Charakterystyka chorych z przewlekłą niewydolnością nerek z terenu średniej wielkości miasta w Wielkopolsce

536 Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): 536-541 Charakterystyka chorych z przewlekłą niewydolnością nerek z terenu średniej wielkości miasta w Wielkopolsce Description of patients with chronic kidney disease from a medium-size town in the Wielkopolska Region Katarzyna Wojewoda 1/, Dorota Talarska 1/, Tomasz Niewiadomski 2/, Joanna Stanisławska 1/, Elżbieta Drozd 1/ 1/ Katedra Profilaktyki Zdrowotnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Katedra Nauk o Zdrowiu, Zakład Organizacji i Zarządzania, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wprowadzenie. Przewlekła choroba nerek (PChN) z każdym rokiem staje się istotniejszym problemem społecznym i ekonomicznym. Z danych zawartych w badaniach epidemiologicznych prowadzonych na całym świecie wynika, iż ponad 6 mln osób znajduje się w jednym ze stadiów PChN. Cel. Ukazanie specyfiki socjo-demograficznej oraz klinicznej osób leczonych hemodializą na terenie średniej wielkości miasta w Wielkopolsce. Materiał i metody. Badaniami objęto 1 pacjentów hemodializowanych w wieku od 2 do 8 lat, w tym 47 kobiet i 53 mężczyzn, których średnia wieku wynosiła 59,5 lat. Średni czas leczenia hemodializą wynosił 44,7 miesięcy. Narzędziem badawczym był Kwestionariusz Zdrowia Specyficzny w Schyłkowej Niewydolności Nerek oraz Skala Aktywności Karnofsky ego. Wyniki. Stwierdzono, że średni poziom kreatyniny (735 µmol/l) oraz mocznika (22,3 mmol/l) był powyżej wartości referencyjnych. Średni poziom Hb w surowicy krwi u kobiet wynosił 1,5 g/dl. Wartości prawidłowe stwierdzono u 12 (25,5%) kobiet. Średni poziom Hb w surowicy krwi u mężczyzn wynosił 1,4 g/dl. Tylko u 2 (3,8%) mężczyzn występowały wartości prawidłowe. 32 (32%) respondentów wymagało okresowej opieki, zachowując niezależność w wykonywaniu większości czynności samoobsługowych. Stałej pomocy w codziennym funkcjonowaniu wymagało 23% badanej grupy. Wnioski. W ostatnim czasie obserwowany jest stały wzrost liczby i jednocześnie wieku chorych poddawanych leczeniu nerkozastępczemu. Zarówno podwyższone jak i obniżone wartości biochemiczne znacznie wpływają na stan czynnościowy pacjentów. Występowanie dolegliwości fizycznych u pacjentów objętych hemodializą różniło się w zależności od: płci, wieku oraz czasu trwania dializy. Dolegliwości te bardziej nasilone były w grupie chorych po 6 r.ż. Słowa kluczowe: przewlekła niewydolność nerek, hemodializa, funkcjonowanie Introduction. Year by year, chronic kidney disease (CKD) is becoming an increasingly serious problem, both socially and economically. According to the worldwide epidemiological studies, more than 6 million people are currently in one of the CKD stages. Aim. To show the socio-demographic and clinical specificity of patients who underwent haemodialysis in a medium-size town in the Wielkopolska Region. Material & methods. The research involved 1 haemodialised patients aged between 2 and 8 years, 47 women and 53 men, of the average age 59.5. The average time of haemodialysis treatment was 44.7 months. The research tool used was the Health Questionnaire Specific for End Stage Renal Disease and the Karnofsky Performance Status Scale. Results. The average creatinine level (735 µmol/l) and the average urea (carbamide) level (22.3 mmol/l) were above the reference values. The average blood serum Hb level among the women was 1.5 g/dl. Correct results were observed among 12 (25.5%) of the women. The average blood serum Hb level among the men was 1.4 g/dl. Correct results were observed in 2 (3.8%) of the men only. 32 (32%) respondents needed temporary assistance, while maintaining independence in carrying out most of self-service activities. Constant help in every-day functioning was needed by 23% of the respondents. Conclusions. A constant increase in the number and age of the patients undergoing renal replacement therapy has been observed recently. Both higher and lower biochemical parameters considerably influence the patients physical function. The occurrence of physical ailments among haemodialised patients differed according to gender, age and dialysis duration. More serious discomforts were observed among patients older than 6 years. Key words: chronic kidney disease, haemodialysis, functioning Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): 536-541 www.phie.pl Nadesłano: 16.7.212 Zakwalifikowano do druku: 26.8.212 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Joanna Stanisławska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego Katedra Profilaktyki Zdrowotnej ul. Smoluchowskiego 11, 6-179 Poznań tel. 618612246, e-mail: stanislawskajoanna@wp.pl Wstęp Definicja przewlekłej choroby nerek (PChN) została ustalona przez zespół nefrologów amerykańskich wchodzących w skład Kidney Disease Quality Initiative (KDOQI) w 22 r. [1], a następnie potwierdzona i zaakceptowana przez międzynarodowe gremium

Wojewoda K i wsp. Charakterystyka chorych z przewlekłą niewydolnością nerek z terenu średniej wielkości miasta w... 537 Kidney Disease Improving Global Outcome (KDIGO) na całym świecie [2]. W podanej definicji PChN nie znajdują się żadne objawy podmiotowe lub przedmiotowe, gdyż w większości przypadków choroba przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo aż do końcowego stadium schyłkowej przewlekłej niewydolności nerek (PNN). Objawy kliniczne pojawiają się w miarę narastania upośledzenia czynności nerek [3]. Prowadzone powszechnie w różnych regionach świata badania epidemiologiczne pozwalają na stwierdzenie, że PChN występuje bardzo często i dotyczy 6-15% populacji w różnych krajach. Zgodnie z szacunkowymi wyliczeniami oznacza to, iż na całym świecie choroba ta dotyczy około 6 mln osób. W Polsce odpowiednio ponad 4,5 mln obywateli. Jest to zatem istotny problem z punktu widzenia epidemiologicznego oraz zagrożenia rozwojem schyłkowej niewydolności nerek. Jednym z czynników wpływających na taki stan rzeczy jest ogólnie obserwowane znaczące wydłużenie życia oraz współistniejący rozwój takich schorzeń, jak cukrzyca typu 2 i nadciśnienie tętnicze [4,5]. Wczesna identyfikacja PChN umożliwia zastosowanie u pacjenta niefarmakologicznych metod naprawczych, natomiast odpowiednio wcześnie rozpoczęte leczenie nefroprotekcyjne pozwala u części pacjentów zahamować postęp choroby, a u pozostałych chorych wydłużyć czas do momentu potrzeby leczenia nerkozastępczego, czyli od kilku do kilkunastu lat [4]. Zgodnie z danymi epidemiologicznymi, na świecie ponad 2 mln osób ze schyłkową niewydolnością nerek (SNN) jest leczona przy pomocy terapii nerkozastępczej (155 tys. dializami, 45 tys. osób po przeszczepie nerki) [6]. W Polsce przyrost osób leczonych tymi metodami wynosi 4-5% na rok. Aktualnie opieką dializacyjną objętych jest 15 tys. pacjentów [7]. Cel pracy Ukazanie specyfiki socjo-demograficznej oraz klinicznej osób leczonych hemodializą na terenie średniej wielkości miasta w Wielkopolsce. Materiał i metoda Badaniem objęto 1 pacjentów leczonych hemodializą w latach 28 i 29 na terenie Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Koninie. Wywiad trwał od 15-2 minut. Obejmował informacje dotyczące danych personalnych, stanu czynnościowego, przebiegu procesu chorobowego i leczenia, uzyskiwanego wsparcia oraz jakości życia. Kryteria doboru grupy pacjenci z niewydolnością nerek leczeni hemodializą wiek 2-8 lat zachowana chociaż częściowa niezależność funkcjonalna choroby współistniejące nie wpływające nadmiernie ograniczająco na funkcjonowanie pacjentów zgoda pacjentów na udział w badaniu. Narzędzia badawcze Narzędziem badawczym był Kwestionariusz Zdrowia Specyficzny w Schyłkowej Niewydolności Nerek z 1989 roku autorstwa Perfrey a i wsp. z Kliniki Nefrologii Memorial University of Newfoundland w Kanadzie [8]. W artykule zawarto tylko część uzyskanych wyników, w oparciu o następujące narzędzia badawcze: Metryczka, poszerzona o 8 pytań własnych (sytuacja społeczna), Arkusz do zbierania informacji o chorobie i leczeniu pacjenta, Arkusz skali objawów fizycznych (odczuwanych w ostatnich dwóch tygodniach) stosując punktację od 1 do 5, pacjenci zaznaczali nasilenie objawów w kategoriach: zmęczenie, bóle głowy, kurcze mięśni, świąd skóry, duszność, bóle za mostkiem, bezsenność, bóle stawów, słabość mięśni, nudności, wymioty, bóle brzucha, brak apetytu, spadki poziomu cukru na dializie, wzrost lub spadek ciśnienia tętniczego (suma punktów= 16-8 pkt), Skala aktywności Karnofsky ego (punktacja od do 1, gdzie 1 oznacza stan idealny, pełną sprawność, a śmierć). Analiza statystyczna Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą programu Statistica 1. Pl. Istotność różnic sprawdzono za pomocą testów nieparametrycznych: U Manna-Whitneya oraz Kruskala-Wallisa a korelację dla zmiennych ilościowych za pomocą współczynnika korelacji rangowej Spearmana i testu Pearsona. Testy analizowano na poziomie istotności alfa=,5. Wyniki badań W badanej 1 osobowej grupie było 53 (53%) mężczyzn i 47 (47%) kobiet. Średnia wieku wynosiła 59,5 lat, SD 14,4 lat. Zarówno wśród kobiet (47,2%), jak i mężczyzn (57,4%) przeważały osoby w wieku 4-65 lat. W grupie pacjentów powyżej 65 roku życia kobiety stanowiły 27,7%, natomiast mężczyźni 39,6% (ryc. 1). W obu grupach najmniej było pacjentów w przedziale 2-4 lat.

538 Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): 536-541 6 5 4 % 3 2 1 do 65 lat powyżej 65 lat Ryc. 1. Charakterystyka badanych wg płci i wieku Fig. 1. Subjects characteristics by gender and age kobiety mężczyźni Wśród wszystkich respondentów (43%), jak też w poszczególnych grupach z uwzględnieniem płci (kobiety 35,8%, mężczyźni 48,9%) dominowało wykształcenie zawodowe. Najmniej osób posiadało wykształcenie wyższe (kobiety 5,7%, mężczyźni 8,5%). Natomiast 16 (34,%) kobiet i 13 (24,5%) mężczyzn miało tylko wykształcenie podstawowe. Ponad połowa (6%) badanej grupy, w okresie realizowania badań posiadała współmałżonka. Pozostali respondenci to: 17 (17%) niezamężnych, 18 (18%) wdów/wdowców i 5 (5%) osób po rozwodzie. Konieczność leczenia za pomocą hemodializy oraz czasami odczuwany zły stan zdrowia powodowały zakłócenia w życiu rodzinnym u 53% grupy, natomiast stałe u 13%. Natomiast ograniczały aktywność społeczną u 49 (49%) badanych. Wśród respondentów tylko 1 (1%) podejmowało aktywność zawodową (w tym: 8 kobiet i 2 mężczyzn). Ze względu na wiek i niezadowalający stan zdrowia, 52% grupy stanowili renciści, a 38% emeryci. Stan materialny jako średni deklarowało 65 (65%) badanych, natomiast niski 11 (11%). Tylko 3% badanej grupy określiło sytuację materialną jako bardzo dobrą. Konieczność podjęcia leczenia za pomocą hemodializy przyczyniła się do pogorszenia sytuacji materialnej u 49 (49%) respondentów. Najczęściej wynikały z niemożliwości podjęcia lub kontynuowania zatrudnienia. Średni czas leczenia hemodializą w badanej grupie wynosił 44,7 miesięcy; u kobiet 42,5, natomiast u mężczyzn 46,6 miesięcy. Najbardziej liczną grupę stanowili pacjenci leczeni za pomocą hemodializy od 1 do 5 lat (36%), następną do 1 roku (32%). Terapią powyżej 1 lat objętych było 1% grupy. Najdłuższy czas leczenia stwierdzono wśród kobiet, wynosił 19 lat. Główną przyczyną dializ były schorzenia układu moczowego: kłębuszkowe zapalenie nerek (21%), nefropatia śródmiąższowa (18%), wielotorbielowatość nerek (12%). Natomiast u 49 (49%) badanych zaburzenia w funkcjonowaniu nerek nastąpiły w przebiegu innych schorzeń (m.in. cukrzyca 29%, nefropatia nadciśnieniowa 11%). W badanej grupie 9 (9%) osób zostało zakwalifikowanych do przeszczepu nerki, 16 (16%) było w trakcie dodatkowych badań. Średni poziom mocznika przed dializą w badanej grupie wynosił 22,3 mmol/l (norma 2,46 do 6,6 mmol/l ); u 9 (9%) przekraczał 3 mmol/l. Średni poziom zawartości kreatyniny w surowicy krwi wynosił 735 µmol/l (norma 62-115 µmol/l). U 19 (19%) osób poziom przekraczał 1 µmol/l, najniższe stężenie w badanej grupie wynosiło 172 µmol/l. Średni poziom Hb w surowicy krwi u kobiet wynosił 1,5 g/dl (norma: powyżej 11,5 g/dl), SD - 1,3 g/dl. Wartości prawidłowe stwierdzono u 12 (25,5%) kobiet. Średni poziom Hb w surowicy krwi u mężczyzn wynosił 1,4 g/dl, SD 1,5 g/dl. Tylko u 2(3,8%) mężczyzn występowały wartości prawidłowe. U 5 (1,6%) kobiet i 8 (15,1%) mężczyzn odnotowano wartości w przedziale 7,73-9, g/dl. U 2% badanych stwierdzono wartości hemoglobiny przekraczające 14 g/dl, co uznaje się jako ryzyko nadmiernego zagęszczenia krwi. Za pomocą testu korelacji porządku rang Spearmana wykazano zależność między poziomem hemoglobiny a stanem czynnościowym mierzonym skalą Karnofsky ego (p=,47) oraz poziomem kreatyniny a stanem funkcjonalnym ocenianym za pomocą skali Karnofsky ego (p=,). Najczęstszymi chorobami współistniejącymi były: nadciśnienie tętnicze, choroby serca, cukrzyca (ryc. 2). padaczka 2 amputacja kończyn/y dna moczanowa miażdżyca choroba reumatyczna POCH osteoporoza zaburzenia wzroku otyłość 3 5 6 8 9 1 13 13 WZW 18 wtórna nadczynność przytarczyc 31 wtórna niedokrwistość 4 cukrzyca 47 choroby serca 75 nadciśnienie 84 1 2 3 4 5 6 7 8 9% Ryc. 2. Najcześciej wystepujące choroby współistniejące Fig. 1. Most frequent coexisting diseases Do oceny stanu czynnościowego zastosowano m.in. skalę Karnofsky ego. Analizując dane uzyskane za pomocą skali 32 (32%) respondentów uzyskało 6 pkt, co oznacza, że wymagają okresowej opieki, ale zachowują niezależność w wykonywaniu większości czynności samoobsługowych. Stałej pomocy w codziennym funkcjonowaniu wymagało 23% badanej grupy. Nikt z badanych nie otrzymał maksymalnej punktacji, natomiast 11 (11%) 9 pkt, czyli byli osobami niezależnymi, ale utrzymywały się u nich niewielkie dolegliwości i objawy choroby (ryc. 3).

Wojewoda K i wsp. Charakterystyka chorych z przewlekłą niewydolnością nerek z terenu średniej wielkości miasta w... 539 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1 3 11 13 5 1 15 2 25 3 35% Ryc. 3. Stan czynnościowy badanej grupy wg skali Karnofsky ego Fig. 3. Subjects physical function by Karnofsky Performance Status Scale W ciągu ostatnich dwóch tygodni jakie poprzedziły badanie u pacjentów najbardziej nasilone (4-5 pkt) było zmęczenie (45%), następnie nużliwość mięśni (21%), kurcze mięśni (18%), bóle głowy (17%), bezsenność (12%), świąd skóry (11%), bóle stawów (15%), spadki ciśnienia (8%). Analizując różnice w występowaniu dolegliwości fizycznych u pacjentów objętych hemodializą uwzględniono m.in. takie czynniki, jak: płeć, wiek, czas trwania dializy. Test Manna-Whitneya wykazał różnice istotną statystycznie między płcią a nasileniem takich dolegliwości, jak: bezsenność (p=,41), bóle stawów (p=,71), słabość mięśni (p=,), nudności, wymioty (p=,29), bóle brzucha (p=,33), brak apetytu (p=,31), nadmierny wzrost wartości ciśnienia tętniczego (p=,18), spadek poziomu ciśnienia tętniczego (p=,48). Większe nasilenie dolegliwości zgłaszały kobiety. Odnośnie czasu trwania, wykazano tylko różnice istotną statystycznie z występowaniem spadku poziomu cukru (p=,25). Bardziej nasilony spadek był w grupie, w której czas dializy był dłuższy niż 1 rok. Stwierdzono także różnice między wiekiem a występowaniem takich dolegliwości fizycznych jak: zmęczenie (p=,12), duszność (p=,), bóle za mostkiem(p=,), nużliwość mięśni (p=,83), brak apetytu (p=,58), spadek poziomu cukru (p=,174), spadek poziomu ciśnienia tętniczego (p=,494). Dolegliwości te bardziej nasilone były w grupie najstarszej, czyli po 6 r.ż. 19 21 32 Dyskusja Badaniem objęto pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek w okresie hemodializy. W badanej grupie nieznacznie przeważali mężczyźni (53%). 1/3 stanowili pacjenci powyżej 65 roku życia. Najwięcej chorych było w przedziale wiekowym 4-65 lat. Najliczniejszą grupę badanych stanowili pacjenci leczeni hemodializą przez okres 5 lat. Najczęściej przyczynami dializ były choroby współistniejące, takie jak: cukrzyca, kłębuszkowe zapalenie nerek, śródmiąższowe zapalenie nerek, torbielowatość nerek oraz nadciśnienie tętnicze. W badaniu PolNef (Polska) dane epidemiologiczne dotyczące częstości występowania przewlekłej choroby nerek u osób powyżej 6 roku życia, kształtują się następująco: 6,5% do 25% u kobiet i od 14% do 26% u mężczyzn w wieku 6-9 lat oraz od 6% do 28% u kobiet i od 17% do 39% mężczyzn w wieku ponad 7 lat [9]. W okresie ostatniej dekady obserwowany jest stały wzrost liczby i jednocześnie wieku chorych poddawanych leczeniu nerkozastępczemu. Średnia wieku chorych objętych badaniem Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS) wzrosła z 62,8±15,6 w roku 1997 do 65,2±14,5 lat w roku 27. Przede wszystkim rośnie udział najstarszej grupy chorych, >75 roku życia. W roku 1999 pacjenci objęci badaniem DOPPS stanowili 16,8% chorych leczonych hemodializami, podczas gdy w 27 roku już 25,6% [1]. Podobny odsetek chorych powyżej 75 lat odnotowano we Włoszech (28,7%) i Hiszpanii (3,7%), natomiast w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Niemczech jest nieznacznie niższy, odpowiednio 23,2%, 24,1% i 25,5%. Jednym ze skutków starzenia się populacji chorych dializowanych jest znaczna współchorobowość [11]. W Polsce odsetek chorych >75 roku życia wśród rozpoczynających dializoterapię w 26 roku wzrósł do 18,2% [12]. Najczęstszą przyczyną schyłkowej niewydolności nerek w USA jest nefropatia cukrzycowa (33%), a następnie choroby naczyń, w tym głównie nefropatia nadciśnieniowa (21%), choroby kłębuszków nerkowych pierwotne lub wtórne (19%), torbielowatość nerek (6%) i choroby cewkowo-śródmiąższowe (4%) [13]. W Polsce niewydolność nerek najczęściej jest następstwem: kłębuszkowego zapalenia nerek (23,13%), nefropatii cukrzycowej (21,8%), śródmiąższowego zapalenia nerek (16,15%), nefropatii nadciśnieniowej (11,6%) i torbielowatości nerek (11,5%) [14]. Podobne czynniki stwierdzono w badaniu własnym. Najprostszymi i najczęściej wykonywanymi badaniami diagnostycznymi, pozwalającymi ujawnić wskaźnik uszkodzenia nerek, są: we krwi stężenie kreatyniny w surowicy, a w moczu zwiększone wydalanie albumin, lub białkomocz oraz nieprawidłowy osad moczu w badaniu ogólnym [14].

54 Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): 536-541 W przeprowadzonym badaniu wykazano znaczne przekroczenie norm poziomu kreatyniny i mocznika oraz obniżenie wartości hemoglobiny (Hb). Utrzymywanie niższych wartości kreatyniny, mocznika i wyższych wartości hemoglobiny zwiększa wydolność funkcjonalną pacjentów. W Polsce niedokrwistość występuje u 8-24% (4 tys.) pacjentów znajdujących się w 3 stadium PChN, natomiast w 4 stadium problem ten dotyczy 16-41% (3 tys.) chorych. Celowe jest dążenie do uzyskania i utrzymania stężenia hemoglobiny w zakresie 1-12 g/dl, a ze względu bezpieczeństwa niewskazane jest przekraczanie w czasie terapii stężenia hemoglobiny 13 g/dl [7]. W Szwecji średni poziom hemoglobiny u chorych dializowanych wynosił 12 g/dl (12 g/l), w Stanach Zjednoczonych, Hiszpanii, Belgii i Kanadzie 11,6 11,7 g/dl (116-117 g/l), w Australii, Nowej Zelandii, Niemczech, Włoszech, Wielkiej Brytanii i we Francji średnie stężenie hemoglobiny wynosiło 11,1-11,5 g/dl (111-115 g/l) natomiast w Japonii 1,1 g/dl (11 g/l). Poziom hemoglobiny był znacznie niższy u pacjentów w początkowym okresie schyłkowej niewydolności nerek, a podawanie erytropoetyny wahało się od 27% (Stany Zjednoczone) do 65% (Szwecja) chorych. Stosowanie przez pacjentów EPO zwiększyło poziom Hb (HGB) o,61 1 g/dl (p<,1). Zmniejszyła się liczba śmiertelności i ryzyko hospitalizacji o 5% do 6% w wyniku wzrostu Hb o 1 g/dl (p<,3). Pacjenci starsi, pozostający w związkach małżeńskich, u których stwierdzono podwyższony poziom albumin, transferyny lub wapnia, a obniżony poziom ferrytyny byli znacznie bardziej narażenia na spadek hemoglobiny (<11 g/dl) [15]. Uzyskane wyniki są porównywalne do badań przeprowadzonych w Klinice Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej we Wrocławiu, u których średnia wartość Kt/V wynosiła 1,28 u chorych poniżej 75 roku życia i 1,27 u chorych powyżej 75 r.ż. (p=,873). Średnia wartość hemoglobiny w grupie chorych poniżej 75 r.ż wynosiła 1,9 g/dl, a powyżej 75 r.ż. 11,1 g/dl (p=,693) [11]. Badania przeprowadzone przez Zarzeckiego i wsp. [16] na obszarze Górnego Śląska wykazały, iż przed pierwszą hemodializą stężenie kreatyniny w surowicy najczęściej mieściło się w przedziale 7 1 μmol/l. Jedynie u 9% pacjentów rozpoczęto dializoterapię przy poziomie kreatyniny poniżej 5 μmol/l (w grupie chorych z nefropatią cukrzycową 55%). U chorych z wyższymi wartościami kreatyniny stwierdzono większe nasilenie niedokrwistości i niższą kalcemię, przy wyższych stężeniach fosforu nieorganicznego w surowicy. Odsetek chorych z fosfatemią >1,7 mmol/l wynosił 4% w grupie z poziomem kreatyniny <7 μmol/l, 57% w grupie z poziomem kreatyniny 7-1 μmol/l oraz 62% w grupie z poziomem kreatyniny >1 μmol/l. U większości chorych stwierdzono znaczną niedokrwistość. Stężenie hemoglobiny we krwi poniżej 11 g/dl stwierdzono u 87% chorych [16]. Ocena jakości życia chorych objętych leczeniem nerkozastępczym ma bardzo istotne znaczenie, ponieważ konsekwentna realizacja Programu Poprawy i Rozwoju Dializoterapii w Polsce umożliwiła w ostatnich latach nie tylko zapewnienie dializoterapii wszystkim pacjentom ze schyłkową niewydolnością nerek ale również poprawę jakości leczenia co niewątpliwie ma również wpływ na jakość życia leczonych chorych. Badania przeprowadzone przez Rutkowskiego i wsp. [17] ukazały najczęściej występujące dolegliwości, zgłaszane przez pacjentów dializowanych. Wykazano, że chorzy najczęściej zgłaszają świąd skóry (42%), skarżą się na niedociśnienie tętnicze (4,4%) oraz kurcze mięśni (39,3%). Nieco rzadziej skargi pacjentów dotyczą bólów pleców (31,9%), głowy (27,9%) oraz wyrażnie rzadziej zgłaszają bóle w klatce piersiowej (2,9%). Dość duży odsetek chorych uskarża się na występowanie nudności i wymiotów w trakcie dializy (13,7%) oraz na dreszcze i wzrost temperatury (11,1%). Nudność i wymioty występują częściej u pacjentów z niższym stężeniem hemoglobiny, a zależność ta jest istotna statystycznie na poziomie p<,5. Również istotna zależność statystycznie (p<,3) występuje u pacjentów z dolegliwościami bólowymi w klatce piersiowej z niższym poziomem hemoglobiny. Dolegliwości związane z kurczami mięśni oraz z dreszczami i podwyższoną temperaturą wykazały istotną zależność statystyczną (p<,1) z niższym poziomem hemoglobiny [17]. Stosowanie dializoterapii w ostatnich 25 latach okazało się metodą istotnie przedłużającą życie chorych z przewlekłą niewydolnością nerek. Przedłużenie życia powoduje, że w opiece nad tą grupą chorych zajmujemy się nie tylko wskaźnikami biologicznymi ale także problemami psychospołecznymi pacjentów. Jakość życia pojmowana jako subiektywna percepcja, czy ocena własnej sytuacji życiowej pacjenta związanej z procesem chorobowym oraz metodami leczenia, jest ważnym czynnikiem oceny skuteczności całego leczenia. W odniesieniu do osób z przewlekłą niewydolnością nerek sama metoda leczenia hemodializa (HD) oprócz oczywistych i niekwestionowanych korzyści niesie ze sobą wiele uciążliwości a życie tych pacjentów z powodu choroby jest znacznie ograniczone. Chorzy dializowani nie mają zaspokojonych wielu istotnych potrzeb psychospołecznych, taki stan może prowadzić do przewlekłej frustracji, zaburzać funkcjonowanie społeczne i emocjonalne, wpływa na pogorszenie samopoczucia [13].

Wojewoda K i wsp. Charakterystyka chorych z przewlekłą niewydolnością nerek z terenu średniej wielkości miasta w... 541 Podsumowanie wyników badań i wnioski 1. W ostatnim czasie obserwowany jest stały wzrost liczby i jednocześnie wieku chorych poddawanych leczeniu nerkozastępczemu. 2. Zarówno podwyższone jak i obniżone wartości biochemiczne znacznie wpływają na stan czynnościowy pacjentów. 3. Występowanie dolegliwości fizycznych u pacjentów objętych hemodializą różniło się w zależności od: płci, wieku oraz czasu trwania dializy. Dolegliwości te bardziej nasilone były w grupie chorych po 6 roku życia. Piśmiennictwo / References 1. NKF K/DOQI Clinical Practice Guidelines for chronic kidney disease: evaluation, classification and stratification. Am J Kidney Dis 22, 39: 1-266. 2. Levey AS, Eckhardt KU, Tsukamoto Y, et al. Definition and classification of chronic kidney disease, a position statement from Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO). Kidney Int 25, 67: 289-21. 3. Snyder S, Pendergraph B. Detection and evaluation of chronic Sidney disease. Am Fam Physician 25, 72: 1723-1733. 4. Rutkowski B. Przewlekła choroba nerek (PChN) wyzwanie XXI wieku. Przew Lek 27, 2: 8-88. 5. Król E, Rutkowski B. Przewlekła choroba nerek klasyfikacja, epidemiologia i diagnostyka. Forum Nefrol 28, 1: 1-6. 6. Rutkowski B. Highlights of the epidemiology of renal replacement therapy in Central and Eastern Europe. Nephrol Dial Transplant 26, 21: 4-1. 7. Rutkowski B, Więcek A, Duplik M z Grupą Ekspertów. Stanowisko Zespołu Ekspertów dotyczące aktualnych problemów diagnostyki i terapii zaburzeń układu czerwonokrwinkowego. Forum Nefrol 21, 3: 326-33. 8. Parfrey PS, Vavasour H, Bullock M, et al. Development of a health questionnaire specific for end-stage renal disease. Nephron 1989, 52(1): 2-8. 9. Rutkowski B. Przewlekła choroba nerek. [w:] Kardionefrologia. Pasterski T, Myśliwiec M, Imiela J. Medical Tribune Polska, Warszawa 27: 29. 1. Al Jumaih A, Al-Onazi K, Binsalih S, et al. Study of Quality of Life and its Determinants among Hemodialysis Patients Using the KDQOL-SF Instrument in One Center in Saudi Arabia. Arab J Nephrol Transplant 211, 4(3): 125-3. 11. Letachowicz K, Weyde W, Letachowicz W i wsp. Chorzy powyżej 75 roku życia w programie przewlekłych hemodializ ocena jakości dostępu naczyniowego i adekwatności dializy. Nefrol Dial Pol 29, 13: 23-25. 12. Rutkowski B, Lichodziejewska-Niemierko M, Grenda R i wsp. Raport o stanie leczenia nerkozastępczego w Polsce 26. Drukonsul, Gdańsk 28. 13. KDOQI Clinical Practice Guidelines for Chronic Kidney Disease. Evaluation, Classification and Stratification. Am J Kidney Dis 22, 39, Suppl1: S1-S266. 14. Czekalski S. Przewlekła choroba nerek przewlekła niewydolność nerek w Polsce i na świecie. Przew Lek 27, 1: 1-16. 15. Pisoni RL, Bragg-Gresham JL, Young EW, et al. Anemia management and outcomes from 12 countries in the Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS). Am J Kidney Dis 24, 44 (1): 94-111. 16. Zarzecki M, Chudek J, Kułach A i wsp. Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek i stan kliniczny chorych w chwili rozpoczęcia hemodializoterapii na obszarze Górnego Śląska. Wiad Lek 24, 57(3-4): 145-15. 17. Rutkowski B, Nowaczyk R, Mierzicki P, et al. Quality of care vs quality of life in haemodialysis centers in Poland in the year 25. Part III. Quality of life. Nephrol Dial Pol 28, 12: 149-155.