Ekonomia klasyczna po Smithie Thomas Robert Malthus (1776-1834) David Ricardo (1772-1823) Jean-Baptiste Say (1767-1832) John Stuart Mill (1806-1873)
Thomas R. Malthus Rozprawa o prawie ludności, 1798 Pierwsza teoria demograficzna Założenia: 1. Żywność jest niezbędna do egzystencji 2. Skłonność do reprodukcji jest niezmienna w czasie
Prawo ludnościowe Malthusa Konkluzja: Przy braku ograniczeń popędu płciowego ludzie rozmnażają się szybciej, niż wzrasta podaż żywności. Implikacja dla polityki gosp.: Nie można poprawić standardu życia szerokich mas (pracujących); płace dryfują w kierunku minimum egzystencji
Prawo ludnościowe Malthusa Wady rozumowania: - Czy skłonność do reprodukcji jest niezmienna? - Czy decyzje co do posiadania potomstwa są nieracjonalne? - Czy postęp technologiczny w rolnictwie postępuje faktycznie tak wolno?
David Ricardo (1772-1832) Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania, 1817 Samouk i praktyk biznesu Analiza bezkontekstowa Prekursor abstrakcyjnego modelowania Przedmiot ekonomii: Zmiany funkcjonalnego podziału dochodu w czasie
D. Ricardo Teoria wartości Teoria renty gruntowej Teoria zmian podziału dochodu w czasie Teoria handlu zagranicznego (teoria przewag komparatywnych)
D. Ricardo teoria wartości Teoria wartości wymiennej dla dóbr pomnażalnych Przyjmuje teorię wartości opartą na (koszcie) pracy (także dla modelu gospodarki zaawansowanej) Względne ceny określa relatywna ilość godzin zegarowych czasu (a 1 /a 2 ) pracy niezbędna do wyprodukowania dóbr: p 1 /p 2 = a 1 /a 2
Problemy teorii wartości Ricarda Jak ocenić wkład dóbr kapitałowych do produkcji? Utożsamia kapitał z nagromadzoną pracą Praca bezpośrednia a praca pośrednia Praca pośrednia - czasowy ekwiwalent amortyzacji dóbr kapitałowych
Przykład praca pośrednia Pracowy koszt wytworzenia maszyny = 100h Amortyzacja maszyny: 1 % kosztu wytworzenia na 1 wyprodukowanego towaru (np. łyżki) Praca bezpośrednia nad łyżką 2h Ile wynosi koszt 1 łyżki wg Ricardo? 2h (pracy bez.) + 1h (pracy pośredniej) = 3h
Dlaczego użycie pojęcia pracy pośredniej nie rozwiązuje problemu (teorii wartości)? Ricardo pomija procent od kapitału wydatkowanego na opłacenie pracy (pośredniej). Procent ten powinien być liczony od momentu rozpoczęcia produkcji dobra kapitałowego do momentu sprzedaży dobra finalnego. Jeżeli okresy produkcyjne dla różnych towarów są różne, to teoria wartości oparta na pracy nie jest dokładna Przykład: a 1, a 2 współczynniki pracy; t 1, t 2 okresy produkcji dla dwóch towarów produkowanych przy użyciu wyłącznie pracy (i stopa proc.) Ceny: P 1 =a 1 (1+i) t1 P 1 =a 2 (1+i) t2 Ceny relatywne: p 1 /p 2 = a 1 /a 2 *(1+i) t1-t2 Jeżeli t 1 t 2, teoria wartości oparta na pracy nie jest w pełni poprawna Zasadniczy argument przeciwko każdej teorii wartości opartej na pracy Odpowiedź Ricardo: w przybliżeniu (93%) działa
Teoria renty gruntowej Założenia: - Gospodarka: wielkie gospodarstwo rolne produkujące pszenicę - Ilość ziemi ograniczona - Dawki kapitału i pracy jako jeden czynnik prod. - Występują malejące przychody z produkcji (kolejne dawki kapitału i pracy, przy stałej ilości ziemi, dają malejące wzrosty produkcji)
Teoria renty gruntowej Ricarda Działka A Działka B Działka C 100 90 80 90 80 80 Wzrost produkcji z kolejnych dawek kapitału i pracy (MP) Renta gruntowa maksymalna suma jaką zapłaciłby rolnik pracujący na najgorszej działce właścicielowi lepszej działki Ile wynosi renta gruntowa (w buszlach) w tym przykładzie? 30 na działce A 10 na działce B
Ile wynosi cena pszenicy w modelu? Niech 1 dawka kapitału i pracy kosztuje 100 zł Jaki jest koszt wyprodukowania 1 buszla pszenicy? Producenci w najgorszej sytuacji osiągają z 1 dawki kapitału i pracy wzrost produkcji równy 80 buszli. Czyli koszt wyprodukowania ostatniego buszla (MC) jest równy 100/80 = 1,25 zł Ricardo pokazuje, że cena będzie równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego producenta (p = MC), czyli p= 1,25.
Wnioski z teorii renty gruntowej Ricarda Cena produktu równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego (koszty produkcji) producenta Właściciele bardziej żyznych działek otrzymują rentę gruntową Cena produktu jest określona na działce na której nie ma renty gruntowej (renta nie wpływa na cenę)
Teoria renty gruntowej Ricarda w praktyce Argument: wprowadzenie ceł (lub ich wzrost) na żywność w Anglii spowoduje spadek importu, zwiększenie inwestycji w ang. rolnictwo, wzrost rodzimej produkcji i spadek cen żywności. Kontrargument Ricarda: cła spowodują konieczność produkcji na mniej urodzajnych działkach, wzrost kosztów produkcji, wzrost rent i cen zboża. Wniosek: protekcjonizm jest szkodliwy dla konsumentów
Teoria podziału Ricarda Teoria funkcjonalnego podziału dochodu narodowego. Zmiany tego podziału w czasie Założenie 3 klasy społeczne: 1. Robotnicy. Płace robotników: w = fundusz płac / ilość robotników Prawo ludnościowe Malthusa powoduje, że w w długim okresie utrzymuje się na poziomie minimum egzystencji
Teoria podziału Ricarda Założenia cd.: właściciele ziemscy są pasożytami (renta jest w całości konsumowana, bez oszczędzania i inwestowania) Kapitaliści oszczędzają i inwestują zyski, akumulują kapitał, umożliwiają wzrost gospodarczy Łączna produkcja (dochód narodowy) = sumie płac, rent gruntowych i zysków
Teoria podziału dochodu Ricarda MP L i K Dla x 1 : B A C krzywa MP L i K ABC suma rent wacd suma zysków 0wDX 1 suma płac w D E 0 x 1 s dawki L i K MP (produkt krańcowy) przyrost całkowitej produkcji wynikający ze zwiększenia nakładu czynnika produkcji (u nas dawki kapitału i pracy) Gdy stopa zysków wysoka, ilość kapitału rośnie, rośnie fundusz płac, rośnie liczba robotników, rośnie podaż żywności, rośnie koszt produkcji żywności, rosną renty gruntowe, rosną ceny żywności, stopa zysków spada, aż do S.
Wnioski z teorii podziału Ricarda W kapitalizmie nadejdzie stan stacjonarny Następuje redystrybucja dochodu od kapitalistów do właścicieli ziemskich (płace robotników nie zmieniają się) Ponura wizja rozwoju (stan stacjonarny zastój, brak wzrostu gospodarczego, stopa zysków zero, ogromne renty gruntowe) Wady teorii Ricarda?
Ricardo o maszynach W trzecim wydaniu Zasad w 1821 r. Ricardo dodał nowy rozdział O maszynach. Czy rewolucja przemysłowa i nadejście maszyn daje korzyści wszystkim klasom społecznym (zwłaszcza robotnikom)? Z jednej strony maszyny obniżają koszt żywności co powoduje wzrost dobrobytu robotników Z drugiej strony popyt na pracę robotników spada są zastępowani przez maszyny = bezrobocie technologiczne Czy znajdą zatrudnienie w innych sektorach (nieinnowacyjnych)? Mogliby, gdyby ich płace spadły, ale czy mogą w warunkach żelaznego prawa płacy? Co się z nimi dzieje? Wg Ricardo maszyny (postęp technologiczny) może być rzeczywistym zagrożeniem interesów robotników
Czy praca przegrywa z kapitałem?
Ricardo, Malthus i Say o stabilności kapitalizmu Prawo Saya niemożliwa jest ogólna nadprodukcja dóbr w gospodarce (podaż stwarza swój własny popyt) Czynniki produkcji otrzymują wystarczające wynagrodzenie (siłę nabywczą) by wykupić wszystkie wyprodukowane towary (po cenach rynkowych) Implikuje, że w kapitalizmie nie ma kryzysów nadprodukcji lub niedoborów (stabilność kapitalizmu). Jest pełne zatrudnienie czynników produkcji. Zakłada, że wszystkie dochody czynników są wydawane.
T. Malthus (1820) o prawie Saya Co jeżeli faktyczny popyt na towary jest niewystarczający by wykupić wszystkie towary (i rosną zapasy)? Czy wtedy kapitaliści nie zmniejszą zatrudnienia, by wyprodukować w przyszłym roku mniej? Czy nie pociągnie to za sobą kryzysu (czyli spadku produkcji, dochodu, wzrostu bezrobocia)? Argumenty Malthusa na rzecz niestabilności (możliwości kryzysu) w kapitalizmie: Naiwny: popyt siły roboczej nie wystarczy na wykupienie wszystkich towarów, a kapitaliści nie konsumują dużo (oszczędzają). (Malthus nie zauważył, że oszczędności kapitalistów są transformowane w popyt inwestycyjny (również uwzględniony w prawie Saya).
T. Malthus (1820) o prawie Saya Argument wyrafinowany: oszczędności nie zamieniają się w inwestycje w nieskończoność bez doprowadzenia w długim okresie do kryzysu. Zbyt duża stopa akumulacji kapitału może wywołać trudności nadmiar oszczędności i inwestycji (argument niesprecyzowany) Ricardo akceptował prawo Saya i wygrał XIX-wieczny spór z Malthusem Malthus prekursorem XX-wiecznych argumentów na rzecz możliwości kryzysu w kapitalizmie (John Maynard Keynes)
Podsumowanie ekonomii D. Ricardo Analiza bezkontekstowa, abstrakcyjne modelowanie (bez matematyki!) Wnioski z teorii wartości, renty gruntowej, podziału dochodu i handlu zagranicznego