Skrypty Becka. Hanna Witczak Agnieszka Kawałko. Prawo rzeczowe. 3. wydanie

Skrypty Becka Hanna Witczak Agnieszka Kawałko Prawo rzeczowe 3. wydanie

SKRYPTY BECKA Prawo rzeczowe

W sprzeda y: E. Gniewek (red.) PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO, wyd. 4 Studia Prawnicze A. Doliwa PRAWO RZECZOWE, wyd. 2 Akademia Prawa A. K. Bieliñski, M. Pannert PRAWO CYWILNE CZÊŒÆ OGÓLNA. PRAWO RZECZOWE, wyd. 2 Wyk³ady Becka K. A. Dadañska PRAWO RZECZOWE, wyd. 2 Wyk³ady Becka W. Górecki, K. Grzesik, P. Kostañski, M. Ha³gas PRAWO RZECZOWE. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3 Repetytoria Becka K. Pietrzykowski (wprow.) PRAWO CYWILNE. ORZECZNICTWO, TOM IiII, wyd. 2 Zbiory Orzecznictwa Becka www.sklep.beck.pl

Prawo rzeczowe dr Hanna Witczak dr Agnieszka Kawa³ko Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II wydanie 3

Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-3640-4 e-book ISBN 978-83-255-3641-1

SPIS TREŒCI Wykaz skrótów... XI Wykaz literatury... XIII Przedmowa... XV Rozdzia³ I. Pojêcie i rodzaje praw rzeczowych... 1 1. Pojêcie prawa rzeczowego. Numerus clausus praw rzeczowych... 1 I. Rzeczy... 3 1. Pojêcie rzeczy... 3 2. Rodzaje rzeczy... 5 2.1. Nieruchomoœci... 6 2.2. Rzeczy ruchome... 6 2.3. Inne rodzaje rzeczy... 7 2.3.1. Rzeczy oznaczone co do to samoœci i co do gatunku... 8 2.3.2. Rzeczy pojedyncze i zbiorowe... 9 2.3.3. Rzeczy podzielne i niepodzielne... 10 2.3.4. Rzeczy zu ywalne i niezu ywalne... 10 2.3.5. Rzeczy istniej¹ce i przysz³e... 10 2.3.6. Rzeczy znajduj¹ce siê w obrocie (res in commercio) i wyjête z obrotu (res extra commercium)... 11 3. Czêœæ sk³adowa... 11 4. Przynale noœæ... 14 5. Po ytki... 15 II. Przedsiêbiorstwo... 16 III. Gospodarstwo rolne... 17 2. Typy i rodzaje praw rzeczowych... 18 Rozdzia³ II. W³asnoœæ... 21 3. Treœæ i granice prawa w³asnoœci... 22 I. Treœæ prawa w³asnoœci... 22 II. Granice przestrzenne prawa w³asnoœci... 25 1. Granice przestrzenne w³asnoœci rzeczy ruchomej i nieruchomoœci... 25 2. Zasada superficies solo cedit... 27 III. Stosunki s¹siedzkie... 27 1. Uwagi ogólne... 28

VI Spis treœci 2. Immisje... 28 2.1. Pojêcie i rodzaje immisji... 28 2.2. Ochrona przed immisjami... 30 3. S³u ebnoœæ drogi koniecznej... 32 3.1. Przes³anki ustanowienia s³u ebnoœci drogi koniecznej... 32 3.2. Sposoby ustanowienia s³u ebnoœci drogi koniecznej... 34 3.3. Przedmiot i treœæ s³u ebnoœci drogi koniecznej... 36 3.4. Wytyczenie drogi koniecznej... 37 3.5. Zniesienie i wygaœniêcie s³u ebnoœci drogi koniecznej... 39 4. Korzystanie z przygranicznych pasów gruntu... 39 5. Rozgraniczenie nieruchomoœci... 40 6. Przekroczenie granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urz¹dzenia... 43 4. Nabycie i utrata prawa w³asnoœci... 48 I. Umowne przeniesienie w³asnoœci rzeczy... 51 1. Uwagi ogólne... 51 2. Umowa o przeniesienie w³asnoœci rzeczy ruchomej... 55 3. Umowa o przeniesienie w³asnoœci nieruchomoœci... 55 II. Nabycie prawa w³asnoœci rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej... 56 III. Zasiedzenie... 58 1. Pojêcie zasiedzenia... 58 2. Zasiedzenie prawa w³asnoœci rzeczy ruchomej... 60 3. Zasiedzenie prawa w³asnoœci nieruchomoœci... 60 4. Skutki zasiedzenia... 63 IV. Zrzeczenie siê prawa w³asnoœci... 64 1. Zrzeczenie siê w³asnoœci rzeczy ruchomej... 64 2. Zrzeczenie siê w³asnoœci nieruchomoœci. Przekazanie nieruchomoœci... 65 V. Przemilczenie... 66 VI. Po³¹czenie, pomieszanie, przetworzenie rzeczy... 69 VII. Wyw³aszczenie... 71 5. Ochrona prawa w³asnoœci... 74 I. Œrodki ochrony prawa w³asnoœci... 74 1. Roszczenie windykacyjne... 75 2. Roszczenie negatoryjne... 77 3. Roszczenia uzupe³niaj¹ce... 78 4. Roszczenie o zwrot nak³adów... 80 5. Budowa na cudzym gruncie... 82 6. Odrêbna w³asnoœæ lokali... 87 I. Sposoby ustanowienia odrêbnej w³asnoœci lokali... 87 II. Zarz¹d nieruchomoœci¹ wspóln¹... 90 III. Wspólnota mieszkaniowa... 91 7. Wspó³w³asnoœæ... 91 I. Pojêcie i rodzaje wspó³w³asnoœci... 92 1. Wspó³w³asnoœæ w czêœciach u³amkowych... 93

Spis treœci VII 2. Wspólnoœæ ³¹czna... 94 II. Sposoby powstania wspó³w³asnoœci... 95 III. Udzia³ we wspó³w³asnoœci... 96 IV. Zarz¹d rzecz¹ wspóln¹... 97 V. Korzystanie z rzeczy wspólnej... 102 VI. Zniesienie wspó³w³asnoœci... 104 1. Tryby zniesienia wspó³w³asnoœci... 105 2. Sposoby zniesienia wspó³w³asnoœci... 106 3. Zniesienie wspó³w³asnoœci gospodarstwa rolnego... 108 Rozdzia³ III. U ytkowanie wieczyste... 113 8. Przedmiot i treœæ u ytkowania wieczystego... 114 I. Przedmiot i podmioty u ytkowania wieczystego... 114 II. Treœæ u ytkowania wieczystego... 115 III. Status prawny budynków na gruncie oddanym w u ytkowanie wieczyste... 115 9. Powstanie i przeniesienie prawa u ytkowania wieczystego... 116 10. Wygaœniêcie prawa u ytkowania wieczystego... 119 11. Przekszta³cenie prawa u ytkowania wieczystego w prawo w³asnoœci... 120 Rozdzia³ IV. Prawa rzeczowe ograniczone charakterystyka ogólna... 125 12. Pojêcie ograniczonych praw rzeczowych... 125 13. Powstanie, przeniesienie i zmiana treœci ograniczonych praw rzeczowych... 126 14. Pierwszeñstwo ograniczonych praw rzeczowych... 128 15. Wygaœniêcie ograniczonych praw rzeczowych... 129 16. Ochrona ograniczonych praw rzeczowych... 130 Rozdzia³ V. U ytkowanie... 131 17. Przedmiot u ytkowania... 131 18. Treœæ i wykonywanie u ytkowania... 132 19. Powstanie i wygaœniêcie u ytkowania... 133 20. U ytkowanie przez osoby fizyczne... 135 21. U ytkowanie przez rolnicze spó³dzielnie produkcyjne... 136 22. Timesharing... 137 Rozdzia³ VI. S³u ebnoœci... 141 23. Treœæ i rodzaje s³u ebnoœci... 141 I. S³u ebnoœci gruntowe. S³u ebnoœæ przesy³u... 142 II. S³u ebnoœci osobiste... 143 24. Powstanie i wygaœniêcie s³u ebnoœci... 144 25. Wykonywanie s³u ebnoœci... 147 Rozdzia³ VII. Prawa spó³dzielcze... 151 26. Uwagi ogólne... 152 27. Treœæ spó³dzielczego w³asnoœciowego prawa do lokalu... 154 28. Rozporz¹dzanie spó³dzielczym w³asnoœciowym prawem do lokalu... 154

VIII Spis treœci 29. Wygaœniêcie spó³dzielczego w³asnoœciowego prawa do lokalu... 155 30. Przekszta³cenie spó³dzielczego w³asnoœciowego prawa do lokalu w odrêbn¹ w³asnoœæ lokalu... 156 Rozdzia³ VIII. Zastaw i zastaw rejestrowy... 157 31. Treœæ i przedmiot zastawu... 158 32. Ustanowienie zastawu... 159 33. Obowi¹zki i uprawnienia zastawnika i zastawcy... 160 34. Wygaœniêcie zastawu... 162 35. Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu zastawu... 163 36. Zastaw rejestrowy... 163 Rozdzia³ IX. Hipoteka... 167 37. Treœæ i przedmiot hipoteki... 168 38. Rodzaje hipotek... 170 I. Hipoteka umowna... 170 1. Uwagi ogólne... 170 2. Hipoteka zabezpieczaj¹ca kilka wierzytelnoœci... 170 3. Administrator hipoteki... 171 II. Hipoteka przymusowa... 171 III. Hipoteka ³¹czna... 173 IV. Subintabulat... 174 39. Ochrona hipoteki... 174 40. Sposoby zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu hipoteki... 175 41. Wygaœniêcie hipoteki... 176 42. Rozporz¹dzanie opró nionym miejscem hipotecznym... 177 I. Treœæ i charakter prawny uprawnienia do rozporz¹dzania opró nionym miejscem hipotecznym... 177 II. Skutki rozporz¹dzenia opró nionym miejscem hipotecznym... 178 Rozdzia³ X. Ksiêgi wieczyste... 179 43. Funkcja i ustrój ksi¹g wieczystych... 180 44. Postêpowanie wieczystoksiêgowe... 182 45. Zasady ksi¹g wieczystych... 183 I. Zasada wpisu... 183 II. Zasada pierwszeñstwa... 184 III. Zasada domniemañ zwi¹zanych z wpisem... 185 IV. Zasada rêkojmi wiary publicznej ksi¹g wieczystych... 186 V. Zasada skutecznoœci praw osobistych i roszczeñ ujawnionych w ksiêdze wieczystej... 189 Rozdzia³ XI. Posiadanie... 191 46. Pojêcie i rodzaje posiadania... 192 I. Pojêcie i funkcja posiadania... 192 II. Rodzaje posiadania i instytucje podobne do posiadania... 194 47. Domniemania zwi¹zane z posiadaniem... 196

Spis treœci IX 48. Nabycie i utrata posiadania... 197 I. Nabycie pierwotne posiadania... 197 II. Nabycie pochodne posiadania... 198 III. Dziedziczenie posiadania... 199 IV. Utrata posiadania... 199 49. Ochrona posiadania... 199 I. Ochrona w³asna... 200 1. Obrona konieczna... 200 2. Dozwolona samopomoc... 200 II. Ochrona s¹dowa... 201 1. Przes³anki ochrony s¹dowej... 201 2. Legitymacja czynna i bierna... 202 3. Treœæ roszczeñ posesoryjnych... 203 4. Roszczenie o wstrzymanie budowy... 204 Indeks rzeczowy... 207

WYKAZ SKRÓTÓW Biul. SN... Biuletyn S¹du Najwy szego GospNierU... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomoœciami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KPC... Kodeks postêpowania cywilnego KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego KSH... Kodeks spó³ek handlowych KWU... ustawa z 6.7.1982 r. o ksiêgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) MoP... Monitor Prawniczy MoPod... Monitor Podatkowy NP... Nowe Prawo NPN... Nowy Przegl¹d Notarialny nast.... nastêpny (-a, -e) niepubl.... niepublikowany (-a, -e) OrdPU... ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) orz.... orzeczenie Pal.... Palestra PB... Prawo Bankowe PiP... Pañstwo i Prawo post.... postanowienie PP... Przegl¹d Podatkowy PPH... Przegl¹d Prawa Handlowego PS... Przegl¹d S¹dowy PUG... Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego Pr. Gosp.... Prawo Gospodarcze Pr. Spó³.... Prawo Spó³ek Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo PrGeod... ustawa z 17.5.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 ze zm.)

XII Wykaz skrótów PrGeolGórn... ustawa z 4.2.1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm.) PrSpó³dz... ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spó³dzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) PrUpadNapr... ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upad³oœciowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) PrWod... ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.) Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny s.... strona SC... Studia Cywilistyczne SP... Studia Prawnicze SP-E... Studia Prawno-Ekonomiczne Spó³dzMieszkU... ustawa z 15.12.2000 r. o spó³dzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) t.... tom TPP... Transformacje Prawa Prywatnego uchw.... uchwa³a uchw. SN (7)... uchwa³a S¹du Najwy szego w sk³adzie 7 sêdziów W³LokU... ustawa z 24.6.1994 r. o w³asnoœci lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) wyr.... wyrok z.... zeszyt ZastRejU... ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami

WYKAZ LITERATURY M. Bednarek, Mienie. Komentarz do art. 44 55 3 Kodeksu cywilnego, Kraków 1997 G. Bieniek, S. Rudnicki, Nieruchomoœci. Problematyka prawna, Warszawa 2004 A. Cisek, J. Kremis, Ustawa o przekszta³ceniu prawa u ytkowania wieczystego przys³uguj¹cego osobom fizycznym w prawo w³asnoœci, Kraków 1999 T. Dybowski (red.), System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe, Warszawa 2007 E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008 E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2003 E. Gniewek (red.), System Prawa Prywatnego, t. 4, Prawo rzeczowe, Warszawa 2007 S. Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1976 J. Ignatowicz (red.), System prawa cywilnego, t. 2, Prawo wasnoœci i inne prawa rzeczowe, Wroc³aw 1977 J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa 2004 A. Klein, Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Wroc³aw 1976 E. êtowska, Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1998 A. Oleszko (red.), Obrót nieruchomoœciami w praktyce notarialnej, Warszawa 2007 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1 449 11, Warszawa 2008 P. Podleœ, Przekszta³cenie prawa u ytkowania wieczystego w prawo w³asnoœci, Warszawa 2007 S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiêga druga. W³asnoœæ i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2006 S. Rudnicki, Prawo obrotu nieruchomoœciami, Warszawa 2001 S. Rudnicki, Ustawa o ksiêgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postêpowaniu w sprawach wieczystoksiêgowych. Komentarz, Warszawa 2006 S. Rudnicki, Wasnoœæ nieruchomoœci, Warszawa 2007 P. Suski, Kodeks cywilny w orzecznictwie i piœmiennictwie. Ksiêga druga. W³asnoœæ i inne prawa rzeczowe, Warszawa 1996 J. Szachu³owicz, M. Krassowska, A. ukaszewska, Gospodarka nieruchomoœciami. Komentarz, Warszawa 2003 J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963 M. Wolanin, Przekszta³cenie prawa u ytkowania wieczystego w prawo w³asnoœci, cz. 1 5, Nieruchomoœci 2005, Nr 11 i 12 oraz 2006, Nr 1 3 B. Ziemianin, Prawo rzeczowe, Kraków 2003

PRZEDMOWA Opracowanie niniejsze zosta³o przygotowane z myœl¹ o studentach prawa i administracji. Mo e byæ ono równie pomocne dla osób wykonuj¹cych zawód prawnika, a tak e dla innych zainteresowanych problematyk¹ prawa rzeczowego. Skrypt stanowi omówienie podstawowych instytucji prawa rzeczowego, z uwzglêdnieniem najnowszego orzecznictwa s¹dów polskich. Dla zobrazowania funkcjonowania regulacji normatywnej w tekœcie zosta³y umieszczone liczne przyk³ady. Po ka dym z rozdzia³ów znajduj¹ siê równie kazusy do samodzielnego rozwi¹zania, sprawdzaj¹ce wiedzê i umiejêtnoœci studentów. Na wstêpie zosta³ umieszczony wykaz literatury podstawowej, obejmuj¹cy g³ównie opracowania z zakresu prawa rzeczowego, stanowi¹ce kanon polskiej cywilistyki. Ka dy z rozdzia³ów skryptu poprzedza wykaz piœmiennictwa, zawieraj¹cy zarówno pozycje monograficzne, jak i artyku³y naukowe, niezbêdne dla poszerzenia wiedzy obejmuj¹cej skomplikowan¹ problematykê prawa rzeczowego. Uk³ad opracowania zosta³ oparty na systematyce Ksiêgi II Kodeksu cywilnego. Przedstawiono równie zagadnienia dotycz¹ce praw spó³dzielczych, zastawu rejestrowego oraz hipoteki oraz ksi¹g wieczystych. Niniejsze opracowanie uzupe³niono o najnowsze orzecznictwo i literaturê przedmiotu. Omówiono w nim równie zasadnicze zmiany w zakresie regulacji instytucji hipoteki, wprowadzone ustaw¹ z 26.6.2009 r. o zmianie ustawy o ksiêgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 131, poz. 1075), która wesz³a w ycie 20.2.2011 r. Warszawa Lublin, listopad 2011 r. Autorki

ROZDZIA I POJÊCIE I RODZAJE PRAW RZECZOWYCH Rozdzia³ Literatura: I. Pojêcie G. Bieniek, i rodzaje W sprawie rzeczowych podmiotowych praw rzeczowych w nowym kodeksie cywilnym, Rej. 2008, Nr 12; H. Cioch, H. Witczak, Zasada superficies solo cedit w prawie polskim, Rej. 1999, Nr 5; A. Doliwa, Prawo rzeczowe, Warszawa 2004; E. Drozd, Numerus clausus praw rzeczowych, [w:] S. So³tysiñski (red.), Problemy kodyfikacji prawa cywilnego. Ksiêga pami¹tkowa ku czci Profesora Z. Radwañskiego, Poznañ 1990; A. Dyoniak, Pojêcie maj¹tku w prawie cywilnym, PiP 1985, z. 11 12; E. Gniewek, Kszta³towanie treœci stosunków prawnorzeczowych zakres swobody umów, SPP 2007, z. 2; W. J. Katner, Rozwa ania nad pojêciem rzeczy ruchomej, SP-E 1985, t. XXXIV; A. Klein, Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Wroc³aw 1976; K. Kruczalak, Prawa rzeczowe w ustawie o prawie prywatnym miêdzynarodowym, KPP 2000, z. 3; S. Rudnicki, Pojêcie nieruchomoœci gruntowej, Rej. 1994, Nr 1; ten e, O pojêciu nieruchomoœci w prawie cywilnym, PS 199, Nr 9; A. Stêpieñ-Sporek, Status prawny urz¹dzeñ wskazanych w art. 49 KC, MoP 2008, Nr 14; F. Zoll, Przedmiot praw rzeczowych, KPP 1938, z. 3. 1. Pojêcie prawa rzeczowego. Numerus clausus praw rzeczowych 1. Pojêcie prawa rzeczowego. Numerus clausus praw rzeczowych Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to zespó³ norm prawnych reguluj¹cych formy korzystania z rzeczy. S¹ to normy, które reguluj¹ powstanie, treœæ, zmianê, ustanie i ochronê prawa w³asnoœci, u ytkowania wieczystego oraz ograniczonych praw rzeczowych. Normy te zawarte s¹ w: 1) Konstytucji RP (art. 20 21 i 64 ochrona prawa w³asnoœci, prawa dziedziczenia, a tak e zakres dopuszczalnych ograniczeñ prawa w³asnoœci); 2) Ksiêdze drugiej KC W³asnoœæ i inne prawa rzeczowe (art. 140 352 KC); 3) niektórych przepisach Ksiêgi pierwszej KC Czêœæ ogólna, Tytu³ III Mienie (art. 44 55 4 ); 4) licznych ustawach o charakterze szczegó³owym. Poni ej wskazano przyk³adowo akty normatywne obejmuj¹ce normy prawne, reguluj¹ce stosunki o charakterze prawnorzeczowm.

2 Rozdzia³ I. Pojêcie i rodzaje praw rzeczowych 1) ustawa z 6.7.1982 r. o ksiêgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.), 2) ustawa z 24.6.1994 r. o w³asnoœci lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.), 3) ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.), 4) ustawa z 15.12.2000 r. o spó³dzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), 5) ustawa z 17.5.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 ze zm.), 6) ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomoœciami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.), 7) ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), 8) ustawa z 11.4.2003 r. o kszta³towaniu ustroju rolnego (Dz.U. Nr 64, poz. 592 ze zm.), 9) ustawa z 4.2.1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm.), 10) ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.), 11) ustawa z 3.7.2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 ze zm.), 12) ustawa z 18.9.2001 r. Kodeks morski (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 ze zm.). Przyjmuje siê, e prawem rzeczowym (w ujêciu podmiotowym) jest takie prawo podmiotowe, które charakteryzuje siê ³¹cznie dwiema cechami: 1) dotyczy rzeczy prawo rzeczowe obci¹ a zawsze ca³¹ rzecz, nawet je eli jego wykonywanie (np. prawo u ytkowania) jest ograniczone do oznaczonej czêœci rzeczy; czêœci sk³adowe rzeczy nie mog¹ byæ odrêbnym przedmiotem w³asnoœci lub innych praw rzeczowych (art. 47 1 KC); 2) jest prawem bezwzglêdnym prawa podmiotowe bezwzglêdne s¹ prawami skutecznymi wobec wszystkich (erga omnes). Uprawnieniom podmiotu tego prawa odpowiada obowi¹zek wszystkich innych osób nieingerowania w sferê mo noœci postêpowania podmiotu uprawnionego. Naruszenie tego obowi¹zku powoduje konkretyzacjê podmiotu zobowi¹zanego i konkretyzacjê zachowania, jakie powinien podj¹æ. Dla uprawnionego powstaje wówczas roszczenie, którego treœæ zale y od rodzaju naruszenia (np. roszczenie negatoryjne wynikaj¹ce z prawa w³asnoœci nieruchomoœci powstaje w przypadku naruszenia tego prawa w inny sposób ni pozbawienie w³aœciciela w³adztwa faktycznego nad rzecz¹ art. 222 2 KC). Brak jednej z wymienionych wy ej cech powoduje, e okreœlone prawo podmiotowe nie mo e byæ zaliczone do katalogu praw rzeczowych. W polskim prawie wystê-

1. Pojêcie prawa rzeczowego. Numerus clausus praw rzeczowych 3 puj¹ równie prawa bezwzglêdne, które przez to, e nie dotycz¹ rzeczy, nie nale ¹ do zamkniêtego katalogu praw rzeczowych (prawa na dobrach niematerialnych). Z drugiej strony istnieje wiele praw polegaj¹cych na korzystaniu z rzeczy, które nie nale ¹ do praw rzeczowych dlatego, e zosta³y ukszta³towane przez ustawodawcê jako prawa o charakterze wzglêdnym. Co do zasady, prawa wzglêdne s¹ skuteczne tylko miêdzy stronami (inter partes), ale niektóre z nich mog¹ uzyskaæ rozszerzon¹ skutecznoœæ; oznacza to, e staj¹ siê skuteczne wobec osób trzecich. Z mocy ustawy prawami o rozszerzonej skutecznoœci s¹ prawo najmu lokalu (zob. art. 690 KC) i prawo do ywocia (zob. art. 910 KC). Równie ujawnienie niektórych praw wzglêdnych w ksiêdze wieczystej (art. 16 KWU) powoduje, e staj¹ siê one skuteczne erga omnes. W polskim prawie cywilnym obowi¹zuje zasada numerus clausus praw bezwzglêdnych, tj. podmioty prawa cywilnego nie maj¹ kompetencji do kreowania nowych, nieprzewidzianych przez ustawê typów praw podmiotowych skutecznych erga omnes (zob. art. 244 KC; strony nie mog¹ ustanowiæ np. ciê aru realnego). Strony nie maj¹ równie kompetencji do swobodnego kszta³towania treœci przewidzianych ustaw¹ praw rzeczowych. I. Rzeczy 1. Pojêcie rzeczy W rozumieniu art. 45 KC rzecz¹ jest tylko przedmiot materialny. W doktrynie przyjmuje siê, e rzeczami s¹ materialne czêœci przyrody (w stanie pierwotnym lub przetworzonym) na tyle wyodrêbnione, e w obrocie prawnym mog¹ byæ traktowane jako dobra samoistne. Nie traktuje siê jako rzeczy w rozumieniu techniczno-prawnym tzw. zbioru rzeczy oraz zbioru praw. Nie s¹ rzeczami: 1) dobra niematerialne wytwory umys³u ludzkiego maj¹ce cechy oryginalnej twórczoœci (np. utwory muzyczne, literackie, naukowe, plastyczne, wynalazki, wzory zdobnicze, wzory u ytkowe, znaki towarowe; zob. ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm., i ustawa z 30.6.2000 r. Prawo w³asnoœci przemys³owej, tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.); 2) energie (zob. art. 555 KC oraz ustawa z 10.4.1997 r. Prawo energetyczne, tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm. i ustawa z 29.11.2000 r. Prawo atomowe, tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 ze zm.); 3) z³o a minera³ów (zob. ustawa Prawo geologiczne i górnicze); 4) czêœci sk³adowe rzeczy; 5) res omnium communes (woda zob. ustawa Prawo wodne; powietrze, wiatr).