Ireneusz OCHMIAN, Józef GRAJKOWSKI, Joanna POPIEL, Izabela SKWARSKA-WISZNIEWSKA

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 259 (4), 141 146 Ireneusz OCHMIAN, Józef GRAJKOWSKI, Joanna POPIEL, Izabela SKWARSKA-WISZNIEWSKA WPŁYW DOLISTNEGO NAWOŻENIA MIKROELEMENTAMI NA PLONOWANIE I JAKOŚĆ OWOCÓW TRUSKAWKI ODMIANY SENGA SENGANA THE INFLUENCE OF THE FOLIAR APPLICATION OF FERTILIZERS BY MICROELEMENTS ON THE YIELDING AND QUALITY OF SENGA SENGANA STRAWBERRIES Katedra Sadownictwa, Akademia Rolnicza ul. Janosika 8, 71 424 Szczecin, e-mail: ochmian@go2.pl Abstract. In the biennial experiment was examined the influence of foliar fertilizers (Mangan, Bormax, potassium alkalin, ActiSil, lime salpeter, calcium chloride) on the yield and the quality of the fruit of Senga Sengana strawberries. The plants which were sprayed lime salpeter, ActiSil and the control plants yielded the best. Lime salpeter and ActiSil also influenced on obtainable the fruit oh the biggest diameter and firmness. The most extract in the fresh fruit (10.8%), when the dry mass was very high (20%) and the total acidity was the highest (1.04%), was found in the combination which was fertilized manganese. Whereas, in the combinations which were fertilized calcium chloride and ActiSil there was found in the fruit a little content of extract and acids (0.79% and 0.81%) and a little percentage of the dry mass (16.5% and 17.8%). Słowa kluczowe: jędrność, nawożenie dolistne, plon, truskawka, wielkość owoców. Key words: fruit firmness, foliar fertilization, yield, strawbery, fruit weight. WSTĘP Truskawka jest atrakcyjnym gatunkiem zachęcającym producentów do jej uprawy ze względu na duże zapotrzebowanie rynku na owoce deserowe i do przetwórstwa. Polska ma duże szanse na utrzymanie czołowej pozycji w produkcji truskawek wśród państw Unii Europejskiej. Ważne jest, aby polscy producenci postawili na jakość owoców truskawki oraz na zwiększenie jej plonu (Borowska 2003 a, b; Rosicka-Kaczmarek 2004). Owoce truskawki mają wartość odżywczą, dietetyczną, a nawet leczniczą. Truskawki należą do grupy owoców bardzo bogatych w witaminę C, są niskokaloryczne (głównym składnikiem energetycznym jest sacharoza). Świeże i przetworzone truskawki są bogatym źródłem folianów, zawierają dużo potasu i innych składników mineralnych (żelaza, magnezu, manganu, miedzi, wapnia, fosforu). Dzięki zawartości znacznych ilości pektyn mogą obniżać cholesterol w organizmie człowieka i chronić przed zmianami miażdżycowymi. W truskawce można też wyróżnić substancje o działaniu przeciwnowotworowym; należą do nich przeciwutleniacze: fenole, flawonoidy i antocyjany oraz kwas elongowy (Łata 2002). Polska w poszerzonej UE jest największym producentem mrożonych i schłodzonych truskawek (Świetlik 2003). Eksportowane są przede wszystkim owoce odmiany Senga Sengana mrożone, w mniejszej ilości także świeże, ale schłodzone (Żurawicz 2001). Senga Sengana jest to odmiana późna, o dużych owocach, nadająca się do konsumpcji w stanie świeżym, doskonała na mrożonki i przetwory. Owoce są niezbyt jędrne, dość wrażliwe na dłuższy transport, wrażliwe na gnicie, powodowane przez szarą pleśń (Maciąg 2000).

142 I. Ochmian i in. Celem doświadczenia było zbadanie wpływu poszczególnych kombinacji nawozów na wielkość plonu oraz cechy jakościowe owoców truskawki odmiany Senna Sengana. MATERIAŁ I METODY Doświadczenie przeprowadzono w latach 2005 2006 w Sadowniczej Stacji Badawczej w Rajkowie, należącej do Katedry Sadownictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie. Materiałem doświadczalnym była odmiana truskawki Senga Sengana posadzona w 2004 roku w rozstawie 25x100 cm. Ochronę i zabiegi agrotechniczne prowadzono zgodnie z przyjętymi zasadami. Plantację nawadniano oraz nawożono za pomocą zamontowanej na stałe linii kroplującej T-Type. Doświadczenie założono metodą bloków losowych, w 3 powtórzeniach po 10 roślin na poletku. W badaniach sprawdzono sześć nawozów dolistnych: mangan (1 g dm 3 ), Bormax (2 ml dm 3 ), Alkalin potasowy (5 ml dm 3 ), ActiSil (2 ml dm 3 ), saletrę wapniową (2 g dm 3 ), chlorek wapnia (2 g dm 3 ) oraz obiekt kontrolny (bez nawozów). Nawozy użyte w doświadczeniu Bormax dolistny, łatwo przyswajalny nawóz do stosowania w uprawach wymagających większych dawek boru oraz do szybkiego uzupełnienia niedoborów boru w roślinach. Alkalin potasowy wysokozasadowy płynny nawóz potasowy z krzemem. Rosnący ujemny bilans potasu oraz zmniejszająca się zawartość fosforu w glebach Polski, a także jego słaba przyswajalność w okresie chłodów (przy temperaturze poniżej 12 C) oraz w okresach niedoborów i nadmiarów wody powoduje potrzebę dostarczenia roślinom tych makroelementów drogą pozakorzeniową. Alkalin potasowy (PK 10:20: zawartość P, wysoka zawartość K oraz zasadowość roztworu) wpływa na syntezę kwasu salicylowego, będącego swojego rodzaju "sygnałem" rośliny do wzmocnienia odporności. Dodatkowo wysokie ph wpływa na zmniejszenie porażenia grzybami patogennymi, co ogranicza koszty związane z ochroną roślin. ActiSil nawóz krzemowy, zwiększający odporność roślin na choroby grzybowe i czynniki stresowe oraz jędrność owoców. Saletra wapniowa zawiera łatwo i szybko przyswajalne formy azotu i wapnia; powoduje intensywny wzrost roślin. Chlorek wapnia przeznaczony jest do dolistnego nawożenia roślin w celu poprawienia odżywienia mineralnego wapniem. Wapń dostarczony roślinom w formie chlorku wapnia jest najefektywniej przez nie pobierany, przez co polepsza ich jakość i zdolność przechowalniczą. Mangan wpływa na wzrost i plonowanie roślin. Pełni istotne funkcje metaboliczne w roślinach, w tym najważniejszą, jaką jest udział w procesach oksydacyjno-redukcyjnych, w których biorą udział jony Mn 3+ i Mn 4+. Uczestniczy także w kilku podstawowych procesach, takich jak: fotosynteza, dekaroksylacja i wiązanie wolnego azotu. Nawozy stosowano w 5 terminach (od kwietnia do maja). Opryski wykonywano opryskiwaczem plecakowym do całkowitego zwilżenia liści, z zachowaniem izolacji przestrzennej. Na wszystkich poletkach w doświadczeniu wykonano następujące pomiary:

Wpływ dolistnego nawożenia mikroelementami... 143 1. Określano plon oraz jego charakterystykę (jędrność i średnicę owoców). Jędrność określono na 50 owocach losowo wybranych z każdego powtórzenia. Pomiary wykonywano w każdym terminie zbioru za pomocą urządzenia FirmTech połączonego z komputerem. 2. Z poszczególnych kombinacji w reprezentatywnej próbie owoców oznaczono suchą masę, zawartość ekstraktu w świeżych owocach oraz określono kwasowość ogólną metodą miareczkową, w przeliczeniu na kwas cytrynowy (wg PN-90/A-75101/04), ekstrakt refraktometrycznie. W celu stwierdzenia istotnych różnic w plonowaniu badanej odmiany truskawki, jakości owoców, zawartości w nich suchej masy, ekstraktu oraz kwasowości w zależności od zastosowanych nawozów przeprowadzono 2-czynnikową analizę wariancji przy użyciu programy Statistica 6,0. Istotność różnic oceniano za pomocą testu Duncana przy poziomie istotności α=0,05. WYNIKI I DYSKUSJA Plonowanie roślin jest jednym z czynników decydującym o opłacalności produkcji. Poza ilością istotne znaczenie ma również jakość plonu. O jakości decydują wielkość owoców, ich jędrność oraz skład chemiczny (Pelayo i in. 2003; Masalkar i Garande 2005). Przeprowadzone doświadczenie wykazało, że największe sumy plonów owoców truskawki z lat 2005 2006 stwierdzono na obiektach, na których zastosowano saletrę wapniową (4,54 kg), ActiSil (4,11 kg) oraz z kombinacji kontrolnej (3,97 kg) tab. 1. Tabela 1. Plonowanie oraz jakość owoców truskawki odmiany Senga Sengana w zależności od zastosowanych nawozów Table 1. The yielding and the quality of fruit Senga Sengana strawberries in dependence on the used fertilizers Nawóz Fertilizer Kontrola Suma plonów z lat 2005 2006 Total yield in 2005 2006 [kg/2,5 m 2 ] Średnica owoców Fruit size [mm] Jędrność Firmness [G mm 1 ] Control 3,97 cd* 23,7 a 238 a Mangan Manganese 3,04 ab 26,4 b 250 ab Bormax 2,54 a 23,5 a 233 a Alkalin potasowy Potassium alkalin 2,94 ab 27,4 bc 234 a ActiSil 4,11 cd 28,0 c 262 b Saletra wapniowa Calcium nitrate 4,54 d 28,2 c 258 b Chlorek wapnia Calcium chloride 3,39 bc 23,9 a 268 b *Średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie, wg testu Duncana, na poziomie istotności α=0,05. Mean values marked with the same letter do not differ significantly at P = 0.05 according to Duncan s multiple range test. Podobnie plonowała Senga Sengana w doświadczeniu Kopytowskiego i in. (2006). Najmniejsze plonowanie zaobserwowano przy nawożeniu Bormaksem (2,54 kg), manganem (3,04 kg) oraz Alkalinem potasowym (2,94 kg). Z literatury przedmiotu wynika, że do-

144 I. Ochmian i in. listne stosowanie manganu w przypadku soi spowodowało nieznaczny spadek plonu (Link 1), natomiast wpłynęło korzystnie na wielkość ziaren zbóż (Songin i Śnieg 1996). Cechą bezpośrednio wpływającą na jakość owoców jest ich jędrność. Zdaniem Tredera (2004) pierwiastkiem wpływającym na jędrność oraz na dłuższe przechowywanie owoców jest wapń. Wytrzymałość mechaniczna skórki i miąższu jest uwarunkowana w dużym stopniu stanem błon komórkowych, a w szczególności składem chemicznym pektyn zlepiających komórki roślinne w tkanki. Zwiększoną wytrzymałość łańcuchów kwasu poligakakturonowego, będącego głównym składnikiem pektyn, nadają jony Ca ++ tworzące znacznie trwalsze, nierozpuszczalne w wodzie, pektyniany wapnia (Kączkowski 1985). Z materiałem ścian komórkowych związany jest również krzem. Krzem impregnuje zewnętrzne komórki epidermy, tworząc warstwę łączącą się z celulozą komórek. Właściwości te stwierdzono w tkankach owsa oraz ryżu (Yoshida i in. 1962; Jones i Handreck 1967). Obfite plonowanie roślin z obiektów kontrolnych wpłynęło na obniżenie jakości owoców truskawki były małe oraz były niezbyt jędrne. Największymi owocami, pomimo dużych plonów, charakteryzowały się rośliny opryskiwane saletrą wapniową (28,2 mm) i ActiSilem (28,0 mm) oraz Alkalinem potasowym (27,4 mm). Na jędrność owoców korzystnie wpłynęły również ActiSil (262 G mm 1 ) i saletra wapniowa (258 G mm 1 ) oraz chlorek wapnia (268 G mm 1 ) i mangan (250 G mm 1 ). Potwierdzają to wyniki badań Markowskiego i in. (1996), w których owoce truskawek, nawożone dolistnie preparatami zawierającymi wapń, były bardziej jędrne. Również wg Cieślińskiego (1999) nawożenie truskawek wapniem zwiększa ich jędrność. Zawartość ekstraktu oraz kwasowość owoców wpływa na walory smakowe truskawki. Konsumenci preferują owoce o wysokiej zawartości cukru oraz niskiej kwasowości (Haffner 2002). Zawartość ekstraktu jest silnie skorelowana z zawartością cukrów ogółem, a u odmiany Senga Sengana szczególnie bardzo silnie na tej podstawie można zatem w sposób pośredni wnioskować o walorach smakowych owoców (Kallio i in. 2000). Przeprowadzone badania wykazały, że pierwsze owoce charakteryzowały się większą zawartością ekstraktu niż owoce z końca zbiorów (tab. 2). Średnio, bez względu na porę zbioru, najwięcej ekstraktu zawierały świeże owoce zebrane z kombinacji nawożonych manganem (10,8) i Bormaksem (10,4). Zawartości te były istotnie większe niż z obiektu kontrolnego (10,0). Najmniej ekstraktu stwierdzono natomiast w owocach zebranych z roślin nawożonych saletrą wapniową (9,4), ActiSilem (9,5) i chlorkiem wapnia (9,5). W badaniu przeprowadzonym przez Skupień i Jakubowską (2004) oraz Płocharskiego i Zbroszczyka (1989) zawartość ekstraktu u odmiany Senga Sengana wynosiła 8,4%. W doświadczeniu Kubuj i Rychtera (1985) badane przez nich owoce tej odmiany zawierały zaledwie 6% ekstraktu. Grześkowiak i Jakubowski (2005) zauważyli, że mangan zwiększa zawartość cukru w owocach. Najwyższą kwasowością ogólną (1,04%), wyższą niż z obiektu kontrolnego (0,92%), charakteryzowały się owoce nawożone manganem. Owoce z pozostałych kombinacji nawozowych charakteryzowały się kwasowością ogólną niższą niż z kombinacji kontrolnej, z tym że najmniejszą jej wartość odnotowano w owocach z kombinacji, w której stosowano saletrę wapniową (0,74). Płocharski i Zbroszczyk (1989) stwierdzili zawartość kwasów w owocach truskawek na poziomie do 1,23%. Masny i in. (1999) kwasowość owoców odmiany Senga Sengana określili na poziomie do 1,16%, a Skupień (2003) na poziomie 0,95%.

Wpływ dolistnego nawożenia mikroelementami... 145 Tabela 2. Zawartość ekstraktu, suchej masy oraz kwasowość owoców truskawki odmiany Senga Sengana w zależności od zastosowanych nawozów. Table 2. The content of extract, dry mass and acidity of fruit Senga Sengana strawberries in dependence on the used fertilizers Nawóz Fertilizer Kontrola Control Mangan Manganese początek zbiorów at the beginning harwest Ekstrakt Soluble solids [ 0 Bx] koniec zbiorów at the end harwest średnia mean Kwasowość ogólna [g kwasu cytrynowego w 100 g 1 ] Titratable acidity [g citric acid 100 g 1 ] 10,5 9,5 10,0 b 0,92 c 11,0 10,5 10,8 d 1,04 d Bormax 11,0 9,0 10,4 c 0,86 bc Alkalin potasowy Potassium alkalin 11,0 9,0 10,0 b 0,82 ab ActiSil 9,0 9,0 9,5 a 0,81 ab Saletra wapniowa Calcium nitrate Chlorek wapnia Calcium chloride 10,5 9,0 9,4 a 0,74 a 9,5 9,0 9,5 a 0,79 ab WNIOSKI 1. Największy plon truskawki uzyskano z obiektów kontrolnych i nawożonych dolistnie saletrą wapniową oraz ActiSilem. Zdecydowanie najgorzej plonowały rośliny opryskiwane manganem, Bormaksem oraz Alkalinem potasowym. 2. Największymi owocami i jednocześnie dużymi plonami charakteryzowały się rośliny opryskiwane saletrą wapniową i ActiSilem oraz Alkalinem potasowym. Truskawki z obiektów kontrolnych były małe i charakteryzowały się niską jędrnością. 3. ActiSil i saletra wapniowa również wpłynęły korzystnie na jędrność owoców. Wysoką jędrnością charakteryzowały się także owoce zbierane z roślin opryskiwanych chlorkiem wapnia oraz manganem. 4. Zastosowanie manganu wpłynęło na zwiększenie ekstraktu oraz zwiększenie kwasowości ogólnej owoców truskawki. W owocach, zebranych z kombinacji nawożonych saletrą wapniową, chlorkiem wapnia i ActiSilem, stwierdzono małą zawartość ekstraktu oraz małą kwasowość ogólną owoców. PIŚMIENNICTWO Borowska J. 2003 a. Owoce i warzywa jako źródło naturalnych przeciwutleniaczy. Przem. Ferm. Owoc. Warz. 5, 11 12. Borowska J. 2003 b. Owoce i warzywa jako źródło naturalnych przeciwutleniaczy. Przem. Ferm. Owoc. Warz. 6, 29 30. Cieśliński G. 1999. Nawożenie mineralne truskawek w oparciu o ich potrzeby pokarmowe. Hasło Ogrodn. 4 (99), 51 52. Evaluation of foliar manganese applications in glyphosate tolerant soybeans, http://www.ag. ohio-state.edu/~farmfocus/foliar_mn_beans-03.pdf, dostęp z lipca 2007.

146 I. Ochmian i in. Grześkowiak A., Jakubowski W. 2005. Efektywność stosowania składników pokarmowych. Nawożenie warzyw w uprawie polowej. Zakłady Chemiczne Police, 17 30. Haffner K. 2002. Postharvest quality and processing of strawberries. Acta Hort. 567, 715 722. Jones L., Handreck K. 1967. Silica in soils, plants and animals. Adv. Agron. 19, 107 149. Kallio H., Hakala M., Pelkkikangas A.M., Lapveteläinen A. 2000. Sugars and acids of strawberry varieties. Eur. Food Res. Technol. 212, (1), 81 85. Kączkowski J. 1985. Biochemia roślin. PWN, Warszawa. Kopytowski J., Kawecki Z., Bojarska J., Stanys V. 2006. Ocena plonowania i jakości owoców kilku odmian truskawki uprawianej na Warmii. Zesz. Nauk. Inst. Sadow. Kwiac. Skiern. 14, 53 61. Kubuj L., Rychter S. 1985. Wartość handlowa truskawek mrożonych. Chłodnictwo 20 (12), 20 23. Łata B. 2002. Antyoksydanty w owocach rola i czynniki modyfikujące ich zawartość. Zesz. Nauk. Sadow. Kwiac. Skiern. 10, 5 23. Maciąg A. 2000. Truskawka. Wiad. Rol. 9, 35. Markowski J., Sas L., Smolarz K. 1996. Wpływ nawożenia dolistnego Wuxalem Kombi i Wuxalem Calcium na jakość owoców truskawki odmiany Senga Sengana [w: XXXIV Ogólnopolska Konferencja Sadownicza], Skierniewice 28 30 sierpnia 1996. ISiK, Skierniewice, 368 370. Masalkar, S.D., Garande V.K. 2005. Effect of post harvest treatments and packaging materials on shelf life and quality of custard apple fruits. Acta Hort. 682, 1037 1040. Masny A., Markowski J., Żurawicz E. 1999. Możliwości intensyfikacji produkcji truskawek w Polsce przez hodowlę nowych odmian. Zesz. Nauk. AR Krak. 66, 319 324. Pelayo C., Ebeler S.E., Kader A.A. 2003. Postharvest life and flavor quality of three strawberry cultivars kept at 5C in air or air+20 kpa CO2. Postharvest Biol. Technol. 27, 171 183. Płocharski W., Zbroszczyk J. 1989. Jakość i przydatność przerobowa nowych polskich odmian truskawek. Przem. Ferment. Owoc. Warz. 3, 16 18. Rosicka-Kaczmarek J. 2004. Polifenole jako naturalne antyoksydanty w żywności. Prz. Piek. Cukier. 6, 12 16. Skupień K. 2003. Biological value of selected cultivars of strawberry fruit (Fragaria ananassa Duch.). Folia Hort. 15 (2), 167 172. Skupień K., Jakubowska B. 2004. Porównanie parametrów chemicznych świeżych i mrożonych owoców wybranych odmian truskawek. Folia Univ. Agric. Stetin., Ser. Sci. Aliment. 238 (3), 115 120. Songin H., Śnieg L. 1996. Wpływ mikroelementów i azotu, stosowanych dolistnie, na plonowanie pszenżyta ozimego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 434, 157 161. Świetlik J. 2003. Perspektywy produkcji truskawek po integracji z UE. Owoce Warz. Kwiaty 10, 32. Treder W. 2004. Nie zapominajmy o wapniu podczas uprawy truskawek. Hasło Ogrod. 12, http://www.ho.haslo.pl/index.php?rok=2004&numer=12, dostęp z lipca 2007. Yoshida S., Ohnishl Y., Kitagishi K. 1962. Chemical forms, mobility and deposition of silicon in rice plant. Soil Sci. Plant Ntr. 8, 15 21. Żurawicz E. 2001. Intensyfikacja produkcji truskawek. [w: Kierunki unowocześniania produkcji truskawek w Polsce przed wejściem do Unii Europejskiej]. Ogólnopolska Konferencja Truskawkowa, Skierniewice 11 kwietnia 2001. ISK, Skierniewice, 3 21.