Zakład Socjologii i Psychologii Polityki Instytut Nauk Politycznych Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski METODOLOGIA BADAŃ POLITOLOGICZNYCH Program i literatura przedmiotu Magisterskie Wieczorowe Studium Nauk Politycznych III rok Rok akademicki 2007/2008 Zajęcia prowadzi: dr Robert Staniszewski I. Wpływ teorii naukowej na kształtowanie metodologii badań politologicznych. Co to jest teoria? Czym teoria naukowa róŝni się od interpretacji ex post factum i generalizacji empirycznych? Warunki konieczne prawa nauki. Specyfika oddziaływania teorii naukowej na kształt przyjmowanych rozwiązań metodologicznych. R. K. Merton, O znaczeniu teorii socjologicznej dla badań empirycznych, w: Metody analizy socjologicznej. Wybór tekstów pod red. A. Sułka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1986, s. 11-28 lub w: R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa 1982, s. 153-168. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, rozdz. I Nauka, jej cele i zadania, pkt. 1. Pojęcie nauki, 2. Podział nauki, 3. Cele i zadania nauki, s. 14 23. J. Horgan, Koniec Nauki, Prószyski i S-ka, Warszawa 2003, s. 11-21. II. Politologia jako nauka empiryczna. Pojęcie politologia, przedmiot badań politologicznych, funkcje politologii, status metodologiczny politologii, teoria wiedzy źródłowej i pozaźródłowej, źródła w badaniach politologicznych. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, rozdz. II Politologia, pkt. 1 Istota politologii, rozdz. VI Techniki zbierania materiałów źródłowych, rozdz. VII Wiedza źródłowa, s. 31-34, 93-113.
B. Krauz-Mozer, Teorie polityki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, rozdz. II Politologia jako nauka empiryczna, s. 33-51. H. Przybylski, Politologia, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2004, rozdz. I Wiedza polityczna problemy jej tworzenia i przekazu, pkt. Metodologiczne stanowiska w badaniach politologicznych, Źródła wiedzy politycznej, s. 45-51. III. Wybrane rodzaje analizy politologicznej. Pojęcie metoda badawcza. Typologia metod badawczych. Analiza systemowa, analiza instytucjonalno-prawna, analiza porównawcza Metody: historyczna, behawioralna, symulacyjna, decyzyjna. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004, rozdz. VIII Metody badawcze, s. 114-133. H. Przybylski, Politologia, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2004, rozdz. I Wiedza polityczna problemy jej tworzenia i przekazu, pkt. Metody badań politologicznych, s. 51-57. IV. Weryfikacja hipotez naukowych. Indukcjonizm vs. dedukcjonizm w sporze o uzasadnialność praw nauki. Indukcja enumeracyjna niezupełna. Indukcja eliminacyjna. Kanony indukcji eliminacyjnej J. S. Milla. Dedukcjonizm (hipotetyzm). Cykle metody naukowej. Historiograficzna rewolucja w badaniach nad rozwojem nauki. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, pkt. 8, 9, 10, 11; s. 311-346 lub w: J. S. Mill, System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej, PWN, Warszawa 1962, t. I, O czterech metodach badania eksperymentalnego (Kanony Milla), s. 600 621. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 36 40 (od: Teorii zamiast filozofii... do: Język zmiennych), s. 45 50 (od: Wyjaśnianie idiograficzne... do: Etyka w badaniach) oraz s. 66 81 (od: Elementy teorii... do: Główne zagadnienia). T.S. Kuhn, Droga po strukturze, Sic!, Warszawa 2003, rozdziały: 1. Czym są rewolucje naukowe, 2. Współmierność, porównywalność, komunikowalność, s. 17-56. J. G. Kemeny, Nauka w oczach filozofa, PWN, Warszawa 1967, cz. II Nauka, rozdz. 5 Metoda. H. Buczyńska Garewicz, Koło wiedeńskie, Comer, Toruń 1993. Metodologia badań politologicznych program zajęć 2
V. Rola definicji w metodologii badań politologicznych. Nauka bez definicji? Funkcje języka nauki. Sens empiryczny pojęć. Objaśnienia terminów: nazwa, pojęcie, desygnat, denotacja, zakres, konotacja, treść pełna, charakterystyczna, konstytutywna. Definicje realne i nominalne. Błędy w rozumowaniu. K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN 1965, rozdz. IIIA Zakres nazw, rozdz. IIIB Treść nazw, rozdz. IV Wieloznaczność wyraŝeń i wadliwość znaczeń, rozdz. V Definicja. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 146 153 (od: Definicje realne... do: Zakres zmienności). S. Ossowski, Dzieła tom IV, PWN 1967, r. Postulaty odpowiedzialności naukowej, rozdz. Język nauk społecznych na tle zagadnień kultury. empirycznej, PWN 1985, rozdz. I, par.1-3, s. 11-29. Dyspozycja etyczna w badaniach socjologicznych, w: Folia Sociologica 26: Namysł nad metodą, AUL, Łódź 1997, s. 103-118. VI. Język badacza i język badania. Perspektywa obserwacyjna a perspektywa rozumiejąca. Dwuznaczność terminu rozumieć. Zmienna. Typy zmiennych. Klasyfikacje i typologie. Problemy definiowania pojęć i dobór wskaźników w badaniach. Typy wskaźników. Hermeneutyka swoista teoria interpretacji. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, rozdz. II Zjawiska społeczne i odpowiadające im pojęcia, pkt. 1, 2, 3, 4, s. 62-80, rozdz. III Definiowanie pojęć i dobór wskaźników w badaniach, pkt. 9, 10, 11, 12, s. 152-177. B.L. Whorf, Język, myśl, rzeczywistość, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002, eseje: Nauka a językoznawstwo, Językoznawstwo jako nauka ścisła, Język i logika, Język, umysł i rzeczywistość, s. 279-361. VII. VIII. Metody badań empirycznych. Badania pierwotne i wtórne. Badania jakościowe i ilościowe. Ankiety i wywiady kwestionariuszowe. Etapy postępowania badawczego. Tworzenie narzędzia badawczego. Reguły poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych. J. Garlicki, Badania przedpromocyjne i skuteczności promocji, Warszawa 1996, s. 87-103. Metodologia badań politologicznych program zajęć 3
G. Babiński, Etapy procesu badawczego, w: Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów, opr. M. Malikowski, M. Niezgoda, WSSG Tyczyn, Tyczyn 1997, T. 1, s. 300-314. K. Lutyńska, Wywiad kwestionariuszowy, Wrocław 1984, r. Przygotowanie i sprawdzanie narzędzia badawczego, s. 133-155. J. Koniarek, Reguły poprawnego formułowania pytań kwestionariuszowych, w: Wywiad kwestionariuszowy. Analizy teoretyczne i badania empiryczne, (red.) K. Lutyńska, A. P. Wejland, Ossolineum, Wrocław 1983, s. 147-163. IX. Pomiar w nauce i typy skal. Wskaźnikowanie. Postawy, skale do badania postaw /Guttmana, Likerta, Thurstone a, szacunkowe, rangowe, dyferencjał semantyczny, drabinka Cantrila, skala dystansu Bogardusa/. empirycznej, PWN 1985, rozdz. II Pomiar, s. 42 86 lub A. N. Oppenheim, Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2004, s. 203 239. S. Mika, Psychologia społeczna, PWN 1981, r. III Postawy. G. Babiński, Pomiar w naukach społecznych. Problemy ogólne i zasady budowy skal, w: Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów, opr. M. Malikowski, M. Niezgoda, WSSG Tyczyn, Tyczyn 1997, T. 1, s. 273-300. X. Metody doboru prób w badaniach empirycznych. Zbiorowość generalna /populacja/ a zbiorowość badana /próba/. Dobór prób: probabilistyczny i nieprobabilistyczny. Metody losowania: proste, systematyczne, warstwowe, grupowe. Dobór warstwowy proporcjonalny, równoliczny i optymalny. Inne metody doboru: celowe, kwotowe. empirycznej, PWN 1985, r. III, s. 87-110. H. Blalock, Statystyka dla socjologów, Warszawa 1971, rozdz. 22, s. 440-462. J. Garlicki, Badania przedpromocyjne i skuteczności promocji, Warszawa 1996, s. 104-111. Metodologia badań politologicznych program zajęć 4
XI. Uogólnienie wyników badań społecznych i problem reprezentatywności badań. Zdania eliptyczne, tautologie, tezy wartościujące a twierdzenia empiryczne, uogólnianie, wnioskowanie statystyczne. RóŜne rozumienie pojęcia reprezentatywności. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, r. IV Rodzaje twierdzeń, pkt. 14, 15, 16, s. 265-275, r. V Empiryczna weryfikacja hipotez, pkt. 5, 6, 7, s. 293-310. R. Taylor, Wstęp do analizy błędu pomiarowego, PWN, Warszawa 1995. XII. Zakłócenia procesu poznawczego. Etyka i polityka w badaniach. Błędy i stronniczość w badaniach empirycznych. Kwestia świadomości metodologicznej badacza. Komunikacja badacza z badanymi i zniekształcenia przekazu. Wartościowanie a obiektywność. Stronniczy wpływ: badaczy, zleceniodawców, kwestionariusza, ankieterów. Konformizujący wpływ wartości i opinii dominujących. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 527 534 (od: Polityczne aspekty badań...). A. Sułek, SondaŜ polski. Przygarść rozpraw o badaniach ankietowych. Warszawa 2001, Wydawnictwo IFiS PAN, s. 119-142. XIII. Problem określania poglądów politycznych na potrzeby badań empirycznych. Autoidentyfikacja i typologia poglądów politycznych test IDEALOG. Metodologia badań politologicznych program zajęć 5