- - - - - ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Micha³ Hada³a 1(A,B,C,D,E,F), Krzysztof Bieganowski 2(A,B,C,D), Dominika So³ek 2(A,B,C), Katarzyna Rzuci³o 2(A,B), ukasz Jachym 2(A,B), S³awomir Snela 3(A,D,G) 1 Departamiento de Fisiologia, Universidad de Valencia, Hiszpania 2 Instytut Fizjoterapii, Uniwersytet Rzeszowski 3 Oddzia³ Ortopedii i Traumatologii, Dzieciêcy Szpital Wojewódzki nr 2, Rzeszów Wady postawy i boczne skrzywienia krêgos³upa w populacji dzieci klas szóstych Szkó³ Podstawowych na terenie miasta Rzeszowa Defects in human posture and curvatures of the spine among population of children aged 12 in Elementary Schools in Rzeszów S³owa kluczowe: wada postawy, badania przesiewne, medycyna szkolna Key words: defect in human posture, sifting test, school medical treatment STRESZCZENIE Celem pracy by³a statystyczna analiza czêstoœci wystêpowania wad postawy i bocznych skrzywieñ krêgos³upa wœród dzieci w wieku 12 lat uczêszczaj¹cych do klas szóstych Szkó³ Podstawowych miasta Rzeszowa. Aby okreœliæ czêstoœæ wystêpowania wad postawy i bocznych skrzywieñ krêgos³upa (skolioz) pos³u ono siê kwestionariuszem badawczym (kart¹ badania). W badaniu uwzglêdniono: wiek, p³eæ, wzrost, wagê, ró nicê d³ugoœci koñczyn dolnych, ustawienie barków, stronê pog³êbienia trójk¹ta talii, obecnoœæ ³ukowatego wygiêcia w odcinku piersiowym lub lêdÿwiowym, stronê skrzywienia, obecnoœæ kompensacji lub jej brak, widoczne wystêpowanie garbu ebrowego lub wa³u lêdÿwiowego. Badania zosta³y przeprowadzone na grupie 933 dzieci co stanowi 40,5 % dzieci miasta Rzeszowa we wspomnianym wieku. Wœród badanych by³o 423 dziewcz¹t i 510 ch³opców. U dziewcz¹t wadê postawy wykryto u 188 co stanowi 44,4 % badanych, zaœ u ch³opców wykryto j¹ u 194, co stanowi 38% badanych. Wœród przebadanych przewa a³y dzieci z dwu³ukowym wygiêciem krêgos³upa z pierwotnym prawostronnym skrzywieniem w odcinku piersiowym i lewostronnym wtórnym wygiêciem w odcinku lêdÿwiowym. Na podstawie wyników badañ przyjmuje siê, e w Polsce ponad 30% dzieci i m³odzie y posiada powa ne problemy dotycz¹ce narz¹du ruchu. Przeprowadzone badania oraz interpretacja uzyskanych rezultatów pozwala na stwierdzenie, e problem nieprawid³owej osi krêgos³upa wystêpuje wœród 382 dzieci populacji 12-latków w Rzeszowie, co stanowi 41 % przebadanych dzieci. SUMMARY The main subject of the thesis is the statistical analysis of frequency of detects in human posture and sided curvatures of the spine among children of 12 attending to 6th from in Elementary Schools in Rzeszów. To specify the frequency of defects in human posture and sided curvatures of the spine we used research poll. Our examination includes: age, sex, height, weight, inconsistency in the lower legs, position of the shoulders, position of the waist, curves in the thorax, curves in the lower back, presence or absence of compensation, evident presence of hunched back. The researches has been carring out on population of 933 children of 12, which is the 40,5% of all children of 12 in Rzeszów. We examined 423 girls and 510 boys. The defects in human posture was detected in 188 girls bodies, which is 44,4% all being examined. While at boys it was detected in 194 bodies, which is 38% all being examined. Of the research carried out in Poland over the 30% of children and adolescents have serious problems concerning back movements. Having put an the interpretation on results allow us to make a statement that the problem of in correct axis of skeleton occurs. Among population of 382 children of 12 in Rzeszów which is 41% all being examined. Liczba s³ów/word count: 2249 Tabele/Tables: 0 Ryciny/Figures: 4 Piœmiennictwo/References: 8 Adres do korespondencji / Address for correspondence Micha³ Hada³a 35-604 Rzeszów, ul. Stokrotek 10 tel. +48 602 599 302 (Polska), e-mail: michalhadala@wp.pl Fizjoterapia Polska MEDSPORTPRESS, 2006; 3(4); Vol. 6, 233-237 Otrzymano / Received 21.12.2005 r. Zaakceptowano / Accepted 24.05.2006 r. 233
- - - - - WSTÊP Wady postawy sta³y siê wspó³czeœnie zjawiskiem spo- ³ecznym, bowiem obejmuj¹ znaczny odsetek dzieci i m³odzie y. Szacuje siê, e wady postawy wykazuje co trzecie dziecko. W powstawaniu deformacji postawy szczególnie niebezpieczne s¹ okresy przyœpieszonego wzrostu dziecka. Pierwszy z nich przypada na 7 rok ycia i nosi nazwê szkolnego. Drugi, tzw. skok pokwitaniowy jest okresem du ej dynamiki rozwojowej. Nastêpuje szybki rozwój koœæca, za którym nie nad¹ a rozwój miêœni, towarzyszy temu przesuniêcie œrodka ciê koœci cia³a ku górze spowodowane intensywnym wzrostem koñczyn dolnych. W tym okresie mog¹ pojawiaæ siê zaburzenia statyki i postawy cia³a [1,2,3,4,5]. Celem pracy by³a statystyczna analiza czêstoœci wystêpowania wad postawy i bocznych skrzywieñ krêgos³upa wœród dzieci w wieku 12 lat uczêszczaj¹cych do klas szóstych Szkó³ Podstawowych miasta Rzeszowa. 234 MATERIA I METODA Badania zosta³y przeprowadzone na grupie 933 dzieci co stanowi 40,5 % dzieci miasta Rzeszowa we wspomnianym wieku. Wœród badanych by³o 423 dziewcz¹t i 510 ch³opców (Tab. 1). Badanie wykonano wed³ug jednakowej metody w oparciu o wczeœniej przygotowany kwestionariusz badawczy zwany kart¹ badania. W badaniu uwzglêdniono: wiek, p³eæ, wzrost, wagê, ró nicê d³ugoœci koñczyn dolnych, ustawienie barków, stronê pog³êbienia trójk¹ta talii, obecnoœæ ³ukowatego wygiêcia w odcinku piersiowym lub lêdÿwiowym, stronê skrzywienia, obecnoœæ kompensacji lub jej brak, widoczne wystêpowanie garbu ebrowego lub wa³u lêdÿwiowego. Ka de dziecko posiada³o zgodê rodziców (opiekunów) na przeprowadzenie badania. Aby nie przeoczyæ wa nych szczegó³ów badanie prowadzone by³o wed³ug ustalonego porz¹dku, zgodnie z punktami zawartymi w karcie badania. Osoba badana by³a rozebrana (w stroju gimnastycznym), wsparta obu koñczynami dolnymi o równe i twarde pod³o e. Stopy opiera³a o pod³ogê okolic¹ g³ów koœci œródstopia i guzami piêtowymi. Obie piêty by³y z³¹czone, a stopy lekko rozchylone. G³owa ustawiona by³a w tzw. pozycji frankfurckiej, która jest równoleg³a do pod³o a. Przebiega ona przez górne krawêdzie otworów s³uchowych zewnêtrznych i dolne krawêdzie oczodo³ów. Koñczyny górne swobodnie zwisa³y wzd³u cia³a. Badanie rozpoczynano od ogl¹dania dziecka od ty³u, gdzie sprawdzano przebieg linii wyrostków kolczystych krêgos³upa oraz symetriê trójk¹tów talii (Ryc. 1). Celem okreœlenia symetrii prawej i lewej strony, rzutowany zosta³ pion z guzowatoœci koœci potylicznej, który przy postawie prawid³owej powinien siê pokrywaæ z wyrostkami kolczystymi krêgos³upa, szpar¹ miêdzypoœladkow¹ i padaæ na pod³o e w miejscu styku obu piêt. Przy ocenie postawy w p³aszczyÿnie czo³owej istotne by³o oznaczenie symetrii szeregu ³atwo dostêpnych punktów topograficznych po obu stronach cia³a. By³y to: wyrostki sutkowe koœci skroniowych, wyrostki barkowe ³opatek, ³uki ebrowe, najwy sze punkty talerzy koœci biodrowych, szczyty krêtarzy wiêkszych, linie do³ów podkolanowych i szczyty kostek zewnêtrznych. Podobne badanie przeprowadzono w p³aszczyÿnie czo- ³owej od przodu. Pion rzutowany by³ z punktu nasion jest Ryc. 1. Badanie linii wyrostków kolczystych krêgos³upa i symetrii trójk¹tów talii oraz ustawienia wyrostków barkowych Fig. 1. Posterior clinical assessment of the standing patient Tab. 1. Przebadane dzieci z uwzglêdnieniem prawid³owej postawy oraz bocznego skrzywienia krêgos³upa Tab. 1. A breakdown of the postural assessment
- - - - - Ryc. 2. Badanie u³o enia wyrostków kolczystych krêgos³upa, wystêpowanie garbu ebrowego i wa³u lêdÿwiowego Fig. 2. Clinical examination of patient in flexion to miejsce przeciêcia p³aszczyzny poœrodkowej ze szwem nosowo-czo³owym. Przy prawid³owej postawie pion przebiega³ przez: œrodek brody, wciêcie jarzmowe mostka, wyrostek mieczykowaty, pêpek i œrodek spojenia ³onowego. Nastêpn¹ czynnoœci¹ by³o sprawdzenie symetrii ustawienia anatomicznych punktów topograficznych od przodu, tzn. wyrostków barkowych, ³uków ebrowych, kolców biodrowych przednich górnych. Okreœlano tak e symetriê trójk¹tów tu³owiowo-ramiennych, zmianê kszta³tu klatki piersiowej itp. Wa nym elementem badania by³o badanie w sk³onie do przodu w tzw. teœcie Bertranda (Ryc. 2). Pozwala³ on dostrzec asymetriê grzbietu nawet w przypadkach braku kostnego garbu ebrowego. Podczas badania zwrócono uwagê na równe ustawienie stóp (polecono badanemu, aby stan¹³ przed narysowan¹ lini¹). Nogi w stawach kolanowych by³y wyprostowane, g³owa i ramiona luÿno zwisa³y. Ze wzglêdu na charakter badania okreœlono si³ê korelacji badanych cech oraz wykonano analizê jakoœciow¹. Dla uk³adu danych przedstawionych w postaci tablicy korelacyjnej lub kontygencyjnej (cechy niemierzalne) zastosowaliœmy test niezale noœci 2 (chi-kwadrat). W celu okreœlenia korelacji cech niemierzalnych (stosowanych w badaniach przy u yciu kwestionariusza badawczego) wyznaczono nastêpuj¹ce wspó³czynniki zbie noœci: wspó³czynnik zbie noœci Czuprowa, wspó³czynnik zbie noœci Cramera oraz skorygowany wspó³czynnik C Pearsona, który przyjmuje najwiêksze zale noœci. W oparciu o bardzo szczegó- ³owe dane zebrane podczas badañ stworzono program do obliczania wzajemnych korelacji. Obliczenia statystyczne by³y prowadzone na dwóch poziomach istotnoœci (dok³adnym 0,1 oraz mniej dok³adnym 0,5) wed³ug skorygowanego wspó³czynnika C Pearsona. [6]. Na podstawie analizy statystycznej badanego materia³u dzieci wynika, e najbardziej adekwatn¹ miar¹ si³y korelacji jest wspó³czynnik Cskor, który w znacznie mniejszym stopniu zale y od liczebnoœci próby oraz od liczby przedzia³ów klasowych. Z obliczonych wspó³czynników najwiêksze wartoœci przyjmowa³ skorygowany wsp. C Pearsona. WYNIKI Uzyskane wyniki pozwalaj¹ na okreœlenie czêstoœci wystêpowania wad postawy oraz wyodrêbnienie ró nych typów bocznych skrzywieñ krêgos³upa u dzieci w wieku 12 lat. Procentowy udzia³ bocznych skrzywieñ krêgos³upa w zbadanej populacji dzieci na terenie miasta Rzeszowa przedstawia siê nastêpuj¹co: TH-L (PL) skrzywienie piersiowo- -lêdÿwiowe z pierwotnym piersiowym wygiêciem w prawo i lêdÿwiowym wygiêciem w lewo (55%), TH-L (LP) skrzywienie piersiowo-lêdÿwiowe z pierwotnym piersiowym wygiêciem w lewo i lêdÿwiowym wygiêciem w prawo (14%), TH (P) skrzywienie piersiowe jedno³ukowe prawostronne (14%), TH (L) skrzywienie piersiowe jedno³ukowe lewostronne (14%), L (P) skrzywienie lêdÿwiowe jedno³ukowe prawostronne (2%), L (L) skrzywienie lêdÿwiowe jedno³ukowe lewostronne (1%) (Ryc. 3). Wœród przebadanych przewa a³y dzieci z dwu³ukowym wygiêciem krêgos³upa z pierwotnym prawostronnym skrzywieniem w odcinku piersiowym i lewostronnym wtórnym wygiêciem w odcinku lêdÿwiowym. Tak¹ wadê zaobserwowano u 211 dzieci. Drug¹ co do czêstoœci wystêpowania wad¹ postawy by³y jedno³ukowe lewostronne skrzywienia krêgos³upa w odcinku piersiowym dzieci oraz dwu³ukowe wygiêcia krêgos³upa z pierwotnym lewostronnym wygiêciem w odcinku piersiowym i wtórnym wygiêciem prawostronnym w odcinku lêdÿwiowym. Ostatni¹ tak liczn¹ grup¹ osób z wad¹ postawy okaza³y s¹ dzieci z jedno³ukowym prawostronnym skrzywieniem krêgos³upa w odcinku piersiowym. Najrzadziej wystêpuj¹cymi skrzywieniami krêgos³upa okaza³y siê byæ jedno³ukowe wygiêcia w odcinku lêdÿwiowym. W przebadanej grupie 933 dzieci by³o 423 dziewcz¹t i 510 ch³opców. U dziewcz¹t wadê postawy wykryto u 188 co stanowi 44,4% badanych dziewczynek, zaœ u ch³opców wykryto j¹ u 194 co stanowi 38% badanych ch³opców (Tab. 1). Bior¹c pod uwagê zestawienie danych i wzajemne korelacje na poziomie istotnoœci alfa=0,01 najwiêksze zale - noœci (korelacje) uzyskano pomiêdzy wystêpowaniem asymetrii trójk¹ta talii po stronie prawej i skrzywieniem bocznym krêgos³upa z pierwotnym wygiêciem w odcinku piersiowym w stronê praw¹ i kompensacyjnym wygiêciem w odcinku lêdÿwiowym w stronê lew¹ 48,55 %. Mniejsz¹ zale - noœæ bo 26,52 % przyjmuje asymetria trójk¹ta talii po stronie prawej w stosunku do skrzywienia jedno³ukowego w odcinku piersiowym w stronê praw¹. Podobnie przedstawi³a siê zale noœæ pomiêdzy asymetri¹ trójk¹ta talii po stronie lewej w stosunku do jedno³ukowego skrzywienia bocznego krêgos³upa w odcinku piersiowym w stronê lew¹ wynios³a 20,29%. Natomiast do dwu³ukowego skrzywienia bocznego krêgos³upa z pierwotnym wygiêciem lewostronnym w odcinku piersiowym i kompensacyjnym wygiêciem prawostronnym w odcinku lêdÿwiowym wynios³a 25,46%. 235
- - - - - Znaleziono równie wysok¹ zale noœæ (31,34 %) pomiêdzy wystêpowaniem ró nicy w d³ugoœci koñczyn dolnych do 2 cm, a skrzywieniem jedno³ukowym krêgos³upa w odcinku lêdÿwiowym z wypuk³oœci¹ skierowan¹ w stronê praw¹ (Ryc. 4). 236 Nie znaleziono istotnych korelacji pomiêdzy wystêpowaniem wa³u lêdÿwiowego czy garbu piersiowego w stosunku do badanych bocznych skrzywieñ krêgos³upa. TH-P (PL) skrzywienie dwu³ukowe piersiowo-lêdÿwiowe z prawostronnym wygiêciem w odcinku piersiowym i lewostronnym skrzywieniem w odcinku lêdÿwiowym 55% TH-L (LP) skrzywienie dwu³ukowe piersiowo-lêdÿwiowe z lewostronnym wygiêciem w odcinku piersiowym i prawostronnym skrzywieniem w odcinku lêdÿwiowym 14% TH (P) skrzywienie jedno³ukowe piersiowe prawostronne 14% TH (L) skrzywienie jedno³ukowe piersiowe lewostronne 14% L (P) skrzywienie jedno³ukowe lêdÿwiowe prawostronne 2% L (L) skrzywienie jedno³ukowe lêdÿwiowe lewostronne 1% Ryc. 3. Typy bocznych skrzywieñ krêgos³upa w zbadanej populacji dzieci na terenie miasta Rzeszowa Fig. 3. Types of the scoliosis in evaluated children in Rzeszow L (P) skrzywienie jedno³ukowe lêdÿwiowe prawostronne 31,34% TH-L (PL) skrzywienie dwu³ukowe piersiowo-lêdÿwiowe z prawostronnym wygiêciem w odcinku piersiowym i lewostronnym skrzywieniem w odcinku lêdÿwiowym 13,79% TH (P) skrzywienie jedno³ukowe piersiowe prawostronne 10,25% L (L) skrzywienie jedno³ukowe lêdÿwiowe lewostronne 2,61% TH-L (LP) skrzywienie dwu³ukowe piersiowo-lêdÿwiowe z lewostronnym wygiêciem w odcinku piersiowym i prawostronnym skrzywieniem w odcinku lêdÿwiowym 1,3% TH (L)- skrzywienie piersiowe lewostronne 0,88% Ryc.4. Korelacja pomiêdzy ró nic¹ w d³ugoœci koñczyn dolnych do 2 cm w stosunku do wszystkich rodzajów badanych skrzywieñ krêgos³upa Fig. 4. Correlation between leg length discrepancy (leg to 2 cm) and the type of scoliosis
- - - - - DYSKUSJA Na podstawie wyników badañ przyjmuje siê, e w Polsce ponad 30% dzieci i m³odzie y posiada powa ne problemy dotycz¹ce narz¹du ruchu. Kasperczyk uwa a i 70% dzieci posiada b³êdy lub wady w postawie cia³a [1]. Natomiast wed³ug Wilczyñskiego wady postawy wykazuje co trzecie dziecko [2]. Œwiatowe doniesienia dowodz¹, e 71% dzieci posiada przynajmniej jedno odchylenie w postawie cia³a [7,8]. Wed³ug naszych badañ przeprowadzonych w populacji 12-latków na terenie miasta Rzeszowa problem nieprawid³owej osi krêgos³upa wystêpuje wœród 40,9 % przebadanych dzieci. Jednoznacznie nie mo emy okreœliæ, czy problem wad postawy i bocznych skrzywieñ krêgos³upa dotyczy w wiêkszym stopniu dziewcz¹t czy ch³opców, poniewa liczby rozk³adaj¹ siê równo, przy czym wiêcej przebadanych zosta³o dziewczynek. Podobnie uwa aj¹ Milanowska i Dega, i u dzieci w wieku 10-12 lat skrzywienie wystêpuje jednakowo czêsto u ch³opców i dziewcz¹t, natomiast w wieku lat 14 stosunek skrzywieñ bocznych krêgos³upa znacznie czêœciej dotyczy dziewcz¹t ni ch³opców [3]. Korelacje (zale noœci) wystêpowania garbu piersiowego czy wa³u lêdÿwiowego do skrzywieñ w odcinkach piersiowych czy lêdÿwiowych nie by³y a tak istotne co potwierdza tezê i s¹ one skutkiem skrzywienia, a nie przyczyn¹ powstawania deformacji. Zdecydowana wiêkszoœæ autorów twierdzi i wystêpowanie garbu piersiowego czy wa³u lêdÿwiowego jest skutkiem zmian patologicznych i biomechanicznych w obrêbie krêgos³upa, a nie przyczyn¹ powstawania deformacji [1,3,4]. WNIOSKI 1. Problem nieprawid³owej postawy, a w szczególnoœci bocznych skrzywieñ krêgos³upa wystêpuje u 41% 12- latków populacji miasta Rzeszowa. 2. Wœród badanych dzieci wyodrêbniono kilka typów bocznych skrzywieñ krêgos³upa ze wzglêdu na miejsce oraz liczbê skrzywieñ. Najczêœciej wystêpuj¹cym skrzywieniem krêgos³upa by³o dwu³ukowe skrzywienie w odcinku piersiowo-lêdÿwiowym z pierwotnym skrzywieniem w odcinku piersiowym w prawo i lewostronnym wygiêciem w odcinku lêdÿwiowym. Wynios³y one 55% wszystkich bocznych skrzywieñ krêgos³upa. 3. Najwiêksz¹ korelacje w zestawionych danych bo a 48,55 % uzyskano pomiêdzy asymetri¹ trójk¹ta talii po stronie prawej, a dwu³ukowym skrzywieniem piersiowo-lêdÿwiowym z pierwotnym skrzywieniem w odcinku piersiowym w prawo i lewostronnym wygiêciem w odcinku lêdÿwiowym. PIŒMIENNICTWO 1. Kasperczyk T. Wady postawy cia³a. Diagnostyka i leczenie. Kraków: Kasper; 1998. 2. Wilczyñski J. Korekcja wad postawy cz³owieka. Starachowice: Anthropos; 2001. 3. Dega W, Milanowska K. Rehabilitacja medyczna. Warszawa: PZWL; 1993. 4. Kiwerski J. Schorzenia i urazy krêgos³upa. Warszawa: PZWL; 2001. 5. Lutyñski R, Solecka I, Wójtowicz B. Ocena zmian w zakresie bocznych skrzywieñ krêgos³upa u uczniów szkó³ podstawowych w woj. Krakowskim. Postêpy Rehab 1997; 11: 79-84. 6. Starzyñska W. Statystyka praktyczna. Warszawa: PWN; 2000. 7. Perez GA, Magallanes BC. Valuation of posture defects in Varacruz children. Revista Mexicana de Medicina Fisica y Rehabilitation 2004; 16: 23-25 8. Hein V. Postural alignment in different standing positions and the trunk muscles strength among girls aged 8-16 years. Biol Sport 1999; 16: 125-138. 237