Ekonomiczne i technologiczne skutki restrukturyzacji polskiego przemysłu cukrowniczego Dr inż. Piotr SZAJNER IERiGZ-PIB ul. Świętokrzyska 20 PL 00-002 Warszawa E-mail: szajner@ierigz.waw.pl
Proces restrukturyzacji cukrownictwa Prywatyzacja przekształcenia własnościowe Przemiany strukturalne koncentracja produkcji w dużych zakładach zlokalizowanych w najlepszych rejonach plantacyjnych Modernizacja zakładów postęp technologiczny Racjonalizacja (optymalizacja) rzadkich zasobów (pracy, kapitału) efektywne ich wykorzystanie Efektem tych procesów powinna być poprawa sytuacji ekonomicznej, która w znacznej mierze zależy jednak od koniunktury rynkowej
Cukier paczkowany Cała kwota produkcji na cukier workowany Krzywa zdolności produkcyjnych gospodarowanie zasobami Cała kwota produkcji na cukier paczkowany A (C w, C p ) A' (C w, C p ) B (C w, C p ) B (C w, C p ) Cukier workowany
liczba cukrowni tys. ton cukru Proces restrukturyzacji cukrownictwa 80 60 40 20 0 76 43 31 2000/01 2004/05 2006/07 liczba cukrowni 2009/10 18 18 18 2010/11 2011/12 120 80 40 0 produkcja na zakład Opóźnione procesy przemian strukturalnych - w 2001 r. wciąż 76 cukrowni, Koncentracja produkcji w dużych zakładach, Struktura oligopolu (4 koncerny) konsekwencje funkcjonowania rynku, konkurencyjności, Wzrost produkcji cukru na zakład, Poprawa efektywności wykorzystania zasobów: pracy kapitału redukcja kosztów stałych
mln zł % Nakłady inwestycyjne [1.] 400 200 320 150 240 100 160 50 80 0 2000 2005 2010 nakłady stopa inwestowania Nakłady inwestycyjne w latach 2000-2010 wyniosły 2,6 mld zł, tj. 250 mln zł rocznie Stopa inwestowania relacja nakładów inwestycyjnych do amortyzacji (%): 2000-2003 - 50-70% 2004-2010 - 120-150% 2007 r. 86% - reforma!!! Struktura inwestycji: Maszyny i urządzenia 67,0%, Budynki i lokale 30,3%, Pozostałe środki 2,7%, Umiarkowany wzrost wartości majątku trwałego: amortyzacja, sprzedaż lub postępująca dekapitalizacja majątku w nieczynnych cukrowniach;
mln zł zł Nakłady inwestycyjne i produktywność kapitału [2.] 4 4 3 3 2 2 1 1 2003 2005 2007 2009 kapitał trwały produktywność kapitału Nakłady inwestycyjne powodują, że wartość majątku trwałego utrzymuje się na stabilnym poziomie 3-3,5 mld zł, Produktywność kapitału wynosi ok. 1,7 zł, Zmiana struktury wartości dodanej i struktury kosztów: wzrasta opłata kapitału amortyzacja + koszty finansowe + zysk brutto, spada opłata pracy wynagrodzenia,
tys. osób tys. zł/osobę Zatrudnienie i wydajność pracy [1.] 18 16 14 12 10 8 6 4 1200 1000 800 600 400 200 2000 2005 2010 zatrudninie wydajność pracy Racjonalizacja zatrudnienia wykorzystania zasobów pracy Redukcja zatrudnienia: 2000 r. - 18 tys. osób 2010-4 tys. osób Znaczący wzrost wydajności pracy mierzonej wartością przychodów na zatrudnionego: 2000 r. 250 tys. zł 2010 r. 1100 tys. zł Koszty społeczne cukrownia często jednym z niewielu miejsc pracy programy społeczne
mln zł zł Zatrudnienie i wydajność pracy [2.] 700 16 600 12 500 400 8 300 200 4 2000 2005 2010 wynagrodzenia efektywność pracy Redukcja kosztów opłaty pracy i wzrost efektywności wykorzystania kapitału ludzkiego, Efektywność pracy to relacja przychodów ze sprzedaży do kosztów pracy (wartość wynagrodzeń): E p P K sp p 2000 r. 6,9 zł, 2010 r. 15,3 zł, Wzrost wartości technicznego uzbrojenia (wyposażenia) pracy relacja wartości kapitału trwałego do zatrudnienia: 2000 r. 87 tys. zł/osobę, 2010 r. 720 tys. zł/osobę, Wzrost znaczenia usług obcych,
w % przychodów ze sprzedaży Struktura wartości dodanej 45 36 27 23 18 27 26 9 0 7 3 16 8 9 7 7 2000 2005 2008 2009 2010 opłata pracy opłata kapitału
Struktura kosztów przemysłu cukrowniczego Wyszczególnienie 2003 2009 2010 Surowiec 36,6 38,2 35,4 Materiały 14,7 10,6 20,0 Usługi obce 14,8 16,4 19,7 Wynagrodzenia 17,1 10,0 9,3 Amortyzacja 4,7 6,6 7,4 Podatki, opłaty, koszty finansowe 9,8 16,5 6,8 Energia 1,0 1,2 1,1 Pozostałe koszty 1,3 0,6 0,4
zysk netto [mln zł] Wyniki finansowe - ekonomiczny efekt restrukturyzacji 800 600 400 200 0-200 -400-600 2003 2005 2007 2009 Mierniki wyników finansowych zysk lub strata różnica przychodów i kosztów, rentowność relacja zysku do przychodów, Struktura przychodów: sprzedaż produktów 93% przychody finansowe 3% inne operacyjne 4% Duża zmienność wyników finansowych, która była determinowana koniunkturą na rynku, polityką wobec sektor (np. w 2008-2009. reforma regulacji rynku w UE) oraz wyraźny wpływ restrukturyzacji na efektywność
zysk netto w % przychodów Wyniki finansowe - ekonomiczny efekt restrukturyzacji 20 15 10 5 0-5 -10-15 2003 2005 2007 2009 Duże wahania rentowności od - 10% do 15% przychodów W przemyśle spożywczym średnio 1,5-5% przychodów Inne mierniki sytuacji ekonomiczno-finansowej także wskazują, że obecnie sytuacja sektora jest bardzo dobra: płynność finansowa, stopień zadłużenia rentowność kapitału (ROE) zwrot zainwestowanego kapitału w kontekście prywatyzacji np. KSC Dobre fundamenty na przyszłość w kontekście kolejnej reformy WPR