Zestawienie informacji dotyczących właściwości sensorycznych ekologicznych sosów pomidorowych - zalecenia dotyczące przetwarzania - zalecenia dotyczące rozwoju produktu - zalecenia dotyczące marketingu Wersja 6.3 FiBL Szwajcaria This document can be downloaded from http://osis.ecropolis.eu with the OSIS document-id 341
Preferencje sensoryczne konsumentów dotyczące ekologicznego sosu pomidorowego Francja Francuscy konsumenci żywności ekologicznej preferują sosy pomidorowe o wysoce intensywnym smaku i zapachu świeżych pomidorów oraz smaku i zapachu przecieru pomidorowego. Niemcy Niemieccy konsumenci żywności ekologicznej preferują sosy pomidorowe o wysoce intensywnym smaku i zapachu świeżych pomidorów, mało intensywnym smaku i zapachu przecieru pomidorowego oraz intensywnym ziołowym smaku. Włochy Włoscy konsumenci żywności ekologicznej preferują sosy pomidorowe o intensywnym smaku i zapachu świeżych pomidorów oraz mało intensywnym smaku i zapachu przecieru pomidorowego. Holandia Holenderscy konsumenci żywności ekologicznej preferują sosy pomidorowe o intensywnym smaku i zapachu świeżych pomidorów oraz wysoce intensywnych ziołowych walorach smakowych. Wygląd sosu powinien charakteryzować się średnią zawartością cząstek pomidorów, a dodane do sosu zioła powinny być wyraźnie widoczne. Polska Polscy konsumenci żywności ekologicznej preferują sosy pomidorowe o wysoce intensywnych ziołowych walorach smakowych i zapachowych, delikatnie oleistym smaku oraz gęstej teksturze z cząstkami pomidorów. sosów pomidorowych strona 1
Właściwości sensoryczne ekologicznego sosu pomidorowego Główny cel projektu ECROPOLIS stanowiło zebranie i wymiana informacji dotyczących właściwości sensorycznych żywności ekologicznej ze stowarzyszeniami działającymi na rzecz żywności ekologicznej, jej producentami, przetwórcami, sprzedawcami oraz hurtownikami, jak również udostępnienie tych informacji opinii publicznej, czyli konsumentom. Zakres projektu nie ograniczał się wyłącznie do opracowania profili sensorycznych służących porównywaniu żywności konwencjonalnej i ekologicznej. Zbadano również wpływ przepisów prawnych dotyczących rolnictwa ekologicznego na właściwości sensoryczne żywności ekologicznej oraz wpływ oznakowania żywności na preferencje sensoryczne konsumentów. Uzyskane w ten sposób wyniki mogą posłużyć podnoszeniu jakości rozwijania i przetwarzania produktów oraz zwiększeniu skuteczności działań marketingowych związanych z właściwościami sensorycznymi produkowanej żywności ekologicznej. 1 Wpływ przepisów prawnych UE dotyczących produkcji ekologicznej oraz standardów prywatnych na właściwości sensoryczne 1.1 Zestawienie informacji dotyczących właściwości sensorycznych badanych ekologicznych sosów pomidorowych W myśl Rozporządzenia WE nr 889/2008 wszystkie składniki sosu pomidorowego pochodzenia rolniczego muszą pochodzić z upraw ekologicznych. Jedynym wyjątkiem adekwatnym w przypadku sosu pomidorowego jest pieprz. Pieprz jest wymieniony w Załączniku IX do ww. rozporządzenia WE. Załącznik zawiera listę składników, które nie muszą być produkowane ekologicznie. W myśl rozporządzenia WE dozwolone jest stosowanie wyłącznie naturalnych aromatów. Przepisy prawa na poziomie europejskim nie regulują innych aspektów, które mogłyby mieć wpływ na właściwości sensoryczne sosów pomidorowych. Prywatne standardy Bio Suisse nie dopuszczają natomiast stosowania jakichkolwiek składników aromatyzujących. Ponieważ jednak w ramach projektu ECROPOLIS nie zbadano żadnego sosu pomidorowego wyprodukowanego z zachowaniem standardów Bio Suisse, wpływ zakazu stosowania aromatów na właściwości sensoryczne sosu pozostaje nieznany. 1.2 Podsumowanie wpływu przepisów prawa na właściwości sensoryczne ekologicznych sosów pomidorowych Poniższa tabela zawiera informacje dotyczące wpływu przepisów prawa UE na właściwości sensoryczne sosów pomidorowych. sosów pomidorowych strona 2
Tabela 1: Wpływ określonych przepisami wymogów na właściwości sensoryczne sosów pomidorowych Stosowne punkty standardów wpływające na właściwości sensoryczne Stosowne ograniczenie lub ogólne zezwolenie Rozporządzeni e WE 889/2008 Prywatne standardy ekologiczne Wpływ na właściwości sensoryczne Smak Zapach Tekstura Wygląd Wpływ przepi sów UE Składniki pochodzenia rolniczego Dodatki Metody przetwarzania Pomidory A Analizie XX X X X - Zioła A sensorycznej nie został XX XX - XX - Składniki A poddany żaden XX - - - - słodzące produkt wyprodukowany Sól A z zachowaniem XX - - - - Tłuszcze A standardów prywatnych. XX - (X) - - Aromaty A, jeżeli pochodzą z naturalnych substancji XX (X) - - - Substancje A, jeżeli - - X - - zagęszczające wymienione w Załączniku VIII np. przecieranie A - - XX XX - A: dozwolone; -: bez wpływu; (X): możliwy wpływ; X: zauważalny wpływ; XX: duży wpływ 2 Czynniki kształtujące właściwości sensoryczne sosów pomidorowych 2.1 Smak Smak sosu pomidorowego zależy głównie od jakości użytych pomidorów, ziół i aromatów. 2.2 Tekstura Tekstura i związane z nią odczucie w ustach zależą od zastosowanych metod przetwarzania sosu pomidorowego (stopień przetarcia pomidorów, stopień zagęszczenia sosu i rodzaj zastosowanych substancji zagęszczających). 2.3 Wygląd Na wygląd sosu pomidorowego mają wpływ wykorzystywane metody przetwarzania. Szczególny wpływ na wygląd sosu ma obecność cząstek pomidorów. Stosowane składniki mają również wpływ na kolor sosu i ilość widocznych ziół. 2.4 Zapach Podobnie jak w przypadku smaku, na zapach sosu wpływa wybór pomidorów oraz dodane zioła i aromaty. sosów pomidorowych strona 3
3 Cechy lubiane i nielubiane przez konsumentów w poszczególnych krajach oraz zalecenia dotyczące poprawy postrzegania sosów pomidorowych przez konsumentów Poniżej wymieniono cechy lubiane i nielubiane przez konsumentów w danym kraju, w kolejności od najbardziej istotnych. Francja Tabela 2: Cechy sosów pomidorowych lubiane i nielubiane przez konsumentów we Francji Cechy lubiane Zapach świeżych pomidorów Smak świeżych pomidorów Słodki smak Smak przecieru pomidorowego Zapach przecieru pomidorowego Cebulowy smak Cechy nielubiane Rybi zapach Zapach pieprzu Intensywny zapach Orientalny zapach Intensywny smak Zapach oregano Oliwkowy smak Smak oleju Słony smak Wielkość cząstek Twardość cząstek Intensywny posmak Niemcy Tabela 3: Cechy sosów pomidorowych lubiane i nielubiane przez konsumentów w Niemczech Cechy lubiane Cebulowy smak Smak bulionu Obecność cząstek Inne smaki Smak oregano Smak pieprzu Smak czosnku Ziołowy wygląd Słodki smak Smak zielonych ziół Wrażenie pieczenia w ustach Zapach zielonych ziół Smak bazylii Posmak bulionu Cechy nielubiane Twardość cząstek Metaliczny puszkowy zapach Metaliczny puszkowy smak Zapach przecieru pomidorowego sosów pomidorowych strona 4
Włochy Tabela 4: Cechy sosów pomidorowych lubiane i nielubiane przez konsumentów we Włoszech Cechy lubiane Smak świeżych pomidorów Zapach świeżych pomidorów Widoczna obecność cząstek Wyczuwalna w ustach obecność cząstek Słodki smak Cechy nielubiane Smak przecieru pomidorowego Zapach przecieru pomidorowego Pleśniowy/ziemisty zapach Słony smak Kolorowy wygląd Metaliczny puszkowy zapach Metaliczny puszkowy smak Gorzki smak Intensywny smak i posmak Holandia Tabela 5: Cechy sosów pomidorowych lubiane i nielubiane przez konsumentów w Holandii Cechy lubiane Smak czosnku Zapach zielonych ziół Smak zielonych ziół Ziołowy wygląd Smak bazylii Bazyliowy zapach Cebulowy smak Intensywny zapach Intensywny smak Zapach pieprzu Cebulowy zapach Smak świeżych pomidorów Smak oregano Cechy nielubiane Pleśniowy zapach Puszkowy smak Puszkowy zapach Polska Tabela 6: Cechy sosów pomidorowych lubiane i nielubiane przez konsumentów w Polsce Cechy lubiane Intensywny posmak Zapach pieprzu Cebulowy zapach Czosnkowy zapach Intensywny zapach Cebulowy smak Smak zielonych ziół Zapach zielonych ziół Smak pieprzu Smak bulionu Ziołowy wygląd Smak oregano Bazyliowy zapach Zapach oregano Cechy nielubiane Zapach świeżych pomidorów sosów pomidorowych strona 5
4 Efekt etykiety Wpływ oznakowania produktu jako ekologicznego (efekt etykiety) na preferencje konsumentów w odniesieniu do sosów pomidorowych odnotowano w Niemczech, Holandii i Szwajcarii. Wyraźnego wpływu obecności etykiety ekologicznej na ogólne preferencje w odniesieniu do sosów pomidorowych nie stwierdzono natomiast we Włoszech i Szwajcarii. Silny pozytywny efekt etykiety wskazuje na pozytywne postrzeganie ekologicznych właściwości produktu. W takich sytuacjach podkreślanie w ramach działań marketingowych ekologicznej natury produktu jako szczególnej cechy oferty może wpłynąć na zwiększenie sprzedaży. W przypadku braku lub nawet wystąpienia negatywnego efektu etykiety konieczna jest praca nad poprawą jakości produktu. Francja We Francji nie odnotowano efektu etykiety ekologicznej w odniesieniu do badanych próbek sosów pomidorowych. Oznakowanie produktu jako ekologicznego ma zatem znikomy wpływ na ogólne preferencje dotyczące sosów pomidorowych. Jednocześnie nie odnotowano różnic w ocenie pomiędzy konsumentami kupującymi żywność ekologiczną regularnie a kupującymi okazjonalnie, zarówno w próbach bez oznakowania (bez etykiety), jak i oznakowanych (z etykietą). W związku z tym za dobrze rokującą strategię marketingową należy raczej uznać informowanie konsumentów o konkretnych właściwościach sensorycznych sosów pomidorowych niż podkreślanie ekologicznej natury produktu jako szczególnej cechy oferty. Niemcy Poza kilkoma wyjątkami próbki ekologicznych sosów pomidorowych uzyskały wyższe oceny konsumentów w próbach oznakowanych niż w próbach bez oznakowania. Nawet konwencjonalna próbka oznaczona jako ekologiczna uzyskała wyższą ocenę pod względem ogólnych preferencji. Dodatkowo próbka ekologiczna z etykietą żywności konwencjonalnej uzyskała lepsze wyniki w próbie oznakowanej. Wynika stąd, że oznaczenie produktu zarówno jako ekologicznego, jak i konwencjonalnego podnosi jego ocenę w próbie oznakowanej w porównaniu z próbą bez oznakowania. Nie stwierdzono różnic w ocenie pomiędzy konsumentami kupującymi żywność ekologiczną regularnie a kupującymi okazjonalnie, choć w próbie bez oznakowania konsumenci kupujący regularnie oceniali nieco lepiej zarówno ekologiczne, jak i konwencjonalne sosy pomidorowe. Silny efekt etykiety wskazuje na pozytywny odbiór ekologicznych sosów pomidorowych w oczach konsumentów. Strategia podkreślania ekologicznej natury produktu jako szczególnej cechy oferty ma zatem w Niemczech szanse powodzenia. Włochy We Włoszech próbki ekologicznych sosów pomidorowych uzyskały wyższe oceny w próbie oznakowanej. Jednakże tylko w jednym przypadku różnica była znaczna. W próbie bez oznakowania nie odnotowano różnic pomiędzy ocenami dokonywanymi przez konsumentów kupujących żywność ekologiczną regularnie a kupujących okazjonalnie. W próbie oznakowanej zauważono nieznaczną tendencję przyznawania przez konsumentów kupujących żywność sosów pomidorowych strona 6
ekologiczną regularnie wyższych ocen zarówno sosom ekologicznym, jak i konwencjonalnym. Różnice te nie były jednak znaczące. Słaby efekt etykiety może wynikać z faktu, że w przypadku włoskich konsumentów duży wpływ na decyzję o zakupie mają właściwości sensoryczne produktu. Żaden z sosów pomidorowych poddanych analizie w ramach projektu ECROPOLIS nie został dobrze oceniony przez konsumentów. Z tego powodu obecność etykiety ekologicznej nie zdołałaby prawdopodobnie poprawić w przeważającej mierze negatywnych ocen produktów. W związku z negatywnym ogólnym odbiorem przynajmniej w odniesieniu do próbek badanych w ramach projektu ECROPOLIS zarówno ekologicznych, jak i konwencjonalnych sosów pomidorowych w oczach konsumentów zaleca się stosowanie strategii podnoszenia jakości produktu. Holandia W przypadku jednej próbki sosu pomidorowego badanej w Holandii odnotowano pozytywny efekt etykiety ekologicznej. W pozostałych przypadkach nie stwierdzono efektu etykiety lub stwierdzono wręcz pozytywny efekt etykiety konwencjonalnej. Możliwym wytłumaczeniem znikomego wpływu obecności etykiety ekologicznej na ocenę sosów pomidorowych przez konsumentów holenderskich może być fakt, że preferują oni surową żywność ekologiczną, a jednocześnie niezbyt cenią przetworzoną żywność ekologiczną, np. sosy pomidorowe. Jest to szczególnie widoczne w grupie konsumentów kupujących żywność ekologiczną regularnie. Stąd zatem wynika trend przyznawania przez konsumentów kupujących żywność ekologiczną regularnie niższych ocen próbkom ekologicznych sosów pomidorowych, zarówno w próbach bez oznakowania, jak i oznakowanych, przeprowadzonych w ramach projektu ECROPOLIS. Nie odnotowano wyraźnych różnic pod względem ogólnych preferencji pomiędzy konsumentami kupującymi żywność ekologiczną regularnie a kupującymi okazjonalnie. Nie stwierdzono ponadto wpływu etykiety ekologicznej na preferencje konsumentów. W związku z raczej negatywnym odbiorem sensorycznym przetworzonych produktów ekologicznych w oczach holenderskich konsumentów za dobrze rokujące strategie marketingowe należy uznać profesjonalne działania na rzecz podnoszenia jakości produktów i koncentrowanie się na właściwościach sensorycznych. Polska W Polsce za wyjątkiem jednej próbki obecność etykiety ekologicznej miała wpływ na przyznawanie wyższych ocen w próbie oznakowanej. Oznakowanie sosu jako konwencjonalnego natomiast w dwóch przypadkach wpłynęło na obniżenie jego oceny, a w jednym przypadku na nieznaczne zawyżenie jego oceny. Różnice te nie były jednak znaczne. Na tej podstawie można mówić o znikomym efekcie etykiety ekologicznej w odniesieniu do sosów pomidorowych w Polsce. Nie odnotowano różnic w przyznawaniu ocen pomiędzy konsumentami kupującymi żywność ekologiczną regularnie a kupującymi okazjonalnie, zarówno w próbie bez oznakowania, jak i oznakowanej. Wynika to z faktu, że rynek żywności ekologicznej w Polsce znajduje się wciąż na wczesnym etapie rozwoju, co wpływa na ograniczoną dostępność produktów ekologicznych. W związku z tym różnice we wzorcach konsumpcji pomiędzy konsumentami kupującymi żywność ekologiczną regularnie, a kupującymi okazjonalnie nie są tak wyraźne, jak w innych krajach. sosów pomidorowych strona 7
Badania konsumenckie wykazały, że polscy konsumenci żywności ekologicznej mają bardzo pozytywny obraz rolnictwa ekologicznego. Należy więc podkreślać ten pozytywny obraz w strategii komunikacji dotyczącej sosów pomidorowych. sosów pomidorowych strona 8
5 Możliwości strategiczne dotyczące rozwoju produktu oraz sposobów komunikowania informacji dotyczących ekologicznego sosu pomidorowego W tabeli 7 przedstawiono szereg środków służących rozwijaniu produktu i prowadzeniu działań komunikacyjnych, w zależności od wybranej przez firmę strategii. Uwzględnić należy również charakterystykę danego kraju oraz cechy szczególne konkretnego oferowanego produktu. Tabela 7: Możliwości strategiczne związane z rozwojem produktu i komunikacją SOS POMIDOROWY Możliwości strategiczne Rozwój produktu Strategia imitacji / standaryzacji Strategia różnicowania (nowość, autentyzm) Cechy charakterystyczne danego kraju Standardowy smak i zapach porównywalne z właściwościami wzorcowych produktów konwencjonalnych. Oferowanie odpowiedniego smaku świeżych pomidorów: ważniejsze w Szwajcarii, Niemczech, Francji, Włoszech i Holandii; umiarkowanie istotne w Polsce. Właściwa gęstość (nie wymieniono we Włoszech i Holandii). Trudność różnicowania ze względu na i tak wysoki stopień przetworzenia produktu. W niektórych krajach stosowanie specyficznych ziół, ręcznych technik wytwarzania lub tradycyjnych przepisów. Rozważenie wprowadzenia smaków ziołowych w Holandii i Polsce. Zróżnicowane oczekiwania pod względem smaku i tekstury (zob. też strategie poprawy produktu) Sposoby komunikowania Pierwszym krokiem na drodze do wejścia na rynek może być standaryzacja. Trudność informowania o konkretnych właściwościach przetwarzania. Podkreślanie tradycyjnych ręcznych metod wytwarzania (w przeciwieństwie do produkcji przemysłowej) lub stosowania naturalnych składników, szczególnego pochodzenia itp. Preferowanie ekologicznych sosów pomidorowych w Niemczech i Włoszech. Preferowanie konwencjonalnych sosów pomidorowych w Polsce, Francji i Holandii (brak danych dla Szwajcarii). Pozytywny efekt oznakowania produktów ekologicznych w Niemczech. Brak efektu lub znikomy efekt oznakowania produktów ekologicznych we Francji, Włoszech, Holandii i Polsce (brak danych dla Szwajcarii): wykorzystywanie w komunikowaniu sosów pomidorowych strona 9
dodatkowych innych cech poza ekologicznym pochodzeniem produktu. sosów pomidorowych strona 10
Poniższa lista kontrolna służy rozpoznawaniu możliwości poprawy w zakresie rozwoju produktu i marketingu sensorycznego ekologicznych sosów pomidorowych. Punkty kontrolne Tak Nie Nie wiem Składniki: Czy wszystkie składniki są ekologiczne? Por. Rozp. WE nr 834/2007 Czy składniki nieekologiczne są wymienione w Załączniku VIII? Czy można zastąpić składniki nieekologiczne składnikami ekologicznymi? Dodatki: Czy dodatki są wymienione w Załączniku VIII? Jeżeli dotyczy: Czy dodatki są wymienione w prywatnych standardach produkcji ekologicznej? Czy można uniknąć stosowania dodatków? Czy można zastąpić dodatki składnikami? Czy można zastąpić dodatki pochodzenia rolniczego dodatkami ekologicznymi? Czy można zastąpić niedozwolone dodatki (np. niektóre substancje zagęszczające) lub zastosować inne środki w celu poprawy jakości sensorycznej? Środki wykorzystywane w produkcji: Czy metody produkcji są dozwolone w myśl przepisów prawa i prywatnych standardów ekologicznych (np. brak GMO)? Czy wszystkie etapy produkcji są naprawdę konieczne? Opakowanie: Czy opakowanie jest naprawdę konieczne w celu ochrony produktu (np. podwójne opakowanie)? Czy możliwe jest odzyskanie opakowania? Czy możliwa jest ekologiczna utylizacja opakowania? Etykietowanie: Czy spełniane są minimalne standardy prawa żywnościowego i prawa produkcji ekologicznej? Czy można rozszerzyć zakres podawanych informacji, np. o metody produkcji, pochodzenie surowców, żywnościokilometry, tak aby konsumenci byli lepiej informowani? Marketing sensoryczny: Czy ograniczenia dotyczące składników aromatyzujących i ich wpływ na smak i zapach sosów pomidorowych można wykorzystać w pozytywny sposób w działaniach marketingowych? Czy ograniczenia dotyczące substancji zagęszczających i ich wpływ na smak i zapach sosów pomidorowych można wykorzystać w pozytywny sposób w działaniach marketingowych? 6 System informacji o właściwościach sensorycznych żywności ekologicznej OSIS OSIS udostępnia informacje dotyczące właściwości sensorycznych produktów spożywczych i kwestii pokrewnych. Wszystkie istotne dane zebrane w ramach projektu ECROPOLIS są udostępniane konsumentom, stowarzyszeniom, producentom i przetwórcom związanym z sosów pomidorowych strona 11
sektorem spożywczym. W zależności od indywidualnych potrzeb odbiorców informacji OSIS oferuje zróżnicowanie poziomu dostępu do danych. Istotne informacje są dodatkowo przekazywane na przykład w ramach publikacji "European-Sensory-Journey", przystępnie opracowanych zestawieniach czy raportach szczegółowych. Wydanie Stolz, H., Espig, F., Kretzschmar, U. (2011): Zestawienia informacji dotyczących wszystkich testowanych produktów w języku lokalnym. Dokument nr 6.3 w ramach projektu ECROPOLIS Instytut Badań nad Rolnictwem ekologicznym (Research Institute of Organic Agriculture FiBL), Frick, Szwajcaria. Październik 2011 Research Institute of Organic Agriculture (FiBL), Ackerstrasse, CH-5070 Frick, Tel. +41 62 8657 272, Fax +41 62 8657 273, E-mail: info.suisse@fibl.org, Internet: www.fibl.org Podziękowania Niniejszy raport powstał przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach 17. Programu Ramowego. Autorzy pragną złożyć wyrazy podziękowania wszystkim partnerom zaangażowanym w badania projektowe oraz ekspertom ze stowarzyszenia SME, którzy wspierali naszą pracę. Pragniemy również przedstawić osoby, bez zaangażowania i opinii których powodzenie projektu nie byłoby możliwe: Otto Schmid z FiBL Szwajcaria, Kirsten Buchecker z ttz-bremerhaven, Tim Obermowe z Uniwersytetu w Getyndze, Annette Bongartz i Marie-Louise Cezanne ze ZHAW University of Applied Sciences w Wädenswil oraz Ursula Kretzschmar from FiBL, pełniąca rolę koordynatora projektu. Publikacje pokrewne w ramach projektu ECROPOLIS Schmid, O. (2009): Analysis of regulatory framework affecting sensory properties of organic products. Comparative report on specific sensory related requirements in regulations and standards for organic production. (Analiza wpływu ram prawnych na właściwości sensoryczne produktów ekologicznych. Raport porównawczy poszczególnych wymogów dotyczących właściwości sensorycznych w przepisach prawnych i standardach dotyczących rolnictwa ekologicznego.) Stolz, H., Jahrl, I., Baumgart, L., Schneider, F. (2010): Sensory experiences and expectations of organic food. Results of focus group discussions. (Doświadczenia i oczekiwania związane z sensorycznymi właściwościami żywności ekologicznej. Wyniki dyskusji prowadzonych w ramach grup fokusowych.) Obermowe, T., Hemmerling, S., Busch, G., Sidali, K. L., Stolz, H., Spiller, A. (2011): Marketing strategies: Using sensory attributes for organic marketing. (Strategie marketingowe: Wykorzystywanie cech sensorycznych w marketingu produktów ekologicznych.) sosów pomidorowych strona 12
Buchecker, K., Cezanne, M.-L. (2011): Comparative report on sensory analysis (including description, consumer sensory tests, preference mapping and pan-european landscape map). (Raport porównawczy analizy sensorycznej (uwzględniający opisy, konsumenckie badania sensoryczne, mapowanie preferencji i ogólnoeuropejską mapę wyników)). Espig, F., Schmid, O., Stolz, H. (2011): Report with edited sensory data and linkage to consumer needs and acceptance Impact of regulations and standards. (Raport zawierający zredagowane dane sensoryczne i powiązania z potrzebami konsumentów i odbiorem produktów Wpływ przepisów prawnych i standardów.) Cezanne, M.-L., Bülow, M., Buchecker, K., Matullat, I. (2011): Improvement potential for optimized sensory quality of organic food to meet consumer expectations. (Możliwości poprawy właściwości sensorycznych żywności ekologicznej w celu sprostania oczekiwaniom klientów.) Schmid, O. (2011): Report on the recommendations for a research agenda and strategic options for sensory quality communication for different target groups. (Raport o zaleceniach dotyczących programu badawczego i możliwości strategicznych w zakresie komunikowania o właściwościach sensorycznych zróżnicowanym grupom odbiorców.) Więcej informacji można znaleźć w witrynie internetowej projektu na http://. sosów pomidorowych strona 13