Artykuł do miesięcznika Krajowego Urzędu Pracy pt.: Młodzieżowa Agencja Pracy profilaktyka bezrobocia młodzieży i pomoc młodym bezrobotnym Rynek Pracy nr 2/3 (74-75)'98 luty marzec Autor: Jadwiga Werbanowska Wstęp Młodzieżowa Agencja Pracy jest prowadzona od 1990 r. przez Fundację "Bez Względu Na Niepogodę", której celem jest działanie na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, rozwiązywanie problemów zatrudnienia młodzieży, organizowanie i wspieranie organizacji i samopomocy środowisk młodzieżowych, prowadzenie działalności promującej modelowe rozwiązania problemów młodego pokolenia. Była pierwszą w Warszawie (a prawdopodobnie też w kraju) pozarządową instytucją mającą na celu pomoc młodym ludziom w podejmowaniu pracy w warunkach gospodarki rynkowej. Jest organizacją non-profit, nie prowadzi działalności gospodarczej, zaś wszystkie działania skoncentrowane są na realizacji celów statutowych. Działania finansowane są z uzyskiwanych dotacji programowych, grantów, darowizn. MAP funkcjonuje jako odrębny programowo i finansowo pion Fundacji (drugim, powstałym w późniejszym czasie pionem jest Bank Informacji o Organizacjach Samopomocy Społecznej "KLON"), zaś swoimi bezpośrednimi działaniami obejmuje Warszawę i okolice. Charakterystyka prowadzonych działań Początkowe bezpośrednie działania Młodzieżowej Agencji Pracy (lata 1991-1992) sprowadzały się głównie do prowadzenia pośrednictwa pracy. Był to trudny okres z uwagi na prekursorski charakter podjętej inicjatywy - brak rodzimych doświadczeń i wzorów, a także z uwagi na niestabilność lokalową (w ciągu tego czasu trzykrotnie zmieniano siedzibę), finansową, brak stałych pracowników. Od 1993 r. nastąpiła stabilizacja lokalowa, oswojenie z funkcjonowaniem w warunkach niestabilności finansowej, zatrudnienie stałych pracowników programowych, co dało podstawy do poszerzenia zakresu oferowanej pomocy dla zgłaszającej się młodzieży. Dotychczasowe doświadczenie wykazało, iż młodzi klienci MAP mają trudności z podjęciem pracy nie tylko z powodu nieodpowiednich kwalifikacji. Równie często brakuje im elementarnych umiejętności szukania pracy i generalnie poruszania się w świecie instytucji społecznych, a także właściwości psychologicznych pozwalających na radzenie sobie na rynku pracy. W związku z czym uruchomiony został Młodzieżowy Klub Pracy aktywizujący
młodych bezrobotnych i przygotowujący do samodzielnego szukania zatrudnienia. W ramach Klubu wprowadzono: grupowy trening psychologiczny uczący pokonywania problemów związanych z wchodzeniem w dorosłość (bycie pracownikiem trzeba umieć łączyć z innymi rolami pełnionymi w życiu), zajęcia z metod skutecznego poszukiwania pracy z elementami prawa pracy, szkolenie komputerowe w stopniu podstawowym (z uwagi na wyraźną dysproporcję pomiędzy umiejętnościami młodzieży a wymaganiami pracodawców), szkolenie "Kultura obsługi klientów" (uruchomione okresowo w ramach współpracy z OPS, dla ich podopiecznych). Zajęcia realizowane przez Klub prowadzone są przez wysokiej klasy specjalistów i bardzo wysoko oceniane przez korzystających z usług bezrobotnych. W swoich ocenach zwracają oni głównie uwagę na przydatność prowadzonych zajęć zarówno w przyszłym życiu zawodowym, jak i prywatnym. Wszyscy podkreślają życzliwość i zainteresowanie, z jakim się tu zetknęli. W 1994 r. i 1995 r. idea Młodzieżowych Klubów Pracy prowadzonych poza strukturami Rejonowych Urzędów Pracy została rozszerzona o dwa ośrodki: w Olsztynie i Trzciance woj. pilskie. W obu miastach, w trakcie wspólnie realizowanego projektu, zostały zorganizowane Kluby Pracy prowadzące szkolenia oraz udzielające pomocy bezrobotnej, trudnej młodzieży opierając się na metodach i doświadczeniach Młodzieżowej Agencji Pracy w Warszawie. Kluby te działają do dziś - jeden w oparciu o powołane stowarzyszenie, drugi w oparciu o struktury administracji samorządowej. Jak przedstawiają się ich działania w zależności od statusu prawnego i usytuowania lokalnego można dowiedzieć się z przeprowadzonej w ubiegłym roku na zlecenie naszej Fundacji ekspertyzy (do wglądu w MAP). O potrzebie rozwoju podobnych inicjatyw na terenie kraju świadczą m.in. listy napływające do MAP z różnych stron Polski. Są to głównie prośby o pomoc w znalezieniu pracy, rozwikłaniu trudności formalnych przy jej podejmowaniu, sprawdzenie wiarygodności pracodawców, wyjazdów do pracy za granicę. Większość spraw kwalifikuje się do rozwiązania w kontakcie osobistym i na terenie lokalnym. Przy pomocy informatorów "Klon", "Jawor" i in. staramy się przestać piszącym informacje kontaktowe o instytucjach i organizacjach znajdujących się najbliżej ich miejsca zamieszkania. Jednakże z informatorów wynika, iż organizacji zajmujących się chociażby ubocznie taką problematyką istnieje niewiele, zaś przy większości z nich zachodzi domniemanie o zaprzestaniu działalności. Listów z dalszych rejonów kraju otrzymujemy w skali roku ok.200-300, pomimo iż informacje o MAP ukazują się głównie w środkach masowego przekazu o zasięgu lokalnym (po pojawieniu się MAP w programie młodzieżowym TVP l otrzymaliśmy 500 listów w ciągu półtora miesiąca!). Oprócz pośrednictwa pracy, zajęć Młodzieżowego Klubu Pracy i szkolenia komputerowego uruchomione zostało od 1996 r. w MAP poradnictwo indywidualne dostępne dla wszystkich zgłaszających się (dotychczas z poradnictwa takiego korzystali jedynie uczestnicy MKP w ramach prowadzonych zajęć). Prowadzone jest indywidualne poradnictwo życiowozawodowe oraz konsultacje z zakresu sporządzania stosownych dokumentów niezbędnych przy podejmowaniu pracy. W ramach indywidualnych konsultacji pracownicy przygotowują
też zgłaszającą się młodzież do róż mów z pracodawcami, negocjacji warunków pracy i płacy. Mogą także udzielić informacji w zakresie podstawowych przepisów prawa pracy. Od kilku lat MAP służy jako miejsce spotkań studyjnych, seminariów i praktyk dla studentów Instytutu Polityki Społecznej U.W. oraz dla Szkoły Policealnej Pracowników Służb Społecznych. Studenci mają sposobność zapoznać się z codzienną pracą oraz problemami prowadzenia działań. W tym roku rozpoczęta została realizacja profilaktycznego projektu dla uczniów szkół średnich (w ubiegłym roku zgłosiło się do MAP znacznie więcej niż w latach poprzednich uczniów szkół śrenich, głównie liceów ogólnokształcących). Na razie dotyczy on tylko młodzieży kilku szkół z terenu Gminy Warszawa-Centrum. Uczestnicy projektu zostaną przygotowani do prowadzenia na terenie swoich szkół zajęć klubowych i udzielania podstawowych informacji istotnych dla kolegów zainteresowanych wejściem na rynek pracy. Podsumowując charakterystykę prowadzonych działań należy zauważyć, iż szereg inicjatyw Fundacji w pionie Młodzieżowej Agencji Pracy wykracza poza bezpośrednie prowadzenie MAP. Celowym więc będzie załączenie wykazu ważniejszych osiągnięć, który zawiera również nie opisane w tekście przedsięwzięcia. Ważniejsze osiągnięcia Fundacji w pionie Młodzieżowej Agencji Pracy 1. Zorganizowanie i poprowadzenie międzynarodowej konferencji: Inicjatywy lokalne wobec bezrobocia (1991). 2. Sporządzenie ekspertyzy dla ministra pracy Społeczne skutki bezrobocia młodzieży (1992). 3. Przeprowadzenie badań i sporządzenie ekspertyzy dla Biura Koordynacji Kształcenia Kadr na temat współpracy międzynarodowej w zakresie kształcenia i dokształcania zawodowego w Polsce (1993). 4. Współwydanie dwóch raportów dotyczących problemów młodzieży w Polsce, w tym także związanych z sytuacją bezrobocia (1992, 1993). 5. Przeprowadzenie zakończonych raportem badań ewaluacyjnych dotyczących recepcji programu działań pedagogicznych realizowanych przez Groupe de Pedagogie et d' Animation Social, Brest (GPAS). w dzielnicy Wola w Warszawie (1994). 6. Prowadzenie Młodzieżowej Agencji Pracy od 1990 r., w tym czasie z naszych usług skorzystało ok. 8,5 tyś. młodzieży z Warszawy i woj. warszawskiego w ramach realizacji wielu projektów np.: o Przeciwdziałanie bezradności młodzieży, o Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej młodzieży bezrobotnej i zagrożonej bezrobociem, o Integracja młodych bezrobotnych ze środowisk społecznie zagrożonych o z bezrobotną młodzieżą z grupy ogólno miejskiej, Modyfikacja i rozszerzenie działalności edukacyjnej wśród młodzieży poprzez prowadzenie MAP i MKP. 7. Prowadzenie warszawskiego Młodzieżowego Klubu Pracy" i aktywizujących szkoleń dla bezrobotnej młodzieży od 1993 r., które ukończyło ok. 800 osób. 8. Utrzymywanie skuteczności prowadzonego pośrednictwa pracy na poziomie 50% 60%
9. Utworzenie (1994/95) Młodzieżowych Klubów Pracy w Olsztynie i Trzciance w woj. Pilskim na bazie modułu wypracowanego w Warszawie; w trakcie udzielanego przez naszą Fundację wsparcia (organizacyjnego, merytorycznego i finansowego) Kluby te znalazły umocowania lokalne i obecnie działają samodzielnie. 10. Opracowanie i przeprowadzenie pilotażowej wersji szkolenia dla liderów terenowych Młodzieżowych Klubów Pracy w zakresie lokalnego tworzenia i utrzymywania działań w/w placówek (we współpracy z FAD i FISE, 1995). 11. Prowadzenie ogólnodostępnego poradnictwa życiowo-zawodowego i konsultacji indywidualnych dla młodzieży poszukującej zatrudnienia (od 1996), skorzystało ok.300 osób. 12. Sporządzenie ekspertyzy oceniającej działania Młodzieżowych Klubów Pracy w Trzciance, Olsztynie i Warszawie (1997). 13. Rozwinięcie szerokiej współpracy lokalnej polegającej na wzajemnym wspieraniu prowadzonych działań na rynku pracy. Fundacja posiada bezterminowe pozwolenie na prowadzenie pośrednictwa pracy i zarejestrowaną niepubliczną działalność oświatową. Działania MAP są prowadzone przez dwie osoby zatrudnione etatowo (stali pracownicy programowi), zaś w zależności od zakresu realizowanych zadań współpracuje krąg specjalistów na umowy zlecenia (3-7 osób w ramach czasowo powoływanych zespołów zadaniowych). Nie posiadamy ani wydzielonych pomieszczeń, ani pracowników typowo administracyjnych. Cały potencjał organizacyjny (lokal, sprzęt, pracownicy, wolontariat)jest wykorzystywany do bezpośredniej pracy z młodzieżą. Wszystkie funkcje we władzach Fundacji (w Radzie i Zarządzie) pełnione są bezpłatnie. Odbiorcy usług Klientem MAP może zostać każdy młody człowiek chcący podjąć pracę w Warszawie lub jej okolicach. Pierwszy kontakt wymagany jest osobisty. W czasie rozmowy wspólnie z klientem wypełniany jest kwestionariusz informacyjny, który zostaje włączony do komputerowego banku danych. Rozmowa, połączona z obserwacją zachowań, ma na celu postawienie wstępnej diagnozy w zakresie najstosowniejszej pomocy w konkretnym przypadku: zachęcić do udziału w zajęciach i treningach grupowych, zaproponować szkolenie komputerowe, indywidualne konsultacje. skontaktować z innym miejscem pomocy, czy też wystarczy po prost zaoferować stosowną pracę. Czasami celowa jest sekwencja kolejnych działań. Drugim rodzajem naszych klientów są warszawscy i podwarszawscy pracodawcy zainteresowani zatrudnieniem młodych pracowników o średnich kwalifikacjach. Z nimi z kolei kontakty odbywają się głównie poprzez telefon i fax. Niewielka część (ok. 10%) przychodzi złożyć ofertę pracy osobiście, chociaż są do tego silnie zachęcani. Bezpośrednia rozmowa daje większe możliwości uzyskania informacji odnośnie oczekiwań wobec młodych pracowników, które są przydatne do modyfikacji programów i metod pracy z poszukującą zatrudnienia młodzieżą.
Jednakże z pracodawcami jesteśmy w stałym kontakcie w trakcie obsadzania oferty (jakie są efekty rozmów z przysyłanymi kandydatami. kto się zgłosił, czy nie zachodzi potrzeba modyfikacji bądź aktualizacji oferty), a czasami też po zrealizowaniu zapotrzebowania. Zgłaszający się do MAP pracodawcy to głównie średnie i małe firmy, ale z naszych usług korzystały też z powodzeniem duże firmy m.in. Globi, Mostostal, Zibi. Skuteczność naszego pośrednictwa pracy wynosi średnio 50-60%. Oznacza to, że znajdujemy kandydatów na niemal wszystkie przyjmowane oferty pracy. Nasza organizacja świadczy tylko i wyłącznie pomoc niematerialną. Dlatego przychodząca do nas młodzież rzeczywiście jest zainteresowana znalezieniem zatrudnienia (można powiedzieć, że w przeciwieństwie do klientów RUP mamy tu do czynienia z tzw. selekcją pozytywną). Poza tym jesteśmy rekomendowani młodym ludziom przez ich rówieśników, którzy wcześniej korzystali z pomocy MAP (w ubiegłym roku sytuacja taka miała miejsce w stosunku do 73% młodzieży). Powoduje to, że przychodzą z większą dozą zaufania, co już na wstępie daje możliwość skuteczniejszych oddziaływań. Większość naszych klientów, bo ok. 72%, to młodzież w wieku 18-22 lata, posiadająca głównie wykształcenie średnie, pomaturalne bądź zasadnicze zawodowe. Pochodzą zazwyczaj z rodzin nie potrafiących służyć dzieciom doświadczeniem w podejmowaniu pracy, a szczególnie w warunkach gospodarki rynkowej. Zgłaszająca się młodzież nie jest też, przez szkoły, praktycznie przygotowana do podejmowania roli pracownika, do odpowiedzialnego podejmowania decyzji i realnego oceniania swoich możliwości na rynku pracy. Nic potrafią właściwie zaprezentować ani siebie, ani swojego przygotowania zawodowego. Nie są też przygotowani do poruszania się w świecie urzędów i instytucji społecznych. W większości nie wiedzą, jakiego rodzaju pracę chcieliby wykonywać, mają problemy z określeniem swoich umiejętności. Po prostu szukają jakiejś pracy, niektórzy z zaznaczeniem, żeby tylko nic była w wyuczonym zawodzie. Tymczasem pracodawcy warszawscy są dosyć wymagający (m.in. obsługa komputera, języki obce, komunikatywność, zdolność i chęć szybkiego uczenia się, dyspozycyjność, rzetelność), zaś proponowane przez nich zarobki dalekie są od krążących wśród młodzieży mitów. Przedłużanie się stanu niepodejmowania zatrudnienia zwiększa podatność młodych ludzi na wpływy różnych negatywnych środowisk. Rozluźniające się w tym okresie szkolne kontakty rówieśnicze powodują potrzebę szukania innych grup odniesienia. Jeżeli młody człowiek nie poczuje się pewnie w roli pracownika, nie zapełni większości swojego czasu poprzez pracę, to może zacząć przejawiać zachowania patologiczne. Wprawdzie bezrobocie samo w sobie patologią nie jest, ale może generować czynniki patologie powodujące. Jest to okres szczególnie niebezpieczny dla młodych ludzi, którzy są na etapie społecznego usamodzielniania się. Odpowiednie ukierunkowanie i wspieranie młodzieży na tym etapie życiowym często decyduje o jej późniejszym psychospołecznym funkcjonowaniu.
Wśród młodzieży korzystającej z usług MAP pojawiają się klienci Ośrodków Pomocy Społecznej, wychowankowie domów dziecka, podopieczni kuratorów sądowych w sumie stanowią ok. 20% osób korzystających z usług MAP. Większość zgłaszającej się młodzieży należy do tzw. kategorii niczyjej. Nie są uczniami szkół dziennych, nie są klientami RUP ani OPS. Po prostu nie posiadają wystarczających środków na samodzielne utrzymanie się i poszukują zatrudnienia. Ponieważ niezbyt dobrze radzą sobie z tą sytuacją, przychodzą do MAP. Są to bezrobotni w wymiarze życiowo-społecznym, a nią formalno-prawnym czy statystycznym. Można przypuszczać, że bezrobotna młodzież w większym stopniu niż starsze kategorie wiekowe stanowi tzw. ciemną liczbę. Ludzie młodzi, szczególnie jeśli nie posiadają prawa do zasiłku, bardzo niechętnie rejestrują się w RUP. Nie lubią klimatu urzędu, a możliwość bezpłatnego korzystania np. ze świadczeń leczniczych czy zasiłku szkoleniowego mało do nich przemawia. Z wieloletnich doświadczeń i obserwacji MAP wynika, że młodzież warszawska zawsze mniej chętnie aniżeli młodzież z innych regionów kraju rejestrowała się w RUP. Np. w latach 1990-1995 ok. połowa zgłaszających się była klientami RUP (głównie absolwenci), a z drugiej połowy 25% miało formalne podstawy do zarejestrowania się jako statystyczni bezrobotni. Jednakże z różnych powodów nie chcieli z tej możliwości korzystać. W ostatnich latach więcej zgłasza się do MAP byłych niż aktualnych klientów RUP, którzy nadal poszukują zatrudnienia. Charakterystyczne dla ostatnich dwóch lat jest także zwiększanie się liczby bezrobotnych uczących się w systemie zaocznym lub wieczorowym. Ukończenie nauki i podniesienie kwalifikacji \v przyszłości zwiększy ich szansę na rynku pracy. Jednakże obecnie mają poważne trudności ze znalezieniem stosownej, głównie w sensie dyspozycyjności czasowej, pracy. Rokrocznie, a działamy na terenie Warszawy ósmy rok, zgłasza sic do MAP 1000-1200 nowych osób (ponadto w skali roku pojawia się ok. 300 osób zarejestrowanych wcześniej, nawet przed kilkoma latami, a które ponownie potrzebują pomocy). Jest to trend stały, niezależny od zmieniających się przepisów. Sądząc po w miarę stałej od lat liczbie klientów MAP problemy młodzieży warszawskiej związane z usamodzielnianiem się i podejmowaniem pracy nie maleją, a ich skuteczne rozwiązywanie wymaga współpracy wielu lokalnych instytucji i organizacji. Współpraca i wsparcie lokalne Współpraca posiada wiele wymiarów: finansowy, organizacyjny, merytoryczny, programowy. Czasami wymiary te krzyżują się. W wymiarze tylko finansowym (granty, dofinansowanie projektów) wspierały MAP w znaczącym stopniu Fundacja Batorego, Fundacja dla Polski, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Fundusz Współpracy Dialog Społeczny, Fundusz Pracy.
Organizacyjnie i programowo MAP współpracowała/współpracuje m.in. z Polską YMCA, Fundacją Akcji Demokratycznej, Fundacją Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Kuratorium Warszawskim, Zakładem Doskonalenia Zawodowego, stołecznymi Ośrodkami Pomocy Społecznej, a w szczególności Pragi Północ i Pragi Południe. Współpraca z tym ostatnim wiązała się również z dofinansowaniem wspólnego programu przez Zarząd Dzielnicy Pragi Południe. Duże wsparcie merytoryczne, programowe i organizacyjne w pierwszych latach swojej działalności MAP otrzymywała od pracowników Ośrodka Badań Młodzieży ISNS U.W., a obecnie od pracowników Instytutu Polityki Społecznej U.W. Studenci obu instytutów wspierają Agencję wolontarystyczną pracą. Od czterech lat finansowo, a po części i organizacyjnie, MAP jest wspierana przez lokalny samorząd. Zespół Zdrowia i Pomocy Społecznej Biura Zarządu Miasta Warszawy oraz Wydział Pomocy Społecznej i Zdrowia Gminy Warzszawa-Centrum to jedyne miejsca, na których systematyczną pomoc można liczyć. Jest to niezmiernie cenne w przypadku placówki prowadzącej działania o charakterze ciągłym, a nie tylko akcyjnym czy okazjonalnym. Tytułem zakończenia Młodzieżowa Agencja Pracy istnieje na stołecznym rynku pracy nieprzerwanie od ponad siedmiu lat. Większość jej klientów to młode osoby nie obejmowane pomocą podmiotów publicznych tego rynku. Główny nacisk kładziony jest na działania profilaktyczne, życzliwe wspieranie młodego człowieka w jego usamodzielnianiu się, służenie informacją i pomocą we współpracy z innymi instytucjami i organizacjami. Z uwagi na zasady finansowania organizacji pozarządowych (a to już temat na odrębny artykuł!) prowadzenie działań w systemie ciągłym jest niezmiernie trudne. Jednakże praca z młodzieżą i jej efekty daje szereg dowodów na potrzebę istnienia takiego miejsca jak MAP. Ta świadomość i wysiłek osób prowadzących Fundację oraz grona osób wspierających pozwoliły przetrwać kolejne kryzysy i zapaście finansowe.