PRAWO RZECZOWE 3. WYDANIE

Transkrypt

1 PRAWO RZECZOWE 3. WYDANIE Bronisław Ziemianin Katarzyna Anna Dadańska Warszawa 2012

2 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 11 Wstęp 15 Rozdział I Wiadomości ogólne o prawie rzeczowym Pojęcie prawa rzeczowego Przedmioty praw rzeczowych Rzecz Pojęcie rzeczy Klasyfikacja rzeczy Rzeczy oznaczone co do tożsamości i co do gatunku Części składowe rzeczy Przynależności Pożytki z rzeczy Ciecze i gazy Kopaliny Zwierzęta Energia Przedsiębiorstwo Gospodarstwo rolne Instytucje prawa rzeczowego 36 Rozdział II Własność Treść prawa własności Uwagi ogólne Korzystanie z rzeczy i innych dóbr stanowiących przedmiot własności Rozporządzanie rzeczami i innymi dobrami stanowiącymi przedmiot własności Ograniczenia prawa własności Uwagi ogólne Ograniczenia własności wynikające z ustaw Ograniczenia własności wynikające z zasad współżycia społecznego Ograniczenia własności wynikające ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa 49 5

3 3. Nabycie własności i utrata własności Uwagi ogólne Nabycie pochodne Nabycie i utrata rzeczy ruchomej Nabycie i utrata nieruchomości Nabycie pierwotne Nabycie rzeczy niczyjej przez jej zawłaszczenie Nabycie własności w wyniku połączenia, pomieszania lub przetworzenia rzeczy Nabycie nieruchomości w drodze zasiedzenia Nabycie rzeczy ruchomej w drodze zasiedzenia Nabycie nieruchomości w drodze jej wywłaszczenia Nabycie własności w wyniku nacjonalizacji Nabycie własności rzeczy w wyniku jej znalezienia (przemilczenie) Nabycie pożytków naturalnych rzeczy Nabycie nieruchomości w wyniku zrzeczenia się jej Współwłasność Pojęcie współwłasności Rodzaje współwłasności Współwłasność łączna Współwłasność w częściach ułamkowych Treść i wykonywanie współwłasności Zarząd rzeczą wspólną Korzystanie z rzeczy Ponoszenie ciężarów związanych z rzeczą wspólną Rozporządzanie rzeczą Dokonywanie czynności dotyczących zachowania praw współwłaścicieli Zniesienie współwłasności Uwagi ogólne Tryb zniesienia współwłasności Sposoby zniesienia współwłasności Odrębna własność lokali Ustanowienie odrębnej własności lokali Ustanowienie odrębnej własności lokali według u.w.l Ustanowienie odrębnej własności lokali według u.s.m Prawa i obowiązki właścicieli lokali Prawa i obowiązki według u.w.l Prawa i obowiązki według u.s.m Zarząd nieruchomością wspólną Zarząd według u.w.l Zarząd według u.s.m Ochrona własności Uwagi ogólne Ochrona petytoryjna Roszczenie o ustalenie prawa 99 6

4 Roszczenie o rozgraniczenie nieruchomości Roszczenie windykacyjne Roszczenie negatoryjne Roszczenia uzupełniające Roszczenie o zwrot nakładów Roszczenia z tytułu wzniesienia budowli na cudzym gruncie Struktura własnościowa w Polsce Uwagi ogólne Podział sektorowy własności Własność państwowa Własność jednostek samorządu terytorialnego Własność prywatna 115 Rozdział III Użytkowanie wieczyste Uwagi ogólne Przedmiot użytkowania wieczystego Podmioty użytkowania wieczystego Treść i wykonywanie prawa użytkowania wieczystego Ustanowienie użytkowania wieczystego Wyłanianie kandydata na użytkownika wieczystego Umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste Ujawnienie użytkowania wieczystego w księdze wieczystej Inne sposoby nabycia prawa użytkowania wieczystego Dziedziczenie Zniesienie współużytkowania Podział majątku wspólnego małżonków Zasiedzenie Uwłaszczenie użytkownika wieczystego Rozporządzanie prawem użytkowania wieczystego Przeniesienie prawa użytkowania wieczystego Obciążenie prawa użytkowania wieczystego Wygaśnięcie prawa użytkowania wieczystego Upływ czasu, na który ustanowiono użytkowanie wieczyste Rozwiązanie umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste Konfuzja Wywłaszczenie Zrzeczenie się użytkowania wieczystego Skutki prawne wygaśnięcia użytkowania wieczystego Przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności 139 Rozdział IV Prawa rzeczowe ograniczone Uwagi ogólne Regulacje wspólne dla wszystkich ograniczonych praw rzeczowych Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego Zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego 146 7

5 2.3. Przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego Kolejność wykonywania ograniczonych praw rzeczowych Zmiana pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych Zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego Konfuzja Ochrona ograniczonych praw rzeczowych Użytkowanie Uwagi ogólne Charakterystyka użytkowania Pojęcie użytkowania Przedmiot użytkowania Podmioty użytkowania Ustanowienie użytkowania Prawa i obowiązki stron Wygaśnięcie użytkowania Poszczególne kategorie użytkowania Użytkowanie przez osoby fizyczne Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne Użytkowanie przez inne podmioty Służebności Charakterystyka ogólna służebności Służebności gruntowe Przedmiot służebności gruntowej Powstanie służebności gruntowej Podział nieruchomości władnącej lub obciążonej Obowiązek utrzymania urządzeń Zmiana treści lub sposobu wykonywania służebności gruntowej Zniesienie służebności gruntowej Wygaśnięcie służebności gruntowej Służebności osobiste Służebność przesyłu Funkcja, pojęcie i treść służebności przesyłu Powstanie służebności przesyłu Przeniesienie służebności przesyłu Wygaśnięcie służebności przesyłu Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Uwagi ogólne Zadania spółdzielni mieszkaniowych Członkowie spółdzielni i ich obowiązki Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Uwagi wprowadzające Treść i wykonywanie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Rozliczenie kosztów budowy lokalu Sprzedaż spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w drodze licytacji 192 8

6 Egzekucja ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Los spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w razie likwidacji lub upadłości spółdzielni albo egzekucji z jej nieruchomości Hipoteka Uwagi ogólne Pojęcie hipoteki Przedmioty hipotek Hipoteka na nieruchomości Hipoteka na ułamkowej części nieruchomości Hipoteka na użytkowaniu wieczystym Hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu Hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką Hipoteka morska Rodzaje hipotek Hipoteka umowna Hipoteka przymusowa Hipoteka łączna Przelew wierzytelności zabezpieczonej hipoteką Zaspokajanie roszczeń wierzyciela Tryb zaspokajania roszczeń Warunki dopuszczalności egzekucji Egzekucja z nieruchomości Egzekucja z ułamkowej części nieruchomości Egzekucja z użytkowania wieczystego Egzekucja ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Egzekucja ze statku morskiego Przejście hipoteki na inną osobę Wygaśnięcie hipoteki Przyczyny wygaśnięcia hipoteki Skutki wygaśnięcia hipoteki Zastaw Uwagi ogólne Pojęcie zastawu Przedmioty zastawu Rodzaje zastawów Prawa i obowiązki zastawcy i zastawnika Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu zastawu Zaspokojenie zastawnika z rzeczy ruchomej według k.c Zaspokojenie zastawnika z rzeczy ruchomej według ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów Zaspokojenie zastawnika z prawa obciążonego zastawem Przejście zastawu na inną osobę Wygaśnięcie zastawu 254 9

7 Rozdział V Posiadanie Uwagi ogólne Pojęcie posiadania Rodzaje posiadania Posiadanie samoistne i zależne Posiadanie w dobrej i w złej wierze Posiadanie prawne i bezprawne Posiadanie niewadliwe i wadliwe Znaczenie praktyczne posiadania Przedmiot posiadania Współposiadanie Dzierżenie Nabycie i utrata posiadania Nabycie posiadania Utrata posiadania Ochrona posiadania Uwagi ogólne Obrona konieczna Samopomoc Roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń 271 Rozdział VI Księgi wieczyste. Ewidencja gruntów i budynków Uwagi ogólne Księgi wieczyste Zakładanie i prowadzenie ksiąg wieczystych Prawa ujawniane w księgach wieczystych Wpisy do ksiąg wieczystych Pierwszeństwo praw ujawnionych w księdze wieczystej Domniemania związane z wpisem do księgi wieczystej Jawność ksiąg wieczystych Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych Zbiór dokumentów Ewidencja gruntów i budynków Istota ewidencji gruntów i budynków Zakres przedmiotowy i podmiotowy ewidencji gruntów i budynków Znaczenie praktyczne ewidencji gruntów i budynków Obowiązki podmiotów w zakresie gromadzenia danych do ewidencji gruntów i budynków Wpisy do ewidencji gruntów i budynków Jawność ewidencji gruntów i budynków Prawnomaterialne znaczenie wpisów do ewidencji gruntów i budynków 290 Bibliografia 291 Skorowidz rzeczowy

8 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 2007 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k.s. ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.) k.m. ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) o.p. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) pr. bud. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz z późn. zm.) pr. energ. ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst. jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.) p.g.g. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz z późn. zm.) p.g.k. ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz z późn. zm.) pr. łow. ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst pr. spółdz. jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn. zm.) pr. wod. ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm.) 11

9 u.g.n. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) u.g.n.r. ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz z późn. zm.) u.g.t.m.o. ustawa z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (tekst jedn.: Dz. U. z 1969 r. Nr 22, poz. 159 z późn. zm.) u.k.p. ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst. jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz z późn. zm.) u.k.w.h. ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz z późn. zm.) u.k.w.h.z. ustawa z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 131, poz. 1075) u.l. ustawa z dnia 28 września 1992 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) u.o.n.k.b. ustawa z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 74, poz. 855 z późn. zm.) u.p.e.a. ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz z późn. zm.) u.p.p. ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 z późn. zm.) u.r.p.o. ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst. jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 z późn. zm.) u.s.m. ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) u.s.m.z. ustawa z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 873 z późn. zm.) u.w.l. ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) u.z.r. ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.) Publikatory i czasopisma Biul. SN DPP Dz. U. GSP M.P. Biuletyn Sądu Najwyższego Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dziennik Ustaw Gdańskie Studia Prawnicze Monitor Polski 12

10 M. Praw. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo NPN Nowy Przegląd Notarialny OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A PiP Państwo i Prawo PN Przegląd Notarialny PPiA Przegląd Prawa i Administracji PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Sam. Teryt. Samorząd Terytorialny SC Studia Cywilistyczne St. Iur. Studia Iuridica St. Praw. Studia Prawnicze ZNUŁ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego Inne NBP RPO SN TK Narodowy Bank Polski Rzecznik Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny 13

11

12 WSTĘP Oddawany do rąk czytelników podręcznik stanowi zaktualizowaną wersję podręcznika profesora Bronisława Ziemianina z 2003 r. Treścią podręcznika objęto wszystkie instytucje prawa rzeczowego, uregulowane w księdze drugiej kodeksu cywilnego oraz w ustawach szczególnych. Podstawą rozwa żań zawartych w podręczniku jest obowiązujące prawo rzeczowe. W szerokim za kresie wykorzystane zostało również piśmiennictwo prawnicze oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego. Podręcznik jest przeznaczony dla studentów prawa i aplikantów, niemniej może służyć również studentom administracji i ekonomii, jak też słuchaczom studiów podyplomowych z za kresu rzeczoznawstwa majątkowego oraz pośrednictwa i zarządzania nieruchomościami. Trzecie wydanie podręcznika uwzględnia zmiany wprowadzone: ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), mocą której wprowadzono z dniem 3 sierpnia 2008 r. trzeci, obok służebności gruntowych i służebności osobistych, rodzaj służebności służebność przesyłu oraz znowelizowano art. 49 k.c.; ustawą z dnia 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 18, poz. 1113), która z mocą obowiązującą od dnia 11 stycznia 2009 r. zniosła występujące dotychczas ograniczenia podmiotowe wierzycieli zabezpieczonych zastawem rejestrowym; ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 131, poz. 1075), które weszły w życie z dniem 19 lutego 2011 r., i wprowadziły zmiany w zakresie prawa hipotek; ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 85, poz. 458), wchodzącą w życie z dniem 23 października 2011 r., zmieniającą art. 156 k.c. W podręczniku omówiono również instytucję zrzecze nia się własności nieruchomości i użytkowania wieczystego w stanie prawnym zaistnia łym po uchyleniu art. 179 k.c. (wyrok TK z dnia 15 marca 2005 r., K 9/04, Dz. U. Nr 48, poz. 462) oraz umowę przekazania nieruchomości. Wydanie zostało też uzupełnione o aktualną literaturę przedmiotu oraz o najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zasygnalizowano w nim również projek towane i postulowane zmiany w zakresie prawa rzeczowego, wynikające m.in. z prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. Podręcznik uwzględnia stan prawny na listopad 2011 r. Autorzy 15

13

14 Rozdział I WIADOMOŚCI OGÓLNE O PRAWIE RZECZOWYM Literatura: K.A. Dadańska, Prawo rzeczowe, Warszawa 2010; E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 1997; S. Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1976; J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 1994; A. Klein, Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Wrocław 1976; Z.K. Nowakowski, Prawo rzeczowe. Zarys wykładu, Warszawa 1969; S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2001; J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963; B. Ziemianin, Prawo cywilne. Część ogólna, Poznań 2002; B. Ziemianin, Prawo rzeczowe, Kraków Pojęcie prawa rzeczowego Termin prawo rzeczowe jest używany w dwojakim znaczeniu: przedmiotowym i podmiotowym. Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to określony zespół norm prawnych, które regulują zagadnienia związane z własnością i innymi prawami rzeczowymi (użytkowaniem wieczystym, ograniczonymi prawami rzeczowymi). Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym zaś to prawo podmiotowe określonej kategorii (własność, użytkowanie wieczyste, użytkowanie, hipoteka, itd.) 1. Do zespołu norm prawnych, które mają charakter norm prawa rzeczowego, zalicza się w szczególności normy zawarte: 1) w art. 20, 21, 64 Konstytucji RP; 2) w art i k.c.; 3) w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz z późn. zm.); 4) w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.); 5) w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.); prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym normy prawa rzeczowego 1 Zob. J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963, s. 7; J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 1994, s

15 zamknięta lista praw rzeczowych bezwzględny charakter praw rzeczowych przedmioty praw rzeczowych 6) w ustawie z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.). Podstawowym zespołem norm obowiązującego prawa rzeczowego są przepisy księgi drugiej kodeksu cywilnego (art ). Według tych przepisów prawami rzeczowymi są: 1) własność (art ); 2) użytkowanie wieczyste (art ); 3) prawa rzeczowe ograniczone (art ), w tym: a) użytkowanie (art ); b) służebności (art ); c) zastaw (art ); d) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (uregulowane w u.s.m.); e) hipoteka (uregulowana w u.k.w.h.). Wymienione wyżej przepisy prawa definiują poszczególne rodzaje praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym, natomiast żaden z nich nie ustala jakiejś ogólnej definicji prawa rzeczowego. W nauce prawa cywilnego przyjmuje się, że prawem rzeczowym w znaczeniu podmiotowym jest tylko takie prawo cywilne, które spełnia jednocześnie dwa warunki: po pierwsze, dotyczy rzeczy; po drugie, jest prawem bezwzględnym 2, skutecznym wobec wszystkich (erga omnes). W świetle tej definicji nie jest więc prawem rzeczowym takie prawo podmiotowe, które albo nie dotyczy rzeczy, albo nie jest prawem bezwzględnym. U podstaw tej definicji leży treść art. 140 k.c. Według tego przepisu własność, która jest najszerszym prawem podmiotowym, odnosi się tylko do rzeczy. Przepisu tego nie można jednak interpretować w oderwaniu od innych przepisów prawa rzeczowego, które zawarte są w kodeksie cywilnym i w ustawach szczególnych. Do owych innych przepisów zaliczyć należy w szczególności: art. 265 k.c.; art. 327 k.c.; art. 65 ust. 3 i 4 u.k.w.h. 3 ; art. 10 ust. 1 pr. wod. 4 ; art. 7 p.g.g. 5 ; art. 2 pr. łow. 6 ; art. 4 i 5 pr. energ. 7 w zw. z art. 555 k.c.; art. 39 ust. 1 pkt 1 i 2 u.k.p. 8 w zw. z art i k.c. W świetle postanowień art. 140, 233 i 251 k.c. nie ulega wątpliwości, że podmiotowe prawa rzeczowe mają charakter bezwzględny, osoby uprawnione mogą bowiem z nich korzystać z wyłączeniem innych osób. Nie oznacza to jednak, że przedmiotami praw rzeczowych mogą być wyłącznie rzeczy w rozumieniu art. 45 k.c. Przepisy szczególne wskazują na to, że przedmiotami tymi mogą być również prawa, dobra materialne niebędące rzeczami oraz dobra niematerialne. 2 Zob. J. Wasilkowski, Zarys prawa, s. 8; J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, s ; E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 1997, s Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz z późn. zm.). 4 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm.). 5 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz z późn. zm.). 6 Ustawa z dnia 13 października 1995 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz z późn. zm.). 7 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.). 8 Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz z późn. zm.). 18

16 Księga druga kodeksu cywilnego, w której zawarte są przepisy prawa rzeczowego, nosi tytuł: Własność i inne prawa rzeczowe. Już w samym tytule wskazano, że własność jest prawem rzeczowym. Kwestią sporną na tle art. 140 k.c. może być jedynie to, czy termin własność ma być odnoszony wyłącznie do rzeczy w rozumieniu art. 45 k.c. 9, czy może być odnoszony także do innych dóbr, które nie są rzeczami. Rzeczami w rozumieniu art. 45 k.c. są tylko przedmioty materialne. Natomiast w nauce prawa cywilnego przyjmuje się, że rzeczami są materialne części przyrody na tyle z niej wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), iż w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą występować jako dobra samoistne 10. W świetle tych definicji nie są więc rzeczami ani prawa, ani dobra materialne, które nie zostały wyodrębnione z przyrody, ani dobra niematerialne. Jednakże na mocy przepisów szczególnych mogą one być przedmiotami praw rzeczowych. W świetle art. 244 k.c. jednym z ograniczonych praw rzeczowych jest użytkowanie. Stosownie do treści art. 252 k.c. uprawnia ono do używania rzeczy i pobierania z niej pożytków. W rozdziale dotyczącym użytkowania zawarty jest jednak art. 265 k.c., zgodnie z którym przedmiotem użytkowania mogą być także prawa. W świetle jego postanowień nie można zasadnie twierdzić, że przedmiotem prawa rzeczowego może być tylko rzecz w rozumieniu art. 45 k.c. Mogą bowiem nim być również prawa: wierzytelności, prawa z papierów wartościowych takich jak akcja czy obligacja, które mogą być oddane w użytkowanie. Ograniczonym prawem rzeczowym jest również zastaw. Według art k.c. przedmiotem zastawu może być rzecz ruchoma. Jednakże art. 327 k.c. stanowi, że przedmiotem zastawu może być także prawo, jeżeli jest zbywalne. Przedmiotem zastawu na prawie może więc być udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, a także prawa z papierów wartościowych (akcji, patentów, obligacji) itp., chociaż nie są to rzeczy w rozumieniu art. 45 k.c. Do ograniczonych praw rzeczowych zalicza się także hipotekę, która nie zawsze jest związana bezpośrednio z nieruchomością (rzeczą), albowiem występuje: 1) hipoteka na użytkowaniu wieczystym; 2) hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu; 3) hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 65 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Przepisy dotyczące tych hipotek potwierdzają w pełni tezę, że przedmiotem prawa rzeczowego nie musi być rzecz. W tytule księgi drugiej kodeks cywilny, która zawiera przepisy prawa rzeczowego, mowa jest o własności w ogóle, a nie o własności rzeczy. Wbrew zatem postanowieniom art. 140 k.c., który obejmuje terminem własność tyl- rzeczy prawa 9 Por. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, s Zob. J. Wasilkowski, Zarys prawa, s. 8; S. Grzybowski, System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, Ossolineum 1974, s. 402; E. Gniewek, Prawo rzeczowe, s. 4; J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, s ; Z. Radwański, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1997, s. 111; B. Ziemianin, Prawo cywilne. Część ogólna, Poznań 2003, s