Akademia Prawa. Adam Doliwa. Prawo rzeczowe. 3. wydanie. C. H. Beck

Transkrypt

1 Akademia Prawa Adam Doliwa Prawo rzeczowe 3. wydanie C. H. Beck

2 AKADEMIA PRAWA Prawo rzeczowe

3 W sprzedaży: E. Gniewek (red.) PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO, wyd. 4 Studia Prawnicze E. Gniewek PRAWO RZECZOWE, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze A. Kawałko, H. Witczak PRAWO RZECZOWE, wyd. 3 Skrypty Becka A. K. Bieliński, M. Pannert PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA. PRAWO RZECZOWE, wyd. 2 Wykłady Becka K. Grzesik, M. Hałgas, P. Kostański PRAWO RZECZOWE. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3 Repetytoria C.H. Beck

4 Akademia Prawa dr Adam Doliwa Prawo rzeczowe 3. wydanie Wydawnictwo C. H. BECK Warszawa 2012

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp... XIII Wykaz skrótów... Wykaz literatury... XIX Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa rzeczowego Pojęcie prawa rzeczowego... 1 I. Definicja... 1 II. Źródła prawa rzeczowego Prawa podmiotowe rzeczowe... 3 I. Dwie podstawowe cechy podmiotowych praw rzeczowych... 3 II. Bezwzględny i bezpośredni charakter praw rzeczowych. Prawa rzeczowe a prawa względne... 4 III. Przedmiot praw rzeczowych Uwagi wstępne Rzecz jako przedmiot praw rzeczowych Nieruchomości i rzeczy ruchome Rzeczy oznaczone co do tożsamości i co do gatunku Części składowe rzeczy. Zasada superficies solo cedit Przynależności rzeczy Pożytki rzeczy IV. Typy i rodzaje praw rzeczowych V. Zasada numerus clausus praw rzeczowych VI. Zasada jawności praw rzeczowych VII. Posiadanie Rozdział 2. Własność i stosunki własnościowe Ogólna charakterystyka własności I. Uwagi wstępne II. Własność jako kategoria prawna, ekonomiczna i socjologiczna III. Własność w ujęciu konstytucyjnym i cywilnoprawnym IV. Przekształcenia własnościowe w Polsce (wzmianka) V. Funkcje prawa własności XV V

7 Spis treści 4. Różnicowanie się własności I. Uwagi wstępne II. Własność prywatna i własność publiczna III. Własność państwowa i własność komunalna Uwagi ogólne Zasada podzielności własności państwowej Własność państwowa i własność komunalna a własność publiczna IV. Funkcjonalne zróżnicowanie własności Uwagi ogólne Własność rolnicza Własność intelektualna Własność przemysłowa Rozdział 3. Treść i wykonywanie prawa własności Podmiotowe prawo własności I. Treść prawa własności II. Zakres prawa własności III. Podmiotowe prawo własności a stosunek prawny własności Wykonywanie prawa własności I. Uwagi ogólne II. Przedmiot prawa własności III. Prawo korzystania z rzeczy IV. Prawo rozporządzania rzeczą Wykonywanie własności nieruchomości I. Uwagi wstępne II. Własność poszczególnych rodzajów nieruchomości III. Sąsiedztwo nieruchomości Prawo sąsiedzkie Zakłócanie korzystania z nieruchomości (immisje) Brak dostępu do drogi publicznej Roboty ziemne na sąsiedniej nieruchomości Korzystanie z przygranicznych pasów gruntu Przekroczenie granicy przy wznoszeniu budowli Granice gruntów Rozdział 4. Nabycie i utrata prawa własności Uwagi ogólne I. Zdarzenia prawne prowadzące do nabycia własności II. Utrata własności III. Pierwotne i pochodne nabycie własności Przeniesienie własności. Zasady ogólne I. Uwagi wstępne II. Zasada podwójnego skutku umowy zobowiązującej do przeniesienia własności III. Zasada konsensualności IV. Zasada przyczynowości V. Przeniesienie własności pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu VI. Forma umowy przeniesienia własności Nabycie własności na zlecenie Nabycie własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego Ograniczenia obrotu nieruchomościami I. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi VI

8 Spis treści II. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego III. Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców Zasiedzenie I. Uwagi wstępne Pojęcie i funkcja zasiedzenia Zasiedzenie a przemilczenie Przedmiotowy i podmiotowy zakres zasiedzenia Skutek zasiedzenia II. Przesłanki zasiedzenia Uwagi ogólne Posiadanie samoistne Upływ czasu Dobra wiara posiadacza Inne sposoby nabycia i utraty własności I. Zrzeczenie się własności nieruchomości II. Nabycie własności rzeczy niczyjej III. Znalezienie rzeczy IV. Nabycie własności pożytków naturalnych V. Przetworzenie, połączenie i pomieszanie rzeczy ruchomych Rozdział 5. Współwłasność Uwagi ogólne I. Pojęcie i podstawowe cechy współwłasności II. Współwłasność rzeczy a wspólność praw majątkowych III. Rodzaje współwłasności IV. Źródła współwłasności Udział we współwłasności I. Pojęcie i znaczenie prawne udziału we współwłasności II. Wysokość udziałów Treść i wykonywanie współwłasności I. Uwagi ogólne II. Zarząd rzeczą wspólną Uwagi wstępne. Pojęcie zarządu rzeczą wspólną Zarząd ustawowy Zarząd umowny Zarząd sądowy III. Współposiadanie i korzystanie z rzeczy wspólnej Uwagi wstępne Ustawowa, umowna i sądowa regulacja współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej IV. Pożytki i przychody, wydatki i ciężary Ochrona współwłasności. Czynności zachowawcze Zniesienie współwłasności I. Uwagi ogólne II. Żądanie zniesienia współwłasności III. Tryby zniesienia współwłasności Uwagi ogólne Umowny tryb zniesienia współwłasności Sądowy tryb zniesienia współwłasności IV. Sposoby zniesienia współwłasności Uwagi ogólne VII

9 Spis treści 2. Podział fizyczny rzeczy wspólnej Przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli Sprzedaż rzeczy wspólnej V. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego Rozdział 6. Własność lokali Uwagi wstępne I. Prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej Konstrukcja prawna odrębnej własności lokali I. Uwagi wstępne II. Przedmiot własności (nieruchomość lokalowa) III. Ustanowienie odrębnej własności lokalu Uwagi wstępne Umowa Jednostronna czynność prawna Orzeczenie sądu Problem zasiedzenia IV. Nieruchomość wspólna Pojęcie Współwłasność nieruchomości wspólnej Prawa i obowiązki właścicieli lokali Zarządzanie nieruchomością wspólną I. Uwagi wstępne II. Wspólnota mieszkaniowa III. Szczegółowe zasady zarządu nieruchomością wspólną Rozdział 7. Ochrona własności Uwagi ogólne Roszczenie windykacyjne i negatoryjne I. Uwagi ogólne II. Roszczenie windykacyjne III. Roszczenie negatoryjne Roszczenia uzupełniające Roszczenia o zwrot nakładów Budowa na cudzym gruncie I. Uwagi ogólne II. Roszczenie posiadacza gruntu Uwagi wstępne Przesłanki roszczenia o wykup III. Roszczenie właściciela IV. Realizacja roszczeń z art. 231 KC Rozdział 8. Użytkowanie wieczyste Uwagi ogólne I. Pojęcie i funkcje użytkowania wieczystego II. Charakter prawny użytkowania wieczystego Treść i konstrukcja prawna użytkowania wieczystego I. Przedmiot użytkowania wieczystego II. Terminowość użytkowania wieczystego III. Prawa i obowiązki użytkownika wieczystego IV. Odrębna własność budynków Nabycie użytkowania wieczystego VIII

10 Spis treści I. Ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego II. Nabycie użytkowania wieczystego przez zasiedzenie Wygaśnięcie użytkowania wieczystego Przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności Rozdział 9. Prawa rzeczowe ograniczone Uwagi wstępne I. Cechy szczególne ograniczonych praw rzeczowych II. Katalog ograniczonych praw rzeczowych Uwagi ogólne Ciężary realne Dług gruntowy III. Klasyfikacje ograniczonych praw rzeczowych Powstanie ograniczonych praw rzeczowych I. Uwagi wstępne II. Umowne ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego III. Inne sposoby powstawania ograniczonych praw rzeczowych Powstanie ograniczonych praw rzeczowych z mocy samego prawa Powstanie ograniczonych praw rzeczowych z mocy orzeczenia sądu Powstanie ograniczonych praw rzeczowych z mocy decyzji administracyjnej Zmiana treści i przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego I. Zmiana treści praw rzeczowych ograniczonych II. Przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych I. Pojęcie i znaczenie pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych II. Kryteria decydujące o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych III. Zmiana pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych Ochrona ograniczonych praw rzeczowych Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych I. Wygaśnięcie na mocy czynności prawnej II. Konfuzja III. Inne przyczyny wygaśnięcia Rozdział 10. Użytkowanie Ogólna charakterystyka użytkowania I. Pojęcie i treść użytkowania II. Społeczno-gospodarcze funkcje użytkowania Powstanie, wykonywanie i wygaśnięcie użytkowania Rodzaje użytkowania I. Użytkowanie przez osoby fizyczne II. Timesharing III. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne IV. Inne wypadki użytkowania Rozdział 11. Służebności Ogólna charakterystyka służebności I. Uwagi ogólne II. Społeczno-gospodarcze funkcje służebności Służebności gruntowe IX

11 Spis treści I. Pojęcie i treść służebności gruntowych II. Powstanie służebności gruntowej Ustanowienie służebności w drodze umowy Ustanowienie służebności na podstawie orzeczenia sądu Zasiedzenie służebności gruntowej Powstanie służebności na podstawie decyzji administracyjnej III. Wykonywanie i wygaśnięcie służebności gruntowych Uwagi ogólne Utrzymywanie urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności Podział nieruchomości Zmiana treści lub sposobu wykonywania służebności Wygaśnięcie służebności Służebności osobiste I. Służebności osobiste a służebności gruntowe. Ogólna konfrontacja Pojęcie i treść służebności osobistej Zakres, powstanie, wykonywanie i wygaśnięcie służebności osobistej II. Służebność mieszkania Służebność przesyłu Rozdział 12. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Uwagi wstępne I. Spółdzielnie mieszkaniowe II. Spółdzielcze prawa do lokali III. Spółdzielcze prawa do lokali a członkostwo w spółdzielni mieszkaniowej Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu według SpMieszkU I. Charakter prawny i treść spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu II. Przekształcenie spółdzielczego prawa własnościowego w odrębną własność lokalu Rozdział 13. Zastaw Uwagi wstępne I. Zabezpieczenie wierzytelności. Uwagi ogólne II. Pojęcie i rodzaje praw zastawniczych Zastaw zwykły I. Pojęcie i funkcja zastawu Uwagi wstępne. Zastaw jako prawo akcesoryjne Treść prawa zastawu Wierzytelność zabezpieczona zastawem Prawa i obowiązki zastawnika i zastawcy II. Przedmiot zastawu III. Powstanie zastawu Ustanowienie zastawu Powstanie zastawu z mocy prawa IV. Tryb zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu zastawu V. Wygaśnięcie zastawu Zastaw na prawach Zastaw rejestrowy I. Szczególne cechy zastawu rejestrowego Uwagi wstępne. Pojęcie i funkcje zastawu rejestrowego X

12 Spis treści 2. Ustanowienie zastawu rejestrowego Przedmiot zastawu rejestrowego Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym Tryb zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu zastawu rejestrowego Wygaśnięcie zastawu rejestrowego II. Rejestr zastawów Zastaw skarbowy Rozdział 14. Hipoteka Uwagi ogólne I. Pojęcie i funkcja społeczno-gospodarcza hipoteki II. Hipoteka jako prawo rzeczowe ograniczone Uwagi wstępne Ochrona hipoteki III. Pierwszeństwo hipoteki Wierzytelność zabezpieczona hipoteką I. Uwagi ogólne II. Akcesoryjność hipoteki Przedmiot hipoteki I. Uwagi wstępne II. Nieruchomości III. Użytkowanie wieczyste IV. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu V. Wierzytelność hipoteczna jako przedmiot hipoteki Powstanie i rodzaje hipoteki I. Powstanie hipoteki (uwagi ogólne) II. Hipoteka umowna III. Hipoteka przymusowa IV. Hipoteka łączna Tryb zaspokojenia wierzyciela hipotecznego Wygaśnięcie hipoteki Rozdział 15. Posiadanie Pojęcie i rodzaje posiadania I. Pojęcie oraz istota posiadania Definicja Elementy pojęcia posiadania Istota i znaczenie prawne posiadania II. Współposiadanie III. Rodzaje posiadania Uwagi wstępne Posiadanie samoistne i posiadanie zależne Posiadanie prawne i bezprawne, niewadliwe i wadliwe Posiadanie w dobrej wierze i w złej wierze Posiadanie służebności IV. Inne niż posiadanie rodzaje faktycznego władztwa nad rzeczą Nabycie posiadania I. Uwagi wstępne II. Nabycie pierwotne III. Przeniesienie posiadania IV. Dziedziczenie posiadania XI

13 Spis treści 62. Domniemania związane z posiadaniem I. Uwagi wstępne II. Poszczególne domniemania Ochrona posiadania I. Uwagi wstępne II. Ochrona własna Obrona konieczna Dozwolona samopomoc III. Ochrona sądowa Uwagi ogólne Roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń Roszczenia posesoryjne między współposiadaczami Roszczenie o wstrzymanie budowy Przywrócenie posiadania IV. Ochrona władania lokalem Rozdział 16. Księgi wieczyste. Ewidencja gruntów i budynków Uwagi ogólne Księgi wieczyste I. Ogólna charakterystyka ksiąg wieczystych Pojęcie i funkcje ksiąg wieczystych Realny system ksiąg wieczystych Prawa ujawniane w księgach wieczystych II. Ustrój ksiąg wieczystych Zakładanie ksiąg wieczystych Struktura księgi wieczystej Postępowanie wieczystoksięgowe Elektroniczna księga wieczysta III. Wpisy do ksiąg wieczystych Pojęcie i rodzaje wpisów Zasada wpisu Jawność ksiąg wieczystych IV. Domniemania związane z wpisem do księgi wieczystej V. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych Pojęcie i istota rękojmi Przesłanki osłaniającego działania rękojmi Wyłączenie osłaniającego działania rękojmi VI. Pierwszeństwo praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do księgi wieczystej Samodzielny zbiór dokumentów Ewidencja gruntów i budynków Indeks rzeczowy XII

14 Wstęp Trzecie wydanie podręcznika Prawo rzeczowe przygotowane zostało, wzorem wydania pierwszego, przede wszystkim z myślą o studentach prawa oraz kierunków pokrewnych, w szczególności administracji. Zawarta w niniejszym tomie charakterystyka takich instytucji, jak własność, użytkowanie wieczyste, prawa rzeczowe ograniczone, w tym zwłaszcza hipoteka po zmianach wprowadzonych w 2011 r. na mocy ustawy z r. (Dz.U. Nr 131, poz. 1075) oraz posiadanie i księgi wieczyste opracowana została przy uwzględnieniu zmian prawa rzeczowego, no wego orzecznictwa i dorobku doktryny. W książce utrzymany został rozbudowany układ redakcyjny z podziałem poszczególnych merytorycznych części wykładu na paragrafy, punkty i podpunkty. Białystok, maj 2012 r. Adam Doliwa XIII

15

16 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa GospNierU ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz ze zm.) GospNierRolSPU ustawa z r. o gospodarowaniu nieru chomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz ze zm.) KC Kodeks cywilny KM Kodeks morski Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) KPC Kodeks postępowania cywilnego KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH Kodeks spółek handlowych KWU ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz ze zm.) NierCudzU ustawa z r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz ze zm.) OrdPodU ustawa z r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) PrBank ustawa z r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrGeod ustawa z r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 240, poz ze zm.) PrNot ustawa z r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz ze zm.) PrSpółdz ustawa z r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.) XV

17 Wykaz skrótów PWKC ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) SpMieszkU ustawa z r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.) UstRolU ustawa z r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. Nr 64, poz. 592 ze zm.) WłLokU ustawa z r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) ZastRejU ustawa z r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) 2. Organy orzekające SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SN (7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów NSA Naczelny Sąd Administracyjny 3. Czasopisma Dz.U Dziennik Ustaw KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo NPN Nowy Przegląd Notarialny OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach ), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach : Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach: : Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach: : Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Spo łecznych, w latach: : Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, od 1995 r.: Izby Cywilnej) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich (w latach : Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażo wych) OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Pal Palestra PiP Państwo i Prawo PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. Sp Prawo Spółek PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego PPW Prawo Papierów Wartościowych Rej Rejent R.Pr Radca Prawny SI Studia Iuridica XVI

18 Wykaz skrótów SC Studia Cywilistyczne SP Studia Prawnicze ST Samorząd Terytorialny Wok Wokanda 4. Inne art artykuł cz część lit litera m.in między innymi nast następna (-e, -y) Nb numer brzegowy np na przykład Nr numer orz orzeczenie pkt punkt por porównaj post postanowienie poz pozycja r rok red redakcja s strona t tom tekst jedn tekst jednolity uchw uchwała wyr wyrok zarz zarządzenie zd zdanie XVII

19

20 Wykaz literatury 1. Podręczniki E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2003 S. Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1976 J. Ignatowicz (zaktualizował i uzupełnił K. Stefaniuk), Prawo rzeczowe, Warszawa 2003 Z. K. Nowakowski, Prawo rzeczowe. Zarys wykładu, Warszawa 1980 J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963 B. Ziemianin, Prawo rzeczowe, Kraków Systemy i komentarze T. Dybowski (red.), System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe, Warszawa 2003 E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Kraków 2001 J. Ignatowicz (red.), System prawa cywilnego, t. 2, Prawo własności i inne prawa rzeczowe Ossolineum 1977 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, Warszawa 2002 St. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa Inne E. Gniewek, Obrót nieruchomościami skarbowymi i samorządowymi, Kraków 1999 St. Rudnicki (red.), Prawo obrotu nieruchomościami, Warszawa 2001 St. Rudnicki, Własność nieruchomości, Warszawa 2012 P. Suski, Kodeks cywilny w orzecznictwie i piśmiennictwie. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 1996 XIX