Raport z badania Problemy i zachowania młodzie odzieŝy - w opinii rodziców Badanie wykonane na zlecenie Urzędy Gminy w Policach Warszawa, 3 sierpnia 2007 roku
Spis treści Opis badania... 5 1. Charakterystyka badania..... 6 2. Cele badania....... 7 3. Opis próby badawczej...... 8 Prezentacja wyników....... 12 1. Sytuacja w rodzinie..... 13 1.1 Czy mamy czas dla swoich dzieci... 14 1.2 Atmosfera panująca w domu.....15 1.3 Czy nasze dzieci są szczęśliwe..... 16 2. Problemy wychowawcze... 18 2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych..... 19 2.2 Kłopoty wychowawcze w ciągu ostatnich 12 miesięcy....30 2.3 Komu najbardziej ufają nasze dzieci w opinii rodziców... 31 2.4 Konflikty rodziców z dziećmi..... 32 2.5 Sytuacja rodzinna najczęstsze powody kłótni rodziców z dziećmi... 33 3. Ocena sytuacji w szkole......35 3.1 Problem picia alkoholu przez młodzieŝ w środowisku szkolnym w ocenie rodziców...36 3.2 Problem uŝywania narkotyków przez młodzieŝ w środowisku szkolnym w ocenie rodziców.. 38 3.3 Zjawisko przemocy rówieśniczej w szkole w ocenie rodziców...40 2
Spis treści 3.4 Agresja i przemoc wobec uczniów ze strony nauczycieli 41 3.5 Rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów 42 3.6 Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów.. 43 3.7 Rozpowszechnienie zjawiska upijania się przez uczniów.. 44 3.8 Eksperymentowanie z narkotykami przez uczniów. 45 3.9 Rozpowszechnienie uŝywania narkotyków przez uczniów 46 4. Ryzykowne zachowania młodzieŝy w ocenie rodziców. 47 4.1 Doświadczenia rodziców związane z ryzykownymi zachowaniami swoich dzieci.. 48 4.2 Picie alkoholu przez młodzieŝ opinie rodziców a deklaracje młodzieŝy.. 52 4.3 Upijanie się młodzieŝy opinie rodziców a deklaracje młodzieŝy..53 4.4 UŜywanie narkotyków przez młodzieŝ opinie rodziców a deklaracje młodzieŝy 54 4.5 Rodzaje alkoholi wypijanych podczas ostatniej okazji 55 5. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych.. 56 5.1 Dostępność substancji psychoaktywnych w ocenie rodziców. 57 6. Szkolny program profilaktyki oraz profilaktyka domowa.. 59 6.1 Co na ten temat wiedzą rodzice? 60 6.2 Zajęcia dla młodzieŝy 61 3
Spis treści 6.3 Zajęcia dla rodziców z udziałem specjalisty.....62 6.4 Profilaktyka domowa rozmowy rodziców z dziećmi. 63 6.5 Profilaktyka domowa przyzwolenie rodziców na palenie papierosów i picie napojów alkoholowych... 64 7. Przemoc rówieśnicza w szkole.... 66 7.1 Doświadczenia ofiar przemocy w szkole widziane z perspektywy ich rodziców. 67 7.2 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące zjawiska przemocy rówieśniczej. 71 8. Korzystanie z pomocy specjalistów... 78 8.1 Czy rodzice szukają pomocy specjalistów? 79 8.2 Częstotliwość kontaktów ze specjalistą 80 9. System kar i konsekwencji stosowany przez rodziców. 81 9.1 Repertuar kar i zachowań... 82 10. NajwaŜniejsze wyniki badania..84 11. Kierunki i strategie działań profilaktycznych rekomendacje...88 4
Opis badania
1. Charakterystyka badania Projekt badawczy: Klient: Wykonawca: Termin realizacji prac terenowych: Metodologia: Długość wywiadu: Próba: Problemy i zachowania młodzieŝy - w ocenie rodziców Urząd Gminy w Policach Mirosława Prajsner 28 maja 12 czerwca 2007 roku badanie ilościowe w formie ankiety audytoryjnej (z zapewnieniem anonimowości) 45 minut rodzice uczniów szóstych klas szkół podstawowych oraz pierwszych i trzecich klas gimnazjów Liczba badanych osób: 361 rodziców (opiekunów prawnych): 137 rodziców uczniów szóstych klas szkół podstawowych 119 rodziców uczniów pierwszych klas gimnazjum 105 rodziców uczniów trzecich klas gimnazjum Liczba badanych klas: 27 klas 6
2. Cele badania Badanie rodziców miało kilka podstawowych celów i załoŝeń. Po pierwsze słuŝyło ono poznaniu opinii i przekonań rodziców na temat skali problemów i zagroŝeń, jakie występują w szkołach, w których uczą się ich dzieci. Było takŝe waŝnym narzędziem diagnostycznym słuŝącym do samooceny dokonywanej przez rodziców w sferze problemów wychowawczych, z jakimi spotykają w swoim codziennym Ŝyciu. Dzięki realizacji tego projektu moŝemy oszacować, jak wielu rodziców ma mniej lub bardziej powaŝne problemy wychowawcze ze swoimi dziećmi, jak często czują się bezradni wobec tych problemów, jak wielu z nich korzystało juŝ ze specjalistycznej pomocy róŝnych instytucji. Badanie pozwoliło nam równieŝ zobaczyć problem picia i uŝywania narkotyków przez młodzieŝ z perspektywy rodziców. Zestawienie tych informacji, z tym czego dowiedzieliśmy się w badaniach samej młodzieŝy, daje wiele do myślenia. Dzięki badaniom dowiedzieliśmy się, jaka jest wiedza rodziców uczniów polickich szkół na temat szkolnego programu profilaktyki, jego podstawowych celów i załoŝeń. Badanie pozwoliło równieŝ przyjrzeć się niektórym aspektom procesu wychowawczego, zobaczyć jaka część populacji rodziców rozmawiała ze swoimi dziećmi na temat ryzyka związanego z uŝywaniem substancji psychoaktywnych, ilu z nich ustaliło w tej sprawie jasne zasady i konsekwencje i jakie najczęściej stosują kary. 7
3. Opis próby badawczej Rozkład próby w klasach Przy doborze próby wykorzystano listę wszystkich klas szóstych szkół podstawowych oraz wszystkich klas pierwszych i trzecich gimnazjów działających na terenie Gminy Police. klasy liczba badanych rodziców procent wszystkich badanych 6 klasy szkoły podstawowej 137 38,0% 1 klasy gimnazjum 119 33,0% 3 klasy gimnazjum 105 29,1% łącznie: 361 100%. Rys. Odsetki rodziców w poszczególnych kategoriach szkół 33% 38% 29% r o d zice u czn iów 6 k l. s zk. p od s t. r o d zice u czn iów 1 k las gim n azju m r o d zice u czn iów 3 k l. gim n azju m 8
3. Opis próby badawczej Płeć Wśród rodziców uczestniczących w badaniu w kaŝdej kategorii szkół dominowały kobiety. W szkołach podstawowych stanowiły one 4/5 badanych (82%), zaś w gimnazjach i liceach ok. ¾ respondentów (73-75%). Badania rodziców w większości przypadków odbywały się podczas wywiadówek, w których najczęściej uczestniczyły matki. Rys. Rodzice uczniów 6 klas szkół podstawowych 85% 15% kobiety męŝczyźni Rys. Rodzice uczniów 1 klas gimnazjum Rys. Rodzice uczniów 3 klas gimnazjum 87% 85% M 13% 15% kobiety męŝczyźni kobiety męŝczyźni 9
3. Opis próby badawczej Wykształcenie Ponad dwie piąte (41%) rodziców uczniów 6 klas szkół podstawowych to osoby mające średnie wykształcenie. Co trzeci badany w tej grupie (33%) ma wykształcenie zawodowe, a 10% legitymuje się dyplomem wyŝszej uczelni. Jedynie 7% rodziców szóstoklasistów ma wykształcenie podstawowe. 2% badanych w tej grupie badanych nie odpowiedziało na pytanie dotyczące ich wykształcenia. W populacji rodziców gimnazjalistów odsetki osób z wykształceniem średnim i zawodowym są identyczne w obu badanych grupach i wynoszą odpowiednio: 37% oraz 36%. Nieco wyŝszy odsetek respondentów z wyŝszym wykształceniem odnotowano wśród rodziców uczniów 1 klas gimnazjów (16%). W grupie rodziców nieco starszej młodzieŝy uczniów 3 klas gimnazjów co 10 rodzic (10%) miał wyŝsze wykształcenie, a 7% pomaturalne. W tej samej grupie odnotowano równieŝ najwyŝszy odsetek osób z wykształceniem podstawowym (11%). Rys. Poziom wykształcenia respondentów. 100% 80% 2,0% 10% 16% 7% 3% 10% 7% brak odpowiedzi wyŝsze 60% 41% 37% 37% pomaturalne 40% 20% 0% 33,0% 36,0% 36,0% 7% 8% 11% rodzice uczniów 6 kl. szkół podstawowych rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum średnie zasadnicze zawodowe podstawowe 10
3. Opis próby badawczej Status zawodowy Około ¾ badanych rodziców w kaŝdej z wyodrębnionych grup respondentów to osoby pracujące zawodowo. Odsetek rencistów i emerytów waha się na poziomie 4-6%. W grupie rodziców szóstoklasistów co ósma badana osoba (12%) jest gospodynią domową. Wśród rodziców gimnazjalistów status gospodyni domowej deklaruje nieco wyŝszy odsetek badanych rodziców 16% w klasach pierwszych i 14% w trzecich. 7% badanych rodziców w VI klasach podstawówek i III klasach gimnazjów to osoby bezrobotne. W grupie rodziców uczniów pierwszych klas gimnazjów odsetek osób pozostających bez pracy jest nieco niŝszy i wynosi 4%. Rys. Status zawodowy respondentów. 100% 7% 4% 1,0% 7% 80% 12% 4% 16% 6% 14% 6% student 60% bezrobotny gospodyni domowa 40% 77% 74% 72% rencista/emeryt 20% pracuje zawodowo 0% rodzice uczniów 6 kl. szkół podstawowych rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 11
Prezentacja wyników
1. Sytuacja w rodzinie
1.1 Czy mamy czas dla swoich dzieci? Jednym z powaŝnych problemów, na który często zwracają uwagę socjologowie i psychologowie badający współczesną rodzinę jest deficyt czasu, jaki rodzice poświęcają swoim dzieciom. Zapewnienie bezpieczeństwa finansowego rodzinie, rozwój zawodowy oraz wysokie tempo Ŝycia, jakie narzuca nam cywilizacja powodują, Ŝe coraz trudniej jest nam pogodzić codzienne obowiązki w pracy z obowiązkami, jakie wynikają z faktu bycia rodzicem. Zdecydowana większość rodziców w kaŝdej z badanych grup (ok. 80%) uwaŝa, Ŝe ma wystarczającą ilość czasu aby porozmawiać ze swoim dzieckiem, gdy tego potrzebuje. Przeciwnego zdania jest co siódmy rodzic 12-latka - ucznia VI klasy szkoły podstawowej (15%) oraz co ósmy rodzic gimnazjalisty (13%). PowaŜne wątpliwości w tej sprawie ma jedynie niewielki odsetek badanych rodziców 5% w szkołach podstawowych i 7-8% w gimnazjach. Podsumowując moŝemy jednak stwierdzić, iŝ średnio co piąty rodzic nastolatka w Policach (20%) ma poczucie, iŝ nie jest dostępny dla swojego dziecka, w takim stopniu, aby na co dzień rozmawiać z nim o jego potrzebach i problemach. Czy masz dla swojego dziecka wystarczającą ilość czasu? 100% 80% 4% 2% 2% 11% 11% 11% 5% 7% 8% zdecydowanie nie raczej nie 60% 53% 50% 48% trudno powiedzieć 40% raczej tak 20% 28% 31% 32% zdecydowanie tak 0% rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 14
1.2 Atmosfera panująca w domu Wielu psychologów podkreśla ogromne znaczenie jakie dla rozwoju i dojrzewania młodych ludzi ma przyjazna atmosfera panująca w środowisku rodzinnym. Dobry klimat w domu oznacza tak naprawdę dobre relacje pomiędzy członkami rodziny, wzajemną Ŝyczliwość i wsparcie w trudnych momentach. Zdecydowana większość rodziców w kaŝdej z badanych grup (ok. 85-90%) uwaŝa, Ŝe atmosfera jaka panuje w ich domu jest dobra (połączone odpowiedzi bardzo dobra i raczej dobra ). Najwięcej wątpliwości w tej sprawie mają rodzice uczniów 3 klas gimnazjów. Co ósmy (13%) wybiera odpowiedź trudno powiedzieć, co w praktyce oznacza, Ŝe sytuacja w ich domu jest co najmniej trudna. W grupie rodziców szóstoklasistów oraz uczniów pierwszych klas gimnazjum odsetek rodziców mających powaŝne wątpliwości, jak ocenić atmosferę panującą w ich domach był o połowę niŝszy i wahał się od 5 do 7%. Źle ocenia atmosferę w domu co 20-ty rodzic szóstoklasisty (5%) oraz 4% rodziców uczniów pierwszych klas gimnazjalnych. W starszych klasach gimnazjów tylko 2% badanych przyznało, iŝ atmosfera w ich domach jest zła. Jaka atmosfera panuje w Waszym domu? 100% bardzo dobra 80% 30% 29% 27% raczej dobra 60% trudno powiedzieć 40% 60% 60% 58% raczej zła bardzo zła 20% 0% 5% 7% 3% 2% 1% 3% rodzice uczniów rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. 1 kl. gimnazjum 13% 2% rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 15
1.3 Czy nasze dzieci są szczęśliwe? Zdecydowana większość rodziców we wszystkich badanych grupach deklaruje, Ŝe ich dzieci czują się szczęśliwe (85-90%). Najczęściej twierdzą tak rodzice gimnazjalistów uczących się w klasach pierwszych. Niemal co trzeci badany w tej grupie (31%) zdecydowanie uwaŝa, Ŝe Ŝycie jego dziecka jest szczęśliwe. Wśród rodziców uczniów trzecich klas gimnazjów podobne opinie prezentuje o połowę mniejsza grupa badanych (15%), zaś w populacji szóstoklasistów uwaŝa tak co piąty badany (19%). Jedynie 3-4% rodziców twierdzi, iŝ Ŝycie ich dzieci nie jest szczęśliwe. Bardzo interesująco przedstawia się porównanie poglądów rodziców dotyczących szczęśliwego Ŝycia ich dzieci z opiniami dotyczącymi tej samej kwestii wyraŝanymi przez samą badaną młodzieŝ. Czy nasze dzieci w opinii rodziców - są szczęśliwe? 100% 80% 1% 3% 3% 4% 7% 9% 11% zdecydowanie nie raczej nie 60% 70% 57% 70% trudno powiedzieć 40% raczej tak 20% 19% 31% 15% zdecydowanie tak 0% rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 16
1.3 Czy nasze dzieci są szczęśliwe? Zdecydowana większość rodziców we wszystkich badanych grupach deklaruje, Ŝe ich dzieci czują się szczęśliwe (85-90%). Najczęściej twierdzą tak rodzice gimnazjalistów uczących się w klasach pierwszych. Niemal co trzeci badany w tej grupie (31%) zdecydowanie uwaŝa, Ŝe Ŝycie jego dziecka jest szczęśliwe. Wśród rodziców uczniów trzecich klas gimnazjów podobne opinie prezentuje o połowę mniejsza grupa badanych (15%), zaś w populacji szóstoklasistów uwaŝa tak co piąty badany (19%). Jedynie 3-4% rodziców twierdzi, iŝ Ŝycie ich dzieci nie jest szczęśliwe. Bardzo interesująco przedstawia się porównanie poglądów rodziców dotyczących szczęśliwego Ŝycia ich dzieci z opiniami dotyczącymi tej samej kwestii wyraŝanymi przez samą badaną młodzieŝ. Na podstawie przeprowadzonych badań moŝna zauwaŝyć, iŝ odsetek młodzieŝy, która uwaŝa swoje Ŝycie za szczęśliwe w porównaniu z opiniami ich rodziców jest wyraźnie niŝszy (ok. 65-70%). Co czwarty uczeń ostatniej klasy szkoły podstawowej i trzeciej klasy gimnazjum oraz co piąty rozpoczynający naukę w gimnazjum (I klasa) nie wie jak odpowiedzieć na to pytanie. Fakt ten moŝna tłumaczyć specyfiką okresu dojrzewania (poszukiwanie własnej toŝsamości, wahania emocji) a takŝe niestabilną sytuacją psychologiczną, która wymaga dalszej pogłębionej analizy. Czy nasze dzieci są szczęśliwe w opinii rodziców oraz samej młodzieŝy? 100% 1,0% 3,0% 7% 2,3% 2,3% 3,0% 9% 2,8% 4,0% 1,2% 5,1% 5,3% 11% 80% 25% 21% 28% zdecydowanie nie raczej nie 60% 40% 70,0% 42,9% 57,0% 33,0% 70,0% 44,4% trudno powiedzieć raczej tak 20% 19,0% 27,1% 31,0% 38,1% 15,0% 21,3% zdecydowanie tak 0% rodzice uczniów 6 kl. SP uczniowie 6 kl. SP rodzice uczniów 1 kl. gimn. uczniowie kl 1 gimn. rodzice uczniów 3 kl. gimn. uczniowie kl. 3 gimn. 17
2. Problemy wychowawcze
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Ponad połowa badanych rodziców szóstoklasistów (51,1%) nie martwi się o przyszłość swojego dziecka. Są oni przekonani, Ŝe ich syn / córka poradzą sobie w Ŝyciu. Wśród rodziców gimnazjalistów odsetek optymistów wyraźnie się zmniejsza (w I klasach - 42,9% zaś w trzecich 43,8%). Obawy związane z przyszłością swojego dziecka deklaruje co trzeci rodzic ucznia szóstej klasy podstawówki (34,3%) i ok. 40% rodziców gimnazjalistów (37,9% w klasach pierwszych oraz 42,8% w klasach trzecich). W większości przypadków rodzice mają poczucie, Ŝe znajdują wspólny język ze swoimi dziećmi. Około 2/3 spośród nich - w kaŝdej z badanych grup (odpowiednio: 65,6%, 69% i 62,9%) odrzuca stwierdzenie, Ŝe coraz trudniej jest im rozmawiać ze swoim dzieckiem. Innego zdania jest co czwarty badany rodzic szóstoklasisty oraz ucznia pierwszej klasy gimnazjum (24,1% i 23,5%), którzy potwierdzają trudności w komunikacji ze swoimi dziećmi. Najtrudniej dogadują się ze swoimi dziećmi rodzice uczniów trzecich klas gimnazjum. Prawie co trzeci z nich (31,4%) przyznaje, Ŝe rozmowy z dzieckiem są dla niego coraz trudniejsze i często kończą się kłótnią. Brak zaufania do własnego dziecka moŝe być traktowany jako wskaźnik pogarszających się relacji rodziców z dziećmi, przekroczenia pewnej granicy, która symbolizowała normy funkcjonujące w rodzinie. Przede wszystkim jest jednak oznaką lęków i obaw rodziców związanych z częściową utratą kontroli nad postępowaniem własnych dzieci. Oznacza równieŝ, Ŝe rodzice zdają sobie sprawę z tego, Ŝe ich syn lub córka mogą podejmować róŝne ryzykowne zachowania, na które oni nie mają juŝ realnego wpływu. W populacji rodziców uczniów szóstych klas polickich podstawówek, co szósty rodzic przyznaje, Ŝe nie ma zaufania do swojego dziecka (16,8%). Wśród rodziców gimnazjalistów odsetek ten wyraźnie wzrasta (o 10 punktów procentowych). W pierwszych klasach gimnazjum ponad ¼ rodziców (26,9%) potwierdza brak zaufania do swojego dziecka zaś w trzecich klasach ok. 21%. NaleŜy jednak podkreślić, iŝ zdecydowana większość respondentów ma zaufanie do własnych dzieci. W ostatnich klasach szkół podstawowych taki pogląd wyraŝa niemal ¾ badanych (72,9%) zaś w gimnazjach odpowiednio: 61,3% oraz 65,7%. Jednym z najbardziej pozytywnych uczuć związanych z rodzicielstwem jest duma odczuwana przez rodziców związana z ich własnym dzieckiem. Niemal 80% rodziców szóstoklasistów oraz ¾ rodziców uczniów pierwszych klas gimnazjum (75,7%) podkreśla, iŝ często odczuwa dumę w związku ze swoim dzieckiem. Wraz z wiekiem uczniów odsetek rodziców, którzy są dumni ze swojego dziecka staje się coraz mniejszy. Wśród rodziców trzecioklasistów (gimnazjalistów) niecałe 2/3 badanych (63,8%) potwierdza, iŝ czuje się dumna ze swojego dziecka. Przeciwnego zdania jest co dziesiąty badany rodzic ucznia szóstej klasy podstawówki oraz pierwszej klasy gimnazjum (odpowiednio: 8% i 11% badanych) i ponad 16% rodziców najstarszej badanej młodzieŝy uczniów III klas gimnazjów. 19
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Wielu nastolatków w okresie dojrzewania ma poczucie braku zrozumienia ze strony swoich rodziców. RóŜnią ich nie tylko perspektywy w patrzeniu na otaczający nas świat, ale takŝe ocena wielu zjawisk, która sprawia, Ŝe młodzi ludzie często buntują się wobec konformizmu dorosłych i za wszelką cenę starają się znaleźć własną drogę Ŝyciową. Wielu rodziców stara się przeczekać ten trudny czas, zdając sobie sprawę, Ŝe niewiele w tej kwestii mogą zmienić. Tym razem w badaniu zapytano rodziców, nie o ich osobiste przekonania, lecz o opinie jakie pod ich adresem często wyraŝają dzieci (moje dziecko uwaŝa, Ŝe go nie rozumiem). Średnio co trzeci rodzic w kaŝdej z badanych klas przyznaje, Ŝe w opinii jego dziecka ich wzajemne relacje często nacechowane są niezrozumieniem. Wśród rodziców szóstoklasistów pogląd taki prezentuje 29,9% badanych. W gimnazjach odsetki te są minimalnie wyŝsze w klasach pierwszych 32% zaś w trzecich 33,4%. Przeciwnego zdania jest ponad połowa rodziców uczniów kończących szkoły podstawowe (53,3%) oraz rodziców pierwszoklasistów (gimnazjum) - 55,4%, którzy uwaŝają, Ŝe w ich relacjach z dziećmi nie ma problemów z porozumiewaniem się. Sytuacja ta zmienia się w ostatniej klasie gimnazjum. Odsetek rodziców przekonanych, Ŝe dobrze rozumieją się z własnym dzieckiem zmniejsza się o prawie 10 punktów procentowych (45,5%). AŜ co piąty badany w tej grupie (21%) nie potrafił jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, czy z perspektywy jego dziecka, dobrze się rozumieją. Oznacza to, iŝ w relacjach rodzice dziecko pojawiają się zachowania i opinie, które budzą wątpliwości kaŝdej ze stron i bywają trudne do zaakceptowania. 20
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Rys. Opinie i przekonania rodziców dotyczące wychowywania dzieci. Rodzice uczniów 6 kl. SP zdecydow anie tak raczej tak trudno pow iedzieć raczej nie zdecydow anie nie martw ię się o przyszłość sw ojego dziecka i nie w iem, czy sobie poradzi w Ŝyciu 8,0 26,3 14,6 41,6 9,5 coraz trudniej rozmaw ia mi się z moim dzieckiem - często te rozmow y kończą się kłótnią 5,1 19,0 10,2 40,1 25,5 nie mam zaufania do sw ojego dziecka 6,6 10,2 10,2 25,5 47,4 często odczuw am dumę w zw iązku z moim dzieckiem 32,1 47,4 12,4 5,1 2,9 moje dziecko często uw aŝa, Ŝe go nie rozumiem 8,0 21,9 16,8 43,8 9,5 0 25 50 75 100 % Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum zdecydow anie tak raczej tak trudno pow iedzieć raczej nie zdecydow anie nie martw ię się o przyszłość sw ojego dziecka i nie w iem, czy sobie poradzi w Ŝyciu 11,8 26,1 19,3 34,5 8,4 coraz trudniej rozmaw ia mi się z moim dzieckiem - często te rozmow y kończą się kłótnią 5,9 17,6 7,6 38,7 30,3 nie mam zaufania do sw ojego dziecka 10,1 16,8 11,8 21,0 40,3 często odczuw am dumę w zw iązku z moim dzieckiem 26,1 49,6 13,4 7,6 3,4 moje dziecko często uw aŝa, Ŝe go nie rozumiem 5,9 26,1 12,6 44,5 10,9 0 25 50 75 100 % 21
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Rys. Opinie i przekonania rodziców dotyczące wychowywania dzieci. Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum martw ię się o przyszłość sw ojego dziecka i nie w iem, czy sobie poradzi w Ŝyciu 9,5 33,3 13,3 32,4 11,4 coraz trudniej rozmaw ia mi się z moim dzieckiem - często te rozmow y kończą się kłótnią 5,7 25,7 5,7 38,1 24,8 nie mam zaufania do sw ojego dziecka 6,7 14,3 13,3 19,0 46,7 często odczuw am dumę w zw iązku z moim dzieckiem 23,8 40,0 20,0 14,3 1,9 moje dziecko często uw aŝa, Ŝe go nie rozumiem 10,5 22,9 21,0 29,5 16,2 0 25 50 75 100 % zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie 22
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Zdecydowana większość badanych rodziców przyznaje, iŝ ustalili w swoim domu jasne zasady dot. zachowania się dziecka. Takie zasady to podstawa, na której opiera się proces wychowawczy. Oczywiście zdarza się, Ŝe dziecko czasem narusza przyjęte reguły, jednak obie strony mają wówczas pełnąświadomość, Ŝe została przekroczona granica. Gorzej, jeśli takich zasad nie udało się wcześniej określić. Wówczas brakuje istotnego punktu odniesienia, brakuje normy, jaką rodzice mogą odnosić do swojego dziecka. Wśród rodziców polickich szóstoklasistów ponad 82% przyznało, Ŝe ustaliło w swoim domu czytelne zasady dotyczące postępowania dziecka. Jedynie co dziesiąty stwierdził (11%), Ŝe takich reguł nie udało się jeszcze sformułować. W populacji rodziców gimnazjalistów odsetek tych, którzy deklarują, Ŝe ustalili jasne normy zachowań dla swoich dzieci wyraźnie się zmniejsza. W klasach pierwszych potwierdza to niecałe ¾ badanych rodziców (73,2%) zaś w klasach trzecich juŝ tylko 2/3 ankietowanych respondentów (66,7%). Jednocześnie, wraz z wiekiem uczniów zwiększa się odsetek rodziców, którzy przyznają, Ŝe w swoim domu nie ustalili dotąd przejrzystych zasad odnoszących się do zachowań dziecka. W pierwszych klasach gimnazjum stwierdza tak co szósty badany rodzic (17,6%) a w trzecich niemal co czwarty (22,9%). Dopełnieniem poprzedniej kwestii jest rozkład odpowiedzi respondentów dotyczący wiedzy dziecka na temat konsekwencji, jakie mogą go spotkać, gdy złamie wspólnie ustalone zasady. W populacji rodziców uczniów szóstych klas szkół podstawowych zdecydowana większość (prawie 84%) przyznała, Ŝe ich dzieci sąświadome, jakie mogą być konsekwencje naruszenia przyjętych w domu reguł postępowania. Warto równieŝ podkreślić, iŝ niemal połowa spośród tej grupy badanych zaznaczyła odpowiedź zdecydowanie tak (40,1%), podkreślając tym samym swoją stanowczość w przestrzeganiu i egzekwowaniu ustalonych norm. Co dziesiąty rodzic w kaŝdej z badany grup stwierdził Ŝe jego dziecko nie wie jakie mogą być konsekwencje naruszenia ustalonych norm zachowania (9,5-12,6%). W grupie rodziców gimnazjalistów odsetek tych, którzy przyznali, Ŝe ich dziecko wie, jakie są konsekwencje, gdy naruszy ustalone zasady, był wyraźnie niŝszy niŝ poprzednio. Zarówno w pierwszych, jak i trzecich klasach gimnazjum oscylował on na poziomie ¾ badanej populacji (odpowiednio: 74,8% i 75,2%). Warto jednak zauwaŝyć, iŝ w gronie rodziców trzecioklasistów (gimnazjum) odsetek tych, którzy wybrali odpowiedź zdecydowanie tak był o ponad połowę mniejszy niŝ w grupie rodziców szóstoklasistów (40,1% vs. 25,7%). Poglądy rodziców na temat potencjalnego wpływu rówieśników na postawy i zachowania ich dziecka wyraźnie zmieniają się wraz z wiekiem córki lub syna. Rodzice szóstoklasistów podzieli się na trzy niemal identyczne frakcje - co trzeci z nich uwaŝa, Ŝe jego dziecko najlepiej pozna Ŝycie spędzając czas z rówieśnikami (32,9%). Dokładnie taki sam odsetek badanych w tej grupie respondentów ma przeciwne zdanie w tej sprawie (32,8%). Prawdopodobnie jest to związane z przekonaniem, iŝ rówieśnicy mogą mieć raczej negatywny wpływ na zachowania dziecka lub z przykrymi doświadczeniami w tym zakresie. 23
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Czy moŝna jednak izolować swoje dziecko, trzymając je z dala od rówieśników? Z takim dylematem boryka się kolejna grupa rodziców, którzy nie umieją jednoznacznie określić się w tej sprawie i wybierają odpowiedź trudno powiedzieć (34,3%). Podobny podział na trzy zbliŝone pod względem odsetka respondentów grupy odnotowano równieŝ wśród rodziców uczniów pierwszych klas gimnazjum. Zdecydowanie inaczej widzą tę kwestię rodzice najstarszej badanej grupy młodzieŝy uczniów 3 klas gimnazjum. W tym przypadku wyraźnie rośnie odsetek respondentów, którzy nie zgadzają się z opinią, iŝ spędzając czas z rówieśnikami ich dziecko najlepiej pozna Ŝycie (49,5%). Zwolennikami takiej tezy jest co czwarty badany w tej grupie rodzic (23,8%). RównieŜ co czwarty nie ma w tej sprawie wyrobionego zdania (trudno powiedzieć - 26,7%). Większość badanych rodziców w kaŝdej z wyodrębnionych frakcji przyznaje, iŝ jeśli na coś się nie zgadza, zawsze stara się wyjaśnić swojemu dziecku dlaczego tak uwaŝa. Opinię tą potwierdza ponad 90% rodziców szóstoklasiastów i ponad 80% rodziców gimnazjalistów. Jedynie w najstarszej badanej grupie rodzice 3 klas gimnazjum - co dziesiąty respondent nie zgadza się z takim stwierdzeniem (9,6%). Poczucie bezradności i zagubienia oraz brak pomysłów na to, jak pomóc swojemu dziecku w jego problemach świadczą o powaŝnym kryzysie, jaki dotknął rodzinę. To stwierdzenie uŝyte w ankiecie jest jednym z kluczowych wskaźników kompetencji rodzicielskich, a takŝe barometrem kondycji psychicznej rodziców. Rozkład odpowiedzi, jakie pojawiają się w tym pytaniu, jest bardzo ciekawy i pouczający. Co piąty spośród rodziców uczniów szóstych klas szkół podstawowych (20,4%) przyznaje, iŝ często jako rodzic - czuje się bezradny i zagubiony. Kolejne 10% nie ma w tej kwestii tyle wątpliwości, iŝ wybiera odpowiedź trudno powiedzieć. 70% rodziców szóstoklasistów odrzuca taki pogląd, jako niezgodny z ich odczuciami. Podobne rezultaty odnotowano wśród rodziców młodszej grupy gimnazjalistów (uczniów klasy pierwszej). Rodzice trzecioklasistów (gimnazjalistów) jawią się w tych badaniach, jako grupa dotknięta powaŝnym kryzysem wychowawczym. Co czwarty z nich (26,7%) przyznaje, iŝ jako rodzic czuje się bezradny i zagubiony, i nie potrafi pomóc swojemu dziecku. Co siódmy ma w tej sprawie mnóstwo wątpliwości (wybiera odpowiedź: trudno powiedzieć 14,3%). Zadanie, jakie stoi przed rodzicami najstarszej grupy gimnazjalistów, jest rzeczywiście bardzo trudne. Czy moŝna im pomóc? Bez wątpienia. Wielu z nich potrzebuje profesjonalnej pomocy psychologicznej, warsztatów umiejętności rodzicielskich a takŝe grupy wsparcia, która w oparciu o dobre praktyki i doświadczenia innych rodziców pomogłaby im w rozwiązywaniu trudnych sytuacji. Pierwszym krokiem do stworzenia takiego systemu pomocy i współpracy pomiędzy rodzicami mogłaby być wspólna debata rodziców zorganizowana w celu przedstawienia wyników niniejszych badań zarówno tych dotyczących młodzieŝy, jak i tych pokazujących postawy i zachowania rodziców. 24
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Rodzice uczniów 6 kl. szkół podst. zdecydow anie tak raczej tak trudno pow iedzieć raczej nie zdecydow anie nie w naszym domu ustaliliśmy jasne zasady dot. zachow ania dziecka 37,2 45,3 6,6 9,5 1,5 moje dziecko w ie, jakie są konsekw encje, gdy złamie zasady, które w spólnie uzgodnilismy 40,1 43,8 6,6 6,6 2,9 uw aŝam, Ŝe moje dziecko najlepiej pozna Ŝycie spędzając czas z rów ieśnikami 9,5 23,4 34,3 22,6 10,2 jeśli na coś się nie zgadzam, zaw sze staram się w yjaśnić dziecku dlaczego tak uw aŝam 53,3 39,4 4,4 2,2 0,7 często jako rodzic czuję się bezradny i zagubiony, i nie w iem, jak pomóc sw ojemu dziecku w jego problemach 5,8 14,6 9,5 49,6 20,4 0 25 50 75 100 % 25
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum zdecydow anie tak raczej tak trudno pow iedzieć raczej nie zdecydow anie nie w naszym domu ustaliliśmy jasne zasady dot. zachow ania dziecka 30,3 42,9 9,2 15,1 2,5 moje dziecko w ie, jakie są konsekw encje, gdy złamie zasady, które w spólnie uzgodnilismy 36,1 38,7 12,6 8,4 4,2 uw aŝam, Ŝe moje dziecko najlepiej pozna Ŝycie spędzając czas z rów ieśnikami 11,8 21,8 30,3 29,4 6,7 jeśli na coś się nie zgadzam, zaw sze staram się w yjaśnić dziecku dlaczego tak uw aŝam 48,7 39,5 6,7 2,5 2,5 często jako rodzic czuję się bezradny i zagubiony, i nie w iem, jak pomóc sw ojemu dziecku w jego problemach 5,0 10,1 12,6 49,6 0 25 50 75 100 22,7 % 26
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum zdecydow anie tak raczej tak trudno pow iedzieć raczej nie zdecydow anie nie w naszym domu ustaliliśmy jasne zasady dot. zachow ania dziecka 25,7 41,0 10,5 18,1 4,8 moje dziecko w ie, jakie są konsekw encje, gdy złamie zasady, które w spólnie uzgodnilismy 25,7 49,5 13,3 10,5 1 uw aŝam, Ŝe moje dziecko najlepiej pozna Ŝycie spędzając czas z rów ieśnikami 6,7 17,1 26,7 35,2 14,3 jeśli na coś się nie zgadzam, zaw sze staram się w yjaśnić dziecku dlaczego tak uw aŝam 41,9 42,9 5,7 6,7 2,9 często jako rodzic czuję się bezradny i zagubiony, i nie w iem, jak pomóc sw ojemu dziecku w jego problemach 5,7 21,0 14,3 0 25 50 75 100 41,0 18,1 % 27
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Rozkłady odpowiedzi na kolejne trzy stwierdzenia przedstawione na wykresie poniŝej są dość zróŝnicowane w poszczególnych badanych grupach. W odpowiedzi na stwierdzenie: moje dziecko jest bardzo niezaleŝne i samo dobrze radzi sobie ze swoimi problemami rodzice mieli bardzo podzielone opinie. W gronie rodziców uczniów 6 klas szkół podstawowych co trzeci badany uznał, Ŝe jego dziecko jest niezaleŝne i dobrze radzi sobie z własnymi problemami (33,5%). Wśród rodziców gimnazjalistów z obu badanych frakcji - odsetek takich opinii jest znacznie wyŝszy. Niemal co drugi badany rodzic gimnazjalisty przyznaje, Ŝe jego dziecko posiada umiejętność samodzielnego radzenia sobie z problemami (odpowiednio: 44,5% i 44,7% badanych). Liczna wydaje się grupa respondentów, którzy nie umieli jednoznacznie odpowiedzieć na tak istotne pytanie (co czwarty badany w gronie rodziców uczniów kończących szkołę podstawową oraz gimnazjum). Najwięcej niepewności w tym zakresie mają rodzice młodzieŝy szóstoklasistów oraz uczniów 1 klas gimnazjum ok. 40% spośród nich uwaŝa, Ŝe ich dzieci niezbyt dobrze radzą sobie ze swoimi problemami. Większość rodziców przyznaje, Ŝe w sytuacji gdy ich dziecko z czymś sobie nie radzi nie stawia mu za przykład kolegów, którzy sobie radzą lepiej. Dziecko w trudnych sytuacjach potrzebuje przede wszystkim wsparcia i pomocy ze strony rodziców. Stawianie mu wtedy za przykład kolegi, który lepiej sobie radzi nie pomoŝe w rozwiązaniu problemów, a moŝe jeszcze bardziej zaostrzyć emocje lub depresję nastolatka. Większość rodziców stara się dokładnie wypytywać dziecko o róŝne sprawy związane z jego Ŝyciem. Rodzice powinni interesować sięŝyciem swoich dzieci. Rodzice uczniów 6 kl. szkół podst. zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie moje dziecko jest bardzo niezaleŝne i samo dobrze radzi sobie ze swoimi problemami 3,6 29,9 25,5 33,6 7,3 gdy moje dziecko z czymś sobie nie radzi stawiam mu za przykład koleŝankę/kolegę, którzy radzą sobie lepiej 2,9 17,5 7,3 42,3 29,9 staram się dokładnie wypytywać dziecko o róŝne sprawy związane z jego Ŝyciem 46,7 39,4 4,4 8,0 1,5 0 25 50 75 100 % 28
2.1 Subiektywne przekonania rodziców dotyczące róŝnych problemów wychowawczych Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie moje dziecko jest bardzo niezaleŝne i samo dobrze radzi sobie ze swoimi problemami 5,0 39,5 16,0 30,3 9,2 gdy moje dziecko z czymś sobie nie radzi stawiam mu za przykład koleŝankę/kolegę, którzy radzą sobie lepiej 6,7 23,5 10,9 38,7 20,2 staram się dokładnie wypytywać dziecko o róŝne sprawy związane z jego Ŝyciem 37,8 51,3 5,0 3,42,5 0 25 50 75 100 % Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie moje dziecko jest bardzo niezaleŝne i samo dobrze radzi sobie ze swoimi problemami 13,3 31,4 24,8 24,8 5,7 gdy moje dziecko z czymś sobie nie radzi stawiam mu za przykład koleŝankę/kolegę, którzy radzą sobie lepiej 6,7 24,8 9,5 36,2 22,9 staram się dokładnie wypytywać dziecko o róŝne sprawy związane z jego Ŝyciem 37,1 41,0 8,6 9,5 3,8 0 25 50 75 100 % 29
2.2 Kłopoty wychowawcze w ciągu ostatnich 12 miesięcy Zdecydowana większość rodziców w kaŝdej z badanych frakcji w ciągu ostatniego roku nie doświadczyła kłopotów wychowawczych związanych ze swoim dzieckiem (75-82%). Najwięcej tego typu problemów mieli rodzice szóstoklasistów oraz uczniów trzecich klas gimnazjum. Co piąty z nich (21-23%) przyznaje, iŝ w ostatnim roku przechodził trudne momenty związane z wychowywaniem własnego dziecka. Stosunkowo najmniej takich sytuacji zdarzyło się rodzicom najmłodszych gimnazjalistów - pierwszoklasistów (17,6%). MłodzieŜ rozpoczynająca naukę w gimnazjum w pierwszej klasie adaptuje się do nowego środowiska, poznaje nowych kolegów, na nowo buduje swoją pozycję, zarówno w grupie rówieśniczej, jak i w relacji z nauczycielami. RównieŜ rodzice w tym okresie starają się jeszcze bardziej niŝ poprzednio wspierać swoje dzieci, motywować je do nauki i nagradzać za osiągane sukcesy. Warto zauwaŝyć, Ŝe rozkład odpowiedzi na to pytanie jest podobny, jak w przypadku innej, omawianej juŝ kwestii związanej z problemami wychowawczymi rodziców poczuciem bezradności i zagubienia oraz brakiem pomysłów na to, jak pomóc swojemu dziecku w jego problemach Ŝyciowych. Świadczy to o wysokiej wiarygodności wyników badań. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy miał (-a) Pan/Pani jakieś kłopoty wychowawcze ze swoim dzieckiem? 100% 80% 5,1% 3,4% 6,7% 9,2% 16,1% 5,0% 16,2% 3,6% 1,9% zdecydowanie tak raczej tak 60% 38,7% 38,7% 34,3% trudno powiedzieć 40% raczej nie 20% 36,5% 43,7% 41,0% zdecydowanie nie 0% rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 30
2.3 Komu najbardziej ufają nasze dzieci - w opinii rodziców W opinii wszystkich badanych rodziców osobą, zdecydowanie najwaŝniejszą, do której w pierwszej kolejności zwracają się dzieci, gdy spotka ich jakiś powaŝny problem jest matka. Na drugim miejscu w opinii rodziców szóstoklasistów oraz uczniów pierwszych klas gimnazjum znajduje się ojciec, na którego wskazał co dziesiąty badany rodzic. Nieco inaczej widzą to rodzice starszych uczniów (3 kl. gimnazjum). Według nich waŝniejszym niŝ ojciec doradcą w trudnych sytuacjach Ŝyciowych, staje się dla ich dziecka - brat albo siostra. Co ciekawe, tyle samo badanych, którzy w tej grupie respondentów wskazali na ojca, wskazało równieŝ kolegę lub koleŝankę (5,7%). Warto takŝe podkreślić, iŝ odsetek rodziców wskazujących na rodzeństwo był wyŝszy w kaŝdej kolejnej grupie wiekowej. Ta prawidłowość wiąŝe się z oczywistym faktem - im starsze dzieci, tym starsze bywa takŝe rodzeństwo, do którego moŝna i warto czasem zwrócić się o pomoc i wsparcie. Rodzice badanych uczniów w niewielkim stopniu (2%) wskazują takŝe babcie i dziadka, jako osoby, do których ich dziecko zwróciłoby się o pomoc w trudnej sytuacji. Tylko 1% badanych wymienił pedagoga szkolnego oraz poradnię lub inną instytucję (specjalistyczną). śaden z badanych rodziców nie wskazał natomiast na wychowawcę klasy ani innego nauczyciela, Ŝaden nie wymienił równieŝ księdza. To smutne ale w szkole trudno dziś znaleźć prawdziwe autorytety. Gdyby Twoje dziecko miało jakiś powaŝny problem, to do kogo by się z nim zwróciło w pierwszej kolejności? matka ojciec rodzeństwo (brat, siostra) babcia/dziadek 10,9 10,9 5,7 2,9 5,9 8,6 0,7 1,7 1,9 71,4 80,3 76,5 ktoś z dalszej rodziny pedagog szkolny kolega/koleŝanka sympatia (chłopak/dziewczyna) poradnia lub inna instytucja 1 0,7 1 1,5 2,5 5,7 1 0,7 1,7 rodzice uczniów 6 kl. szkół podst. rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum do nikogo 2,2 0,8 3,8 0 25 50 75 100 % 31
2.4 Konflikty rodziców z dziećmi ChociaŜ trudno wyobrazić sobie rodzinę, w której przez cały rok nie dochodzi do Ŝadnej kłótni, to jednak część badanych rodziców deklaruje, Ŝe w ciągu ostatnich 12 miesięcy - nigdy nie kłóciło się ze swoim dzieckiem. Najwięcej takich przypadków odnotowano w grupie rodziców uczniów 1 klas gimnazjum (twierdzi tak co piąty badany rodzic 18,5%). MoŜna przypuszczać, iŝ respondenci którzy stwierdzili, Ŝe nigdy nie kłócili się ze swoim dzieckiem, prawdopodobnie mieli na myśli powaŝne awantury, które na dłuŝej pozostają w naszej pamięci. Ponad połowa badanych rodzice przyznaje, Ŝe co najmniej kilka razy w roku kłóciła się z synem lub córką. Najwięcej takich przypadków odnotowano wśród rodziców szóstoklasistów. Co piąty badany rodzic gimnazjalisty zarówno ucznia 1, jak i 3 klasy przyznaje, Ŝe kłócił się ze swoim dzieckiem raz lub kilka razy w miesiącu. Najczęściej w opinii rodziców kłótnie zdarzają się w domach młodszych uczniów, kończących szóste klasy szkół podstawowych oraz rozpoczynających naukę w gimnazjum (odpowiednio: 13,9% oraz 16,8%). Jak często w ciągu ostatnich 12 miesięcy kłóciła się Pani/Pan ze swoim dzieckiem? 12,4 nigdy 18,5 14,3 kilka razy w roku 44,5 54,3 59,1 raz lub kilka razy w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu 14,6 20,2 21,9 13,9 16,8 9,5 rodzice uczniów 6 kl. szkół podst. rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 0 25 50 75 100 % 32
2.5 Sytuacja rodzinna Najczęstsze powody kłótni rodziców z dziećmi Jak pokazują wyniki badania są trzy główne powody kłótni pomiędzy rodzicami ich dorastającymi dziećmi bałagan w pokoju, spędzanie zbyt duŝej ilości czasu przed komputerem oraz słabe wyniki w nauce. Kolejność tych powodów zmienia się wraz z wiekiem dziecka. W grupie rodziców szóstoklasistów najwięcej awantur zdarza się z powodu bałaganu w pokoju (52%) a drugim kluczowym powodem rodzinnych napięć jest komputer, a właściwie czas, który spędza przy nim młody człowiek. Odwrotną kolejność wskazali rodzice uczniów 1 klas gimnazjalnych, według których pierwszym powodem kłótni z dzieckiem w ich domach jest komputer (54,6%), na kolejnych pozycjach znalazły się: bałagan w pokoju oraz słabe wyniki w nauce (46,4 i 42,3%). Coraz trudniej wyobrazić sobie współczesny dom bez komputera pozostaje więc albo przyzwyczaić się do tego, Ŝe ten rodzaj kłótni będzie stale obecny w naszym Ŝyciu, albo nauczyć dzieci i rodziców, jak powinny wyglądać podstawowe reguły w tym zakresie, jak je skutecznie wprowadzić w Ŝycie i egzekwować (czyli jakie stosować konsekwencje związane z ich naruszeniem). To równieŝ powinien być element współczesnej profilaktyki. Warto takŝe zaznaczyć, iŝ co piąty rodzic w tej grupie badanych, jako powody kłótni domowych ze swoim dzieckiem wskazuje równieŝ spędzanie zbyt duŝej ilości czasu przed telewizorem i obraźliwe zwracanie się do rodzica. Rodzice trzecioklasistów czyli najstarszej grupy badanych uczniów w gimnazjach wskazują generalnie te same powody kłótni, które wymieniono powyŝej. Wyraźnie widać jednak pewne zmiany w stosunku do poprzednich badanych grup. Przede wszystkim zdecydowanie zmniejsza się odsetek rodziców, którzy jako powód domowych awantur wskazywali czas spędzany przy komputerze (36,7%). O połowę mniejszy jest takŝe odsetek tych, którzy zwracali uwagę na czas spędzany przed telewizorem (w 1 gimnazjum - 21,6% zaś w 3 gimnazjum - 11,1%). Co piąty respondent badany w tej grupie zwracał takŝe uwagę na: obraźliwe zwracanie się do rodzica (23,3%) oraz brak pomocy w domu (20%). 33
2.5 Sytuacja rodzinna Najczęstsze powody kłótni rodziców z dziećmi Czego najczęściej dotyczą kłótnie rodziców z dzieckiem wszyscy rodzice. w yników w nauce nieobecności w szkole - w agarów spóźniania się do szkoły kolegów lub koleŝanek - nieodpow iednie tow arzystw o spędzania zbyt duŝej ilości czasu poza domem spędzania zbyt duŝej ilości czasu przed komputerem spędzania zbyt duŝej ilości czasu przed telew izorem poźnych pow rotów do domu obraźliw ego zw racania się do rodzica lekcew aŝenia rodziców i ich opinii bałaganu w pokoju picia alkoholu palenia papierosów uŝyw ania narkotyków braku pomocy w domu inne 2 3 1 9 11,1 1 3,1 6,7 1,1 1 2,2 1 1,1 6,7 7 8,9 8,2 18 14,4 12,4 13,3 13 12,4 7,8 10,3 12,2 20 21,6 28 20,6 23,3 18 16,5 20 37 42,3 36,7 36,7 42,2 48 52 46,4 rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. rodzice uczniów 1 kl. gim nazjum rodzice uczniów 3 kl. gim nazjum 54,6 0 20 40 60 100% = rodzice, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy kłócili się ze swoim dzieckiem Odsetki nie sumują się do 100%, poniewaŝ badani mogli zaznaczyć max. 3 odpowiedzi. 34
3. Ocena sytuacji w szkole 35
3.1 Problem picia alkoholu przez młodzieŝ w środowisku szkolnym - w ocenie rodziców 40% Co trzeci z rodziców uczniów szóstych klas szkół podstawowych uwaŝa, Ŝe picie alkoholu jest powaŝnym problem w szkole, w której uczy się ich dziecko (33,6% - suma odpowiedzi zdecydowanie tak oraz raczej tak ). Odsetek ten zwiększa się w grupie rodziców nieco starszej młodzieŝy uczniów pierwszych klas gimnazjum, a zwłaszcza w grupie rodziców trzecioklasistów. Prawie połowa tej frakcji uwaŝa, Ŝe alkohol stanowi istotny problem w szkole ich dzieci (48,5% - suma odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak ). Odmiennego zdania jest co trzeci rodzic szóstoklasisty (34,3%) i co czwarty ucznia pierwszej klasy gimnazjum (24,3%). W ostatnich klasach gimnazjów mniej niŝ 20% rodziców uwaŝa, Ŝe spoŝycie alkoholu nie stanowi powaŝniejszego problemu w szkole, w której uczy się ich dziecko. Wyniki te jednoznacznie wskazują, iŝ rodzice mają wysokąświadomość problemów związanych z uŝywaniem alkoholu przez młodzieŝ. Jest to takŝe waŝny sygnał, kierowany przez rodziców pod adresem samorządu lokalnego (zleceniodawcę badań) wskazujący na potrzebę powaŝnego potraktowania tej kwestii i być moŝe szerszego włączenia rodziców do róŝnych działań profilaktyczno-naprawczych. Czy picie alkoholu przez młodzieŝ to powaŝny problem w szkole, w której uczy się Państwa syn/córka? 32,1% 31,9% 35,3% 33,3% 33,3% 30% 27,0% zdecydowanie tak 21,9% raczej tak 20% 12,4% 15,1% 15,2% 15,2% trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie 10% 6,6% 8,4% 9,2% 2,9% 0% Rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 36
3.1 Problem picia alkoholu przez młodzieŝ w środowisku szkolnym - w ocenie rodziców Warto zwrócić uwagę na bardzo duŝą grupę rodziców, którzy nie wiedzieli, czy picie alkoholu jest powaŝnym problemem w szkole, do której chodzi ich syn lub córka. Co trzeci rodzic w kaŝdej badanej frakcji - nie umiał odpowiedzieć na pytanie dot. oceny waŝności problemu, jakim jest picie alkoholu przez młodzieŝ szkolną. Tak wysoki odsetek rodziców odpowiadających nie wiem na wspomniane powyŝej pytanie wydaje się powaŝnym wyzwaniem takŝe dla samej szkoły. Brak orientacji rodziców w tego typu sprawach oznacza przede wszystkim ich brak zainteresowania tymi problemami. W wielu przypadkach moŝe takŝe oznaczać dość powierzchowne relacje z własnym dzieckiem, które najczęściej bywa źródłem informacji w tym zakresie. Rodzic słabo zorientowany w problemach szkoły wydaje się równieŝ nieprzygotowany do pomagania swojemu dziecku i wspierania go w trudnych sytuacjach. Odsetki rodziców, którzy nie wiedzą, czy picie alkoholu przez młodzieŝ jest powaŝnym problemem w szkole, w której uczy się ich dziecko. 50% 32,1% 35,3% 33,3% 25% 0% Rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 37
3.2 Problem uŝywania narkotyków przez młodzieŝ w środowisku szkolnym - w ocenie rodziców Podobnie jak w przypadku picia alkoholu przez młodzieŝ, równieŝ w kwestii uŝywania narkotyków prawie 1/3 rodziców uczniów szóstych klas szkół podstawowych uwaŝa, Ŝe jest to powaŝny problem w szkole, w której uczy się ich dziecko (32,1% - suma odpowiedzi zdecydowanie tak oraz raczej tak ). Innego zdania jest 2/5 respondentów w tej grupie badanych. W pierwszych klasach gimnazjalnych odsetek rodziców, którzy dostrzegają problemy związane z narkotykami w środowisku szkolnym utrzymuje się na podobnym poziomie jak w szkołach podstawowych (33,6%). Nieco mniejsza jest populacja tych rodziców, którzy nie widzą w tej sprawie powaŝnego zagroŝenia (28,6%). Wśród rodziców uczniów trzecich klasach gimnazjum odsetek osób przekonanych, iŝ uŝywanie narkotyków przez młodzieŝ szkolną to powaŝny problem sięga prawie 40%. Odmienne zdanie ma co czwarty rodzic trzecioklasisty (25,8% - suma odpowiedzi zdecydowanie tak oraz raczej tak ). Tak wysokie odsetki badanych, którzy dostrzegają w narkomanii powaŝny problem odnoszący się równieŝ do ich szkoły (uczy się tam ich dziecko) są sygnałem zarówno dla szkoły, jak i dla lokalnego samorządu, wyraŝającym powaŝne obawy i lęki wielu rodziców. Paradoksalnie, taka sytuacja tworzy równieŝ dobrą okazję do uruchomienia nowych strategii profilaktycznych zaadresowanych w szczególności do rodziców np. debat szkolnych, warsztatów komunikacji, treningów radzenia sobie ze stresem itp. Czy uŝywanie narkotyków przez młodzieŝ to powaŝny problem w szkole, w której uczy się Państwa syn/córka? 40% 30% 20% 10% 0% 27,7% 4,4% 28,5% 27,0% 12,4% Rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. 31,9% 1,7% 37,8% 20,2% 8,4% Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum 33,3% 5,7% 35,2% 21,0% 4,8% Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie 38
3.2 Problem uŝywania narkotyków przez młodzieŝ w środowisku szkolnym - w ocenie rodziców Podobnie jak w przypadku picia alkoholu, dość duŝą grupę respondentów stanowią rodzice uczniów, którzy nie wiedzieli, czy uŝywanie narkotyków jest powaŝnym problemem w szkole, do której chodzi ich dziecko i wybierali odpowiedź nie wiem/trudno powiedzieć. Taką opinię przedstawił co czwarty rodzic ucznia szóstej klasy szkoły podstawowej (27%) i prawie 38% rodziców gimnazjalistów w klasach pierwszych. Podobnie wysoki odsetek niezorientowanych w tej sprawie rodziców odnotowano wśród rodziców najstarszej badanej młodzieŝy (ponad 35%). Co ciekawe, znaczna część rodziców odpowiadających nie wiem na wspomniane powyŝej pytanie dot. uŝywania narkotyków przez młodzieŝ udzieliła takiej samej odpowiedzi równieŝ w poprzednim pytaniu odnoszącym się do picia napojów alkoholowych przez uczniów. Podobny odsetek rodziców gimnazjalistów nie umiało ocenić ani problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzieŝ, ani problemów uŝywania narkotyków. Odsetki rodziców, którzy nie wiedzą, czy uŝywanie narkotyków przez młodzieŝ jest powaŝnym problemem w szkole, w której uczy się ich dziecko. 50% 37,8% 35,2% 27,0% 25% 0% Rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 39
3.3 Zjawisko przemocy rówieśniczej w szkołach - w ocenie rodziców Odnosząc się do oceny zjawiska przemocy rówieśniczej w szkole prawie połowa rodziców uczniów szkół podstawowych uznała, Ŝe jest to powaŝny problem w szkole, w której uczy się ich dziecko (49,6% - suma odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak ). Przeciwnego zdania był co trzeci badany rodzic w tej kategorii szkół (30,6%). Zdecydowanie wyŝszy odsetek badanych, którzy deklarują, iŝ przemoc rówieśnicza stanowi powaŝny problem w szkole ich dziecka odnotowano w grupie rodziców uczniów 3 klas gimnazjalnych (57,2% - suma odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak ). Warto w tym miejscu podkreślić, iŝ ani jedna osoba z tej frakcji badanych nie stwierdziła, Ŝe zjawisko przemocy rówieśniczej zdecydowanie nie jest powaŝnym problemem w szkole ich dziecka, a jedynie 15% uznało, Ŝe problem ten raczej nie jest powaŝny. W grupie rodziców młodszych gimnazjalistów ( pierwszoklasistów ) odsetek tych, którzy nie spostrzegają przemocy rówieśniczej jako powaŝnego problemu w szkole, do której chodzi ich dziecko jest dwukrotnie wyŝszy (32,8%) niŝ w klasach trzecich. Średnio co czwarty badany rodzic w tej frakcji nie był w stanie ocenić tego problemu i wybierał odpowiedź nie wiem. NaleŜy takŝe zaznaczyć, iŝ odsetek rodziców nie zorientowanych w skali zjawiska przemocy rówieśniczej w szkole był znacznie mniejszy (co najmniej o połowę, a czasem więcej) niŝ w przypadku problemów dot. picia alkoholu lub uŝywania narkotyków. Te odpowiedzi jednoznacznie wskazują, iŝ przemoc rówieśnicza to jedno z największych wyzwań, przed którym staje obecnie polska szkoła i system profilaktyki problemowej. 40% Czy przemoc rówieśnicza wśród młodzieŝy to powaŝny problem w szkole, w której uczy się Państwa syn/córka? 32,1% 32,8% 32,4% 30% 20% 17,5% 19,7% 27,0% 22,7% 26,1% 24,8% 27,6% 15,2% zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzieć 11,8% raczej nie 10% 3,6% 6,7% zdecydowanie nie 0% Rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 0,0% 40
3.4 Agresja i przemoc ze strony nauczycieli - w ocenie rodziców Czy nauczyciel moŝe być sprawcą przemocy w szkole? Ta kwestia rzadko bywa przedmiotem jakichkolwiek analiz, najczęściej pojawia się przy okazji jakichś spektakularnych, medialnych wydarzeń. Stosunek młodzieŝy do nauczycieli obejmuje pełne spektrum emocji, od uwielbienia do nienawiści. Rodzice mają tu bardziej wywaŝony obraz. W tym kontekście szczególnie interesujące wydają się te wyniki badania, które dotyczą oceny waŝności problemu przemocy i agresji ze strony nauczycieli wobec uczniów. Zdecydowanie mniejszy odsetek rodziców niŝ w sprawie przemocy rówieśniczej, zwraca uwagę na ten aspekt przemocy związany ze środowiskiem szkolnym. Niemal 2/3 badanych w populacji rodziców uczniów szóstych klas szkół podstawowych (63,5%) wyraŝa pogląd, iŝ nie jest to powaŝny problem w szkole ich dziecka. Innego zdania jest prawie co czwarty respondent w tej grupie badanych (22,7%). W szkołach gimnazjalnych ponad połowa rodziców jest przekonanych, Ŝe kwestia agresji nauczycieli wobec uczniów nie stanowi powaŝnego problemu (odpowiednio: 53% rodzice pierwszoklasistów i 55,2% trzecioklasistów ). Zastanawiający jest jednak stosunkowo wysoki odsetek respondentów, którzy nie podzielają tej opinii, szczególnie w 3 klasach gimnazjów, gdzie co trzeci badany rodzic (30,5%) uwaŝa, Ŝe jest to powaŝny problem w szkole, w której uczy się jego syn lub córka. 50% Czy agresywne zachowania i przemoc wobec uczniów ze strony nauczycieli, to powaŝny problem w szkole, w której uczy się Państwa syn/córka? 43,8% 40% 37,1% zdecydowanie tak 30% 20% 16,1% 13,9% 19,7% 19,3% 28,6% 23,5% 24,4% 21,9% 14,3% 18,1% raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie 10% 6,6% 4,2% 8,6% 0% Rodzice uczniów 6 kl. szk. podst. Rodzice uczniów 1 kl. gimnazjum Rodzice uczniów 3 kl. gimnazjum 41