PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA PROCESU KSZTAŁCENIA W ŚWIADOMOŚCI BADANYCH NA PRZYKŁADZIE STUDENTÓW ETI AP W KRAKOWIE Noga Henryk Resumé Proces selekcji i jego subiektywny odbiór wpisuje się w szeroko pojęte psychospołeczne uwarunkowania procesu kształcenia. W poniższym opracowaniu ukazano wybrane elementy, mające określoną wagę i związek z pełnieniem roli studenta. Za podstawowy wskaźnik selekcji przyjęto ocenę szkolną. Ocena szkolna jest wartościowym czynnikiem wychowawczym wówczas, gdy jest słusznie z punktu wymagań społecznych oraz gdy jest sprawiedliwa w przekonaniu kadry nauczającej i w przekonaniu młodzieży akademickiej 1. Abstract Psychological conditioning of the educational process in the consciousness of the respondents based on the example of the ETI students at Pedagogical Academy in Krakow The process of the selection and the way in which it is perceived is deeply embedded in psychological conditioning of the educational process. The following study was meant to present some elements which are connected with being a student. A school mark becomes a valuable educational factor when it is appropriate from the social perspective and when it is just in the opinion of both those who teach and those who are taught. Studentom I i III roku ETI AP w Krakowie postawiono pytanie: Co Twoim zdaniem decyduje głównie o sukcesie na egzaminie pewność siebie, rzetelne przygotowanie, przypadek, dobry nastrój egzaminatora, inteligencja, inne? Studenci mieli podkreślić właściwą w ich ocenie przyczynę. Studenci III roku odpowiadali na podobne pytanie, które jednak było pytaniem otwartym. Poddając analizie odpowiedzi studentów Akademii Pedagogicznej stwierdzono, że studenci I roku za najważniejszy czynnik sprzyjający sukcesowi egzaminacyjnemu uznali rzetelne przygotowanie 73,1% badanych. Czynnik ten wymieniło 84,6% studentów wśród czynników mogących mieć w ogóle jakieś znaczenie. W dalszej kolejności wymieniano inteligencję i pewność siebie 11,5%. W grupie czynników wpływających w ogóle na sukces egzaminacyjny inteligencja była częściej zaznaczaną odpowiedzią (42,3%) niż pewność siebie (34,6%). Studenci I roku ETI krakowskiej Akademii Pedagogicznej twierdzą, że nastrój egzaminatora nie decyduje w sposób dominujący, lecz pośrednio wpływa na wynik egzaminu 19,2%. W rubryce inne studenci umieścili: opanowanie stresu, dobre samopoczucie i koncentrację (7,6%). Jednak udział tych czynników w sukcesie naukowym nie jest bezpośredni. 1 W. Okoń; Elementy dydaktyki szkoły wyższej, Warszawa 1975, s. 315 124
Tab. 1. Czynniki decydujące o sukcesie na egzaminach semestralnych w opinii studentów I roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie Czynnik Dominujący Wymieniany w ogóle ilość % ilość % Rzetelne przygotowanie 19 73,1 22 84,6 Inteligencja 3 11,5 11 42,3 Pewność siebie 3 11,5 9 34,6 Przypadek 1 3,8 4 15,3 Dobry nastrój egzaminatora 0 0 5 19,2 Inne 0 0 2 7,6 Wyk. 1. Procentowy rozkład czynników decydujących o sukcesie na egzaminach semestralnych w opinii studentów I roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie Rzetelne przygotowanie Inteligencja Pewność siebie 11,5% 11,5% 3,8% Przypadek Dobry nastrój egzaminatora Inne 73,1% W dalszej części przeanalizowano: W jakim stopniu pochodzenie społeczne studentów I roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie koreluje z ich przekonaniami na temat egzaminów? Za najważniejszy czynnik wszyscy uważają rzetelne przygotowanie. Różny jest stopień natężenia jego występowania. 72,8% badanej młodzieży wiejskiej wymieniło ten czynnik jako najważniejszy. W dalszej kolejności uznano, że inteligencja (18,1%) i pewność siebie (9,1%) w głównej mierze decydują o wyniku egzaminu. Rzetelne przygotowanie to najważniejszy czynnik w opinii studentów pochodzących z małych miasteczek do 10.000 mieszkańców. Jego ważność uznało 75% badanych. Oprócz rzetelnego przygotowania wymieniono pewność siebie z 25% wskazaniem. Z miejscowości 10.000 do 100.000 mieszkańców pochodzi tylko dwoje badanych studentów I roku ETI Akademii Pedagogicznej. Oni również wymienili rzetelne przygotowanie jako czynnik, który według ich zdaniem w największej mierze ma znaczenie podczas egzaminu. Studenci z dużych miast (powyżej 100.000 mieszkańców) również uznali ten czynnik za najważniejszy. Jego dominację stwierdziło 66,6% przebadanych studentów. W dalszej kolejności studenci wymieniali: pewność siebie przypadek oraz inteligencję, tę ostatnią z 11,1% wskazaniem. Według studentów III roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie rzetelne przygotowanie, (podobnie jak w poprzednio analizowanych wypowiedziach studentów), jest głównym czynnikiem warunkującym powodzenie na egzaminie. Jego dominujące znaczenie wskazało 46,5% ogółu badanych studentów tej grupy, a z kolei 57,1% wymieniło ten czynnik 125
w grupie czynników decydujących o powodzeniu na egzaminie. Pewność siebie to kolejna składowa zapewniająca sukces egzaminacyjny. Zaznaczyło ją 28,6% studentów jako czynnik główny i 42,8% jako jeden z wielu czynników. Kolejne odpowiedzi studentów III roku ETI to: dobry nastrój egzaminatora (14,2% badanych odpowiedziało, że wpływa w sposób bezpośredni i 35,7% badanych, że w sposób pośredni) oraz przypadek (10,7% ankietowanych wskazało go jako główny czynnik i 21,4% jako jeden z wielu). 10,7% badanych studentów wymieniło inteligencję, jako czynnik mający znaczenie w sukcesie egzaminacyjnym. Tab. 2. Czynniki decydujące o sukcesie na egzaminach semestralnych w opinii studentów III roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie Czynnik Dominujący Wymieniany w ogóle ilość % ilość % Rzetelne przygotowanie 13 46,5 16 57,1 Pewność siebie 8 28,6 12 42,8 Dobry nastrój egzaminatora 4 14,2 10 35,7 Przypadek 3 10,7 6 21,4 Inteligencja 0 0 3 10,7 Inne 0 0 0 0 Wyk. 2. Procentowy rozkład czynników decydujących o sukcesie na egzaminach semestralnych w opinii studentów III roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie Rzetelne przygotowanie 10,7% Pewność siebie Dobry nastrój egzaminatora Przypadek 14,2% 46,5% Inteligencja Inne 28,6% Biorąc pod uwagę pochodzenie społeczne studentów III roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie, można sporządzić procentowy rozkład czynników warunkujących ocenę egzaminacyjną. Studenci pochodzenia wiejskiego za najważniejszy czynnik uznali rzetelne przygotowanie 41,2%. Dobry nastrój egzaminatora to najważniejszy czynnik według 23,5% badanych studentów wywodzących się ze wsi. Na kolejnych miejscach uplasowały się pewność siebie i przypadek 17,6%. Studenci z miast nie przekraczających 100.000 mieszkańców stwierdzili, że najważniejszą rolę podczas egzaminu odgrywają rzetelne przygotowanie i pewność siebie (po 5). Również te czynniki są najważniejsze zdaniem 126
studiującej młodzieży pochodzącej z dużych miast. 6 z nich decydującą rolę przypisuje rzetelnemu przygotowaniu, zaś 4 pewności siebie. Wyk. 3. Procentowy rozkład czynników decydujących o sukcesie na egzaminach semestralnych w opinii studentów V roku WT Akademii Pedagogicznej w Krakowie Dobre przygotowanie, wiedza Szczęście 4,8% 4,8% 4,8% Inteligencja 52,3% Pewność siebie 33,3% Pomoce dydaktyczne Kontrola stopnia przyswojenia wiadomości jest na studiach niezbędna. Prowadzone są ożywione dyskusje nad jej formą. Można zadawać pytanie czy egzaminy odzwierciedlają, czy nie odzwierciedlają w obiektywny sposób stan wiedzy studentów. Niektóre egzaminy wzbudzają u zdających niemal paniczny lęk, inne zaś traktowane są z dużą swobodą. Zależy to głównie od trzech czynników. Pierwszym jest ranga przedmiotu. Przedmioty dodatkowe są w mniejszym stopniu poważnie traktowane niż przedmioty kierunkowe. Drugim czynnikiem jest nastawienie egzaminatora. Pracowników naukowo-dydaktycznych cechują różne postawy. Od rygoryzmu do pełnego liberalizmu. Trzecim i zasadniczym czynnikiem jest postawa studentów wobec stopni egzaminacyjnych. Motywy skłaniające do uzyskiwania jak najlepszych ocen są niezależne od zainteresowania przedmiotem lub przyszłą pracą. Oceny dla otoczenia studenta są podstawowym wskaźnikiem wykonywania czynności związanych z procesem kształcenia. Na podstawie otrzymywanych stopni studenci są oceniani zarówno przez rodzinę, jak i przyjaciół. Osoby posiadające wysoką średnią ocen cieszą się większym prestiżem niż osoby, które mają słabsze oceny. Średnia ocen jest traktowana jako wskaźnik wydajności pracy. Utrwaliło się przekonanie, że wydajność na studiach zależy od poziomu intelektualnego. Wówczas oceny stają się pośrednim wskaźnikiem, na podstawie którego oceniana jest inteligencja studenta. Ocena i jej cechy są w kulturze szkolnej sprawą niezmiernie delikatną. Idąc innym tokiem myślenia, wysokie oceny są wynikiem dużej pracowitości i sumienności, a nie wysokiej inteligencji. Stereotyp ten jest głównie rozpowszechniany głównie w środowisku studenckim. Innym motywem skłaniającym do zdobywania dobrych ocen jest sprawdzenie samego siebie. Dobre oceny wskazują na posiadanie pewnych zdolności i zaspokajają potrzebę osiągnięć. Kolejnym motywem mobilizującym do nauki może być chęć rywalizacji z innymi studentami. Niektórzy studenci wyrażają chęć posiadania wyższych ocen w stosunku do ich kolegów z roku. Niemal wszystkie osoby, którym nie zależy na wysokich ocenach, negują wartość egzaminu jako kryterium sprawdzającego poziom wiadomości. Często podkreślają wpływ nastroju 127
egzaminatora czy samopoczucia studenta na uzyskiwaną ocenę. Egzamin jest dla nich złem koniecznym, czymś przez, co należy przebrnąć przy minimalnym wysiłku. Żeby zebrać opinie studentów na temat uzyskiwanych ocen, zapytano studentów I i III roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie: Jak sądzisz, czy oceny, które uzyskujesz przy zaliczeniach i z egzaminów Twój faktyczny stan wiedzy zaniżają, odzwierciedlają, zawyżają, ocena jest przypadkowa (zawsze, czasami). Pytanie kierowane do studentów kończących studia brzmiało: Czy sądzisz, że oceny, które uzyskujesz przy zaliczeniach i z egzaminów, odzwierciedlają w miarę wiernie Twój faktyczny stan wiedzy tak, nie. Jeśli nie, to: zaniżają, zawyżają. Najczęstszą odpowiedzią studentów I roku ETI krakowskiej Akademii Pedagogicznej była odpowiedź stwierdzająca, że czasami oceny z zaliczeń i egzaminów są zaniżone 26,1%. Niewiele mniej studentów zaznaczyło zupełnie przeciwną odpowiedź: czasami zawyżają 23,9%. Prawie co piąty (19,3%) badany przyznał, że czasami ocena jest zupełnie przypadkowa. 18,2% przebadanych studentów uważa, że oceny przeważnie wiernie odzwierciedlają stan wiedzy egzaminowanego. Stwierdzenie, że oceny zawsze wiernie odzwierciedlają stan wiedzy, poparło 9,1% badanych z tej grupy. Natomiast nieznaczna część osób uznała, że oceny są zawsze za niskie w stosunku do posiadanej wiedzy (3,4%). Wyk. 4. Opinia studentów I roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie dotycząca ich stanu wiedzy i ocen uzyskiwanych przy zaliczeniach i z egzaminów 18,2% 9,1% 3,4% 26,1% Czasami zaniżają Czasami zawyżają Czasami ocena jest przypadkowa Czasami wiernie odzwierciedlają Zawsze wiernie odzwierciedlają 19,3% 23,9% Zawsze zaniżają Zawsze zawyżają Zawsze ocena jest przypadkowa Z odpowiedzi studentów studiujących na III roku ETI wynika, iż co czwarty uważa, że ocena jest przypadkowa (25,5%), a 24,4% że czasami wiernie odzwierciedla stan wiedzy. Z czasami zaniżonymi ocenami z zaliczeń i egzaminów miało do czynienia 23,2% studentów tej grupy. Odpowiedź stwierdzającą, iż zdarzają się zawyżenia ocen, podkreśliło 18,3% studentów. 6,1% badanych z III roku ETI Akademii Pedagogicznej uważa, że zawsze otrzymywało oceny odzwierciedlające ich wiedzę, natomiast z nadmiernym zawyżaniem i obniżaniem ocen spotkało się 1,2% badanych studentów. 128
Wyk. 5. Opinia studentów III roku ETI Akademii Pedagogicznej w Krakowie dotycząca ich stanu wiedzy i ocen uzyskiwanych przy zaliczeniach i z egzaminów Czasami ocena jest przypadkowa 18,3% 1,2% 1,2% 6,1% 25,6% Czasami wiernie odzwierciedlają Czasami zaniżają Czasami zawyżają Zawsze wiernie odzwierciedlają 23,2% 24,4% Zawsze zaniżają Zawsze zawyżają Zawsze ocena jest przypadkowa Trzech na czterech studentów kończących studia ETI na Akademii Pedagogicznej w Krakowie, poddanych badaniu twierdzi, że oceny w miarę dobrze odzwierciedlają stan wiedzy studenta uzyskującego zaliczenie bądź zdającego egzamin. Z tą opinią nie zgadza się co czwarty student (25%), uważając, że oceny są zaniżane. Przedstawione badania mają charakter eksploracyjny, a ich wyniki wymagają dalszej weryfikacji. W przeprowadzonych badaniach analizowano także społeczne przystosowanie, poczucie własnej wartości oraz kierunki i formy aktywności studentów. Społeczność studencka jest zróżnicowana pod względem osobowości, poziomu aspiracji, orientacji na wykonanie zadań, jakie stawia uczelnia, i celów, jakie studencji chcieliby osiągnąć. Celem badań było ukazanie uwarunkowań wpływających na proces kształcenia na kierunkach Wychowanie techniczne i Edukacja techniczno informatyczna na przykładzie Akademii Pedagogicznej w Krakowie. W niniejszej pracy omówiono niektóre psychologiczne uwarunkowania dotyczące funkcjonowania studentów badanych kierunków. Czynniki motywacyjne uważane są za jedne z głównych determinantów powodzenia w nauce. Motywacja, odgrywająca bezpośrednią rolę we wszelkiej działalności człowieka jest również czynnikiem w istotny sposób warunkującym przebieg studiów. Dokonując analizy przeprowadzonych badań, starano się ukazać złożoność oddziaływania motywacji. Wytwarzając pozytywną motywację do nauki na samym początku procesu kształcenia, można osiągnąć pełną mobilizację do nauki. Zagadnienie niepowodzeń szkolnych należy od lat do najważniejszych problemów badawczych dydaktyki ogólnej. Przedmiotem teoretycznych refleksji i badań empirycznych uczyniono czynniki społeczno ekonomiczne, biologiczno psychologiczne i pedagogiczne. Bez znajomości całej gamy uwarunkowań niepowodzeń w nauce oraz umiejętności ich diagnozowania nie można będzie zaradzić temu problemowi. Analizując odpowiedzi studentów dotyczące psychospołecznych uwarunkowań procesu kształcenia zweryfikowano postawioną tezę, że podczas całego okresu studiów, aż do ich zakończenia istnieje pewna grupa młodzieży nie identyfikującej się ani ze studiowaną dyscypliną, ani też ze studiującymi rówieśnikami. 129
Badania tu analizowane potwierdziły szereg hipotez dotyczących procesów dokonujących się w toku kształcenia w szkole wyższej. Jak w każdych badaniach, pojawia się problem uogólnienia stwierdzonych prawidłowości. Dokonując analizy starano się zgłębić podjęty temat, opisać jak najdokładniej czynniki uwarunkowań procesu kształcenia oraz odsłonić pewne funkcjonujące wewnątrz systemu szkolnego mechanizmy. Psycho social conditioning of the educational process in the respondents awareness based on the example of the students of ETI AP Krakow Summary The research presented in this paper is exploratory, and its results require further verification. The society of students is heterogeneous as regards personality, ambitions, the willingness to do tasks, as well as the aims students choose themselves. The purpose of the research was to show the conditioning of the educational processes of Physical Education and Information Technology students at Akademia Pedagogiczna in Krakow. Bibliografia 1. MASTALERZ E., GAŁĄZKA E., Inspiracje do aktywizującej edukacji ogólnotechnicznej, Kraków 2006.ISBN 83-7271-398-7. 2. NOGA H., Uwarunkowania wychowawcze Internetu, Mastalerz E. [w:] (red.), Cyberuzależnienia. Przeciwdziałanie uzależnieniu od komputera i Internetu, Konferencja AP-Kraków, 2006,s.68-76. ISBN 83-920051-6-3. 3. PIECUCH A., Wizualne metody przekazu treści kształcenia, [w:] Walat W. (red.), Technika-informatykaedukacja. Teoretyczne i praktyczne problemy edukacji informatycznej, Rzeszów 2006, 117-126. ISBN 83-88845-70-5. 4. PYTEL K., Wpływ Internetu na rozwój i zachowanie dzieci i młodzieży [w:] Mastalerz E. (red.), Cyberuzależnienia. Przeciwdziałanie uzależnieniu od komputera i Internetu, Konferencja AP-Kraków, 2006,s.68-76. ISBN 83-920051-6-3. 5. ŠIMONOVÁ I., WebCT možnosti zpětné vazby. In Zborník príspevkov z medzinárodnej vedeckej konferencie 10 rokov Technológie vzdelávania. Nitra: Univerzita Konštantína Filozofa, 2002, s. 191-194. ISBN 80-967746-6-2. 6. VARGOVÁ M., DEPEŠOVÁ J., Poznámky k niektorým pojmom technickej terminológie. In: Vplyv technickej výchovy na rozvoj osobnosti žiaka. Zborník. 1. vyd. Nitra: PF UKF, 2000. 107-110 s. ISBN 80-8050-459-8. 7. VARGOVÁ M. TOMKOVÁ V., Pracovné vyučovanie v súvislosti s prácou s počítačom. In: Vplyv technickej výchovy na rozvoj osobnosti žiaka. Zborník. 1. vyd. Nitra: PF UKF, 2002. 167-170 s. ISBN 80-8050-540-3. Recenzował: dr inż. Krzysztof Pytel, kpytel@cyf-kr-edu.pl Kontakt: Henryk Noga, Akademia Pedagogiczna, Ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Polska 130