Człowiek najlepsza inwestycja Prelegent dr Jerzy AmbroŜy Grant współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W świetle ustaleń teorii decyzji zjawisko zwane wyborem zawodu jest długofalowym procesem kształtowania się i realizacji planu edukacyjno - zawodowego, w toku którego podejmowany jest ciąg decyzji edukacyjnozawodowych.
Plan edukacyjno-zawodowy to całokształt zamierzeń dotyczących kształcenia i pracy zawodowej, jakie jednostka formułuje na danym etapie jej kariery. Zamierzenia te mogą posiadać róŝny stopień konkretyzacji i stanowczości, przybierając formę projektów lub postanowień decyzji.
Decyzje edukacyjne: wybór typu kształcenia, poziomu kształcenia, rodzaju drogi edukacyjnej, typu szkoły, kierunków- profili kształcenia, szczegółowych dziedzin wiedzy, które jednostka zamierza poznać w toku edukacji.
Decyzje zawodowe: wybór typu pracy zawodowej, grupy zawodów lub dziedziny pracy, określonego zawodu, środowiska pracy, typu zatrudnienia, miejsca zatrudnienia, stanowiska, rodzaju dominujących zadań zawodowych, jakie mogą być wykonywane na gruncie określonych kwalifikacji (wybór roli zawodowej).
Proces zawodowego wyboru pozostaje tak długo otwarty, jak długo jednostka podejmuje lub spodziewa się podejmować decyzje o swojej pracy i karierze. Pojęcie kariera edukacyjno-zawodowa rozumiane jest jako przebieg realizacji załoŝonego przez jednostkę planu Ŝyciowego.
Trzy główne grupy problemów związane z róŝnymi etapami kariery edukacyjno- zawodowej młodzieŝy: 1. Pierwsza dotyczy etapów kariery edukacyjnozawodowej młodzieŝy, w których proces planowania własnej przyszłości przybiera postać decyzji edukacyjno-zawodowych. Najczęściej są to etapy poprzedzające kolejny próg edukacyjny lub próg edukacja praca zawodowa. Stwarza to konieczność (niezaleŝnie od stopnia zawansowania planu edukacyjno-zawodowego) dokonywania określonych wyborów edukacyjno-zawodowych.
2. Druga dotyczy etapu realizacji planów edukacyjnozawodowych formułowanych przez młodzieŝ w danej fazie jej kariery edukacyjno-zawodowej. Pomyślność realizacji planów dotyczy dwóch istotnych faz: fazy przekraczania progu oraz okresu nauki na kolejnych szczeblach kształcenia lub okresu adaptacji zawodowej, po przekroczeniu progu edukacja praca zawodowa. 3. Trzecia dotyczy etapu wkraczania w zawód
Trzy główne cele poradnictwa zawodowego: 1. Dokonywanie przez młodzieŝ dojrzałych wyborów edukacyjno-zawodowych na kolejnych etapach kariery edukacyjno-zawodowej. 2. Uzyskiwanie przez młodzieŝ powodzenia w toku kariery edukacyjno-zawodowej. 3. Umiejętne podejmowanie przez młodzieŝ pracy zawodowej.
Własności - wymiary jakościowe planów edukacyjno - zawodowych: 1. Zdecydowanie edukacyjno-zawodowe. Cecha ta ukazuje, na ile zawansowany jest proces planowania własnej przyszłości, czy sięga on fazy podejmowania decyzji i na ile są to decyzje pewne, stanowcze. 2. Szczegółowość. Plan jest bardziej szczegółowy, jeśli zawiera duŝą liczbę celów (zamierzeń), konkretyzujących przyszłą rolę zawodową oraz sposób ich osiągnięcia. 3. Podstawy informacyjne planu. Cecha ta pozwala stwierdzić, w oparciu o jaki poziom orientacji w przedmiotach wyboru objętych planami młodzieŝ podejmuje postanowienia o swej przyszłości, tj. formułuje projekty bądź podejmuje decyzje edukacyjno-zawodowe.
4. Ukierunkowanie. Jest ono tym wyŝsze, im bardziej jednorodne, pokrewne w stosunku do siebie są alternatywy wyboru objęte procesem planowania (stałość preferencji mierzona pokrewieństwem potencjalnych alternatyw wyboru, a nie stałością w czasie). 5. Zasięg czasowy. Plan edukacyjno-zawodowy posiada zasięg czasowy tym bardziej odległy, im późniejszych etapów kariery edukacyjno-zawodowej dotyczą sformułowane w planie cele oraz środki prowadzące do ich osiągnięcia (zamierzenia perspektywiczne).
Czynniki indywidualne i społeczne warunkujące podejmowanie decyzji edukacyjno-zawodowych: 1. Biologiczne uwarunkowania wyboru zawodu: - ograniczenia w wyborze zawodu mogą być związane z rozwojem biologicznym człowieka. 2. Zainteresowania, predyspozycje, talenty: 2. Zainteresowania, predyspozycje, talenty: - kierunek działania człowieka moŝe być wyznaczony przez jego zainteresowania, - według koncepcji Hollanda do poszczególnych zawodów predysponuje ludzi własna osobowość oraz wiele czynników wywodzących się z ich otoczenia, - talent m ją ci, którzy rozwinęli swoje predyspozycje i wykorzystali je, tworząc genialne dzieła, - większość ludzi wykazuje się przeciętnymi umiejętnościami i zainteresowaniami. To one właśnie wyznaczają nam dalekosięŝne cele rozwoju zawodowego.
3. Wpływy środowiskowe: rodzina, rówieśnicy, nauczyciele / doradcy. a) wpływ rodziny na preferencje edukacyjno- zawodowe: - postawy rodziców wobec preferencji i wyborów zawodowych, - modele Ŝycia zawodowego w rodzinie, b) wpływ rówieśników na preferencje edukacyjno-zawodowe jednostki c) rola i zadania nauczyciela / doradcy zawodowego jako osoby wspierającej młodzieŝ w planowaniu kariery edukacyjnozawodowej
Informacje potrzebne jednostce w planowaniu kariery edukacyjno-zawodowej: 1. Informacje na temat własnej osoby (samoświadomość i ocena swoich zdolności, zainteresowań, mocnych i słabych stron, umiejętności, a takŝe uznawanych wartości i potrzeb). 2. Informacje o zawodach (znajomość zadań wykonywanych w danym zawodzie, warunków i charakteru pracy, wytworów i produktów, przeciwwskazań oraz świadomość społecznego i gospodarczego znaczenia danego zawodu).
3. Informacje o moŝliwościach kształcenia (rozumiane jako oferta edukacyjna szkół, zawierająca wykaz rodzajów szkół, kryteria i zasady rekrutacji, programy nauczania, zasady egzaminowania i uzyskiwania świadectw/ dyplomów, zajęcia dodatkowe i kółka zainteresowań, sukcesy edukacyjne szkoły. 4. Informacje związane z poszukiwaniem pracy (rozumiane jako przygotowanie się do poszukiwania pracy, czyli poznanie aktualnej sytuacji gospodarczej i rynku pracy, polityki firm i zasad rekrutacji).
Wspieranie i przygotowanie uczniów do planowania i podejmowania decyzji edukacyjno-zawodowych jest zadaniem statutowym szkoły. Wewnątrzszkolny system doradztwa, rozwijany na terenie szkoły, nie jest systemem diagnozującym, lecz systemem doradczym, który stwarza moŝliwości i pomaga w rozwiązywaniem problemów powiązanych z wyborem kierunku kształcenia, drogi kształcenia i planowaniem kariery edukacyjno-zawodowej.
Planowanie kariery edukacyjno-zawodowej i pierwsze decyzje edukacyjno-zawodowe to okres przypadający na lata szkolne. Pierwszą ważną decyzję edukacyjną musi podjąć uczeń, kiedy kończy szkołę gimnazjalną.
Problematyka planowania kariery edukacyjno-zawodowej w świetle badań 1998r Falkowska - ankieta wśród 130 uczniów VIII klasy szkoły podstawowej ankietę na temat decyzji zawodowych. Jedno z pytań dotyczyło osoby, która miała największy wpływ na podejmowane przez młodzież decyzje zawodowe. Spośród pięciu możliwych do wyboru odpowiedzi: decyzja samodzielna, rodzice, koledzy, szkoła, inne, większość uczniów wskazała przede wszystkim siebie jako kreatorów decyzji, na drugim rodziców. Ani szkoła, ani inna instytucja nie miała wpływu na ich plany zawodowe.
Podobne badania w trzecich klasach liceum (320 osób), przeprowadziła w 2001r. Kamińska i Łukaszewicz. Jedno z pytań brzmiało: Czyje rady w sprawie wyboru zawodu jesteś w stanie wziąć pod uwagę? Z badań tych wynika, Ŝe jako doradców uczniowie Brali pod uwagę przede wszystkim oboje rodziców, przy czym matki występowały dwa razy częściej niŝ ojcowie. Najgorzej wypadli nauczyciele 1% uczniów był Skłonny wybrać się do nich po poradę.
W latach 2004-2006 przeprowadziłem badania dróg edukacyjno-zawodowych uczniów i absolwentów liceów profilowanych ze wszystkich 95 liceów województwa pomorskiego. Respondenci to: 4014 uczniów klas III liceów profilowanych (79,7% ogółu) 2140 absolwentów (42,6% ogółu) 82 dyrektorów (86,3% ogółu).
46,8% absolwentów stwierdziło, Ŝe szkoła nie przekazywała informacji na temat moŝliwości zdobywania kwalifikacji zawodowych po ukończeniu liceum oraz moŝliwości doskonalenia, dokształcania i przekwalifikowania się z pozostałych, 22,4% uznało, Ŝe nie były to działania wystarczające, a 25,8% nie miało zdania na ten temat.
60% absolwentów stwierdziło, że nikt im nie doradzał w wyborze dalszej drogi edukacyjno-zawodowej. wśród osób które doradzały najczęściej wymieniani byli: -wychowawcy(63%), - rodzina i bliscy znajomi (54%), - koledzy(40%), - pedagodzy szkolni(39%), - nauczyciele(25%), - doradcy zawodowi(12%).
zdaniem 58,2% absolwentów szkoły upowszechniały ulotki i broszury na temat zdobywania kwalifikacji zawodowych, 19,7% podało, że organizowano wycieczki do zakładów pracy, 16,8% spotkania z pracownikami urzędów pracy, a 9,5% spotkania z pracodawcami.
Doradca zawodowy powinien być zatrudniony w kaŝdej szkole, oferując swoją pomoc uczniowi I jego rodzicom, co znajduje swe prawne uzasadnienie w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 21 maja 2001 roku w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, które wprowadza wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego realizowanego we współpracy z poradniamipsychologiczno-pedagogicznymi.
Obecnie w szkołach poradnictwo zawodowe jest realizowane na poziomach: pedagoga lub psychologa szkolnego, wychowawcy klasy, doradcy zawodowego. Wszystkie poziomy powinny się łączyć, tworząc wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego.
Proponowane treści zajęć zawodoznawczych prowadzonych/koordynowanych przez szkolnego doradcę zawodowego w formie ćwiczeń/warsztatów.
Rozwójsamopoznania Ćwiczenia oceniające własne zdolności Ćwiczenia oceniające własny system wartości. i moŝliwości. Ćwiczenia słuŝące badaniu struktury własnych zainteresowań. Ćwiczenia mające na celu poznanie wieloaspektowości ludzkiego rozwoju.
Nauka i praca: Ćwiczenia związane ze szkołą i światem pracy. Ćwiczenia związane z określeniem własnych preferencji zawodowych. Ćwiczenia związane z poznanie zawodów.
Planowanie drogi/ścieŝki edukacyjno- zawodowej: Ćwiczenia związane z pełnością planów i środków poszukiwań. Ćwiczenia dotyczące umiejętności podejmowania decyzji.