Akademia Prawa. Adam Doliwa. Prawo spadkowe. 3. wydanie. C. H. Beck

Transkrypt

1 Akademia Prawa Adam Doliwa Prawo spadkowe 3. wydanie C. H. Beck

2 AKADEMIA PRAWA Prawo spadkowe

3 W sprzedaży: prof. E. Gniewek (red.) PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO, wyd. 4 Studia Prawnicze prof. E. Skowrońska-Bocian PRAWO SPADKOWE, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze dr H. Witczak, dr A. Kawałko PRAWO SPADKOWE, wyd. 4 Skrypty Becka dr J. Biernat, dr P. Cybula PRAWO SPADKOWE. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3 Repetytoria C.H. Beck

4 Akademia Prawa dr Adam Doliwa Prawo spadkowe 3. wydanie Wydawnictwo C. H. BECK Warszawa 2012

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: TiMPrint Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp XI Wykaz skrótów XIII Wykaz literatury XVII Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego Ogólna charakterystyka prawa spadkowego I. Pojęcie prawa spadkowego II. Zasady prawa spadkowego III. Funkcje prawa spadkowego IV. Konstytucyjne podstawy prawa spadkowego V. Źródła prawa spadkowego VI. Zasady prawa intertemporalnego Postępowanie spadkowe Podatek spadkowy Rozdział 2. Ogólna charakterystyka dziedziczenia Pojęcie dziedziczenia Podmiotowe prawo dziedziczenia Spadek I. Pojęcie Definicja i znaczenie pojęcia spadku Cywilnoprawny charakter spadku Majątkowy charakter spadku Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy Prawa spadkodawcy przechodzące na inne osoby w drodze. następstwa szczególnego II. Skład spadku Prawa i obowiązki spadkodawcy Różnego rodzaju sytuacje prawne Posiadanie

7 Spis treści 4. Dodatkowe długi spadkowe Gospodarstwo rolne oraz wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej III. Skład spadku po określonym spadkodawcy Powołanie do spadku I. Tytuły powołania do spadku II. Dziedziczenie ustawowe co do całości i co do części spadku Otwarcie i nabycie spadku I. Otwarcie spadku II. Przesłanki i skutki nabycia spadku Zdolność do dziedziczenia I. Uwagi ogólne II. Zdolność osób fizycznych do dziedziczenia III. Zdolność osób prawnych do dziedziczenia Niegodność dziedziczenia I. Uwagi wstępne II. Przesłanki uznania za niegodnego III. Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia IV. Skutki niegodności V. Przebaczenie Rozdział 3. Dziedziczenie ustawowe Ogólna charakterystyka dziedziczenia ustawowego I. Dziedziczenie ustawowe a dziedziczenie na podstawie testamentu II. Znaczenie dziedziczenia ustawowego Spadkobiercy ustawowi I. Krąg spadkobierców ustawowych II. Kolejność powołania do dziedziczenia i udziały spadkowe Uwagi ogólne Ustawowe dziedziczenie przez dzieci spadkodawcy oraz jego. małżonka Ustawowe dziedziczenie przez małżonka, rodziców i rodzeństwo spadkodawcy Ustawowe dziedziczenie przez dziadków spadkodawcy Ustawowe dziedziczenie przez dzieci małżonka spadkodawcy Gmina i Skarb Państwa jako spadkobiercy ustawowi III. Szczególna sytuacja prawna małżonka spadkodawcy IV. Szczególne uprawnienia dziadków spadkodawcy Dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych I. Uwagi wstępne Modele i funkcje dziedziczenia gospodarstw rolnych Wyrok TK z r. (P 4/99) II. Szczególne zasady ustawowego dziedziczenia gospodarstw rolnych Uwagi wstępne Norma obszarowa gruntów rolnych Szczególne przesłanki dziedziczenia Dziedziczenie tytułem szczególnego zastępstwa Powrót do zasad ogólnych III. Dziedziczenie wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej Rozdział 4. Dziedziczenie testamentowe Swoboda testowania i jej ograniczenia VI

8 Spis treści I. Pojęcie swobody testowania. Znaczenie testamentu II. Ograniczenia swobody testowania Testament I. Pojęcie, formy i treść testamentu Testament jako czynność prawna i jako dokument Wyłączność testamentu Zakaz testamentów wspólnych Testamenty zwykłe i szczególne Rozrządzenia testamentowe II. Zdolność i wola testowania jako przesłanki ważności testamentu III. Rygoryzm formalny i jego funkcje IV. Testamenty zwykłe Testament własnoręczny Testament notarialny Testament allograficzny V. Testamenty szczególne Testament ustny Testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym Testament wojskowy Ograniczona czasowo moc testamentów szczególnych VI. Nieważność testamentu Przyczyny nieważności Ustalenie nieważności testamentu Konwersja testamentu VII. Odwołanie testamentu Uwagi wstępne Sposoby odwołania testamentu Skutki odwołania testamentu VIII. Ogłoszenie testamentu IX. Wykładnia testamentu Ustanowienie spadkobiercy I. Powołanie do dziedziczenia II. Testament negatywny III. Podstawienie IV. Przyrost Zapis zwykły, zapis windykacyjny i polecenie I. Zapis zwykły Pojęcie i przedmiot zapisu zwykłego Wykonanie zapisu zwykłego Przedawnienie roszczenia z tytułu zapisu zwykłego Zapis gospodarstwa rolnego II. Zapis windykacyjny III. Pojęcie i charakter prawny polecenia Wykonawca testamentu I. Powołanie i osoba wykonawcy testamentu II. Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu Rozdział 5. Zachowek Uwagi ogólne Zachowek I. Prawo do zachowku Podmioty, którym przysługuje prawo do zachowku VII

9 Spis treści 2. Charakter i treść prawa do zachowku Kwestia dziedziczenia prawa do zachowku II. Okoliczności wyłączające prawo do zachowku Wyłączenia ogólne Wydziedziczenie III. Wysokość zachowku Podstawa zachowku Obliczenie należnego zachowku IV. Podmioty zobowiązane do wypłacenia zachowku Spadkobiercy, osoby obdarowane przez spadkodawcę i osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapis windykacyjny Ochrona spadkobiercy zobowiązanego do wypłacenia zachowku V. Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku VI. Przedawnienie roszczenia o zachowek VII. Zachowek ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne Rozdział 6. Nabycie spadku przez spadkobiercę Przyjęcie i odrzucenie spadku I. Uwagi wstępne II. Charakter prawny, treść i forma przyjęcia lub odrzucenia spadku III. Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku IV. Transmisja V. Skutki prawne przyjęcia i odrzucenia spadku VI. Wady oświadczenia woli Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy I. Pojęcie i tryby stwierdzenia nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego Uwagi ogólne Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd Notarialne poświadczenie dziedziczenia II. Skutki prawne stwierdzenia nabycia spadku Ochrona spadkobiercy I. Uwagi wstępne II. Roszczenia o ochronę spadkobiercy Rozdział 7. Odpowiedzialność za długi spadkowe Uwagi wstępne Zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe I. Uwagi ogólne II. Odpowiedzialność za długi do chwili przyjęcia spadku III. Odpowiedzialność za długi po przyjęciu spadku Odpowiedzialność w razie prostego przyjęcia spadku Odpowiedzialność w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem. inwentarza IV. Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń V. Odpowiedzialność Skarbu Państwa i gminy za długi spadkowe Odpowiedzialność za długi spadkowe współspadkobierców i osób, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne I. Odpowiedzialność przed działem spadku II. Odpowiedzialność po dziale spadku VIII

10 Spis treści 27. Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem. gospodarstwa rolnego I. Uwagi wstępne II. Odpowiedzialność za długi spadkobierców dziedziczących. gospodarstwo rolne III. Odpowiedzialność za długi spadkobierców niedziedziczących. gospodarstwa rolnego Rozdział 8. Wspólność majątku spadkowego Charakter prawny i konstrukcja wspólności majątku spadkowego I. Uwagi ogólne II. Wspólność wierzytelności wchodzących w skład majątku spadkowego III. Zarząd majątkiem spadkowym Rozporządzanie udziałem w przedmiocie należącym do spadku Rozdział 9. Dział spadku Uwagi ogólne I. Pojęcie działu spadku II. Przedmiot działu spadku III. Skutki działu spadku Tryby i sposoby działu spadku I. Uwagi ogólne II. Podział fizyczny spadku III. Przejęcie spadku IV. Podział cywilny spadku V. Dział spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne Umowny dział spadku I. Uwagi wstępne II. Treść i forma umowy III. Zawarcie umowy o dział spadku pod wpływem błędu Sądowy dział spadku I. Uwagi ogólne II. Podmioty postępowania III. Zakres kognicji sądu IV. Wybór sposobu działu spadku Zaliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową I. Uwagi wstępne II. Przesłanki i skutki zaliczenia darowizny i zapisu windykacyjnego Dziedziczenie ustawowe Dział spadku Darowizny i zapisy windykacyjne podlegające zaliczeniu Inne korzyści podlegające zaliczeniu Ważność zaliczonych darowizn i zapisów windykacyjnych III. Krąg spadkobierców zobowiązanych do zaliczenia darowizn i zapisów windykacyjnych IV. Sposób zaliczenia darowizn i zapisów windykacyjnych Rozdział 10. Umowy dotyczące spadku Umowy o spadek I. Zasady ogólne II. Zakaz umowy o spadek po osobie żyjącej Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia IX

11 Spis treści I. Zrzeczenie się dziedziczenia pojęcie i charakter prawny II. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia Umowa o zbycie spadku I. Uwagi wstępne II. Strony, przedmiot i zawarcie umowy III. Sytuacja prawna umownego nabywcy spadku Indeks rzeczowy X

12 Wstęp Trzecie wydanie książki Prawo spadkowe, będące opracowaniem uzupełnionym i zmienionym, uwzględniającym zwłaszcza nowelizację Księgi czwartej Kodeksu cywilnego z r., a zwłaszcza jej konsekwencje w postaci wprowadzenia do polskiego prawa spadkowego instytucji zapisu windykacyjnego, w dalszym ciągu pozostaje podręcznikiem akademickim adresowanym głównie do studentów prawa i administracji. Tom niniejszy przygotowałem, kierując się nie tylko potrzebą uwzględnienia zmian prawa spadkowego, nowego orzecznictwa i literatury przedmiotu, ale także czerpiąc z doświadczenia z pracy ze studentami podczas wykładów, ćwiczeń, proseminariów i egzaminów. Białystok, maj 2012 r. Adam Doliwa XI

13 Wstęp XII

14 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa KC Kodeks cywilny Konstytucja RP..... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KPC Kodeks postępowania cywilnego KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH Kodeks spółek handlowych PrASC ustawa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264) PrNot ustawa z r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz ze zm.) PrSp dekret z r. Prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 328 ze zm.) PSpDarU ustawa z r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.) PWKC ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) 2. Organy orzekające SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SN (7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów TK Trybunał Konstytucyjny 3. Czasopisma, publikatory AUWr Acta Universitatis Wratislaviensis Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego XIII

15 Wykaz skrótów Dz.U Dziennik Ustaw EP Edukacja Prawnicza KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A Pal Palestra PiP Państwo i Prawo PN Przegląd Notarialny PP Przegląd Podatkowy PPiA Przegląd Prawa i Administracji Prz. Sejm Przegląd Sejmowy PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rej Rejent RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SP Studia Prawnicze SPE Studia Prawno-Ekonomiczne SPP Studia Prawa Prywatnego ST Samorząd Terytorialny Wok Wokanda 4. Inne skróty art artykuł m.in między innymi nast następny (-a, -e) Nb numer brzegowy niepubl niepublikowany (-a, -e) np na przykład Nr numer orz orzeczenie pkt punkt por porównaj post postanowienie poz pozycja r rok rozdz rozdział s strona XIV

16 Wykaz skrótów tekst jedn tekst jednolity tj to jest tzw tak zwany uchw uchwała w zw w związku wyr wyrok z zeszyt zd zdanie zob zobacz XV

17

18 Wykaz literatury 1. Podręczniki J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie (opracował i zaktualizował A. Mączyński), Warszawa E. Niezbecka, Prawo spadkowe w zarysie, Lublin J. St. Piątowski, Prawo spadkowe. Zarys wykładu (zaktualizował i uzupełnił B. Kordasiewicz), Warszawa E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa S. Wójcik, Podstawy prawa cywilnego. Prawo spadkowe, Warszawa Komentarze i Systemy F. Błahuta, J. Pietrzykowski, J. Policzkiewicz, Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Warszawa H. Ciepła, B. Czech, St. Dąbrowski, T. Domińczyk, H. Pietrzkowski, Z. Strus, M. Sychowicz, A. Wypiórkiewicz, Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, t. II, Warszawa J. Ignaczewski, Prawo spadkowe. Art KC. Komentarz, Warszawa E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art , t. II, Warszawa B. Kordasiewicz (red.), System Prawa Prywatnego, Prawo spadkowe, t. 10, Warszawa J. St. Piątowski (red.), System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe, t. IV, Ossolineum K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa XVII

19 Wykaz literatury 3. Inne J. Biernat, P. Cybula, Prawo spadkowe. Pytania, kazusy, tablice, Warszawa S. Brzeszczyńska, Spadki. Praktyczne porady. Wzory pism, Warszawa E. M. Jokiel, Z. Koźma, M. Ożóg, Prawo spadkowe. Poradnik z wzorami testamentów i pism procesowych, Gdańsk L. Kaltenbek-Skarbek, W. Żurek, Prawo spadkowe. Poradnik, Kraków M. Kłos, Wspólność majątku spadkowego, Warszawa M. Niedośpiał, Swoboda testowania, Bielsko-Biała E. Niezbecka, Zapis, Lublin K. Osajda, Testamenty wspólne, Warszawa E. Skowrońska, Forma testamentu w prawie polskim, Warszawa taż, Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe, Warszawa E. Skowrońska-Bocian, Testament w prawie polskim, Warszawa A. Stempniak, Postępowanie o dział spadku, Warszawa XVIII

20 Rozdział 1 Wprowadzenie do prawa spadkowego 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego Literatura: J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w kodeksie cywilnym PRL, PiP 1965, z. 5 6; tenże, Międzyczasowe prawo prywatne, NP 1965, Nr 6 i 7 8; T. Kacymirow, B. Kordasiewicz, Zasady prawa spadkowego a podatek spadkowy, PiP 1990, z. 12; A. Mączyński, Konstytucyjne prawo dziedziczenia, [w:] L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2005; J. St. Piątowski, [w:] System Prawa Cywilnego, Prawo spadkowe, t. IV, Ossolineum 1986, rozdz. I; J. Wisłocki, Obecny zakres obowiązywania dawnych systemów prawa spadkowego w stosunku do spadków otwartych przed wejściem w życie Kodeksu cywilnego, Pal. 1968, Nr 8. I. Pojęcie prawa spadkowego Jak wiadomo przedmiotem regulacji prawa cywilnego przede wszystkim są stosunki majątkowe powstające i funkcjonujące między równorzędnymi i autonomicznymi podmiotami, tj. między osobami fizycznymi,osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi, o których mowa w art KC. Stosunki cywilnoprawne, a w ich ramach także prawa i obowiązki majątkowe, powstają, ulegają zmianom i wygasają wskutek zdarzeń, którym przepisy prawa nadają tak określoną moc sprawczą (zdarzeń prawnych). Do zdarzeń cywilnoprawnych zaliczamy m.in.: 1) zawarcie umowy, 2) wydanie orzeczenia sądowego, czy 3) upływ czasu. 1 1