 3.1.3. Zasada szczególnego umocowania... 602 3.2. Dyrektywa jako środek harmonizacji prawa spółek... 603 3.2.1. Obowiązek implementacji dyrektywy... 603 3.2.2. Dyrektywy europejskiego prawa spółek... 604 3.3. Rozporządzenia europejskiego prawa spółek... 607 3.3.1. Wprowadzenie... 607 3.3.2. Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych... 607 3.3.3. Spółka europejska... 609 3.3.3.1. Wprowadzenie... 609 3.3.3.2. Tworzenie spółki europejskiej... 609 3.3.3.3. Elementy procedury tworzenia spółki europejskiej... 611 3.3.3.4. Siedziba spółki europejskiej... 613 3.3.3.5. System organów spółki europejskiej... 614 3.3.3.6. Współdziałanie pracowników spółki europejskiej... 614 3.4. Spółdzielnia europejska... 615 3.5. Spółki ponadgraniczne z siedzibą w Polsce... 615 3.5.1. Wprowadzenie... 615 3.5.2. Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych... 616 3.5.3. Spółka europejska... 616 3.5.3.1. Założenie spółki europejskiej (art. 15 22 u.e.z.i.g.)... 616 3.5.3.2. Organy spółki europejskiej w systemie dualistycznym i systemie monistycznym... 617 3.5.3.3. Przeniesienie siedziby statutowej spółki europejskiej... 618 3.5.3.4. Zaangażowanie pracowników... 618 3.5.4. Spółdzielnia europejska... 619 3.6. Plany modernizacji europejskiego prawa spółek... 620 Literatura... 621 21

WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne szósta dyrektywa szósta dyrektywa Rady 82/891/EWG z dnia 17 grudnia 1982 r. wydana na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) Traktatu dotycząca podziału Rady 82/891 spółek akcyjnych (Dz. Urz. WE L 378 z 31.12.1982, s. 47; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 50, z późn. zm.) trzecia dyrektywa trzecia dyrektywa Rady 78/855/EWG z dnia 9 października 1978 r. Rady 78/855 wydana na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) Traktatu, dotycząca łączenia się spółek akcyjnych (Dz. Urz. WE L 295 z 20.10.1978, s. 36; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 42, z późn. zm.) dyrektywa kapitałowa druga dyrektywa Rady 77/91/EWG z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w Państwach Członkowskich od spółek w rozumieniu art. 58 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej, jak również utrzymania i zmian jej kapitału (Dz. Urz. WE L 26 z 31.01.1977 r., s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 8, z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) konstytucja ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) konwencja paryska konwencja paryska z dnia 20 marca 1883 r. o ochronie własności przemysłowej (Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51 i 52) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) 23

p.p.m. ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) pr. not. ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.) p.u.n. ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.) p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.) szwajc. p.p.m. Loi federale sur le droit internationale privé z dnia 18 grudnia 1987 r. u.e.z.i.g. ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz. U. Nr 62, poz. 551 z późn. zm.) u.g.b. ustawa z dnia 14 czerwca 1996 r. o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej (Dz. U. Nr 90, poz. 406 z późn. zm.) u.k.p. ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.) u.k.r.s ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.) u.o.i.f. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 z późn. zm.) u.o.k.k. ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) u.o.p. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 185, poz. 1439 z późn. zm.) u.r. ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) u.s.e. ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz. U. Nr 149, poz. 1077) u.z.n.k. ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.) Czasopisma GSP KPP KSP Gdańskie Studia Prawnicze Kwartalnik Prawa Prywatnego Krakowskie Studia Prawnicze 24

M. Pod. Monitor Podatkowy M. Praw. Monitor Prawniczy MSiG Monitor Sądowy i Gospodarczy OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich PiP Państwo i Prawo PN Przegląd Notarialny PPH Przegląd Prawa Handlowego PPW Prawo Papierów Wartościowych Pr. Spółek Prawo Spółek PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RP Radca Prawny RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczposp. Rzeczpospolita SC Studia Cywilistyczne SPP Studia Prawa Prywatnego St. Praw. Studia Prawnicze ZNWSKiZ Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania Inne skróty EFTA ETS HGB KDPW OECD PKD SCE SE UNCITRAL Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu Europejski Trybunał Sprawiedliwości Handelsgesetzbuch z 1897 r. (niemiecki kodeks handlowy) Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Cooperation and Development) Polska Klasyfikacja Działalności Spółdzielnia Europejska Spółka Europejska Komisja Handlu Międzynarodowego Organizacji Narodów Zjednoczonych 25

Jacek Napierała, Tomasz Sójka Rozdział pierwszy CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA SPÓŁEK HANDLOWYCH 1. Zagadnienia wstępne 1.1. Spółka handlowa jako forma prowadzenia działalności gospodarczej Odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie zawiązują spółki handlowe celem prowadzenia działalności gospodarczej, jest dość trywialna ludzie zawiązują spółki handlowe, ponieważ w konkretnych okolicznościach im się to opłaca. O wiele bardziej złożona jest próba odpowiedzi na pytanie, w jakich okolicznościach i dlaczego efektywną formą prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka handlowa. Przecież indywidualna działalność również umożliwia prowadzenie nawet znacznego przedsięwzięcia gospodarczego, więc po co sobie komplikować życie złożonymi strukturami organizacyjnymi spółek handlowych. Wypada zacząć od ogólnego stwierdzenia, że rozwój gospodarki, a tym samym wzrost zamożności społeczeństwa wymaga współpracy pomiędzy ludźmi. Celem tej współpracy jest wymiana zasobów: pracy, kapitału, wiedzy czy zasobów naturalnych. Współpraca ta umożliwia efektywną alokację zasobów w gospodarce tzn. efektywne wykorzystanie rzadkich (niewystarczających) zasobów do ich alternatywnych gospodarczych zastosowań 1. Wymiana zasobów pomiędzy ludźmi wymaga instytucji prawnych, które proces ten będą koordynowały i zabezpieczały. Jedną z takich instytucji jest umowa handlowa. Proces, w ramach którego podmioty wchodzą we wzajemne relacje w celu zawierania umów handlowych, których przedmiotem jest wymiana zasobów, określany jest mianem rynku. Wymiana zasobów w ramach rynku koordynowana jest za pomocą mechanizmu cenowego rządzącego się prawami podaży i popytu 2. Teoretycznie indywidualny przedsiębiorca może więc, korzystając z instytucji umów handlowych, zdobyć na rynku kapitał (np. w postaci kredytów) oraz zatrudnić menedżerów i innych specjalistów dysponujących wiedzą niezbędną do prowadzenia danej działalności gospodarczej. W świecie motywy zakładania spółek handlowych 1 R. Coase, The theory of the firm (w:) R. Coase, The firm, the market and the law, Chicago London 1988, s. 38 40; S. Douma, H. Schreuder, Economic approaches to organizations, London Paris New York, s. 3 5. 2 S. Douma, H. Schreuder, Economic approaches..., s. 30. 27

koszty transakcyjne spółka handlowa jako sposób alokacji zasobów funkcja praw udziałowców spółki Jacek Napierała, Tomasz Sójka idealnie uczciwych i sumiennych ludzi, którzy funkcjonują w ramach idealnie konkurencyjnego rynku, spółka handlowa być może byłaby niepotrzebna. Jednak w realnym świecie korzystanie z mechanizmu cenowego pociąga za sobą tzw. koszty transakcyjne związane na przykład z: określeniem poziomu cen; znalezieniem potencjalnego kontrahenta; negocjowaniem, sporządzeniem i zawarciem umowy handlowej czy wreszcie kontrolą realizacji i egzekucją postanowień umowy handlowej 3. Koszty te rosną wraz ze wzrostem specyfiki przedmiotu świadczenia jednej ze stron umowy (asset specificity) 4, długością i stopniem skomplikowania wzajemnych relacji handlowych 5 oraz przewagą jednej ze stron umowy w zakresie specjalistycznej wiedzy dotyczącej przedmiotu świadczenia (asymetrią informacyjną) 6. Gdy koszty transakcyjne prowadzenia danego rodzaju działalności gospodarczej rosną z podanych wyżej przyczyn, powstaje konieczność zastosowania alternatywnego wobec umowy handlowej sposobu alokacji zasobów, jakim jest spółka handlowa 7. W procesie alokacji zasobów w ramach umowy handlowej mechanizm cenowy do pewnego stopnia zostaje zastąpiony przez swoisty mechanizm zarządzania spółką. Głównymi podmiotami w mechanizmie zarządzania strukturą organizacyjną spółki są udziałowcy wspólnicy i akcjonariusze spółek kapitałowych. Przysługuje im bowiem wewnątrzorganizacyjna kompetencja do kierowania procesem alokacji zasobów pomiędzy pozostałe podmioty zaangażowane w funkcjonowanie spółki kapitałodawców, menedżerów i pracowników 8. Różnica pomiędzy prawami udziałowców a prawami innych podmiotów zaangażowanych w funkcjonowanie spółki jest więc zasadnicza: udziałowcy mają wpływ na działalność spółki, podejmując dyskrecjonalne decyzje w ramach jej wewnętrznego mechanizmu zarządzania 9. Udziałowcy mają motywację do efektywnego wykorzystywania kompetencji wewnątrzorganizacyjnych, gdyż przysługuje im również prawo do udziału w zysku spółki. W sensie ekonomicznym udziałowcy są ostatecznymi beneficjentami spółki (residual claimants). Oznacza to, że udziałowcom przysługuje prawo do udziału w przychodach spółki netto, czyli tej części przychodów, która pozostaje po odjęciu tych wydatków, do których spółka jest umownie zobowiązana wobec pozostałych podmiotów zaangażowanych w funkcjonowanie spółki (stakeholders) 10 np. kredytodawców i pracowników. Tym ostatnim podmiotom w zamian za dostarczany spółce kapitał i pracę przysługuje prawo do ściśle określonej w umowie cząstki przychodów spółki (fixed claimants) wynagrodzenia za pracę, odsetek od udzielonego kredytu. Tymczasem ostatecznemu beneficjentowi spółki (udziałowcowi) przysługuje prawo tylko do tej 28 3 R. Coase, Introduction (w:) R. Coase, The firm, s. 6. 4 O. Williamson, Economic institutions of capitalism, New York 1985, s. 53. 5 Ibidem, s. 61. 6 H. Hansman, The ownership of the enterprise, London Cambridge (Mass.) 1996, s. 28 i n. 7 R. Coase, The theory..., s. 38. 8 Ibidem, s. 39 i n. 9 H. Hansman, The ownership..., s. 19. 10 Ibidem, s. 11.

Jacek Napierała, Tomasz Sójka części, ale jednocześnie do całej [podkr. J.N. i T.S.] tej części przychodu, która pozostanie po zaspokojeniu pozostałych podmiotów zaangażowanych w działalność spółki 11. Udziałowcy uczestniczą więc w podziale przychodów spółki w ostatniej kolejności, jednakże wielkość tej cząstki przychodów pozostaje ex ante nieokreślona. Jest ona wprost zależna od efektywności gospodarczej spółki. Skutkiem takiej struktury podziału przychodów spółki jest obciążenie udziałowców przeważającą częścią ryzyka związanego z jej działalnością gospodarczą. Udziałowcy pełnią więc rolę ostatecznych podmiotów ryzyka spółki (residual risk bearers) 12. Zysk albo strata odzwierciedla bowiem sukces albo niepowodzenie działalności gospodarczej spółki 13. Konieczność skupienia większości specyficznego dla spółki ryzyka na jej udziałowcach jest warunkiem efektywności ekonomicznej mechanizmu zarządzania spółką handlową 14. Udziałowcy spółki dysponują kompetencją wewnątrzorganizacyjną do zarządzania spółką handlową. Skupienie na udziałowcach całego ryzyka organizacyjnego spółki handlowej motywuje ich do efektywnego ekonomicznie zarządzania spółką, gdyż to oni ponoszą zdecydowaną większość skutków wykonywania kompetencji wewnątrzorganizacyjnej w postaci większego lub mniejszego zysku 15. Alokacja zasobów w gospodarce za pomocą instytucji spółki handlowej ma także swoje koszty. Określane są one mianem kosztów mechanizmu zarządzania spółką 16 lub częściej kosztów agencyjnych (agency costs) 17. Ich rodzaj oraz wielkość są wprost zależne od specyfiki działalności gospodarczej danej spółki handlowej. Stąd też systemy prawne państw o rozwiniętej gospodarce rynkowej przewidują wiele rodzajów spółek handlowych o różnej strukturze organizacyjnej. Pozwala to ich udziałowcom zastosować taką formę prawną spółki handlowej, która będzie ekonomicznie najbardziej efektywna dla danego rodzaju działalności gospodarczej. koszty agencyjne 1.2. Umowa założycielska spółki handlowej Przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób (art. 3 k.s.h.). Osiąganie wspólnego celu przez wspólników ma dokonywać się w ramach powołanej umową założycielską struktury organizacyjnej (spółki) 18. umowa spółki handlowej 11 F.H. Easterbrook, D.R. Fischel, The Economic Structure of Corporate Law, Cambridge (Mass.) London 1991, s. 11. 12 E. Fama, M. Jensen, Separation of ownership and control, Journal of Law and Economics 1983, no. 26, s. 303. 13 H. Hansman, The Ownership..., s. 44. 14 M. Jensen, C. Smith, Stockholders, Menagers, and Creditors Interest (w:) Recent Advances in Corporate Finance, red. E. Altman, M. Subramanyam, Oxford 1985, s. 99 100. 15 F. Easterbrook, D. Fischel, The economic structure..., s. 67 68. 16 H. Hansman, The ownership..., s. 51. 17 M. Jensen, W. Meckling, The theory of the firm: managerial behaviour, agency costs, and ownership of the enterprise, Journal of Financial Economics 1976, no. 3. 18 S. Włodyka, Umowy (porozumienia) organizacyjne (w:) Prawo umów w obrocie gospodarczym, red. S. Włodyka, Warszawa 2001, s. 301. 29