STUDIA PRAWNICZE. Podstawy prawa cywilnego

Transkrypt

1 STUDIA PRAWNICZE Podstawy prawa cywilnego

2 W sprzedaży: Z. Radwański PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 11 Podręczniki Prawnicze A. Kawałko, H. Witczak PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 4 Skrypty Becka E. Gniewek PRAWO RZECZOWE, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze A. Kawałko, H. Witczak PRAWO RZECZOWE, wyd. 2 Skrypty Becka Z. Radwański, A. Olejniczak ZOBOWIĄZANIA CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 9 Podręczniki Prawnicze Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska ZOBOWIĄZANIA CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze E. Skowrońska-Bocian PRAWO SPADKOWE, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze

3 Podstawy prawa cywilnego Redaktor prof. dr hab. Edward Gniewek Autorzy dr Andrzej Cisek, prof. dr hab. Edward Gniewek, dr Katarzyna Górska, dr Julian Jezioro, dr Józef Kremis, dr Agnieszka Łuszpak-Zając, dr Jerzy Strzebinczyk, dr Krzysztof Zagrobelny 4. wydanie uaktualnione WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2011

4 Propozycja cytowania: E. Gniewek (red.), Podstawy prawa cywilnego, wyd. 3, Nb. 88, Warszawa 2011 Poszczególne części opracowali: Edward Gniewek: część I rozdział I, II, III, IV, VII, XI, XII, XIII Józef Kremis: część I rozdział V, VI, VIII 37 41, IX; część III rozdział VI; część V Agnieszka Łuszpak-Zając: część I rozdział X 56, 58 Jerzy Strzebinczyk: część I rozdział VIII 42; część VI Katarzyna Górska: część I rozdział X 52 55, 57, Andrzej Cisek: część II; zaktualizował Edward Gniewek Krzysztof Zagrobelny: część III rozdział I, II, III, IV, V, VII, VIII, IX, X, XI, XII Julian Jezioro: część IV; część VII Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

5 Przedmowa Oferowany Czytelnikom podręcznik zawiera ogólny wykład podstaw prawa cywilnego. Został wydany głównie z przeznaczeniem dla studentów studiów administracyjnych. Można jednak zachęcić do jego lektury też innych czytelników, przede wszystkim posłuży studentom różnych kierunków ekonomicznych. Program przedmiotu został ułożony z uszanowaniem zasady jedności prawa cywilnego, której cały zespół autorski pozostaje wierny. Objęto zatem materią wykładu i zarazem niniejszego podręcznika problematykę prawa cywilnego uregulowaną w Kodeksie cywilnym, a także w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i zespole norm obejmujących prawa na dobrach niematerialnych. Pomimo rozległej problematyki należało jednak ograniczyć objętość dzieła, zarówno ze względów wydawniczych, jak też dydaktycznych. Skoncentrowano się więc na zaprezentowaniu podstaw prawa cywilnego, kierując się zakresem potrzeb studiów administracyjnych i przyszłej praktyki zawodowej absolwentów. W efekcie dostatecznie rozbudowano rozważania dotyczące części ogólnej prawa cywilnego, prawa rzeczowego i prawa zobowiązań. Mniej uwagi poświęcono natomiast rozważaniom z zakresu prawa spadkowego, prawa rodzinnego i prawa własności intelektualnej. Kierując się funkcją dydaktyczną podręcznika, zrezygnowano z pełnej dokumentacji warsztatu badawczego autorów. Brakuje tu zatem przy pisów odsyłających do literatury i orzecznictwa. Jedynie na początku poszczególnych części podano podstawową literaturę uzupełniającą. Starano się natomiast w toku poszczególnych rozważań skrupulatnie przedstawić obowiązujące źródła prawa. Opracowanie jest zbiorowym dziełem licznego zespołu autorskiego. Doświadczenie dydaktyczne i praktyczne wszystkich autorów gwarantuje wysoki poziom publikacji. Oczywiście w treści pracy zaznaczają się różnice dotyczące języka, stylu czy wręcz temperamentu pisarskiego. Wrocław, czerwiec 2011 r. Edward Gniewek

6

7 Przegląd treści Str. Przedmowa... V Wykaz skrótów... XXXV Część I. Część ogólna prawa cywilnego Rozdział I. Pojęcie prawa cywilnego... 3 Rozdział II. Źródła prawa cywilnego... 8 Rozdział III. Normy prawa cywilnego Rozdział IV. Stosunek cywilnoprawny Rozdział V. Osoby fizyczne Rozdział VI. Osoby prawne Rozdział VII. Przedsiębiorcy Rozdział VIII. Przedstawicielstwo Rozdział IX. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego Rozdział X. Czynności prawne na tle innych zdarzeń cywilnoprawnych Rozdział XI. Prawo podmiotowe Rozdział XII. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite Rozdział XIII. Ochrona praw podmiotowych Część II. Prawo rzeczowe Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym Rozdział II. Pojęcie własności Rozdział III. Treść i zakres prawa własności Rozdział IV. Nabycie i utrata prawa własności Rozdział V. Współwłasność Rozdział VI. Własność lokali Rozdział VII. Ochrona własności Rozdział VIII. Użytkowanie wieczyste Rozdział IX. Ograniczone prawa rzeczowe Rozdział X. Użytkowanie Rozdział XI. Służebności Rozdział XII. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Rozdział XIII. Prawa zastawnicze

8 VIII Przegląd treści Str. Rozdział XIV. Posiadanie Rozdział XV. Księgi wieczyste Część III. Zobowiązania część ogólna Rozdział I. Istota zobowiązania Rozdział II. Świadczenie Rozdział III. Wielość dłużników lub wierzycieli Rozdział IV. Umowy jako źródło zobowiązań Rozdział V. Bezpodstawne wzbogacenie Rozdział VI. Czyny niedozwolone Rozdział VII. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny Rozdział VIII. Wykonanie zobowiązań Rozdział IX. Odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania Rozdział X. Wygaśnięcie zobowiązań Rozdział XI. Przejście praw i obowiązków wynikających z zobowiązań Rozdział XII. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika Część IV. Zobowiązania część szczegółowa Rozdział I. Systematyka części szczegółowej Księgi trzeciej KC Rozdział II. Umowy przenoszące prawa Rozdział III. Umowy dotyczące korzystania z rzeczy Rozdział IV. Umowy dotyczące świadczenia usług oraz prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Rozdział V. Umowy dotyczące stosunków kredytowych Rozdział VI. Stosunki gwarancyjne Rozdział VII. Umowy alimentacyjne Rozdział VIII. Umowy losowe Rozdział IX. Umowy współdziałania gospodarczego wzmianka o spółkach Rozdział X. Umowne usuwanie niepewności w zakresie istnienia i treści stosunków między stronami ugoda Rozdział XI. Przyrzeczenie publiczne Rozdział XII. Przekaz i papiery wartościowe Część V. Prawo spadkowe Rozdział I. Podstawowe pojęcia prawa spadkowego Rozdział II. Zasady dziedziczenia ustawowego Rozdział III. Zasady dziedziczenia testamentowego

9 Przegląd treści IX Str. Rozdział IV. Sytuacja prawna spadkobiercy Rozdział V. Zachowek Rozdział VI. Wspólność majątku spadkowego i dział spadku Rozdział VII. Umowy dotyczące spadku Część VI. Prawo rodzinne Rozdział I. Wiadomości wstępne Rozdział II. Małżeństwo Rozdział III. Pokrewieństwo i powinowactwo Rozdział IV. Przysposobienie Rozdział V. Opieka i kuratela Część VII. Prawo własności intelektualnej Rozdział I. Wprowadzenie Rozdział II. Prawo autorskie Rozdział III. Prawo własności przemysłowej Indeks rzeczowy

10

11 Spis treści Str. Nb. Przedmowa... V Wykaz skrótów... XXXV Część I. Część ogólna prawa cywilnego Rozdział I. Pojęcie prawa cywilnego Ogólne pojęcie Zakres prawa cywilnego Systematyka prawa cywilnego Rozdział II. Źródła prawa cywilnego Uwagi wstępne System stanowionych źródeł prawa cywilnego I. Kodyfikacja prawa cywilnego II. Ustawy odrębne III. Rozporządzenia wykonawcze IV. Umowy międzynarodowe Zwyczaje Zasady współżycia społecznego Wzorce umowne Rola orzecznictwa sądowego Rozdział III. Normy prawa cywilnego Przepisy prawne i normy prawne Struktura normy prawa cywilnego Normy prawne bezwzględnie i względnie obowiązujące Szczególne rodzaje przepisów prawnych I. Definicje ustawowe II. Przepisy odsyłające III. Fikcje prawne IV. Zwroty niedookreślone V. Reguły interpretacyjne

12 XII Spis treści Str. Nb. 14. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zakresie przestrzennym I. Uwagi ogólne II. Stosowanie zasad prawa międzynarodowego prywatnego Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu czasowym I. Początek i koniec obowiązywania normy prawnej II. Zasady prawa międzyczasowego Uwagi ogólne Zasada nieretroakcji Zasada bezpośredniego działania nowej ustawy Zasada dalszego działania dawnej ustawy Zasady prawa międzyczasowego zawarte w Przepisach wprowadzających Kodeks cywilny Stosowanie prawa cywilnego Wykładnia norm prawa cywilnego I. Uwagi ogólne II. Metody wykładni Wykładnia językowa Wykładnia logiczna Wykładnia systemowa Wykładnia funkcjonalna Rozdział IV. Stosunek cywilnoprawny Pojęcie stosunku cywilnoprawnego Źródła stosunku cywilnoprawnego Elementy stosunku cywilnoprawnego I. Podmioty II. Przedmiot III. Treść stosunku cywilnoprawnego Rozdział V. Osoby fizyczne Uwagi wstępne Zdolność prawna I. Początek zdolności prawnej II. Nasciturus III. Koniec zdolności prawnej Śmierć Stwierdzenie zgonu Uznanie za zmarłego

13 Spis treści XIII Str. Nb. 23. Zdolność do czynności prawnych I. Uwagi wstępne II. Brak zdolności do czynności prawnych Wiek Ubezwłasnowolnienie całkowite Skutki III. Ograniczona zdolność do czynności prawnych Wiek Ubezwłasnowolnienie częściowe Skutki IV. Pełna zdolność do czynności prawnych Indywidualizacja osoby fizycznej I. Uwagi wstępne II. Imię i nazwisko III. Stan cywilny IV. Płeć V. Zamieszkanie Ochrona dóbr osobistych I. Pojęcie dóbr osobistych II. Przesłanki ochrony dóbr osobistych III. Środki ochrony dóbr osobistych Uwagi wstępne Niemajątkowa ochrona dóbr osobistych Majątkowa ochrona dóbr osobistych Powództwo o ustalenie Rozdział VI. Osoby prawne Pojęcie osoby prawnej Powstanie osoby prawnej Zdolność prawna osób prawnych Zdolność do czynności prawnych Rodzaje osób prawnych I. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne II. Jednostki samorządu terytorialnego III. Korporacje i fundacje Ustanie osoby prawnej Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, mające zdolność prawną Ochrona dóbr osobistych osób prawnych Rozdział VII. Przedsiębiorcy Pojęcie przedsiębiorcy

14 XIV Spis treści Str. Nb. 35. Firma przedsiębiorcy I. Pojęcie firmy II. Firma osoby fizycznej III. Firma osób prawnych IV. Niezbywalność firmy V. Ochrona firmy Firma spółek handlowych Rozdział VIII. Przedstawicielstwo Pojęcie przedstawicielstwa Przedstawicielstwo a instytucje zbliżone Rodzaje przedstawicielstwa Prawo reprezentowania a obowiązek reprezentowania Pełnomocnictwo I. Udzielenie pełnomocnictwa II. Rodzaje pełnomocnictwa III. Czynności prawne z samym sobą IV. Problem substytucji V. Działanie rzekomego pełnomocnika VI. Ustanie pełnomocnictwa Prokura I. Pojęcie prokury II. Udzielenie prokury III. Zakres umocowania prokurenta IV. Szczególne rodzaje prokury V. Ustanie prokury Rozdział IX. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego Uwagi wstępne Rzeczy I. Pojęcie rzeczy II. Klasyfikacja rzeczy Rzeczy ruchome i nieruchome Rzeczy w obrocie i wyłączone z obrotu Rzeczy oznaczone co do tożsamości i co do gatunku Rzeczy podzielne i niepodzielne III. Części składowe rzeczy IV. Przynależności Pożytki Pieniądze Papiery wartościowe

15 Spis treści XV Str. Nb. 48. Dobra niematerialne Przedsiębiorstwo Gospodarstwo rolne Mienie i majątek Rozdział X. Czynności prawne na tle innych zdarzeń cywilnoprawnych Zdarzenia cywilnoprawne w ogólności I. Pojęcie zdarzenia cywilnoprawnego II. Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych Pojęcie i znaczenie czynności prawnych I. Pojęcie czynności prawnej II. Rola czynności prawnych Oświadczenie woli I. Istota oświadczenia woli II. Składanie oświadczeń woli III. Wykładnia oświadczeń woli Klasyfikacja czynności prawnych I. Czynności jednostronne i wielostronne II. Czynności konsensualne i realne III. Czynności między żyjącymi i na wypadek śmierci IV. Czynności zobowiązujące, rozporządzające oraz o podwójnym skutku V. Czynności przysparzające VI. Czynności kauzalne i abstrakcyjne VII. Czynności upoważniające Zawieranie umów I. Sposoby (tryby) zawierania umów w ogólności II. Tryb ofertowy zawierania umów Pojęcie oferty Skutki złożenia oferty Przyjęcie oferty Czas i miejsce zawarcia umowy w trybie ofertowym Szczególne regulacje dotyczące zawarcia umowy w trybie ofertowym przez przedsiębiorców III. Przetarg i aukcja Wprowadzenie do problematyki Ogłoszenie aukcji i przetargu Aukcja Przetarg Wadium

16 XVI Spis treści Str. Nb. 6. Unieważnienie umowy zawartej w przetargu albo aukcji IV. Negocjacje Zawarcie umowy w drodze negocjacji Odpowiedzialność za winę w kontraktowaniu Ochrona informacji poufnych Treść czynności prawnych I. Elementy treści czynności prawnych Elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) Elementy nieistotne (naturalia negotii) Elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii) II. Istota i rodzaje warunku III. Terminy i ich obliczanie Forma czynności prawnych I. Uwagi wstępne II. Szczególne formy (sposoby) składania oświadczeń woli Zwykła forma pisemna Formy pisemne kwalifikowane III. Skutki niezachowania formy szczególnej Forma zastrzeżona pod rygorem nieważności Forma zastrzeżona dla celów dowodowych Forma zastrzeżona dla wywołania oznaczonych skutków prawnych IV. Forma następczych czynności prawnych V. Pismo potwierdzające Wady oświadczenia woli I. Pojęcie i rodzaje wad oświadczenia woli II. Brak świadomości lub swobody III. Pozorność IV. Błąd V. Podstęp VI. Groźba Sankcje wadliwych czynności prawnych I. Rodzaje sankcji wadliwych czynności prawnych II. Nieważność III. Wzruszalność IV. Bezskuteczność zawieszona V. Bezskuteczność względna

17 Spis treści XVII Str. Rozdział XI. Prawo podmiotowe Pojęcie prawa podmiotowego Uprawnienia I. Uwagi ogólne II. Uprawnienia bezpośrednie III. Roszczenia IV. Uprawnienia kształtujące Rodzaje praw podmiotowych I. Prawa majątkowe i niemajątkowe II. Prawa bezwzględne i względne III. Prawa zbywalne i niezbywalne IV. Prawa akcesoryjne i związane Nabycie i utrata prawa podmiotowego I. Uwagi wstępne II. Nabycie pochodne i pierwotne III. Nabycie konstytutywne i translatywne IV. Nabycie pod tytułem szczególnym i pod tytułem ogólnym V. Utrata prawa podmiotowego Wykonywanie prawa podmiotowego Nadużycie prawa podmiotowego Rozdział XII. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite Istota przedawnienia I. Pojęcie przedawnienia II. Przedmiot przedawnienia III. Zarzut przedawnienia IV. Skutek przedawnienia Terminy przedawnienia I. Długość terminu II. Obliczanie terminu III. Zawieszenie biegu przedawnienia IV. Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia V. Przerwanie biegu przedawnienia Terminy zawite Rozdział XIII. Ochrona praw podmiotowych Uwagi wstępne Ochrona własna praw podmiotowych I. Obrona konieczna II. Stan wyższej konieczności Nb.

18 XVIII Spis treści Str. Nb. III. Dozwolona samopomoc Ochrona sądowa I. Wszczęcie postępowania II. Legitymacja procesowa III. Ustalenie stanu faktycznego IV. Ciężar dowodu V. Domniemania Domniemania faktyczne Domniemania prawne VI. Obrona pozwanego VII. Orzeczenia sądowe Znaczenie dobrej i złej wiary Część II. Prawo rzeczowe Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym Podział praw rzeczowych Zasada numerus clausus praw rzeczowych Rozdział II. Pojęcie własności Ekonomiczne pojęcie własności Własność w znaczeniu prawnym Formy własności I. Uwagi ogólne II. Własność prywatna III. Własność państwowa IV. Własność samorządowa Rozdział III. Treść i zakres prawa własności Treść prawa własności Ustawowe granice prawa własności Przestrzenne granice własności nieruchomości Rozdział IV. Nabycie i utrata prawa własności Uwagi ogólne Pierwotne i pochodne nabycie własności Przeniesienie własności I. Uwagi wstępne II. Przeniesienie własności rzeczy ruchomych

19 Spis treści XIX Str. Nb. III. Przeniesienie własności rzeczy ruchomej przez osobę nieuprawnioną do rozporządzania rzeczą Przeniesienie własności nieruchomości uwagi ogólne Przeniesienie własności nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego Gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa I. Uwagi wstępne Ograniczenia nabywania nieruchomości przez cudzoziemców Zasiedzenie I. Uwagi ogólne II. Przedmiot zasiedzenia III. Przesłanki zasiedzenia Znalezienie rzeczy Zrzeczenie się własności nieruchomości i porzucenie rzeczy ruchomej Inne wypadki nabycia i utraty prawa własności Rozdział V. Współwłasność Pojęcie, rodzaje i ogólna charakterystyka współwłasności Źródła współwłasności Udział we współwłasności Zarząd rzeczą wspólną I. Uwagi wstępne II. Zarząd ustawowy III. Zarząd umowny IV. Zarząd sądowy Korzystanie z rzeczy wspólnej Zniesienie współwłasności I. Uwagi wstępne II. Tryby i sposoby zniesienia współwłasności Rozdział VI. Własność lokali Przedmiot odrębnej własności Istota odrębnej własności lokalu Sposoby ustanowienia odrębnej własności lokali I. Umowa II. Jednostronna czynność prawna III. Orzeczenie sądowe

20 XX Spis treści Str. Nb. IV. Przekształcenie spółdzielczych praw do lokalu mieszkalnego Wspólnota mieszkaniowa Prawa i obowiązki właścicieli lokali Zarząd nieruchomością wspólną Rozdział VII. Ochrona własności Ogólna charakterystyka ochrony własności Roszczenie windykacyjne i negatoryjne I. Roszczenie windykacyjne II. Roszczenie negatoryjne Roszczenia uzupełniające Roszczenie posiadacza o zwrot nakładów Roszczenia związane z budową na cudzym gruncie Rozdział VIII. Użytkowanie wieczyste Uwagi wstępne Przedmiot i treść prawa użytkowania wieczystego Opłaty z tytułu użytkowania wieczystego Powstanie i ustanie użytkowania wieczystego I. Ustanowienie użytkowania wieczystego II. Wygaśnięcie użytkowania wieczystego i skutki z tym związane Przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności Rozdział IX. Ograniczone prawa rzeczowe Pojęcie i ogólna charakterystyka praw rzeczowych ograniczonych Powstanie ograniczonych praw rzeczowych Zmiana treści ograniczonych praw rzeczowych Pierwszeństwo praw rzeczowych Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych Rozdział X. Użytkowanie Pojęcie i ogólna charakterystyka użytkowania Powstanie użytkowania Treść prawa użytkowania Wygaśnięcie użytkowania Użytkowanie przez osoby fizyczne Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne i inne osoby prawne