RAPORT część III. Delimitacja obszarów kryzysowych, sfery i dziedziny współpracy, SWOT, wdrażanie i komunikacja społeczna

RAPORT część III Delimitacja obszarów kryzysowych, sfery i dziedziny współpracy, SWOT, wdrażanie i komunikacja społeczna przeprowadzonego w ramach projektu Diagnoza społecznego zapotrzebowania na usługi publiczne jako instrument rozwoju ponadlokalnego Olkusz, maj 2014 Gmina Bolesław Miasto Bukowno Gmina Olkusz Powiat Olkuski Gmina Wolbrom Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Strona2 Spis treści 1 Wprowadzenie metodyczne do Raportu część III... 4 2 Delimitacja obszarów kryzysowych wraz z określeniem nurtów przewidywanych działań naprawczych oraz wyznaczenie stopnia zaangażowania partnerów inwestycyjnych. Analiza wielokryterialna... 5 2.1 Wprowadzenie metodyczne do analizy wielokryterialnej... 5 2.2 Wprowadzenie metodyczne do delimitacji obszarów kryzysowych wraz z określeniem nurtów przewidywanych działań naprawczych oraz wyznaczenie stopnia zaangażowania partnerów inwestycyjnych... 12 2.2.1 Bezpieczeństwo i porządek publiczny... 17 2.2.2 Edukacja... 28 2.2.3 Zdrowie... 51 2.2.4 Środowisko... 57 2.2.5 Zaopatrzenie w energię... 67 2.2.6 Inwestycje... 72 2.2.7 Pomoc i opieka społeczna... 85 2.2.8 Kultura, sport i turystyka... 92 2.3 Podsumowanie wyników delimitacji w ujęciu gminnym, wiązki zdiagnozowanych problemów... 101 2.4 Podsumowanie wyników delimitacji w ujęciu jednostek pomocniczych, wiązki zdiagnozowanych problemów... 108 3 Identyfikacja czynników rozwojowych SWOT dla obszarów tematycznych... 112 4 Analiza w sferze kategorii usług publicznych będących przedmiotem celów operacyjnych, z której powinny zostać określone dziedziny, które na skutek występowania złożonych problemów generować będą wspólne dla poszczególnych partnerów zakresy

Strona3 zadań oraz określenie wspólnych sfer współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego... 132 4.1 Bezpieczeństwo i porządek publiczny... 133 4.2 Edukacja... 136 4.3 Zdrowie... 141 4.4 Środowisko: gospodarka odpadami oraz utrzymanie porządku i czystości, gospodarka wodna zaopatrzenie w wodę i kanalizacja, ochrona środowiska... 143 4.5 Zaopatrzenie w energię: elektroenergetyka, gazownictwo, ciepłownictwo... 148 4.6 Inwestycje... 149 4.7 Pomoc i opieka społeczna... 154 4.8 Kultura, sport i turystyka... 156 5 Instrumenty wdrażania diagnozy i komunikacji społecznej... 161 6 Ewaluacja... 165

Strona4 1 Wprowadzenie metodyczne do Raportu część III W Raporcie część III zaprezentowano podsumowania badań wykonanych metodą analizy danych wtórnych, której wyniki znajdują się w części I oraz badań socjologicznych, których szczegółowe wyniki zostały zaprezentowane w części II. Przez podsumowanie rozumie się: Wykonanie analizy wielokryterialnej, za pomocą której zdiagnozowano sytuację według poszczególnych rodzajów usług z podziałem na gminy na podstawie danych wtórnych i pierwotnych. Wykonana analiza wielokryterialna pozwala w sposób syntetyczny zweryfikować sytuację pod danym względem w gminach powiatu olkuskiego, które podlegały porównaniu. Wynikiem analizy jest delimitacja obszarów, na których sytuacja pod względem np. dostępności lub jakości konkretnego rodzaju usługi jest najtrudniejsza, pośrednia lub najlepsza. Sumowanie danych wtórnych i pierwotnych wykonanych w ramach analizy wielokryterialnej odzwierciedla specyfikę poszczególnych gmin i usług tam świadczonych, bowiem pozwala jednocześnie zaobserwować relacje nakładów na realizację poszczególnych obszarów usług do wyników osiąganych poprzez dostęp do tych usług lub jakość świadczenia tych usług; Przytoczenie ważnych, rzutujących na rekomendacje odnośnie wspólnych działań realizowanych przez partnerskie samorządy, wyników analiz typu desk-research oraz badań socjologicznych. Podsumowanie zostało zaprezentowane w rozdziałach 2., 3. i 4. W rozdziale 2. przedstawiono wyniki analizy wielokryterialnej oraz podsumowania najważniejszych wniosków z badań desk-research oraz badań socjologicznych. Ponadto w rozdziale 2. zostały zaprezentowane wyniki pogłębionych badań dostępności do wybranych usług publicznych w podziale na jednostki pomocnicze poszczególnych gmin. W rozdziale 3. wykonano analizę SWOT w części identyfikacja czynników rozwojowych oraz opis korelacji występujących pomiędzy czynnikami. W rozdziale 4. wyniki badań zostały przytoczone jako uzasadnienie rekomendowanych działań, które partnerskie samorządy mogą wdrożyć w celu naprawy lub poprawy sytuacji w realizacji poszczególnych usług publicznych.

Strona5 W części III w rozdziale 4. zostały wskazane również sfery potencjalnej współpracy pomiędzy samorządami Porozumienia oraz rekomendowane działania, które samorządy mogą wdrożyć. Rekomendacje są punktem wyjścia do wypracowania konkretnych rozwiązań. Nie są zatem planem działań, a jedynie wskazówką, jakiego typu cele powinny zostać włączone do strategii rozwoju poszczególnych samorządów. W rozdziale 5. opisano instrumenty wdrażania rekomendacji oraz sposoby komunikacji społecznej. 2 Delimitacja obszarów kryzysowych wraz z określeniem nurtów przewidywanych działań naprawczych oraz wyznaczenie stopnia zaangażowania partnerów inwestycyjnych. Analiza wielokryterialna 2.1 Wprowadzenie metodyczne do analizy wielokryterialnej Wyniki badań na danych statystycznych oraz badań ankietowych zostały włączone do analizy wielokryterialnej, w ramach której pogłębiono obserwacje w ujęciu ilościowym na temat usług publicznych świadczonych w poszczególnych gminach powiatu olkuskiego. Podstawą analizy wielokryterialnej jest agregowanie wskaźników efektywności, dostępności i jakości usług publicznych w poszczególnych obszarach badawczych oraz na poziomie ogólnie usług publicznych. Postępowanie w analizie przedstawia się następująco: Etap I identyfikacja wskaźników, Etap II kwantyfikacja wskaźników, Etap III normalizacja wskaźników, Etap IV standaryzacja wskaźników, Etap V sumowanie wskaźników. Etap I identyfikacja wskaźników Identyfikacja wskaźników polegała na wyborze wskaźników do dalszej analizy. Przykład identyfikacji wskaźnika: Wydatki na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową na 1 mieszkańca

Strona6 w 2012r. Udział wydatków na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową w wydatkach ogółem w 2012r., Ocena mieszkańców szybkości reakcji policji i straży miejskiej [osobno]. Etap II kwantyfikacja wskaźników Każdy ze zidentyfikowanych wskaźników został skwantyfikowany, tzn. została mu przypisana konkretna wartość, którą należy uznać za wartość bazową nakładów jednostkowych, dostępności i jakości usług publicznych. Skwantyfikowane wskaźniki zostały wpisane do arkusza kalkulacyjnego i posegregowane w kolumnach oraz według gmin (w poszczególnych wierszach). Kwantyfikacja wskaźników, dla których źródłem danych były badania ankietowe, polegała na przypisaniu do skalowanych (według skali Likerta) odpowiedzi rang, np. ocena zdecydowanie negatywna otrzymała rangę/wartość -2, natomiast zdecydowanie pozytywna 2. Etap III normalizacja wskaźników Normalizacja wskaźników polega na sprowadzeniu wszystkich wskaźników, które tego wymagają do wartości porównywalnych. Wartością znormalizowaną jest np. 27,76 zł wydatków na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową na 1 mieszkańca w 2012r. Etap IV standaryzacja wskaźników Standaryzacja wskaźników polega na odjęciu od nominalnej wartości wskaźnika dla danej gminy średniej wartości dla wszystkich analizowanych gmin i podzieleniu przez odchylenie standardowe dla wszystkich gmin. Wystandaryzowane wskaźniki oznaczają odchylenie od normy, którą reprezentuje wartość średnia dla całej badanej populacji, i mogą przyjmować wartości dodatnie lub ujemne. Przejście odchylenia od średniej do wartości dodatniej wskazuje, które gminy odznaczają się wskaźnikiem nakładów jednostkowych, dostępności lub jakości usług

Strona7 wyższym od średniej dla całej badanej populacji, czyli wszystkich gmin powiatu olkuskiego, w tym gmin Partnerstwa. Z kolei wartości ujemne odchylenia ukazują gminy o gorszych wskaźnikach. Etap V sumowanie wskaźników Wystandaryzowane wskaźniki można sumować. Sumowanie wskaźników przed standaryzacją nie jest możliwe ze względu na odmienność znaczeniową wskaźników oraz ze względu na różnice w skali wartości. Sumowanie wskaźników przeprowadzono na poziomie: Poszczególnych obszarów badawczych według gmin, Łącznie wszystkich usług według gmin. Po sumowaniu wskaźników powstają tzw. wskaźniki sumaryczne. Wskaźniki sumaryczne można interpretować swobodniej niż wskaźniki proste, ponieważ wskaźniki sumaryczne ukazują, czy np. mimo niskich nakładów jednostkowych usług publicznych, wysoka pozostaje ogólna ocena usług, a zatem ich dostępność i jakość lub tylko jakość. Interpretacja wyników badań na podstawie analizy wskaźnikowej wielokryterialnej jest ważnym elementem diagnozy usług publicznych na terenie Partnerstwa. Szczegółowa analiza wskaźników sumarycznych wszystkich składowych nakładów jednostkowych, dostępności i jakości usług została zaprezentowana w załączniku nr 1. Wskaźniki poddane analizie wielokryterialnej można podzielić na wskaźniki nakładów jednostkowych (WW), dostępności (WD) oraz jakości (WJ). Wskaźniki nakładów jednostkowych ukazują wartości głównie nakładów finansowych JST na daną dziedzinę usług publicznych. W analizie wskaźniki nakładów jednostkowych są generalnie stymulantami, jednak dla zobrazowania ich relacji z pozostałymi wskaźnikami do wyliczenia wskaźnika sumarycznego zamieniono je na destymulanty. Zatem przyjęto, że im niższe, tym sytuacja w danej gminie jest lepsza. Należy jednak pamiętać, że prosta interpretacja samych wskaźników nakładów jednostkowych jest niewystarczająca. Może się okazać, że wysokim nakładom nie towarzyszą wysokie wartości wskaźników dostępności oraz jakości. Taka sytuacja obrazuje problem. Mimo wysokich jednostkowych wydatków na

Strona8 świadczenie usług, w danej gminie może być odczuwalny brak dostępności do tych usług, a jakość ich świadczenia będzie postrzegana jako niska. Wskaźniki nakładów jednostkowych dotyczą danych o zasobach przeznaczonych na świadczenie usług. Nie zawierają zatem informacji o wynikach świadczenia usług. Wskaźniki dostępności są wskaźnikami informującymi o różnego rodzaju dostępności do usług publicznych. Może to być dostępność finansowa, np. odczuwalna wysokość stawek opłat za media, ale również dostępność do zasobów, np. liczba komputerów w szkole na ucznia. Wskaźniki dostępu przybierają często podwójną naturę zarówno wskaźników nakładowych, jak i wskaźników wynikowych. To znaczy, że interpretując je, uzyskuje się zarówno informację o zasobach przeznaczonych na świadczenie usług, jak i jakości tych usług. Na przykład ocena możliwości kontaktu z policją świadczy o zasobach ludzkich przeznaczonych na świadczenie usługi i w tym ujęciu jest to wskaźnik nakładowy, ale jednocześnie ocena ta świadczy o skuteczności alokacji zasobów ludzkich, zatem w tym ujęciu wskaźnik ten ma naturę wynikowego. Wskaźniki jakości są wskaźnikami wynikowymi, świadczą bowiem wyłącznie o efektach alokacji zasobów finansowych, ludzkich lub innych. Wskaźniki jakości zostały przede wszystkim określone poprzez badania ankietowe. WSKAŹNIKI Nakładowe Wynikowe Nakładów jednostkowych X Dostępności X X Jakości X Analiza wszystkich wskaźników jednocześnie może dać dopiero właściwą interpretację w zakresie świadczenia usług publicznych. W najlepszej sytuacji będą gminy, które przy relatywnie niskich nakładach na świadczenie usług otrzymują wysoką dostępność,

Strona9 Nakłady na usługi a przede wszystkim jakość świadczenia usług. W najgorszej sytuacji będą natomiast te gminy, które jednostkowo wydając duże pieniądze na świadczenie usług, otrzymują niską jakość usług. Interpretacja jest łatwiejsza, jeśli w poszczególnych obszarach badawczych zostaną wyliczone wskaźniki sumaryczne. Im wyższy wskaźnik sumaryczny, tym sytuacja jest lepsza. Analiza z zastosowaniem wyliczonych wskaźników sumarycznych wszystkich badanych składowych nakładów jednostkowych, dostępności i jakości świadczonych usług została zaprezentowana w załączniku nr 1 do Raportu. W zeszycie głównym pozostawiono nieliczne odniesienia do liczonego wskaźnika sumarycznego, jeśli wymagał tego kontekst wnioskowania. Dla zobrazowania wszystkich potencjalnych możliwości interpretacji wyników można przedstawić następujący diagram w formie macierzy. Wysokie nakłady niski poziom dostępności i jakości usług Sytuacja zdecydowanie niepożądana Wysokie nakłady wysoki poziom dostępności i jakości usług Sytuacja raczej pożądana Niskie nakłady niski poziom dostępności i jakości usług Sytuacja raczej niepożądana Niskie nakłady wysoki poziom dostępności i jakości usług Sytuacja zdecydowanie pożądana Dostępność i jakość usług Wysokie nakłady i towarzyszące im niskie wskaźniki dostępności i jakości usług publicznych należą do zdecydowanie niepożądanej sytuacji. Podmiot finansujący usługi ma

Strona10 już ograniczone możliwości dalszego zwiększania nakładów na podnoszenie jakości i dostępności usług, a ich poziom jest niezadowalający. Sytuacja ta wymaga z reguły podjęcia działań restrukturyzacyjnych i przyjęcia nowej koncepcji świadczenia usług, co nie jest łatwe w przypadku usług publicznych, których zakres oraz standard świadczenia jest determinowany przepisami prawa. Drugim skrajnym przypadkiem jest sytuacja, gdy nakłady ponoszone na świadczenie usług są niskie, a ich dostępność i jakość stoją na wysokim poziomie. Jest to sytuacja zdecydowanie pożądana, zarówno z punktu widzenia usługodawcy, jak i usługobiorcy. Dwa pośrednie przypadki można także wartościować pod względem oczekiwań społecznych. Kiedy niskim nakładom na świadczenie usług towarzyszą niskie wskaźniki jakości i dostępności usług, należy stwierdzić, że stan taki jest raczej niepożądany. Oczekiwania społeczne dotyczące poziomu dostępności i jakości usług publicznych z reguły będą wyabstrahowane od wielkości nakładów ponoszonych przez usługodawcę. W przypadku usług komercyjnych klient potencjalnie może godzić się na niższą jakość tychże usług, jeśli będą one relatywnie tanie, co z kolei przekładać się będzie na niski budżet usługodawcy. W przypadku usług publicznych ich odbiorca w mniejszym stopniu jest świadomy relacji ceny usługi do jej dostępności oraz jakości. Cena usługi publicznej, jeśli w ogóle występuje wprost, a nie tylko pośrednio jako wyliczony koszt świadczenia, który usługodawcy jest refundowany, postrzegana jest często jako kolejne obciążenie o charakterze świadczenia na rzecz jednostki samorządu terytorialnego lub państwa. Sytuacja, w której niskim nakładom na świadczenie usług towarzyszą niskie wskaźniki dostępności i jakości ma tę zaletę, że usługodawca ma potencjalne możliwości zwiększenia nakładów, których to możliwości już nie ma, gdy ponosi wysokie nakłady, czyli gdy zachodzi przypadek skrajnie niepożądany. Ostatni z analizowanych przypadków dotyczy sytuacji, gdy wysokim nakładom na świadczenie usług towarzyszy wysoki poziom dostępności i jakości usług. Sytuację tę można określić jako raczej pożądaną, szczególnie gdy dotyczy usług publicznych. Nie jest to sytuacja bezwzględnie pożądana, szczególnie z punktu widzenia usługodawcy. Nie ma on możliwości ich zwiększenia, gdyby do obniżenia dostępności i jakości usług przyczyniły się czynniki

Strona11 zewnętrzne niezależne od działalności usługodawcy. Należy jednak zauważyć, że mimo wypełnienia oczekiwań społecznych odnośnie świadczenia usług na wysokim poziomie, społeczeństwo nie pozostaje i tak obojętne na fakt, że usługi są świadczone po większych kosztach niż np. w sąsiedniej gminie. Wpływ na wystąpienie każdej z przedstawionych wyżej sytuacji może mieć wiele czynników i tylko nieliczne mogą być związane z umiejętnościami zarządzania kierownictwa usługodawcy. Do konkluzji takiej należy dojść szczególnie, jeśli analizuje się świadczenie usług publicznych dla dużej liczby odbiorców przy zróżnicowanych warunkach, z których wiele odnosi się do czynników niezależnych od świadczącego usługi i trudnych do zmiany. Do czynników tych może należeć fizyczne rozmieszczenie zasobów w gminie, struktura osadnicza, ukształtowanie i ogólnie warunki przyrodnicze, położenie geograficzne gminy lub powiatu, struktura ludności, ogólne zasoby gospodarki, i inne. Analizując elementy świadczenia poszczególnych usług (obszarów badawczych) i obserwując zróżnicowanie pomiędzy gminami, trudno jest jednoznacznie postawić diagnozę przyczyny różnic. Niezależnie jednak od przyczyn różnic pomiędzy badanymi jednostkami w obszarze funkcjonalnym, można stwierdzić, że każda z nich powinna podejmować działania, które doprowadzą do wystąpienia sytuacji pożądanej przez mieszkańców danej JST. Aby ostatecznie zweryfikować, w której z porównywanych jednostek, sytuacja łącznie pod względem wskaźników nakładów jednostkowych świadczenie usługi oraz wskaźników dostępności i jakości jest najlepsza, należy przeprowadzić analizę na konkretnych wartościach. Analiza wielokryterialna na to pozwala. Można bowiem dodać do siebie wszystkie kategorie wskaźników i zaobserwować, jaka ich suma jest najwyższa (ta suma to wartość wskaźnika sumarycznego szczegółowe wyliczenia przedstawiono w załączniku nr 1). Najwyższa wartość oznacza relatywnie najlepszą sytuację. Macierz została wykorzystana do interpretacji wyników analizy wielokryterialnej w każdym z obszarów badawczych. Wskaźniki dostępności i jakości zostały dodane, natomiast wskaźniki nakładów jednostkowych przedstawione jako nakłady na usługi. Każda z gmin w poszczególnym obszarze badawczym została precyzyjnie rozmieszczona na macierzach, które zaprezentowano pod tabelami zbiorczymi wartości wskaźników nakładów

Strona12 jednostkowych, dostępności, jakości i sumarycznych w rozdziale poświęconym delimitacji obszarów kryzysowych. 2.2 Wprowadzenie metodyczne do delimitacji obszarów kryzysowych wraz z określeniem nurtów przewidywanych działań naprawczych oraz wyznaczenie stopnia zaangażowania partnerów inwestycyjnych Podstawowa delimitacja obszarów kryzysowych została zaprezentowana w ujęciu gminnym, to znaczy, że najmniejszą wyodrębnioną jednostką badawczą jest gmina, a delimitacja przeprowadzona została w obrębie powiatu olkuskiego. Dodatkowo opracowano delimitację obszarów kryzysowych w ujęciu jednostek pomocniczych gmin, to znaczy, że najmniejszą jednostką badawczą dodatkowej delimitacji jest sołectwo lub osiedle. Dodatkowa delimitacja dotyczy wyłącznie wybranych aspektów świadczenia usług publicznych, generalnie odnoszących się do dostępności fizycznej do usług. Dalej w rozdziale zostanie omówiona metodyka przeprowadzenia dodatkowej delimitacji obszarów kryzysowych oraz jej znaczenie dla opracowania. Podstawowa delimitacja została przeprowadzona w oparciu o pozyskane dane wtórne oraz pierwotne z przeprowadzonych badań z mieszkańcami i przedsiębiorcami. Delimitacji zostały poddane zarówno gminy uczestniczące w projekcie pn. Diagnoza społecznego zapotrzebowania na usługi publiczne jako instrumentu rozwoju ponadlokalnego w ramach współfinansowania pozyskanego przez Gminę Olkusz jako Lidera Porozumienia zawartego pomiędzy: Powiatem Olkuskim, Miastem Bukowno, Gminą Bolesław, Gminą Wolbrom, jak i te które do niego nie przystąpiły. Zabieg taki pozwolił na pełniejsze spojrzenie na mapę obszarów kryzysowych w ramach poszczególnych kategorii usług publicznych. Do niniejszej analizy włączono wnioski z analizy przestrzennego rozmieszczenia obszarów kryzysowych w ujęciu całego powiatu olkuskiego, co trafniej oddaje przestrzenne postrzeganie występujących problemów. Do analizy włączono również wnioski wynikające z badań desk-research zamieszczonych w Raporcie części I.

Strona13 Delimitacja obszarów kryzysowych objęła poniższe usługi publiczne: bezpieczeństwo i porządek publiczny, edukacja, zdrowie, środowisko, zaopatrzenie w energię, inwestycje, pomoc i opieka społeczna, kultura, sport i turystyka wraz z obiektami zabytkowymi. Analizie zostały poddane oceny mieszkańców i przedsiębiorców w ramach poszczególnych obszarów oraz stworzone zostały całościowe wskaźniki łączące te dwie kategorie klientów korzystających z usług publicznych. Ponadto oceny te zostały skorelowane z danymi twardymi pochodzącymi ze statystyk publicznych oraz udostępnionych przez poszczególne urzędy. Obszary kryzysowe zostały określone poprzez identyfikację najniższych wskaźników sumarycznych powstałych w wyniku agregacji wskaźników dostępności (WD), wskaźników jakości (WJ) i wskaźników nakładów jednostkowych (WW), które zostały w poniższych zestawieniach przedstawione jako destymulanty. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że co do zasady nie można uznać, że im niższe nakłady ponoszone są na świadczenie usług, tym lepiej, jednak na potrzeby analizy całościowej uwzględniającej konieczność ustalenia jak najlepszej relacji pomiędzy nakładami na świadczenie usług, a faktycznymi wynikami określanymi poziomem dostępności i jakości, zakłada się, że im mniej gmina wydaje na usługi tym sytuacja lepsza. Dodatkowa delimitacja obszarów kryzysowych dostępności fizycznej do usług została wykonana na podstawie wywiadów ankietowych przeprowadzonych wśród sołtysów lub przewodniczących rad osiedli. Wyjątkowo dla obszaru miasta Wolbrom, w którym nie funkcjonują jednostki pomocnicze, wywiady zostały przeprowadzone z urzędnikami. Wywiady przeprowadzono w oparciu o standaryzowane formularze ankietowe. Respondenci zostali zapytani o ocenę dostępności do wybranych usług. Fizyczna dostępność do usług,

Strona14 która stała się tematem badawczym pogłębionych badań, jest szczególnie istotna w kontekście podejmowania decyzji inwestycyjnych przez partnerskie samorządy. Można było przyjąć założenie, że rozmieszczenie przestrzenne zdiagnozowanych na podstawie delimitacji problemów wykaże, iż potrzeby inwestycyjne są wyabstrahowane od granic administracyjnych gmin, a zatem inwestycje poprawiające dostępność do usług mogą, a nawet powinny dla podniesienia efektywności podejmowanych działań być realizowane wspólnie przez graniczące ze sobą samorządy. W każdym z niżej przedstawionych podrozdziałów szczegółowo omówiono, jaki aspekt dostępności usług był badany i jak skalowana ocena była opisywana respondentom. Należy nadmienić, że dobór respondentów był celowy, a wywiady zostały przeprowadzone telefonicznie. Sołtysi oraz przewodniczący rad osiedli należą do przedstawicieli lokalnej społeczności i stanowią grupę lokalnych liderów. Nie są bezpośrednio powiązani z wójtami i burmistrzami. Ich ocena dostępności usług w związku z tym może być włączona do badań bez dodatkowych zabiegów obiektywizacji ich wyników. Należy uczynić jeszcze dwa zastrzeżenia. Pierwszym z obszarów badawczych jest bezpieczeństwo. Wyjątkowo ten obszar nie został poddany ocenie sołtysów i przewodniczących rad osiedli. Informacje o miejscach szczególnie narażonych na zdarzenia przestępcze i wykroczenia zostały przygotowane i przesłane przez Komendę Powiatową Policji w Olkuszu. Drugie zastrzeżenie dotyczy zakresu badania. Delimitacja według jednostek pomocniczych nie została przeprowadzona w obszarach badawczych zdrowie i zaopatrzenie w energię. Dostępności do usług zdrowia nie można analizować w ujęciu tak małych jednostek. Byłoby wysoce nieracjonalne lokalizowanie w każdej miejscowości na terenie gminy placówki opieki zdrowotnej, podobnie jak na przykład szkoły ponadgimnazjalnej. Jeśli chodzi z kolei o dostępności do sieci przesyłu energii to problem na się następująco: energia elektryczna jest dobrem absolutnie podstawowym i trudno będzie w badaniach społecznych skalować ocenę dostępu do energii elektrycznej. Podobnie można by stwierdzić o sieci wodociągowej, choć w tym przypadku została ona zbadana i potwierdziła się postawiona teza.

Strona15 Na mapach prezentujących rozmieszczenie przestrzenne problemów w ujęciu jednostek pomocniczych zamieszczono oznaczenia numeryczne tychże jednostek. Numerom przyporządkowane są jednostki według poniższej listy: Numer jednostki na mapach Nazwa jednostki Gmina Bolesław 1. Bolesław 2. Hutki 3. Laski 4. Ujków Nowy Kolonia / Kolonia 5. Ujków Nowy 6. Krze 7. Krzykawa 8. Krzykawka 9. Krążek 10. Podlipie 11. Małobądz 12. Międzygórze Miasto Bukowno 13. Podlesie 14. Bór z Przeniem 15. Stare Bukowno z Przymiarkami 16. Wodąca 17. Centrum Południe 18. Centrum Północ Gmina Klucze 19. Bogucin Duży 20. Bydlin 21. Chechło 22. Cieślin 23. Golczowice 24. Hucisko 25. Jaroszowiec 26. Klucze 27. Kolbark 28. Krzywopłoty 29. Kwasniów Dolny 30. Kwaśniów Górny 31. Rodaki 32. Ryczówek 33. Zalesie Golczowskie Miasto i Gmina Olkusz

Strona16 34. Olkusz - Osiedle Czarna Góra 35. Olkusz - Osiedle Pomorzany 36. Olkusz - Osiedle Śródmieście 37. Olkusz - Osiedle Glinianki 38. Olkusz - Osiedle Młodych 39. Olkusz - Osiedle Słowiki 40. Olkusz - Osiedle Wschód 41. Olkusz - Osiedle Centrum 42. Olkusz - Osiedle Skalskie 43. Olkusz - Osiedle Pakuska 44. Bogucin Mały 45. Braciejówka 46. Gorenice 47. Kogutek 48. Kosmolów 49. Niesułowice 50. Olewin 51. Osiek 52. Pazurek 53. Podlesie 54. Rabsztyn 55. Sieniczno 56. Troks 57. Wiśliczka 58. Witeradów 59. Zadole Kosmołowskie 60. Zawada 61. Zederman 62. Zimnodół 63. Żurada Gmina Trzyciąż 64. Glanów 65. Imbramowice 66. Jangrot 67. Małyszyce 68. Michałówka 69. Milonki 70. Podchybie 71. Porąbka 72. Sucha 73. Ściborzyce 74. Tarnawa 75. Trzyciąż 76. Zadroże 77. Zagórowa Miasto i Gmina Wolbrom 78. Boża Wola

Strona17 79. Brzozówka 80. Budzyń 81. Chełm 82. Chrząstowice 83. Dłużec 84. Domaniewice 85. Gołaczewy 86. Jeżówka 87. Kaliś 88. Kąpiele Wielkie 89. Kąpiołki 90. Lgota Wielka 91. Lgota Wolbromska 92. Łobzów 93. Miechówka 94. Podlesice II 95. Poręba Dzierżna 96. Poręba Górna 97. Strzegowa 98. Sulisławice 99. Wierzchowisko 100. Wolbrom 101. Zabagnie 102. Załęże 103. Zarzecze 104. Zasępiec 2.2.1 Bezpieczeństwo i porządek publiczny 2.2.1.1 Bezpieczeństwo i porządek publiczny delimitacja w ujęciu gminnym Przedstawiona poniżej analiza umożliwia ocenę dziedziny bezpieczeństwa i porządku publicznego w ujęciu nakładów oraz wyników. Ocena wskaźnikowa dla każdej z gmin została zaprezentowana w tabeli poniżej zaś ocena efektywności traktowana winna być jako porównanie ocen w układzie nakłady wyniki (rozumiane jako jakość i dostępność usługi). Tabela 1. Ocena wskaźnikowa usługi publicznej dla dziedziny bezpieczeństwa i porządku publicznego w ujęciu nakłady - wyniki (dostępność, jakość) Jednostka terytorialna WW WD WJ Bukowno -1,47 1,54 0,47 Bolesław 3,34-3,42-2,76

Strona18 nakłady na usługi Klucze -1,34 0,70 0,17 Olkusz -1,27 2,37 4,98 Trzyciąż -1,41-4,96-11,76 Wolbrom 2,15 3,76 8,90 Rysunek 1. Ocena efektywności świadczonej usługi bezpieczeństwa i porządku publicznego w ujęciu nakłady - wyniki (dostępność, jakość) Bolesław Wolbrom sytuacja zdecydowanie niepożądana sytuacja raczej pożądana Trzyciąż sytuacja raczej niepożądana Klucze sytuacja zdecydowanie pożądana Bukowno Olkusz dostępność i jakość usług Relatywnie najgorszą sytuację w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego posiadają dwie gminy badanego obszaru: Trzyciąż oraz Bolesław. Zła sytuacja w przypadku gminy Trzyciąż wynika przede wszystkim z niskiego wskaźnika jakości. Niewątpliwie można powiedzieć, że gmina Trzyciąż jest obszarem kryzysowym w zakresie usług publicznych związanych z bezpieczeństwem i porządkiem publicznym i niezbędne jest podjęcie odpowiednich interwencji w tym obszarze. Stosunkowo niskie nakłady na świadczenie usług przekładają się na niską, a nawet relatywnie bardzo niską ocenę dostępności i jakości usług bezpieczeństwa. To sytuacja należąca do kategorii raczej niepożądanych. Gmina Bolesław to drugi z obszarów kryzysowych, który można wyróżnić na podstawie analizy. Usługi tam świadczone charakteryzują wysokie nakłady na świadczenie usług, a jednocześnie niskie

Strona19 wskaźniki dostępności i jakości. Z punktu widzenia przyjętych założeń sytuacja tam jest zdecydowanie niepożądana. W przypadku pozostałych gmin sytuacja jest na lepszym poziomie. W gminie Bukowno niskim nakładom towarzyszy dobra ocena z punktu widzenia dostępności i jakości usług. Podobnie jest w gminie Klucze i Olkusz. W tych trzech gminach sytuację można określić jako zdecydowanie pożądaną z punktu widzenia relacji nakładów do efektów. W gminie Wolbrom sytuację można określić jako raczej pożądaną. Wprawdzie nakłady na świadczenie usług są relatywnie wysokie, to jednocześnie tam najlepiej oceniana jest dostępność i jakość. We wskazanych obszarach kryzysowych należy przedsięwziąć odpowiednie kroki w zakresie poprawy sytuacji. Co ciekawe w przypadku wskazania poczucia bezpieczeństwa przez mieszkańców poszczególnych gmin, to w gminie Trzyciąż jest ono na najwyższym poziomie (94,7%), a z kolei najniższy poziom przyjęło w mieście Olkusz. Jednakże w przypadku oceny poszczególnych aspektów działania policji widzimy wyraźnie, że największe problemy w gminach Trzyciąż i Bolesław występują w zakresie możliwości kontaktu. Niewątpliwie jest to obszar kryzysowy, który wymaga poprawy. Straż miejska/gminna jest w przypadku tych gmin oceniana dość dobrze.

Strona20 Rysunek 2. Rozmieszczenie przestrzenne nakładów jednostkowych na usługi publiczne w zakresie bezpieczeństwa publicznego w gminach powiatu olkuskiego według wskaźników nakładowych (jako destymulanty - im niższe nakłady, tym sytuacja lepsza). Powyższa mapka prezentuje przestrzenne rozmieszczenie pomiaru nakładów jednostkowych na usługi publiczne w zakresie bezpieczeństwa publicznego w gminach powiatu olkuskiego według nakładów jednostkowych na świadczenie usług. Jak wynika z mapy szczególnie niskie wskaźniki nakładów jednostkowych występują w gminach Bolesław i Wolbrom. Gmina Bolesław we wskaźniku sumarycznym również nie prezentuje się zbyt dobrze, a co za tym idzie może ona zostać uznana za obszar problemowy w ramach całego obszaru funkcjonalnego. Szczególnie istotne wydaje się, że gmina ta zyskuje niskie oceny we wskaźnikach dostępności i jakości. Wskaźniki nakładów jednostkowych można analizować również w ujęciu dynamicznym. Składowymi nakładów jednostkowych są wydatki na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciw pożarową na 1 mieszkańca w latach 2007-2012 oraz wydatki na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciw pożarową w wydatkach ogółem. Pierwszy ze

Strona21 wskaźników w badanym okresie wyraźnie różnicował się w podziale na poszczególne gminy. Największy wzrost w całym okresie wydatków na 1 mieszkańca odnotowany został w gminie Bolesław, aż o 169%. W jednej tylko gminie, Olkusz, odnotowuje się spadek o 13%. W pozostałych gminach wydatki na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową w relacji do liczby mieszkańców rosły w podobnym tempie, od 36% w gminie Klucze do 57% w gminie Wolbrom. Analizując wydatkowanie w relacji do wydatków gmin ogółem, można zauważyć nieco odmienne trendy. Dwie gminy, Trzyciąż i Klucze, starają się utrzymać się utrzymać stałą relację wydatków na bezpieczeństwo w stosunku do wydatków ogółem. Bukowno i Olkusz od 2007 do 2012 r. obniżyły udział tych wydatków w strukturze budżetu, Olkusz o 36%, Bukowno o 16%. Największy wzrost nakładów na bezpieczeństwo w relacji do wydatków ogółem nastąpił, podobnie jak w relacji do liczby mieszkańców, w gminie Bolesław (o 85%). Gmina ta zatem zwiększa wydatkowanie na bezpieczeństwo, mimo to sytuacja tam pod względem dostępności i jakości nie jest dobra. Polityka obniżania nakładów jednostkowych na bezpieczeństwo w gminie Olkusz nie przekłada się na negatywną ocenę dostępności i jakości usług w tej kategorii, co należy uznać w świetle przyjętej metody analizy za pozytywne zjawisko. Gmina Klucze z kolei stara się utrzymać wydatkowanie w sferze bezpieczeństwa na podobnym poziomie w badanym okresie. Nie przynosi to, jak wynika z analizy wskaźników jakości i dostępności, ani zdecydowanie pozytywnych ani negatywnych rezultatów. Gmina Trzyciąż w 2011 i analizowanym roku 2012 znacznie obniżyła wydatki w tej kategorii i tylko dlatego wskaźniki nakładów jednostkowych w tej gminie są relatywnie niższe niż w innych gminach. Gmina Wolbrom pod względem wskaźników nakładów jednostkowych wypada relatywnie źle, należy jednak zauważyć, że choć dynamika wzrostu tych wydatków nie była najwyższa, to gmina ta w pierwszym i ostatnim roku badanego okresu utrzymuje w porównaniu z innymi gminami jedne z najwyższych wartości.

Strona22 Rysunek 3. Rozmieszczenie przestrzenne dostępności usług publicznych w zakresie bezpieczeństwa publicznego w gminach powiatu olkuskiego. Niskie wskaźniki dostępności usług publicznych w zakresie bezpieczeństwa są widoczne głównie we wschodniej oraz zachodniej części obszaru funkcjonalnego, na terenie gmin Trzyciąż (najniższy wskaźnik) oraz Bolesław i Klucze.

Strona23 Rysunek 4. Rozmieszczenie przestrzenne jakości usług publicznych w zakresie bezpieczeństwa publicznego w gminach powiatu olkuskiego. Niskie wskaźniki jakości usług publicznych w zakresie bezpieczeństwa są widoczne głównie we wschodniej oraz zachodniej części obszaru funkcjonalnego, na terenie gmin Trzyciąż (najniższy wskaźnik) oraz Bolesław, Bukowno i Klucze. Niemniej jednak istotne wydaje się, że niskie wskaźniki w zakresie nakładów jednostkowych, dostępności i jakości usług nie mają zbyt dużego wpływu na poczucie bezpieczeństwa mieszkańców poszczególnych gmin obszaru funkcjonalnego, bowiem w każdej z badanych gmin wskaźnik poczucia bezpieczeństwa nie osiągnął wskaźnika niższego niż 80%. W dość podobnej sytuacji znajduje się gmina Trzyciąż, która mimo dość dobrej sytuacji pod względem nakładów jednostkowych ma relatywnie niskie wskaźniki w zakresie dostępności i jakości. Niemniej jednak nawet w tym przypadku ocena poczucia bezpieczeństwa jest na wysokim poziomie, a nawet jak zostało wspomniane wcześniej, jest ono na najwyższym poziomie spośród analizowanych gmin. Zagrożeniem dla stosunkowo wysokiego poczucia bezpieczeństwa, jak wynika z badań desk-research, może być

Strona24 obserwowany od kilku lat wzrost liczby przestępstw, szczególnie w kategoriach przestępstw uszkodzenia ciała, rozbójniczych, czy też bójek. Pocieszające jest jednak to, że wzrasta wykrywalność przestępstw, choć pod tym względem w całym badanym okresie 2004-2012 wskaźniki także mają tendencje negatywne. Trudno jednoznacznie stwierdzić w ujęciu gminnym, jakie jest przestrzenne rozmieszczenie poszczególnych obszarów kryzysowych. Częściowo pomocne są dane Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu zaprezentowane w kolejnym podrozdziale. W zależności od aspektu poszczególnych analiz poszczególne obszary kryzysowe są różnie umiejscowione w obrębie obszaru funkcjonalnego. Jednakże wskaźnik sumaryczny wskazuje na pewną ich koncentrację we wschodniej części powiatu olkuskiego. Widoczne jest (i silnie wskazują na to wyniki badań pierwotnych), że mimo ponoszonych nakładów (które są akurat w tej części obszaru funkcjonalnego na dość niskim poziomie w stosunku do pozostałych gmin) najgorsza sytuacja jest w gminie Trzyciąż. Wynika z tego, że niskie nakłady przekładają się tutaj na niskie wskaźniki dostępności i jakości usług publicznych w zakresie bezpieczeństwa publicznego. Nurt przewidywanych działań naprawczych powinien być związany ze wzrostem dostępności do usług związanych z bezpieczeństwem, szczególnie w zakresie prewencji. Ważnym elementem współpracy pomiędzy samorządami partnerskich gmin będzie również rozwój infrastruktury bezpieczeństwa, w tym szczególnie rozwój monitoringu wizyjnego na terenie szkół oraz stworzenie systemu informowania o zagrożeniach. Współpraca pomiędzy strażami miejskimi powinna zaowocować realizacją wspólnych przedsięwzięć, wypracowaniem równych standardów świadczenia usług i przełożyć się na większą efektywność pracy tych służb. Należy jednak uwzględnić, że w gminie Bukowno nie funkcjonuje straż miejska, co może ograniczać możliwości realizacji zadań związanych ze współpracą i podejmowaniem wspólnych przedsięwzięć. Zaangażowanie partnerów inwestycyjnych w tym obszarze będzie dotyczyło stworzenia systemu ostrzegania o zagrożeniach. W tym zakresie należy przewidzieć współpracę z podmiotami prywatnymi. W zakresie rozbudowy monitoringu wizyjnego należy zakładać, że zaangażowanie inwestycyjne będzie głównie po stronie samorządów, we współpracy z policją.

Strona25 2.2.1.2 Bezpieczeństwo i porządek publiczny miejsca szczególnie niebezpieczne Bezpieczeństwo publiczne zostało w badaniach pogłębionych zostało przeanalizowane na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu, która zestawiła na podstawie prowadzonych rejestrów miejsca szczególnie narażone na zdarzenia niebezpieczne: przestępstwa, zdarzenia drogowe. W tabeli poniżej zaprezentowano dane dotyczące przestępstw zgłoszonych w poszczególnych komisariatach na terenie powiatu olkuskiego. Kategoria przestępstwa Miasto i Gmina Olkusz Komisariat Policji w Bukownie Jednostki podległe Komisariat Policji w Kluczach Komisariat Policji w Wolbromi u CAŁY POWIAT Rozbój 23 5 0 5 33 Kradzież z włamaniem 121 23 26 54 224 Kradzież 284 59 37 92 472 Bójka/Pobicie 27 3 9 5 44 Uszkodzenie mienia 100 26 10 22 158 Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu Na terenie Miasta i Gminy Olkusz najbardziej zagrożonymi rejonami były ulice: Kościuszki, Mickiewicza, Rynek, K. K. Wielkiego, Skalska, Nullo, Al. 1000-lecia, Legionów Polskich, Armii Krajowej, Kochanowskiego, Konopnickiej, Krasińskiego, Orzeszkowej. Są to rejony centrum miasta oraz, co niepokojące rejony koncentracji obiektów użyteczności publicznej, w tym szpitala oraz szkół podstawowych i gimnazjum. Na terenie Komisariatu Policji w Bukownie najbardziej zagrożonymi rejonami były ulice: Zwycięstwa, Wyzwolenia, Wojska Polskiego, Nowa, Kolejowa, Niepodległości. Zatem również w tym przypadku najbardziej narażone na zdarzenia przestępcze są rejony centrum miasta, w tym budownictwa wielorodzinnego. Na terenie Komisariatu Policji w Kluczach najbardziej zagrożonymi rejonami były ulice: Rabsztyńska, Zawierciańska, XXX-lecia, Osiedlowa, Rudnicka. Ulice Rabsztyńska i Zawierciańska to główne ulice Kluczy, pozostałe znajdują się w rejonie stadionu piłkarskiego.

Strona26 Na terenie Komisariatu Policji w Wolbromiu najbardziej zagrożonymi rejonami były ulice: Krakowska, Rynek, Żwirki i Wigury, Kościuszki, Wyzwolenia, Wąwóz, Miechowska, Piłsudskiego, Garbarska, Magazynowa, 1-go Maja, Łukasińskiego, Fabryczna, Sportowa, Leśna, Skalska, Olkuska. Rejony szczególnie narażone na zdarzenia przestępcze są rozproszone w Wolbromiu, koncentrację można zauważyć w centrum, przy głównych ulicach oraz w okolicach szkoły podstawowej. Wymienione obszary należy określić jako kryzysowe. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r. na terenie powiatu odnotowano 903 zdarzenia drogowe. Szczegółowe rozmieszczenie terytorialne pokazano w tabeli poniżej. Jednostki podległe Komisariat Komisariat Kategoria Komisariat Policji Miasto i Gmina CAŁY Policji Policji w Bukownie Olkusz POWIAT w Kluczach w Wolbromiu Liczba wypadków drogowych 16 11 29 28 84 liczba zabitych 0 0 2 3 5 liczba kolizji 140 81 213 385 819 Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu Zdarzenia drogowe można również zaprezentować w podziale na drogi wojewódzkie oraz drogi powiatowe. Droga Zdarzenia drogowe Liczba zabitych Dk94 153 1 Dw794 65 2 Dw791 73 0 Dw783 87 0 Dw773 5 0 Dp1095K Bolesław-Klucze-Jaroszowiec-Wolbrom 35 0 Dp 1159K (Olkusz, ul. K.K. Wielkiego) 21 1 Dp1077K (ul. Aleje 1000-lecia) 29 1 Dp1069K (Bolesław Bukowno ) 14 0 Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu Najwięcej zdarzeń drogowych, jak wynika z powyższego zestawienia, odnotowuje się na głównych szlakach komunikacyjnych powiatu oraz na drogach łączących miejscowości

Strona27 gminne. Problemem jest również duża liczba zdarzeń drogowych, w tym tych szczególnie tragicznych, związanych z ofiarami śmiertelnymi, na drogach miasta Olkusz. W stolicy powiatu, spośród obszarów silniej zurbanizowanych, generalnie odnotowuje się największą liczbę zdarzeń drogowych. Rejony, w których występuje najwięcej zdarzeń drogowych, należy uznać za kryzysowe. W podziale na gminy przedstawiono je w kolejnej tabeli. Zestawienie najbardziej zagrożonych dróg na terenie gmin KPP Olkusz w okresie styczeń grudzień 2013 r. prezentuje tabela poniżej. Gmina Droga Zdarzenia drogowe Liczba zabitych Dk94 107 1 Dw791 43 0 Dw783 36 0 Dw773 5 0 Olkusz Dp1159K 21 1 ul. K.K. Wielkiego Dp1077K (ul. Aleje 1000-lecia) 29 1 Dp1078K (Olkusz - Osiek - 13 0 Gorenice) ul. Sławkowska 9 0 Bukowno ul. Kolejowa 13 0 ul. Nowa 7 0 Dk94 46 0 Bolesław Dp1068K 13 0 Dp1069K 7 0 Dw 791 30 0 Klucze Dp1095K Bolesław-Wolbrom 16 0 Dw783 51 0 Wolbrom Dw794 28 0 Dp1095K 9 0 Trzyciąż Dw794 37 2 Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu

Strona28 2.2.2 Edukacja 2.2.2.1 Edukacja delimitacja w ujęciu gminnym Przedstawiona poniżej analiza umożliwia ocenę dziedziny usług edukacji w ujęciu nakładów oraz wyników. Ocena wskaźnikowa dla każdej z gmin została zaprezentowana w tabeli poniżej zaś ocena efektywności traktowana winna być jako porównanie ocen w układzie nakłady wyniki (rozumiane jako jakość i dostępność usługi). Tabela 2. Ocena wskaźnikowa usługi publicznej dla dziedziny edukacji w ujęciu nakłady - wyniki (dostępność, jakość) Jednostka terytorialna WW WD WJ Bukowno -3,18 1,52 1,98 Bolesław 4,07 1,80 4,60 Klucze 2,59-1,13 1,86 Olkusz -2,71 10,19 3,79 Trzyciąż -0,70-4,45-8,64 Wolbrom -0,06-7,93-3,60

Strona29 nakłady na usługi Rysunek 5. Ocena efektywności świadczonej usługi edukacji w ujęciu nakłady - wyniki (dostępność, jakość) sytuacja zdecydowanie niepożądana Klucze Bolesław sytuacja raczej pożądana Wolbrom Trzyciąż sytuacja raczej niepożądana Bukowno sytuacja zdecydowanie pożądana Olkusz dostępność i jakość usług Najmniej pożądana sytuacja w zakresie edukacji charakteryzuje gminy Trzyciąż oraz Wolbrom. Niskie wskaźniki w przypadku tych gmin wynikają przede wszystkim z bardzo niskich wskaźników dostępności oraz jakości, a więc niskiej oceny osób zamieszkujących tereny tych gmin. Niewątpliwie te dwie gminy są obszarami wymagającymi odpowiednich interwencji i można je uznać za obszary kryzysowe w zakresie edukacji. Najwyższe wskaźniki w zakresie edukacji posiadają z kolei Olkusz, Bukowno i Bolesław. Szczególnie warta podkreślenia jest pozycja gminy Olkusz, która charakteryzuje się jednym z najniższych wskaźników w zakresie nakładów jednostkowych wśród analizowanych gmin. Potwierdzeniem sprecyzowanych powyżej zależności mogą być wysokie oceny w zakresie wyników egzaminów maturalnych. W województwie małopolskim w roku 2013 świadectwa dojrzałości otrzymało 81% tegorocznych absolwentów, co jest wynikiem na poziomie średniej zdawalności dla całego kraju. Średnia dla powiatu olkuskiego była wyższa i wyniosła 84%.

Strona30 Niskie wskaźniki gminy Trzyciąż wynikają przede wszystkim z niskiej oceny przedszkoli oraz szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Generalnie w zakresie oceny przedszkoli w badanych gminach występuje problem z wystarczającą liczbą miejsc w takich placówkach, przynajmniej jest on wskazywany na poziomie deklaracji. W przypadku pozostałych aspektów szkolnictwa można zaobserwować zależności pomiędzy oceną dostępności do poszczególnych instytucji a odległością od nich. Widoczny obszar kryzysowy jest związany z dojazdem do szkoły i domu. Analizując sytuację pod względem relacji nakładów ponoszonych na świadczenie usług a oceną dostępności i jakości, można stwierdzić, że zdecydowanie pożądana sytuacja występuje Olkusz i Bukowno. W gminie Bolesław sytuację pod omawianym względem można określić jako raczej pożądaną. Dla gminy Klucze sytuacja jest niejednoznaczna, ponieważ dobrze ocenia jest tam jakość świadczonych usług, ale źle dostępność. Do obszarów kryzysowych pod względem edukacji należą gminy Trzyciąż i Wolbrom, czyli wschodni obszar powiatu olkuskiego, w których sytuacja jest raczej niepożądana.

Strona31 Rysunek 6. Rozmieszczenie przestrzenne nakładów jednostkowych na usługi publiczne w zakresie edukacji w gminach powiatu olkuskiego według nakładów jednostkowych (jako destymulanty - im niższe nakłady, tym sytuacja lepsza). Niskie wskaźniki nakładów jednostkowych na usługi publiczne w zakresie edukacji w gminach powiatu olkuskiego według wskaźników nakładowych widoczna jest przede wszystkim w gminach Bolesław i Klucze. Wyniki wskaźników nakładów jednostkowych na średnim poziomie nie idą w parze ze wskaźnikami dostępności i jakości, które najniższe wartości przyjmują w gminach Wolbrom i Trzyciąż. Wśród składowych wskaźnika nakładów jednostkowych znajduje się m.in. wydatki na oświatę i wychowanie w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2006-2012 oraz wydatki na dowożenie uczniów do szkół i przedszkoli w przeliczeniu na 1 ucznia w latach 2006-2012. Analizując te wskaźniki w ujęciu dynamicznym, szczególnie pierwszego z wymienionych, zauważyć można, że wszystkie gminy systematycznie podnoszą wydatki w podobnym tempie. Największy wzrost odnotowany został w gminie Olkusz (59%), a najmniejszym w gminie Trzyciąż. W pozostałych gminach dynamika wzrostu wydatków ogółem na oświatę

Strona32 i wychowanie w przeliczeniu na mieszkańca jest bardzo zbliżona: Bukowno (38%), Klucze (43%), Bolesław (45%), Wolbrom (47%). Niewątpliwie podobieństwa w dynamice wzrostu nakładów jednostkowych na edukację wynikają z faktu, że pozycje te w budżecie samorządów są zazwyczaj bardzo wysokie i elastyczność kształtowania struktury w tej kategorii ograniczona. Choć gmina Olkusz w badanym okresie podwyższyła najbardziej spośród innych swoje wydatki na oświatę i wychowanie, to jednocześnie należy zauważyć, jak zostało to już zaprezentowane, jest to gmina o relatywnie najniższych wskaźnikach nakładów jednostkowych. Podobnie sytuacja ma się w odniesieniu do drugiej składowej wskaźnika nakładów jednostkowych, tj. wydatków na dowożenie uczniów do szkół i przedszkoli w przeliczeniu na 1 ucznia. Gmina Olkusz w całym okresie 2006-2012 utrzymywała najniższe wydatki na dowożenie, jednak tam, jak i we wszystkich gminach powiatu olkuskiego, wydatki systematycznie rosną. Najwyższe wydatki od lat ponoszą gminy Wolbrom i Trzyciąż, choć należy zauważyć, że gmina Trzyciąż stara się utrzymać nakłady na dowożenie na stosunkowo jednolitym poziomie, tam dynamika wzrostu tych wydatków jest najniższa (25% - relacja roku 2006 do 2012). Najszybciej wydatki na dowożenie rosną w gminie Bolesław. Choć gmina ta w roku 2006 r. miała wielkość nakładów na dowożenie na takim samym poziomie jak Olkusz, już w 2012 r. wydatki te były o blisko 50% wyższe niż w Olkuszu. Gmina Bukowno jest gminą miejską, a jednak wydatki na dowożenie do szkół w relacji do 1 ucznia rosną tam stosunkowo szybko w porównaniu z innymi gminami.

Strona33 Rysunek 7. Rozmieszczenie przestrzenne dostępności usług publicznych w zakresie edukacji w gminach powiatu olkuskiego. Niskie wskaźniki dostępności usług publicznych w zakresie edukacji są widoczne głównie we wschodniej części obszaru funkcjonalnego, na terenie gmin Trzyciąż i Wolbrom.

Strona34 Rysunek 8. Rozmieszczenie przestrzenne jakości usług publicznych w zakresie edukacji w gminach powiatu olkuskiego. Niskie wskaźniki jakości usług publicznych w zakresie edukacji są widoczne głównie we wschodniej części obszaru funkcjonalnego, na terenie gmin Trzyciąż i Wolbrom.

Strona35 Wskaźniki jakości i dostępności usług publicznych w zakresie edukacji pokazują, że obszary problemowe koncentrują się we wschodniej części obszaru funkcjonalnego, głównie na terenie gmin Trzyciąż i Wolbrom. Wysokie nakłady na edukację w przypadku gminy Bolesław skutkują dość wysokimi w stosunku do pozostałych gmin wskaźnikami jakości i dostępności. Rysunek 9. Rozmieszczenie przestrzenne nakładów jednostkowych na usługi publiczne w zakresie edukacji w szkołach podstawowych w gminach powiatu olkuskiego według wskaźników nakładowych (jako destymulanty - im niższe nakłady, tym sytuacja lepsza). Niskie wskaźniki nakładów jednostkowych w zakresie edukacji w szkołach podstawowych kumulują się widocznie w części zachodniej i południowej obszaru funkcjonalnego, szczególnie w gminach Bukowno i Bolesław. Wskaźniki nakładów jednostkowych w szkołach podstawowych były badane głównie na podstawie danych dotyczących wydatków na szkoły podstawowe w przeliczeniu na 1 ucznia. Wydatki te należą do kategorii bieżących. Mapa rozmieszczenia przestrzennego

Strona36 wskaźników prezentuje sytuację odnotowaną w 2012r. Warto jednak przeanalizować również dynamikę zmian wskaźnika. Wykonano to za lata 2006-2012. Generalnie można zauważyć, że wydatki na szkoły podstawowe w przeliczeniu na 1 ucznia rosną. To m.in. wynik procesów demograficznych. Dynamika zmian w gminach powiatu olkuskiego jest podobna i kształtuje się na poziomie od 63% (Wolbrom) do 87% (Bolesław). Wyjątek może stanowić Trzyciąż. Tam w 2012r. nakłady były wyższe w stosunku do 2006 r. tylko o 32%. Rysunek 10. Rozmieszczenie przestrzenne dostępności usług publicznych w zakresie edukacji w szkołach podstawowych w gminach powiatu olkuskiego. Jeśli chodzi o wskaźniki dostępności to widoczne jest, że w gminie Wolbrom mamy do czynienia z najgorszą (w stosunku do pozostałych gmin) sytuację, tzn. badani mieszkańcy najgorzej spośród wszystkich oceniali dostępność usług publicznych w zakresie szkół podstawowych. Wśród składowych wskaźnika sumarycznego dostępności w szkołach podstawowych można wymienić takie, dla których analiza dynamiki daje kolejne wnioski. Do wskaźników

Strona37 tych należą: przeciętna wielkość klas (liczba uczniów przypadających na 1 oddział klasowy) w szkołach podstawowych w latach 2006-2012, komputeryzacja szkolnictwa (liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów) w szkołach podstawowych w latach 2006-2012. Analiza zmian wielkości wskaźników w poszczególnych latach odzwierciedla sytuację demograficzną. We wszystkich badanych gminach w szkołach podstawowych z wyjątkiem gminy Wolbrom, gdzie odnotowano wzrost liczby uczniów przypadających na oddział klasowy o 3%, spadają wskaźniki, co oznacza, że wzrasta dostępność usług. Im mniejsza liczba uczniów uczy się w oddziale i im mniejsza liczba przypada na komputer z dostępem do Internetu, tym relatywnie więcej czasu bezpośredniego kontaktu z nauczycielem lub sprzętem komputerowym otrzymuje uczeń. Oczywiście należy wziąć pod uwagę, że liczba uczniów w klasie nie powinna również być zbyt niska, może to bowiem negatywnie wpływać na nabywanie zdolności związanych procesami socjalizacji. Największe spadki liczby uczniów przypadających na jeden oddział odnotowano w gminie Bolesław (-19%), Trzyciąż (-18%) i Olkusz (-15%). W gminie Bukowno spadek wyniósł zaledwie 8%. Tam też wskaźnik w całym badanym okresie jest najwyższy. W gminie Klucze spadek wyniósł 3% i w 2012 r. jego wartość jest relatywnie wysoka. Od 2010 roku obserwuje się nieznaczne odwrócenie trendów spadkowych. Dynamika poprawy dostępności do komputerów z dostępem do Internetu w szkołach podstawowych jest dużo większa niż w przypadku poprzedniego wskaźnika. Wynika to zapewne również z faktu doposażenia szkół, a nie tylko spadku liczby uczniów. W całym okresie badawczym największa liczba uczniów na komputer z dostępem do Internetu przypada w gminach Olkusz i Bukowno, jednak również w tych gminach obserwuje się relatywnie najszybszą poprawę sytuacji. W gminie Olkusz wskaźnik spadł o 42%, a w gminie Bukowno o 37%. Podobna dynamika spadku liczny uczniów przypadających na komputer z Internetem cechuje Klucze i Wolbrom (odpowiednio -20% i -24%). W gminie Bolesław, która jeszcze w 2006r. miała wyższy wskaźnik niż Klucze i Wolbrom, dzięki stosunkowo dużej dynamice zmian, sytuacja poprawiła się na tyle, że w 2012 r. analizowany wskaźnik tam był już niższy. Przez cały okres 2006-2012 najlepszą dostępnością do komputerów cieszyła się