Rola rachunkowości zarządczej Rachunkowość finansowa: zajmuje się pomiarem i ewidencją majątku przedsiębiorstwa, operacji gospodarczych oraz przygotowywaniem na tej podstawie raportów finansowych Rachunkowość zarządcza: umożliwia wykorzystanie informacji niezbędnych w zarządzaniu przedsiębiorstwem dostarcza koncepcji i metod rozwiązywania problemów decyzyjnych w organizacji Controlling: stanowi proces sterowania zorientowany na wynik przedsiębiorstwa i jest realizowany przez planowanie, kontrolę, sprawozdawczość i kierowanie 1
Podstawowe pojęcia Pojęcie zasobu i kosztu zasób to czynnik ekonomiczny wykorzystywany lub zużywany w przedsiębiorstwie w ramach prowadzonej działalności koszt to wyrażone w pieniądzu lub jego ekwiwalentach wykorzystanie lub zużycie zasobów związanych z prowadzoną działalnością, w celu osiągnięcia w bieżącym okresie lub w przyszłości korzyści dla organizacji Koszt = zużycie zasobu x cena jednostkowa zasobu 2
Istota i zakres rachunku kosztów Rachunek kosztów to proces identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentowania i interpretowania informacji o kosztach realizowany w celu podejmowania decyzji Rachunek kosztów rachunkowość finansowa sprawozdawczy rachunek kosztów rachunkowość zarządcza rachunek kosztów dla zarządzania 3
Obiekty kosztów Pojęcie obiektu kosztów obiekt kosztów to dowolny przedmiot odniesienia, grupowania i kalkulacji kosztów, np. wyrób, klient, dostawca, pracownik, jednostka organizacyjna, proces... Pozyskiwanie informacji o kosztach obiektów: gromadzenie danych o zasobach prostych koszty rzeczywiste i koszty planowane przyporządkowanie kosztów do obiektów ukazanie powiązań między obiektami kosztów 4
Powiązania kosztów z obiektem (1) Bezpośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu jeśli istnieje bezpośrednia relacja przyczynowo-skutkowa między wykorzystywanym obiektem a obiektem kosztów Pośrednie przyporządkowanie kosztów do obiektu gdy występuje konieczność zastosowania nośnika kosztów Nośnik kosztów parametr (klucz rozliczeniowy) pozwalający przypisać koszty zasobów do obiektów kosztowych oraz koszty jednych obiektów do innych 5
Powiązania kosztów z obiektem (2) Odniesienie kosztów wykorzystanych zasobów prostych do obiektów kosztów wykorzystane zasoby proste pośrednie bezpośrednie nośnik kosztów zasobów obiekt kosztów Odniesienie kosztów jednych obiektów do innych obiektów kosztów obiekt kosztów pośrednie bezpośrednie nośnik kosztów obiektów obiekt kosztów 6
Rachunek zysków i strat Rachunek zysków i strat prezentuje informacje o kosztach poniesionych w okresie objętym sprawozdaniem finansowym Warianty sporządzania rachunku zysków i strat: w układzie kalkulacyjnym (z reguły dla jednostek produkcyjnych), koszty prezentowane są wg kryterium celowości ich poniesienia: koszty wytworzenia sprzedanych produktów koszty sprzedaży koszty ogólnego zarządu w układzie porównawczym ukazującym koszty wg ich rodzajów (np. amortyzacja, wynagrodzenia, zużycie materiałów i energii) 7
Format rachunku zysków i strat przychody i koszty podstawowej działalności operacyjnej przedsiębiorstwa produkcyjne: zajmują się wytwarzaniem wyrobów gotowych przedsiębiorstwa usługowe: zajmują się świadczeniem usług (produktów o charakterze niematerialnym) przedsiębiorstwa handlowe: zajmują się sprzedażą towarów pozostałe przychody i koszty operacyjne przychody i koszty finansowe zyski i straty nadzwyczajne 8
Koszty podstawowej działalności operacyjnej Koszty produktów (ang. product costs) koszty przypisane do produktu, znajdują odzwierciedlenie w wyniku finansowym gdy zostaną sprzedane Koszty okresu (ang. period costs) koszty przypisane do okresu, w którym są ponoszone Koszty produkcyjne Koszty produktów niesprzedanych sprzedanych Wykazywane jako zapasy w aktywach bilansu Koszty nieprodukcyjne Koszty okresu Wykazywane jako koszt okresu sprawozdawczego w rachunku zysków i strat 9
Koszty produkcyjne Bezpośrednie koszty produkcyjne (ang. direct manufacturing costs) materiały bezpośrednie płace bezpośrednie pozostałe koszty bezpośrednie produkcji Pośrednie koszty produkcyjne (ang. indirect manufacturing costs) nie dadzą się przyporządkować jednoznacznie do konkretnego wyrobu, np. materiały pośrednie, płace pośrednie Koszty przerobu koszty robocizny bezpośredniej i pośrednie koszty produkcyjne 10
Koszty okresu Koszty sprzedaży związane z realizacją i zapewnieniem ciągłości procesu sprzedaży, z marketingiem i promocją produktów i towarów przedsiębiorstwa np. wynagrodzenia i prowizje dla sprzedawców, koszty obsługi klientów, koszty utrzymania magazynów wyrobów gotowych,... Koszty ogólnego zarządu związane z administracją i koordynacją zarządzania przedsiębiorstwem jako całością np. wynagrodzenia prezesa i księgowości, utrzymania budynku administracji, koszty badań i rozwoju,... 11
Wynik podstawowej działalności w wariancie kalkulacyjnym A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów C. D. E. F. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A-B) Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu Zysk (strata) ze sprzedaży (C-D-E) Źródło: UoR, 2000 12
Koszty według rodzajów Koszt według rodzaju taki koszt, który w ramach ewidencji księgowej nie podlega rozłożeniu na prostsze elementy składowe, lecz jest w sposób jednoznaczny zakwalifikowany do określonego rodzaju Koszt prosty koszt, który nie podlega rozłożeniu na bardziej elementarne składniki kosztowe Pozycje rodzajowe kosztów: amortyzacja zużycie materiałów i energii usługi obce podatki i opłaty wynagrodzenia ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia pozostałe koszty rodzajowe 13
Amortyzacja Amortyzacja odzwierciedla stopniowe zużywanie się środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych na przestrzeni ekonomicznego okresu ich używania ustalając koszt amortyzacji danego środka bierzemy pod uwagę: przewidywany okres używania, parametry techniczne, postęp naukowo-techniczny, ograniczenia prawne, wartość odzysku Metody amortyzacji: metoda liniowa metody degresywne (przyspieszone) metody naturalne 14
Zużycie materiałów i energii Zużycie materiałów i energii ustalane jest w oparciu o faktury dostawców i dokumenty wydania do zużycia koszty z tytułu zużycia materiałów zależą od: technik księgowych stosowanych przy ustalaniu ceny nabycia materiałów zasad wyceny ich rozchodu wartość początkową zapasów materiałów wycenia się według ceny nabycia (cena zakupu + koszt zakupu) metody wyceny rozchodu surowców: FIFO (ang. First In First Out) LIFO (ang. Last In First Out) metoda średniej ważonej 15
Inne pozycje rodzajowe kosztów Usługi obce np. usługi transportowe, bankowe, łączności, dzierżawy, ubezpieczenia, outsourcing,.. Podatki i opłaty np. podatek od nieruchomości, opłaty skarbowe, opłaty lokalne, podatek od środków transportu,.. Wynagrodzenia osobowe, bezosobowe Ubezpieczenia i inne świadczenia np. składki ZUS obciążające pracodawcę, składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracownicznych, odzież ochronna i robocza, koszty szkoleń,.. Pozostałe koszty rodzajowe koszty podróży służbowych, koszty z tytułu ubezpieczeń majątkowych,.. 16
Wynik podstawowej działalności w wariancie porównawczym A. B. C. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie wartość dodatnia, zmniejszenie wartość ujemna III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów Koszty działalności operacyjnej I. Amortyzacja II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce IV. Podatki i opłaty, w tym: - podatek akcyzowy V. Wynagrodzenia VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia VII. Pozostałe koszty rodzajowe VIII.Wartość sprzedanych towarów i materiałów Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B) Źródło: UoR, 2000 17
Pozostałe przychody i koszty operacyjne Pozostałe przychody i koszty operacyjne to koszty związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki, w szczególności: z działalnością socjalną, ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, z odpisami należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych, z wyjątkiem tych o charakterze publicznoprawnym nieobciążających kosztów, z utworzeniem i rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z operacjami finansowymi, z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami, z wyjątkiem odpisów obciążających koszty wytworzenia sprzedanych produktów lub towarów, koszty sprzedaży lub koszty finansowe z odszkodowaniami, karami i grzywnami, z przekazaniem lub otrzymaniem nieodpłatnie (również w drodze darowizny) aktywów na inne cele niż nabycie lub wytworzenie środków trwałych, środków trwałych w budowie albo wartości niematerialnych i prawnych 18
Wynik w części dotyczącej pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych F. G. Wynik na sprzedaży Pozostałe przychody operacyjne I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych II. Dotacje III. Inne przychody operacyjne H. Pozostałe koszty operacyjne I. Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych III. Inne koszty operacyjne I. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G-H) Źródło: UoR, 2000 19
Przychody i koszty finansowe Przychody i koszty finansowe dotyczą działalności inwestycyjnej i finansowej przedsiębiorstwa, w szczególności: zakupu lub zbycia inwestycji, czerpania korzyści z posiadanych inwestycji w postaci dywidend i udziałów w zyskach, pozostałych odsetek uzyskanych i do zapłacenia, kosztów i przychodów związanych z wyceną bilansową finansowych składników aktywów (z wyłączeniem inwestycji długoterminowych), różnic kursowych związanych z transakcjami wyrażonymi w walucie obcej jak i z wyceną na dzień bilansowy składników aktywów (z wyłączeniem inwestycji długoterminowych) i pasywów wyrażonych w walutach obcych 20
Wynik w części dotyczącej przychodów i kosztów finansowych I. J. K. L. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G-H) Przychody finansowe I. Dywidendy i udziały w zyskach II. Odsetki III. Zysk ze zbycia inwestycji IV. Aktualizacja wartości inwestycji V. Inne Koszty finansowe I. Odsetki II. Strata ze zbycia inwestycji III. Aktualizacja wartości inwestycji IV. Inne Zysk (strata) z działalności gospodarczej (I+J-K) Źródło: UoR, 2000 21
Zyski i straty nadzwyczajne Zyski i straty nadzwyczajne powstają na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i nie są związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia, np.: zysk nadzwyczajny to nadwyżka przyznanych odszkodowań strata nadzwyczajna to koszt usuwania skutków zdarzeń losowych, w części nieobjętej ubezpieczeniem 22
Wynik w części dotyczącej zysków i strat nadzwyczajnych L. M. Zysk (strata) z działalności gospodarczej Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (M.I. M.II.) I. Zyski nadzwyczajne II. Straty nadzwyczajne N. Zysk (strata) brutto (L±M) Źródło: UoR, 2000 23
Przykład Przedsiębiorstwo ABC rozpoczęło działalność 2 stycznia 2003r. W styczniu wyprodukowało 10 000 szt. jednorodnego produktu ponosząc koszty: Rodzaj kosztu Cel poniesienia kosztu Produkcja Sprzedaż Ogólny zarząd Razem Zużycie materiałów 50 000 2 000 1 000 53 000 Wynagrodzenia 25 000 13 000 19 000 57 000 Amortyzacja 15 000 10 000 6 000 31 000 Usługi obce 10 000 25 000 4 000 39 000 Razem 100 000 50 000 30 000 180 000 Sprzedano 6 000 szt. wyrobów po cenie 20 zł. Jak będzie wyglądał rachunek zysków i strat w części ustalającej wynik ze sprzedaży w wersji porównawczej i w wersji kalkulacyjnej? Rachunek zysków i strat 24