1. NajwaŜniejsze wyniki badania

Transkrypt

1 1. NajwaŜniejsze wyniki badania 31

2 Przedstawione w raporcie wyniki pochodzą z ankiety przeprowadzonej wśród dwóch grup młodzieŝy: uczniów trzeciej klasy gimnazjum i uczniów drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. Palenie tytoniu Pierwszym z obszarów, których dotyczyło badanie, było palenie papierosów. Zgodnie z wynikami ankiety, wśród uczniów trzecich klasach gimnazjum odsetki chłopców i dziewcząt, którzy przeszli inicjację nikotynową wynoszą po 52%. Z kolei w ciągu ostatnich 30 dni choć raz paliło papierosa 18% chłopców i 24% dziewcząt na tym szczeblu edukacji. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych blisko dwie trzecie chłopców (65%) i trzy piąte (60%) dziewcząt przynajmniej raz w Ŝyciu zapaliło papierosa - 27% chłopców i 26% dziewcząt zadeklarowało, Ŝe zapaliło papierosa w ciągu 30 dni poprzedzających badanie. Warto zauwaŝyć, Ŝe w przypadku dziewcząt ze szkół ponadgimnazjalnych, w ciągu ostatnich 30 dni paliła prawie połowa uczennic spośród tych, które zapaliły papierosa przynajmniej raz w Ŝyciu. PowyŜej 5 papierosów dziennie wypala zbliŝona liczba uczniów na obydwu szczeblach edukacji (7-9% w gimnazjach i 6-8% w szkołach ponadgimnazjalnych). Co więcej, nie moŝna zaobserwować istotnych statystycznie róŝnic w odpowiedziach udzielanych przez chłopców i dziewczęta. Mimo Ŝe sprzedaŝ papierosów osobom poniŝej 18. roku Ŝycia jest prawnie zabroniona, ponad trzy czwarte (78%) uczniów z trzecich klas gimnazjum deklaruje, Ŝe mogłoby łatwo zdobyć papierosy. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odpowiada tak blisko dziewięciu na dziesięciu (86%) respondentów, z których z pewnością większość nie była pełnoletnia w momencie badania (pierwsza połowa roku szkolnego). Świadczy to o nieskuteczności regulacji prawnych i stosowanych środków zapobiegawczych w dziedzinie ograniczenia dostępu młodzieŝy do papierosów. Odpowiedzi respondentów wskazują na to, Ŝe większość uczniów swojego pierwszego papierosa wypala w okresie szkoły podstawowej lub gimnazjum. Natomiast nabranie zwyczaju codziennego palenia papierosów następuje przewaŝnie w późniejszym wieku uczniowie trzecich klas gimnazjum nabierają doświadczenia codziennego palenia papierosów w wieku lat, a uczniowie szkół ponadgimnazjalnych równie często w wieku lat, jak i po ukończeniu 16 roku Ŝycia. MoŜna stwierdzić, Ŝe uczniowie obu typów analizowanych szkół wykazują raczej skłonność do bagatelizowania zagroŝeń związanych z paleniem tytoniu. NiezaleŜnie od płci i wieku około połowy ankietowanych stwierdziło, iŝ ryzyko związane z paleniem papierosów jest małe lub Ŝadne. 32

3 Picie alkoholu Jak wynika z przeprowadzonych badań, prawie wszyscy ankietowani uczniowie mają juŝ za sobą inicjację alkoholową. Dotyczy to 87% uczniów trzeciej klasy gimnazjum (w tym 87% chłopców i 88% dziewcząt) oraz 93% uczniów drugiej klasy ponadgimnazjalnej (taki sam odsetek chłopców i dziewcząt). Zjawiskiem szczególnie niepokojącym jest duŝa częstotliwość picia, której wskaźnikiem jest konsumpcja napojów alkoholowych w ciągu ostatniego miesiąca: połowa uczniów trzeciej klasy gimnazjum (49% chłopców i 51% dziewcząt) oraz dwie trzecie starszych uczniów (w tym 69% chłopców i 67% dziewcząt) piło napoje alkoholowe ostatnio (w ciągu ostatnich 30 dni). Warto zwrócić uwagę na brak zróŝnicowania na poziomie płci związanego z częstotliwością sięgania po napoje alkoholowe (choć wśród osób pijących 20 razy i więcej w ciągu ostatnich 30 dni przewaŝają chłopcy). Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych w badanych środowiskach uczniowskich jest wysokie, szczególnie wśród dziewcząt (zaledwie 3-5% dziewcząt i 5-14% chłopców w zaleŝności od szczebla edukacji deklaruje, Ŝe nie ma w swoim środowisku rówieśniczym osób pijących napoje alkoholowe). Wyniki badania wskazują, Ŝe Bielsku-Białej mniej więcej połowa chłopców (48% - 53%) po raz pierwszy sięgnęła po piwo w wieku 13 lat lub mniej (a więc jeszcze w czasie uczęszczania do szkoły podstawowej lub wkrótce po jej ukończeniu). RównieŜ po wino młodzieŝ sięga wcześnie: średnio dwie piąte gimnazjalistów i ponad jedna trzecia uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych po raz pierwszy wypiła wino w wieku 13 lat lub mniej. Pierwsze doświadczenia z wódką następują zwykle nieco później, zwłaszcza wśród dziewcząt. Z deklaracji uczniów klas gimnazjalnych wynika, Ŝe jedna trzecia chłopców i jedna piąta dziewcząt po raz pierwszy wypiła wódkę w wieku 13 lat lub mniej, natomiast w grupie starszych uczniów podobnie wczesną inicjację miała za sobą jedna czwarta chłopców i jedna piąta dziewcząt. W drugiej klasie szkoły ponadgimnazjalnej nie miało jeszcze doświadczeń z piciem wódki 28% dziewcząt i 20% chłopców - dziewczęta później niŝ chłopcy rozpoczynają picie tego alkoholu. Na podstawie analizowanych danych moŝna stwierdzić, Ŝe tylko w przypadku zakupu piwa w sklepach sprzedających na wynos częściej kupują je uczniowie drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, natomiast poziom zakupu wina i wódki w sklepach sprzedających na wynos nie jest skorelowany z wiekiem uczniów. Z kolei częstotliwość picia napojów alkoholowych przez uczniów w lokalach gastronomicznych w przypadku piwa i wódki skorelowana jest z wiekiem, natomiast w przypadku wina jest ona niezaleŝna zarówno od płci, jak i od wieku badanych. 33

4 Do rozpowszechnienia picia alkoholu wśród młodzieŝy przyczynia się z pewnością jego łatwa dostępność. 79% uczniów trzecich klas gimnazjalnych i 89% uczniów klas ponadgimnazjalnych stwierdza, Ŝe zdobycie piwa byłoby dla nich łatwe. W ciągu 30 dni poprzedzających badanie piwo w sklepie sprzedającym na wynos kupowało 31% uczniów trzecich klas gimnazjum (w tym 9% więcej niŝ 5 razy, a więc średnio częściej niŝ raz w tygodniu) oraz 39% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (10% więcej niŝ 5 razy). W ciągu ostatnich 30 dni piwo w lokalu piło 28% uczniów trzecich klas gimnazjum i 50% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Zdobycie wina byłoby łatwe dla 65% uczniów trzecich klas gimnazjalnych i 82% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wódka jest trudniej dostępna niŝ wino zarówno dla uczniów gimnazjum, jak i dla młodzieŝy z klas ponadgimnazjalnych. Zdobycie wódki byłoby łatwe dla 54% uczniów trzeciej klasy gimnazjum, natomiast trudne bądź niemoŝliwe dla 35%. Dla aŝ 71% uczniów drugiej klasy ponadgimnazjalnej wódka jest łatwo dostępna, a tylko 21% deklaruje, Ŝe miałoby problem z jej zdobyciem. Pomimo deklarowanych większych kłopotów z dostępnością w młodszej grupie, alkohol ten jest równie często kupowany przez młodszych i starszych uczniów: w ciągu 30 dni poprzedzających badanie w sklepie sprzedającym na wynos nabyło go 15% uczniów trzecich klas gimnazjum i 17% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Podobnie jak w przypadku pozostałych alkoholi, znacznie częściej kupują go chłopcy. W przypadku uczniów trzecich klas gimnazjów do faktu picia wódki w lokalach przyznał się co szósty ankietowany (16%), a w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten wzrasta do 26%, a więc dotyczy średnio co czwartego ankietowanego. Dane te wyraźnie pokazują, Ŝe zakaz sprzedaŝy alkoholu osobom niepełnoletnim w praktyce często nie jest przestrzegany. MoŜna stwierdzić, Ŝe uczniowie obu typów analizowanych szkół wykazują raczej skłonność do bagatelizowania zagroŝeń związanych z piciem alkoholu. Postrzeganie ryzyka związanego z piciem alkoholu w większym stopniu zaleŝy od płci badanych uczniów niŝ od kategorii wiekowej. 34

5 Dwie piąte chłopców z obydwu badanych grup wiekowych z trzecich klas gimnazjum oraz dwie piąte starszych chłopców uwaŝa, Ŝe wypijanie 1-2 drinków prawie codziennie nie jest związane z ryzykiem dla zdrowia, albo oznacza jedynie małe ryzyko. Innego zdania jest jedna czwarta badanych chłopców w gimnazjach oraz jedna piąta starszych chłopców uwaŝają oni, Ŝe taki model picia wiąŝe się z duŝym ryzykiem dla zdrowia. Natomiast jedna czwarta chłopców sądzi, Ŝe z tego typu piciem wiąŝe się umiarkowane ryzyko zdrowotne. Dziewczęta widzą większe ryzyko odnośnie picia 1-2 drinków prawie codziennie: co czwarta-piąta uwaŝa, Ŝe nie wpływa on negatywnie na zdrowie, natomiast dwie piąte gimnazjalistek i blisko połowa uczennic szkół ponadgimnazjalnych sądzi, Ŝe wiąŝe się z duŝym ryzykiem zdrowotnym. Upijanie się Dwie piąte chłopców (43%) i dziewcząt (41%) w trzecich klasach gimnazjum ma juŝ za sobą swoje pierwsze upicie się. W przypadku uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych te wskaźniki wyraźnie rosną, zwłaszcza wśród chłopców i wynoszą 64% dla chłopców i 52% dla dziewcząt. To, co zwraca uwagę, to fakt, iŝ 44% uczniów z trzecich klas gimnazjum, ponad jedna trzecia (37%) dziewcząt oraz jedna trzecia (36%) chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych swoje pierwsze upicie się przeŝyło jeszcze przed ukończeniem 16 roku Ŝycia. Dodatkowo, w przypadku dziewcząt i chłopców z gimnazjum miało to miejsce nieco częściej niŝ w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych. MoŜe to prowadzić do wniosku, iŝ inicjacja alkoholowa związana z upiciem się w bardzo młodym wieku staje się coraz bardziej powszechna i istnieje ryzyko, iŝ w kolejnych rocznikach trend ten moŝe zostać zachowany. Analiza danych wskazuje, iŝ zarówno wiek, jak i płeć respondenta nie wpływają znacząco na częstotliwość upijania się: starsi uczniowie upijają się z podobną częstotliwością jak młodsi, a chłopcy równie często co dziewczęta. Dla znacznej części badanych picie alkoholu wiązało się z przykrymi doświadczeniami, takimi jak bójki, problemy z rodzicami lub gorsze wyniki w nauce. Generalizując odpowiedzi respondentów moŝna stwierdzić, iŝ w zasadzie niezaleŝnie od typu doświadczeń w obrębie poszczególnych rodzajów szkół częściej ofiarami byli chłopcy niŝ dziewczęta. 35

6 Analiza danych wykazuje, Ŝe istnieje silny związek między piciem alkoholu a przemocą (w ciągu ostatnich 12 miesięcy piło 76% sprawców przemocy w stosunku do 53% pozostałych uczniów). RównieŜ znacznie częściej upijali się uczniowie zaklasyfikowani jako sprawcy przemocy (59%) niŝ pozostali (31%). Częściej i więcej w porównaniu z innymi uczniami piją nie tylko sprawcy przemocy, ale i jej ofiary - w ciągu ostatnich 12 miesięcy piło 65% ofiar przemocy w stosunku do 58% pozostałych uczniów, a upiło się 57% wobec 35% wśród reszty badanych. RóŜnicę widać zwłaszcza w odniesieniu do osób, które upijają się najczęściej: 10 razy lub więcej w ciągu ostatniego roku upiło się 10% ofiar przemocy (10% sprawców przemocy) oraz 4% pozostałych uczniów (3%). Uczniowie zagroŝeni wykluczeniem rówieśniczym upijają się równie często jak pozostali uczniowie: w ciągu ostatniego roku upiło się 43% z nich, podczas gdy wśród pozostałych badanych wartość tego wskaźnika wyniosła 38%. Inną uwzględnioną w analizach zmienną była jakość stosunków z rodzicami. Okazało się, Ŝe uczniowie w złych relacjach z rodzicami częściej się upijają (natomiast nie zaobserwowano tej zaleŝności pomiędzy złymi relacjami z rodzicami a samym piciem alkoholu). ZbliŜony odsetek osób będących w złych relacjach z rodzicami i pozostałych uczniów pił alkohol w ciągu 30 dni: 65% wobec 59%. W ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie upiło się natomiast 46% uczniów mających złe relacje z rodzicami oraz 38% pozostałych uczniów. RóŜnice pomiędzy tymi grupami widać zwłaszcza wśród uczniów, którzy upijali się stosunkowo często: 3 razy lub więcej upiło się 25% uczniów będących w złych relacjach z rodzicami oraz 16% pozostałych uczniów. UŜywanie marihuany lub haszyszu Spośród uczniów trzecich klas gimnazjum choć raz w Ŝyciu paliło marihuanę lub haszysz 20% chłopców oraz 11% dziewcząt. Dla uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne wskaźniki wynoszą juŝ 33% dla chłopców i 21% dla dziewcząt. Uczniowie często palący marihuanę lub haszysz (sześć lub więcej razy w ciągu ostatnich 30 dni) zdecydowanie częściej występowali wśród chłopców: 8,9% w obydwu badanych grupach wiekowych. Odsetki dziewcząt palących marihuanę lub haszysz w ciągu 30 dni poprzedzających badanie kształtowały się na poziomie 5%. Sądząc z wypowiedzi respondentów, równieŝ w przypadku marihuany restrykcyjne normy prawne nie okazują się skuteczne. Odsetek osób uwaŝających marihuanę i haszysz za łatwe do zdobycia rośnie wraz z wiekiem. Tego typu odpowiedzi udziela jedna trzecia (35%) uczniów z trzecich klas gimnazjum oraz niemal połowa (46%) ankietowanych z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. 36

7 Najczęściej wymienianymi miejscami, w których moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz były: - dyskoteka, bar od 16% do 27% w zaleŝności od subpopulacji; - ulica lub park od 14% do 23% w zaleŝności od subpopulacji; - szkoła od 7% do 18% w zaleŝności od subpopulacji. W przypadku szkoły jako miejsca zakupu marihuany lub haszyszu szczególnie zastanawia wysoki odsetek (18%) odpowiedzi udzielanych przez chłopców z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Informacja, Ŝe blisko co piąty chłopiec deklaruje, iŝ zakup marihuany lub haszyszu jest w szkole stosunkowo łatwy, stanowi niepokojący sygnał wskazujący na potrzebę wzmoŝenia działań profilaktycznych w placówkach edukacyjnych. Na podstawie przeprowadzonych analiz moŝna wysnuć wniosek, Ŝe palenie marihuany lub haszyszu przez część uczniów prowadzi do ich uzaleŝnienia, co negatywnie odbija się na ich relacjach z otoczeniem. Uczniowie nie w pełni świadomi są istniejących zagroŝeń - od 9% do nawet 20% ankietowanych (w zaleŝności od płci, typu szkoły i pytania) stwierdziło, iŝ nie wie, jakie ryzyko wiąŝe się z paleniem marihuany/haszyszu. Odsetek chłopców uznających palenie haszyszu za duŝe zagroŝenie jest, niezaleŝnie od typu szkoły i ocenianej częstotliwości palenia, niŝszy niŝ u dziewcząt. Chłopcy mają więc większą skłonność do bagatelizowania i niedoceniania zagroŝeń związanych z paleniem marihuany lub haszyszu. Uczniowie z trzecich klas gimnazjum duŝo częściej od ich starszych kolegów dokonują działań, będących przejawami uzaleŝnienia od konopi. Częściej uŝywają marihuany lub haszyszu uczniowie mający złe stosunki z rodzicami. W okresie ostatnich 12 miesięcy paliło marihuanę lub haszysz 25% uczniów pozostających w złych relacjach z rodzicami oraz 13% pozostałych uczniów. Analiza danych wskazuje na bardzo znaczną nadreprezentację sprawców przemocy w stosunku do pozostałych uczniów w ilości uczniów uŝywających marihuany lub haszyszu. W ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie marihuany lub haszyszu uŝywało 30% sprawców przemocy oraz 9% pozostałych uczniów. W ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie przynajmniej raz paliło marihuanę lub haszysz 25% ofiar przemocy i 13% pozostałych uczniów. 37

8 UŜywanie innych niŝ marihuana narkotyków Niepokój muszą budzić pojawiające się wypowiedzi o dostępności twardych narkotyków. Co piąty (20%) uczeń z trzecich klas gimnazjum i co czwarty (25%) badany z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych zadeklarował, iŝ zdobycie amfetaminy byłoby dla niego łatwe. Jednakowe wyniki uzyskano w pytaniu o dostępność ecstasy (odpowiednio 20% i 25%). Przynajmniej raz w Ŝyciu amfetaminę zaŝyło 5% chłopców i 4% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum. Wskaźniki te rosną wraz z wiekiem ankietowanych - w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych amfetaminę spróbowało juŝ po 7% chłopców i dziewcząt. ZaŜywanie amfetaminy w okresie 30 dni poprzedzających badanie zdarzało się równie często uczniom drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (1,9%), co badanym z trzecich klas gimnazjum (2,5%). Nie zaobserwowano znaczących róŝnic pomiędzy chłopcami a dziewczętami. Niepokojący jest fakt, iŝ zaŝywanie amfetaminy przez uczniów nie ma charakteru incydentalnego - średnio połowa zaŝywających amfetaminę w ciągu ostatnich 30 dni zrobiło to 3 razy lub więcej. Dotyczy to uczniów z obydwu kategorii wiekowych. Przynajmniej raz w Ŝyciu ecstasy zaŝyło 8% chłopców i 6% dziewcząt z trzecich klas gimnazjów. Wskaźniki te maleją wraz z wiekiem ankietowanych w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych ecstasy spróbowało 4% chłopców i 3% dziewcząt. Do zaŝywania ecstasy w okresie 30 dni poprzedzających badanie przyznała się podobna liczba uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (2,1%), co uczniów trzecich klas gimnazjów (3,3%). Znacznie częściej zdarzało się to chłopcom niŝ dziewczętom. Przynajmniej raz w Ŝyciu środki wziewne, takie jak kleje, aerozole i tym podobne, w celu odurzenia się zaŝyło 9% chłopców i 6% dziewcząt z trzecich klas gimnazjów. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych takie doświadczenie miało za sobą 6% chłopców i 2% dziewcząt. Widać, Ŝe o ile odsetek chłopców pozostaje tu na zbliŝonym poziomie, o tyle wśród dziewcząt wyraźnie maleje w starszej grupie. ZaŜywanie środków wziewnych w ciągu 30 dni poprzedzających badanie znacznie częściej zdarzało się chłopcom niŝ dziewczętom. Nie odnotowano natomiast znaczących róŝnic pomiędzy uczniami z obydwu badanych roczników. Spośród pozostałych narkotyków najbardziej rozpowszechnione wśród badanych były LSD, grzyby halucynogenne i sterydy anaboliczne. W większości analizowanych przypadków zaŝywanie innych narkotyków nie było skorelowane ani z płcią, ani z wiekiem badanych. 38

9 W przypadku niektórych uczniów zaŝywanie narkotyków było przyczyną takich problemów, jak bójki, konflikty z rodzicami lub gorsze wyniki w nauce. NiezaleŜnie od typu tych doświadczeń, wyraźnie częściej ich ofiarą byli w swoim subiektywnym przekonaniu chłopcy niŝ dziewczęta. Natomiast w podgrupie chłopców, częściej przykre doświadczenie dotykały chłopców z trzecich klas gimnazjum niŝ z drugich klas szkół pondgimnazjalnych. Co szczególnie niepokojące, w większości przypadków te przykre doświadczenia nie miały charakteru incydentalnego, lecz powtarzały się co najmniej kilkakrotnie w ciągu 12 miesięcy przed przeprowadzeniem badania. Wyniki analizy danych dotyczących zaŝywania amfetaminy sugerują,ŝe uŝywanie twardych narkotyków jest silnie związane ze złymi relacjami rodzinnymi, z wykluczeniem rówieśniczym, a zwłaszcza ze zjawiskami przemocy. Odsetek osób zaŝywających amfetaminę w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie był znacznie wyŝszy wśród uczniów pozostających w złych stosunkach z rodzicami (9%) niŝ wśród pozostałych uczniów (3%). Dwukrotnie częściej w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie uŝywały tego narkotyku osoby zagroŝone wykluczeniem (6% wobec 3% w grupie pozostałych uczniów). RóŜnice między tymi subpopulacjami widoczne są zwłaszcza w odniesieniu do badanych, którzy amfetaminę zaŝywali często: 3 lub więcej razy w ciągu ostatnich 12 miesięcy amfetaminę zaŝyło 3% uczniów zagroŝonych wykluczeniem oraz 1% pozostałych uczniów. Amfetamina jest szczególnie rozpowszechniona wśród osób, które przyznają, Ŝe były sprawcą lub obiektem działań zaklasyfikowanych jako przemoc. AŜ 10% spośród sprawców przemocy uŝywało amfetaminę w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie. Analogiczny odsetek wśród reszty uczniów wyniósł 1%. W ciągu ostatnich 12 miesięcy przynajmniej raz spróbowało amfetaminy 11% ofiar przemocy i 3% pozostałych uczniów. Wyniki badania wskazują, Ŝe działania profilaktyczne w przypadku ecstasy i substancji wziewnych powinny być intensywnie prowadzone w szkole podstawowej i gimnazjum, poniewaŝ juŝ wtedy uczniowie zaczynają eksperymentować z tymi narkotykami. Natomiast w przypadku amfetaminy inicjacja najczęściej następuje po ukończeniu czternastego roku Ŝycia i z tego powodu szczególny nacisk naleŝy połoŝyć na profilaktykę w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. 39

10 Odsetek chłopców uznających zaŝywanie amfetaminy lub ecstasy za duŝe zagroŝenie jest, niezaleŝnie od typu szkoły i ocenianej częstotliwości palenia, niŝszy niŝ u dziewcząt. Chłopcy mają więc większą skłonność do bagatelizowania i niedoceniania zagroŝeń związanych z zaŝywaniem twardych narkotyków. Dodatkowo zwraca uwagę, iŝ od 11% do 24% ankietowanych (w zaleŝności od płci, typu szkoły i pytania) stwierdziło, iŝ nie wie, jakie ryzyko wiąŝe się z zaŝywaniem amfetaminy bądź ecstasy. W obu typach klas częściej takiej odpowiedzi udzielali chłopcy. Ten brak wiedzy, podobnie jak w przypadku marihuany, wskazuje na pewien potencjał profilaktyczny, stwarzający pole dla specjalistycznych programów antynarkotykowych skierowanych do uczniów. 40