Warsztaty dla Rodziców Owocowe napoje dr inż. Marta Jeruszka-Bielak Centrum Komunikacji Społecznej Warszawa, 26 kwietnia 2015 r.
Wprowadzenie Woda powinna stanowić podstawowy napój wypijany w ciągu dnia, nie tylko przez dzieci i młodzież. Jednakże owocowe napoje przygotowane samodzielnie, z udziałem owoców świeżych lub mrożonych, mogą stanowić alternatywę dla kupnych napojów owocowych, zwłaszcza jeśli zostaną podane w atrakcyjny sposób, np. w kolorowych bidonach. Dodatek warzyw zwiększy jeszcze ich wartość odżywczą. Stanowią też doskonałą formę podania owoców i warzyw dzieciom, które nie przepadają za tymi produktami. Zaangażowanie dzieci w wybieranie składników, mycie i krojenie owoców i warzyw, a wreszcie np. zmiksowanie ich w blenderze, może zwiększyć akceptację nowych produktów i smaków, a w konsekwencji zwiększyć także spożycie (warzyw) i owoców, stanowiących podstawę diety.
Owocowe napoje koktajle Do przygotowywania owocowych napojów, w tym różnego rodzaju koktajli można wykorzystywać bardzo wiele surowców, starając się wybierać świeże owoce sezonowe lub owoce mrożone. Szczególnie cenne ze względu na właściwości odżywcze i walory zdrowotne są owoce jagodowe, w tym jagody, jeżyny, porzeczki, maliny, żurawina. Więcej informacji o owocach (i warzywach) znajduje się w prezentacji Wiosenne śniadanie. Bazę koktajli może stanowić woda, napoje mleczne lub zastępujące mleko (np. w przypadku alergii na białka mleka krowiego).
Owocowe napoje koktajle mleczne Koktajle mleczne są szczególnie cenne dla dzieci i młodzieży, gdyż dodatkowo zwiększają spożycie produktów mlecznych, który również jest zbyt mało w ich diecie. Do koktajli warto wykorzystywać napoje fermentowane, czyli mleko ukwaszone, kefir, jogurt, maślankę, a zwłaszcza biojogurty, mleka i maślanki acidofilne. Są one bogate nie tylko w wapń, witaminę B2, ale mają korzystną dla zdrowia mikroflorę oraz wyższą strawność i przyswajalność składników odżywczych. Coraz więcej z nich wzbogacanych jest w różne składniki odżywcze, głównie w wapń i witaminę D. Więcej informacji można znaleźć w prezentacji Śniadania mleczne i bezmleczne.
Owocowe napoje na zimno i ciepło Owocowe napoje na bazie zimnej wody lub schłodzonego naparu herbacianego (lemoniady) będą się świetnie nadawały na upalne dni. Można dodać do nich również świeże zioła, np. miętę czy melisę. Odpowiednio komponując składniki, zachowując równowagę pomiędzy słodkimi i kwaśnymi/gorzkimi owocami można uzyskać atrakcyjne i smaczne dla dzieci napoje, bez dodatku cukru, miodu, itp. Z kolei w okresie jesienno-zimowym warto przygotowywać rozgrzewające owocowe napoje, z dodatkiem przypraw, tj. imbir czy goździki. Można wtedy dodać czasem również miód (ale nie do gorącego napoju).
Owocowe napoje co warto jeszcze do nich dodać? Warto dodawać również warzywa, tj. jarmuż, szpinak, seler naciowy, zieloną natkę pietruszki. Można zaczynać od niedużego dodatku takich warzyw, aby stopniowo zwiększać ich udział w koktajlu. W przypadku dzieci o dużej aktywności fizycznej, czy niejadków można również wzbogacić koktajl poprzez dodanie orzechów, np. włoskich, pestek, np. słonecznika, czy produktu zbożowego, np. siemienia lnianego, płatków owsianych. Gęste koktajle owocowo-warzywne, szczególnie przygotowane z udziałem napoju mlecznego są dobrą propozycją na II śniadanie lub uzupełnieniem I śniadania.
Owocowe napoje przechowywanie Koktajle owocowe (również z dodatkiem warzyw) najlepiej jest wypić bezpośrednio po przygotowaniu. Można je również przechować szczelnie zamknięte w lodówce, ale po 2-3 gadzinach na ogół są już mniej atrakcyjne sensorycznie m.in. gorzej smakują i wyglądają. Przetrzymywanie koktajli w temperaturze pokojowej, z dostępem do światła i tlenu powoduje zmniejszenie ich wartości odżywczej, przede wszystkim rozkład różnych witamin (C, z grupy B, beta-karotenu), które są wrażliwe na czynniki środowiskowe.
Gotowe napoje owocowe, co się w nich kryje? Na rynku dostępnych jest bardzo wiele napojów owocowych. Dobrze jest mieć nawyk (oraz wyrobić go u dzieci) czytania informacji na etykietach produktów. Jeśli chcemy kupić napój, to najlepiej, żeby to był sok tzw. przecierowy, jednodniowy, lepiej oczywiście z dodatkiem warzyw. Na kolejnym slajdzie zamieszczono krótką charakterystykę soków, nektarów i napojów. Są jeszcze napoje o smaku owocowym, np. powszechnie nazywane wody owocowe, które mogą nie mieć żadnego dodatku soku owocowego lub bardzo niewielki (np. 1%). Soki owocowo-warzywne lub tylko warzywne mogą mieć dodatek cukru i/lub soli. Do soków owocowych może być niewielki dodatek cukru do tzw. korekcji smaku kwaśnego.
Soki, nektary i napoje owocowe SOK NEKTAR NAPÓJ owocowy i/lub warzywny 100% wsadu owocowego; sok wyciśnięty bezpośrednio z owoców lub otrzymany z zagęszczonego soku owocowego poprzez odtworzenie proporcji wody i aromatu nie zawiera sztucznych barwników, ani aromatów; nie może być konserwowany chemicznie od 25 do 99% wsadu owocowego; rozcieńczony sok wodą z dodatkiem cukru, mogą być dodane słodziki nie zawiera sztucznych barwników, ani aromatów; nie może być konserwowany chemicznie od 20 do 99% wsadu owocowego; zawiera określoną ilość soku, wody, cukru, kwasu cytrynowego i inne dozwolone do żywności dodatki (np. słodziki) może zawierać barwniki i aromaty, może być konserwowany chemicznie
Zawartość cukru w napojach owocowych Napoje owocowe lub o smaku owocowym dostępne na rynku zawierają do 12 g cukru/100 ml produktu, co oznacza, że dziecko wypijając 1 butelkę półlitrową takiego napoju wypija nawet do 56 g cukru (średnio ok. 40-50 g cukru), co już dwukrotnie przekracza zalecane przez WHO całodzienne spożycie cukrów dodanych. Jeśli nasze dziecko pije słodzony napój codziennie przez cały rok to wypija ok. 18 kg cukru rocznie. W skali całej edukacji szkolnej (np. 12 lat szkoły) ilość wypijanego cukru z napojami słodzonymi osiągnie wartość 216 kg! Według badań, napoje gazowane, energetyzujące i owocowe są głównym źródłem cukru w diecie dzieci i młodzieży dostarczają ok. połowy spożytego cukru.
Inne dodatki w napojach owocowych Napoje mogą być słodzone syropem glukozowo-fruktozowym, który może wykazywać bardziej szkodliwe działanie na organizm niż cukier (więcej informacji zamieszczono w prezentacji Cukier na cenzurowanym. Niejednokrotnie producenci obniżają dodatek cukru/syropu glukozowofruktozowego, ale jednocześnie dodają substancje słodzące, aby utrzymać smak słodki napoju. Najczęściej jest to aspartam i acesulfan K. Poza tym często są konserwowane chemicznie kwasem sorbowym lub jego solami, np. sorbinianem potasu oraz kwasem benzoesowym lub jego solami. Substancje te mogą mieć niekorzystny wpływ na organizm, m.in. powodować wysypki skórne czy świąd, trudności w oddychaniu, czy Eur rozstrój Arch Paediatr Dent, 2013 przewodu pokarmowego.
Barwniki z tzw. grupy Southampton Do napojów owocowych czy napojów o smaku owocowym mogą być dodawane różne barwniki, w tym barwniki syntetyczne. Należy zwrócić szczególną uwagę na barwniki z grupy tzw. grupy Southampton, do której należą tartrazyna (E 102), żółcień chinolinowa (E 104), żółcień pomarańczowa FCF (E 110), azorubina (karmoizyna) (E 122), czerwień koszenilowa (E 124) i czerwień Allura AC (E 129), które mogą negatywnie wpływać na funkcje poznawcze. Zgodnie z art. 24 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności konieczność zamieszczenia na etykiecie komunikatu: może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci.
Dlatego wybór jest prosty, atrakcyjny i smaczny! Biorąc pod uwagę skład i wartość odżywczą oferowanych na rynku napojów owocowych dobrze jest ograniczać ich spożycie przez dzieci i młodzież do maksymalnie 2-3 napojów w miesiącu, jeśli nie jest możliwe ich całkowite wyeliminowanie. Jeśli dziecko jest przyzwyczajone do regularnego ich picia to lepiej jest je odzwyczajać stopniowo, z codziennego do np. co drugi dzień, a potem 2 napojów w tygodniu, itp. Takie postępowanie ma zdecydowanie większą szansę na powodzenie, czyli akceptację dziecka niż nagła zmiana i zakazy. Zmiany może pomóc wprowadzić zakup atrakcyjnego bidonu na wodę, do którego dziecko włoży kilka kawałków owoców, np. plasterki cytryny, pomarańczy, itp. a także listki ziół mięty czy melisy, dzięki czemu przygotuje własna wodę owocową.
Piśmiennictwo Rozporządzenie ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 września 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz. U. z dnia 14 października 2003 r., z późniejszymi zmianami); Silva M.M, Lidon F.C.: Food preservatives an overview on applications and side effects. Emirates Journal of Food and Agriculture. 2016. 28(6): 366-373; Stanhope K.L.: Sugar consumption, metabolic disease and obesity: the state of controversy. Crit. Rev. Clin. Lab. Sci., 2015, 1-16; Van Horn L. i wsp.: Translation and implementation of added sugars consumption recommendations. A conference report from the American Heart Association Added Sugars Conference 2010; Circulation 2010, 7, 2470-2490; WHO: Guideline Sugars intake for adults and children, 2015.