Porównanie jakości życia pacjentów hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo

Transkrypt

1 Dutkowska Probl Hig Epidemiol D i wsp. 212, Porównanie 93(3): jakości życia pacjentów hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo 529 Porównanie jakości życia pacjentów hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo Comparison of the life quality of hemodialysis and peritoneal patients Dorota Dutkowska 1/, Bogdan Rumianowski 1/, Elżbieta Grochans 2/, Beata Karakiewicz 3/, Maria Laszczyńska 1/ 1/ Zakład Histologii i Biologii Rozwoju, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie 2/ Samodzielna Pracownia Propedeutyki Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie 3/ Zakład Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Wprowadzenie. Funkcją nerek jest usuwanie z organizmu końcowych produktów metabolizmu i toksycznych substancji, jak również utrzymanie równowagi osmotycznej. Ich przewlekła niewydolność powoduje zaburzenie równowagi całego organizmu homeostazy. Gromadzące się szkodliwe produkty przemiany materii mogą prowadzić nawet do zniszczenia miąższu nerkowego. Leczenie nerkozastępcze polega na zastąpieniu czynności nerek dializami, hemofiltracją lub przeszczepie nerki. Rozróżniamy dwie metody dializacyjne: hemodializę oraz dializę otrzewnową. Pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek, którzy poddawani są dializoterapii, cierpią z powodu wielu problemów zdrowotnych i psychospołecznych. Ze względu na specyfikę choroby i przebieg leczenia życie pacjentów jest znacznie ograniczone. Stopień ograniczenia wynikać może z zastosowanej techniki dializacyjnej. Cel. Porównanie jakości życia pacjentów poddawanych hemodializie i dializowanych otrzewnowo. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w grupie 72 pacjentów Kliniki Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. W celu oceny jakości życia zastosowano kwestionariusz ankiety, który składał się z dwóch części. W pierwszej zawarto pytania autorskie, natomiast w części drugiej wykorzystano polską wersję kwestionariusza oceny jakości życia SF-36. Wyniki. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że pacjenci hemodializowani uzyskali gorsze wyniki niż dializowani otrzewnowo. Biorąc pod uwagę kondycję psychiczną po dializie, 47,3% pacjentów hemodializowanych oceniło ją jako słabą, natomiast 1% pacjentów dializowanych otrzewnowo oceniło ją jako dobrą. Wnioski. Analiza jakości życia wykazała, że grupa pacjentów hemodializowanych znacznie gorzej odczuwa dolegliwości związane z chorobą i przebiegiem leczenia niż grupa dializowanych otrzewnowo. Wskazuje to, że jest bardziej korzystna z punktu widzenia większego komfortu i lepszej jakości życia pacjentów dializowanych. Introduction. Renal function is to remove the end products of metabolism, toxic substances and maintain the osmotic balance. Chronic renal failure causes imbalance of the body. Accumulated hazardous waste products can even lead to the destruction of renal parenchyma. Renal replacement therapy encompasses life-supporting treatment for renal failure and includes dialysis, hemofiltration or renal transplantation. There are two methods of dialysis: hemodialysis and peritoneal dialysis. The dialysis patients suffer from health and psychosocial problems. Due to the nature of the disease and treatment, the patients life quality is very limited. The level of limitation may result from the dialysis method used. Aim. Comparison of the life quality of patients receiving hemodialysis and patients receiving peritoneal dialysis. Materials & methods. The study group consisted of 72 patients treated at the Department of Nephrology, Transplantology and Internal Medicine at the Pomeranian Medical University. In order to evaluate patients life quality we used a two-part questionnaire. The first part consisted of copyright questions and the second part of the Polish version of the SF 36 questionnaire. Results. Based on the survey, we found that hemodialysis patients had worse results than peritoneal dialysis patients. Considering mental condition after dialysis, 47.3% of the hemodialysis patients assessed their mental condition as poor, while 1% of the peritoneal patients identified their mental condition as good. Conclusions. The analysis of life quality showed that the group of hemodialysis patients reported significantly worse ailments related with disease and treatment than the peritoneal patients. This suggests that the peritoneal dialysis is more positive in terms of comfort and better life quality for the dialysis patients. Key words: nephrology, dialysis, life quality Słowa kluczowe: nefrologia, dializa, jakość życia Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Bogdan Rumianowski Pomorski Uniwersytet Medyczny, Zakład Histologii i Biologii Rozwoju Wydział Nauk o Zdrowiu ul. Żołnierska 48, 7-24 Szczecin tel , brumian@sci.pum.edu.pl

2 53 Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): Wprowadzenie Epidemiologia chorób nerek Na układ moczowy składają się dwie nerki, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa [1]. Nerki są parzystym organem leżącym w jamie brzusznej w przestrzeni pozaotrzewnowej i mają kształt ziarna fasoli. Nerki są silnie unerwione i unaczynione. Ich najważniejszą funkcją jest usuwanie z organizmu końcowych produktów metabolizmu i substancji toksycznych oraz utrzymanie równowagi osmotycznej [1, 2]. Najczęściej choroby nerek są konsekwencją infekcji dróg moczowych, które powodują cewkowo-śródmiąższowe zapalenia nerek. W zależności od wieku na schorzenie to cierpi 6-22% populacji [3]. Zakażenie ma charakter zapalny i może mieć podłoże bakteryjne lub być spowodowane nadużywaniem leków przeciwbólowych i jest trzecim co do częstości występowania zakażeniem w Polsce. Zapalenie nerek najczęściej prowadzi do rozwoju niewydolności nerek [4]. Wczesne wykrycie schorzenia nerek często zapobiega konieczności stosowania terapii nerkozastępczej oraz zwiększa znacząco szansę chorego na prowadzenie normalnego życia w kontrolowanych przez personel medyczny warunkach. Liczba osób objętych leczeniem nerkozastępczym na świecie wynosi ok. 1,8 mln i liczba ta stale rośnie [5, 6]. Na rozwój schorzeń nerek wpływ mają także m. in. cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, kamica nerkowa oraz wciąż badany polimorfizm wielu genów, czego przykładem może być sporadycznie występujący zespół Alporta oraz wielotorbielowatość nerek. Czynniki te mogą zwiększać ryzyko wystąpienia przewlekłej choroby nerek nawet o 5-6% [5]. Schorzenia nerek wywoływane lub wspomagane przez wymienione wyżej czynniki mogą w dużym stopniu upośledzać lub całkowicie pozbawić prawidłowej funkcji układu moczowego. Główne przyczyny konieczności stosowania dializoterapii to ostra oraz przewlekła niewydolność nerek. Objawem pierwszego schorzenia jest zaburzenie homeostazy wodno-elektrolitowej i akumulacja produktów przemiany materii w organizmie. Choroba ta rozwija się gwałtownie, ale zazwyczaj jest to stan odwracalny [7]. Jego bezpośrednią przyczyną mogą być m. in. zatrucia substancjami toksycznymi, oparzenia, zabiegi chirurgiczne i urazy [8, 9]. Konsekwencją przewlekłej niewydolności nerek jest zmniejszenie ilości aktywnych nefronów, co powoduje ostatecznie zniszczenie struktury nerek oraz stopniowe narastanie upośledzenia ich czynności. Skutkiem tego jest gromadzenie się toksyn mocznicowych, między innymi mocznika, kreatyniny i fosforanów, które upośledzają funkcje układu nerwowego i pokarmowego [2, 5]. Zarówno ostra jak i przewlekła niewydolność nerek może prowadzić do schyłkowej niewydolności nerek, która w ostatecznej fazie może zagrażać życiu pacjentów. Leczenie odbywa się poprzez dostosowanie diety i przyjmowanie odpowiednich leków. Jeśli leczenie dietetyczne i objawowe jest nieskuteczne, pacjenci kwalifikowani są do leczenia nerkozastępczego [8, 14]. Leczenie nerkozastępcze Leczenie nerkozastępcze może odbywać się w formie dializoterapii i transplantacji nerek. Dializoterapia jest przeprowadzana za pomocą dwóch metod: dializy zewnątrzustrojowej hemodializy i wewnątrzustrojowej dializy otrzewnowej. Pojęciem dializa określa się przenikanie różnych substancji chemicznych przez błonę półprzepuszczalną [11]. Hemodializa jest najbardziej dostępną formą dializoterapii, stosowaną u chorych z ostrą i przewlekłą niewydolnością nerek. Polega na kilkugodzinnym oddziaływaniu na osocze krwi płynu dializacyjnego, który oczyszcza krew chorego ze szkodliwych dla organizmu substancji [5]. W czasie każdego zabiegu, trwającego od trzech do pięciu godzin, przez dializator przepływa, a następnie wraca do organizmu około 4 do 6 litrów oczyszczonej krwi [12]. W tym czasie mogą wystąpić różne dolegliwości, takie jak: złe samopoczucie, zawroty i bóle głowy z towarzyszącymi nudnościami oraz kurczami mięśniowymi. Pomiędzy zabiegami wielu pacjentów skarży się na ciągłe uczucie pragnienia, zmęczenie, bóle głowy i zaburzenia snu. Natomiast najczęstszym i najgroźniejszym powikłaniem występującym w przetoce dializacyjnej jest zakrzepica przetoki, która tworzona jest w celu połączenia naczyń krwionośnych pacjenta z przewodami dializatora. Hemodializa wymaga stałego kontaktu chorego z ośrodkiem dializ, w ściśle określonych terminach. Zależność od szpitala i aparatury dializacyjnej powoduje dyskomfort emocjonalny oraz znacząco utrudnia prowadzenie normalnego życia rodzinnego, pracy i nauki [13]. Największą zaletą hemodializy jest stała kontrola lekarza podczas zabiegu, który może udzielić fachowej pomocy w przypadku jakichkolwiek komplikacji. Dializa otrzewnowa polega na oczyszczaniu krwi, gdzie jako błonę półprzepuszczalną wykorzystuje się otrzewną. Wymiana zachodzi pomiędzy krwią płynącą w naczyniach krwionośnych błony otrzewnowej a płynem dializacyjnym [11]. Sam zabieg może powodować zaburzenia metaboliczne związane z wchłanianiem glukozy. Obecność płynu dializacyjnego w otrzewnej może powodować reakcje odpornościowe organizmu pacjenta, które mogą prowadzić do rozwoju zapalenia otrzewnej. Do zapalenia otrzewnej może również prowadzić niewystarczająca sterylność podczas pro-

3 Dutkowska D i wsp. Porównanie jakości życia pacjentów hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo 531 wadzenia zabiegu. Zaletą tej metody jest niezależność pacjenta od szpitala, chociaż z drugiej strony wymaga ona ciągłej wymiany płynów dializacyjnych [14]. Ze względu na dość małą uciążliwość często stosowana jest u najmłodszych dzieci i starszych pacjentów z chorobami serca, cukrzycą, pod warunkiem, że osoby te nie miały urazu brzucha bądź operacji w obrębie jamy brzusznej [15]. Jakość życia u chorych dializowanych Ze względu na metody terapii nerkozastępczej pacjenci doświadczają wielu problemów natury psychologicznej, społecznej oraz zawodowej, które mogą w istotny sposób wpływać na komfort i jakość ich życia. Z jednej strony niedogodności wynikają z natury samej choroby, a z drugiej dochodzą niedogodności i ograniczenia spowodowane stosowaną metodą leczenia. Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) zdrowie oznacza stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia (bądź dobrostanu), a nie tylko brak choroby lub niedomagania [16]. W sferze opieki zdrowotnej jakość życia uwarunkowana jest stanem zdrowia chorego i odbieraniem przez niego funkcjonalnych efektów choroby oraz sposobu i skuteczności jej leczenia. Przewlekłe schorzenia i ich leczenie wpływają na różne obszary życia człowieka. Choroba nerek zaczyna się niepostrzeżenie i jest diagnozowana najczęściej przy okazji przypadkiem. Pacjenci zdiagnozowani późno wymagają dializ lub przeszczepu nerki. Jednak w większości przypadków chorzy muszą się pogodzić z obecnością terapii nerkozastępczej przez wiele lat, a często do końca życia. Pacjenci poddawani dializie należą do grupy przewlekle chorych. Zarówno procedury leczenia, uciążliwość dojazdów jak i zależność od opieki medycznej i innych osób wpływają na zmianę stylu życia często w bardzo negatywny sposób. Leczenie nerkozastępcze wywołuje u pacjentów obniżony nastrój, który może rozwinąć się w depresję, a także inne uciążliwe dolegliwości, jak np. objawy lękowe, zaburzenia snu i dyskomfort fizyczny (osłabienie organizmu, bóle, częste infekcje) [17, 18]. Wszystkie objawy i ich następstwa wpływają na jakość życia chorych dializowanych. Zmianie ulega życie rodzinne, które m. in. poprzez konieczność przestrzegania specjalnej diety i wizyty w klinikach, zostaje podporządkowane chorobie. Chorzy najczęściej muszą także zrezygnować z pracy i innych aktywności ulubionego hobby czy sportu. Metoda prowadzenia dializy, jakość opieki medycznej i indywidualne podejście personelu znacząco wpływają na jakość życia pacjentów. Ocena jakości życia chorego dializowanego powinna wiązać się z oceną jakości opieki medycznej. Połączenie terapii medycznej i indywidualnej opieki psychologicznej służy nie tylko obniżeniu śmiertelności, przedłużeniu życia, ale również poprawie jego jakości na poziomie pacjenta, rodziny, związku chorego z pielęgniarką i lekarzem czy relacji społecznych [7, 19, 2]. Szczególne znaczenie dla jakości życia chorych dializowanych wydaje się mieć rodzaj stosowanej terapii nerkozastępczej lub oraz odczuwane w czasie zabiegu i między cyklami zabiegów dolegliwości. Dlatego celem prezentowanej pracy było porównanie jakości życia pacjentów poddawanych dwóm różnym typom dializy. Materiał i metody Badaniu poddano 72 pacjentów dializowanych w Klinice Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. W badaniu jakości życia chorych hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo wykorzystano kwestionariusz ankiety składający się z dwóch części: pierwszej, w której wykorzystano 21 autorskich pytań, drugiej, na którą składało się 11 pytań ankiety standaryzowanej polskiej wersji kwestionariusza oceny jakości życia SF-36 [6]. Część autorska zawierała pytania metryczkowe, pytania dotyczące oceny jakości życia przewlekle chorych dializowanych pacjentów, a także aspektów funkcjonowania chorego oraz zjawisk będących skutkiem samej choroby. Celem oceny jakości życia związanej z uciążliwością wybranych objawów chorobowych po dializie posłużono się skalą punktową -3, gdzie: objaw nie wystąpił, 1 nieznaczne objawy, 2 średnie objawy, 3 znaczne objawy. Celem oceny jakości życia chorego podczas dializy posłużono się skalą punktową -2, gdzie: oznacza, że dolegliwość nie wystąpiła, 1 że wystąpiła czasami, 2 wystąpiła za każdym razem. W części obejmującej wybrane pytania kwestionariusza SF-36 pacjent dokonał subiektywnej oceny swojego stanu zdrowia. 11 pytań kwestionariusza, zawierających 36 stwierdzeń, pozwoliło określić 8 skal jakości życia: funkcjonowanie fizyczne, ograniczenia z powodu zdrowia fizycznego, odczuwanie bólu, ogólne poczucie zdrowia, witalność, funkcjonowanie społeczne, funkcjonowanie emocjonalne, zdrowie psychiczne. Wskaźnik jakości życia jest sumą punktów wszystkich ośmiu skal i daje możliwość oceny ogólnego stanu zdrowia. Według polskiej wersji kwestiona-

4 532 Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): riusza najwyższa wartość punktowa oznacza najniższy stopień w ocenie jakości życia, natomiast najniższa wartość punktowa oznacza najwyższy poziom jakości życia [6]. W oparciu o podane metody dokonano subiektywnej oceny stanu zdrowia, a także oceniono jakość życia pacjentów leczonych metodą hemodializy i grupy chorych leczonych dializą otrzewnową. Do obliczeń wyników badań i oceny statystycznej użyto programu komputerowego Statistica w wersji 6.. Wyniki Badaniem subiektywnej oceny jakości życia objęto 72 chorych. Pytania 1-12 stanowiły metryczkową część kwestionariusza. Pacjentów hemodializowanych było 55 (76,4%), natomiast dializowanych otrzewnowo 17 (23,6%). Kobiety stanowiły 37,5% grupy badanej, natomiast mężczyźni 62,5%. Najliczniejszą grupę badanych stanowiły osoby w przedziale wiekowym 61-7 lat (27,8%), najmniej liczna była grupa osób do 2. roku życia (5,6%). Najwięcej badanych (3,4%) podało, że przyczyną choroby nerek było nadciśnienie tętnicze, natomiast zapalenie kłębuszków nerkowych było przyczyną niewydolności nerek u 25% badanych pacjentów. Wśród pozostałych przyczyn niewydolności (m.in. częste infekcje dróg moczowych, cukrzyca, inne), z których żadna nie przekroczyła 2% największy odsetek stanowiła cukrzyca (17,%). Na komfort życia chorych poddanych leczeniu nerkozastępczemu duży wpływ ma częstotliwość dializ. 69,4% ankietowanych poddawanych było dializie co drugi dzień, 23,6% codziennie a jedynie 6,9% respondentów przechodziło dializę dwa razy w tygodniu. W pytaniach ankietowych od 13 do 19 zastosowano skalę punktową, która pozwoliła ocenić uciążliwość obu typów dializ. Zastosowano skalę -1 punktów, gdzie ocena 1 oznaczała odpowiedź najbardziej negatywną a ocena najbardziej pozytywną. Uzyskane wyniki wskazały, że jest ponad trzykrotnie bardziej uciążliwa dla pacjentów niż dializa otrzewnowa (ryc. 1). W pytaniu 2 pacjenci zostali poproszeni o określenie jakości życia związanej z objawami chorobowymi po dializie. Zastosowano skalę punktową -3, gdzie oznaczało, że objaw nie wystąpił, a 3 że objawy były znaczne. Pacjenci poddawani hemodializie nasilenie objawów po zabiegu ocenili średnio na 1,15 punktów, natomiast pacjenci dializowani otrzewnowo średnio na,5 punktu. Jak wynika z oceny chorzy dializowani otrzewnowo dużo mniej odczuwali skutki przeprowadzonego zabiegu. W pytaniu o skalę dolegliwości podczas samego zabiegu zastosowano skalę -2 (najmniej nasilone dolegliwości najbardziej nasilone). Średnia ocena 4, 3,68 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,16 1,,5 Ryc. 1. Średnia skali uciążliwości dla obu typów dializ (punkty) Fig. 1. Average of the arduousness scale for both types of dialysis (in points) punktowa chorych hemodializowanych była prawie 2,5 krotnie wyższa niż chorych dializowanych otrzewnowo (oceny odpowiednio,79 i,3). Wyniki zawarte w drugiej części ankiety uzyskano po wprowadzeniu kwestionariusza oceny jakości życia SF-36. W zastosowanym kwestionariuszu, tworząc indeks jakości życia można było maksymalnie uzyskać 171 punktów, co stanowiło o najniższym stopniu w ocenie jakości życia. Chorzy dializowani otrzewnowo uzyskali średnio 54,71 punktu, natomiast hemodializowani 92,24 punktu. Wynika z tego, że w odczuciu ankietowanych pacjentów była prawie dwukrotnie bardziej uciążliwa niż dializa otrzewnowa. Wśród pacjentów hemodializowanych większość stanowili mężczyźni, a wśród nich większość poddawana była dializie otrzewnowej (ryc. 2) % , kobiety 29,4 Ryc. 2. Podział dializ według płci (%) Fig. 2. Division of dialyses by gender(%) 6, mężczyźni 7,6 Pacjenci poddawani hemodializie najczęściej cierpieli podczas zabiegu na świąd skóry (2,4%), bóle pleców (15,5%) i częste kurcze mięśni (14,7%). Natomiast pacjenci dializowani otrzewnowo skarżyli się najczęściej również na świąd skóry (23,8%), częste kurcze mięśni (21,4%), a także na nudności i wymioty (16,7%) oraz częste dreszcze i podwyższoną temperaturę (14,2) (ryc. 3). Po przeprowadzeniu hemodializy u pacjentów najczęściej występowały dolegliwości w postaci zaburzenia snu (27,%) i ogólnego zmęczenia (26,8%).

5 Dutkowska D i wsp. Porównanie jakości życia pacjentów hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo % 1 5 Ryc. 3. Dolegliwości podczas dializy (%) Fig. 3. Complaints during dialysis (%) Natomiast pacjenci dializowani otrzewnowo najczęściej wskazywali na dolegliwości w postaci dokuczliwego bólu (27,7%), a w mniejszym stopniu niż pacjenci hemodializowani, na zaburzenia snu (17,%) i ogólne zmęczenie (17,%) (tab. I). Tabela I. Dolegliwości po dializie (%) Table I. Complaints after dialysis (%) Pacjenci 14,4 14,7 4,8 nadciśnienie 21,4 częste kurcze mięśni 6,9 16,7 13,5 11,9 nudności i wymioty częste bóle głowy 2,4 8, 4,8 bóle w klatce piersiowej Ból 15,5 Zmęczenie Nudności Zaburzenia snu Zaburzenia apetytu Biegunka Hemodializa 26,8 1,2 15,2 27, 13,9 6,9 Dializa otrzewnowa 17, 14,9 27,7 17, 14,9 8,5 Zdecydowanie więcej pacjentów dializowanych otrzewnowo niż hemodializowanych, odpowiednio 82,4% i 32,7%, stwierdziło że ich organizm dobrze znosi zabieg dializy (ryc. 4). Pacjenci dializowani w 94,1% ocenili swoje samopoczucie następnego dnia po zabiegu jako dobre. Natomiast jedynie 38,2% pacjentów hemodializowanych odpowiedziało identycznie (tab. II). Tabela II. Samopoczucie następnego dnia po dializie (%) Table II. Level of wellbeing the day after dialysis (%) Pacjenci Dobrze Niezbyt dobrze Źle Bardzo źle Hemodializa 38,2 43,6 18,2, Dializa otrzewnowa 94,1 5,9,, Pacjenci poddawani hemodializie w 3,9% ocenili swoją kondycję fizyczną następnego dnia po zabiegu jako dobrą. Tak samo oceniło swój stan zdrowia fizycznego po zabiegu 64,7% dializowanych otrzewnowo (tab. III). Tabela III. Kondycja fizyczna następnego dnia po dializie Table III. Physical condition the day after dialysis Pacjenci Dobra Słaba Zła Hemodializa 38,2 43,6 18,2 Dializa otrzewnowa 94,1 5,9, 2,4 bóle pleców swędzenie skóry 23,8 6,6 14,2 częste dreszcze i podwyższona temperatura % ,7 82,4 43,7 17,6 21,8, 1,8, dobrze niezbyt dobrze źle bardzo źle Ryc. 4. Jak organizm znosi dializy? (%) Fig. 4. How the body deals with dialyses?(%) Wszyscy ankietowani pacjenci poddawani dializie otrzewnowej ocenili swój stan psychiczny następnego dnia po zabiegu jako dobry w porównaniu z 47,3% pacjentów hemodializowanych. Tyle samo pacjentów hemodializowanych (47,3%) oceniło swoją kondycję psychiczną jako słabą (ryc. 5) % 4 1, 47,3 47,3 2 5,4,, dobra słaba zła Ryc. 5. Kondycja psychiczna następnego dnia po dializie (%) Fig. 5. Mental condition the day after dialysis (%) Dyskusja W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie jakością życia chorych dializowanych. Problemy, z którymi się mierzą są zarówno natury czysto fizycznej, jak i psychologicznej, społecznej oraz zawodowej. Zakres problemów związany jest ze specyfiką samego schorzenia jak i przebiegiem leczenia. Aby poprawić komfort życia chorych dializowanych, konieczne są badania jakości ich życia w zależności od różnych czynników m. in. od metody leczenia [7, 21, 22]. Rozwój dializoterapii w ostatnich latach w Polsce umożliwił leczenie wszystkim pacjentom ze schyłkową niewydolnością nerek i poprawił zdecydowanie jakość tych zabiegów, co ma bezpośrednie przełożenie na poprawę samopoczucia pacjentów i postrzegania jakości opieki medycznej [23]. Sama choroba nerek jest nową i trudną sytuacją dla chorego, który staje w obliczu znaczącego zagrożenia życia, co wywołuje negatywne emocje lęk, niepokój, poczucie strachu, a nawet gniew. Choroba wymaga zmiany trybu życia, rezygnacji z wielu przyzwyczajeń i przyjemności. Dializoterapia wpływa więc zdecydowanie negatyw-

6 534 Probl Hig Epidemiol 212, 93(3): nie na jakość życia przewlekle chorych. Dodatkowym aspektem, oprócz doboru metody dializy, mającym wpływ na jakość życia chorych jest postawa personelu medycznego, który powinien w pełni zaangażować się w proces terapeutyczny, dbać o właściwe relacje interpersonalne a także pomagać w rozwiązywaniu problemów chorego wynikających ze sposobu leczenia [4]. Badanie zostało przeprowadzone wśród 72 pacjentów hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo. Pacjenci sami oceniali swój stan zdrowia i dzielili się spostrzeżeniami w walce z chorobą oraz czynnikami wpływającymi na ich codzienne życie. Badanie pozwoliło na porównanie stopnia jakości życia pacjentów leczonych metodą hemodializy i grupy pacjentów dializowanych otrzewnowo. Celem obliczenia współczynnika korelacji między rodzajem zastosowanej metody dializy a średnim wynikiem, opracowano skalę uciążliwości, która wpływa na jakość życia pacjentów poddawanych leczeniu nerkozastępczemu. Średnim wynikom odpowiedzi na 7 kolejnych pytań ankiety (13 19) pacjentów dializowanych otrzewnowo przypisano liczbę 2, natomiast pacjentom poddawanym hemodializie liczbę 1. Współczynnik korelacji wyniósł,73. Wartość ta oznacza silną korelację dodatnią i wskazuje, że wzrost zmiennych w pierwszym zbiorze danych (średnie wyniki z pytań 13 19) powoduje wzrost zmiennych w drugim zbiorze ( 1 dla dializy otrzewnowej, 2 dla hemodializy). Oznacza to, że im większa średnia skali uciążliwości gorsze wyniki badania, tym większa szansa, że będzie to dotyczyło pacjenta hemodializowanego. Uzyskane wyniki wskazują na istnienie silnego związku pomiędzy rodzajem dializy a średnim wynikiem punktowym w skali uciążliwości. Pacjenci poddawani hemodializie uzyskiwali gorsze wyniki we wspomnianej skali uciążliwości. Podobne wyniki uzyskali w swoich badaniach Majkowicz i wsp. [24]. Wyniki ich badań wskazują, że jakość życia zależy od sposobu dializowania, a chorzy dializowani otrzewnowo zdecydowanie mniej odczuwali zmęczenie i bezsenność, w porównaniu do chorych hemodializowanych [24]. Dużą zaletą dializy otrzewnowej jest komfort prowadzenia jej w domu. Metodę tą można dostosowywać indywidualnie do każdego chorego, co umożliwia pacjentowi podejmowanie aktywności zawodowej i nauki. Zastosowanie dializy otrzewnowej zmniejsza równocześnie częstotliwość kontaktów chorego ze szpitalem, w odróżnieniu od pacjentów hemodializowanych, co wpływa znacząco na ich samopoczucie. Z przeprowadzonych badań wynika, że 94,1% pacjentów poddawanych dializie otrzewnowej pozytywnie oceniało swoje samopoczucie następnego dnia po zabiegu, natomiast aż 43,6% pacjentów hemodializowanych oceniło swoje samopoczucie jako niezbyt dobre. W pracy przedstawiono częstotliwość występowania różnych dolegliwości podczas i po dializie. Zarówno chorzy hemodializowani jak i dializowani otrzewnowo często skarżyli się na świąd skóry odpowiednio 2,4% i 23,8%, częste kurcze mięśni (14,7% i 21,4%). Pacjenci poddawani hemodializie narzekali ponadto na bóle pleców (15,5%), głowy (13,5%) i skoki ciśnienia tętniczego (14,4%). Grupa osób dializowanych otrzewnowo zgłaszała także często nudności i wymioty (16,7%), częste dreszcze i podwyższoną temperaturę (14,2%), rzadziej natomiast bóle głowy (11,9%). Podobne wyniki przedstawili Rutkowski i wsp. [23]. Autorzy Ci zbadali wpływ leczenia na jakość życia pacjentów w polskich ośrodkach hemodializy. Ocenili, że występujące dolegliwości mają znaczący wpływ na komfort dializowania poszczególnych pacjentów, a tym samym na ich subiektywną ocenę jakości leczenia [23]. Uzyskane w naszym badaniu wyniki jednoznacznie wskazały, że leczenie nerkozastępcze zdecydowanie niekorzystnie wpływa na kondycję psychiczną i fizyczną, przede wszystkim u pacjentów hemodializowanych. Sapilak i wsp. opisali w swoich badaniach odczucia chorych hemodializowanych, którzy w porównaniu ze swoimi bliskimi, o 1/3 gorzej ocenili jakość swojego życia [18]. Najważniejszym czynnikiem obniżającym jakość ich życia był stopień, w jakim choroba i dializy ograniczały zdolność do wykonywania czynności, które wymagały aktywności fizycznej. Autorzy zaznaczyli także, że ocena jakości życia chorych hemodializowanych była mocno związana z poziomem depresji i lęku [18]. Istotnym czynnikiem wpływającym na pogorszenie jakości życia osób przewlekle chorych, szczególnie w fazie schyłkowej choroby nerek, jest problem depresji. Przeprowadzone badania wykazały, że depresja jest najczęstszym zaburzeniem psychicznym wśród pacjentów dializowanych [25]. W tym przypadku również zastosowana metoda dializy ma wpływ na kondycję psychiczną pacjentów. Wyniki prezentowane w niniejszej pracy wskazały, że wszyscy pacjenci dializowani otrzewnowo uważali swój stan psychiczny za dobry, natomiast prawie połowa (47,3%) pacjentów hemodializowanych oceniała swoją kondycję psychiczną negatywnie. Dużo bardziej do walki z chorobą i radzenia sobie z procedurą leczenia zmotywowane są osoby aktywne zawodowo. Odczucie wyższej jakości życia zależy szczególnie od satysfakcji zawodowej, samodzielności w działaniu, niezależności finansowej czy od sposobu spędzania wolnego czasu. U osób poddanych leczeniu nerkozastępczemu sam sposób prowadzenia terapii w znacznym stopniu wymusza ograniczenia związane ze stanem fizycznym i psychospołecznym chorych [26].

7 Dutkowska D i wsp. Porównanie jakości życia pacjentów hemodializowanych i dializowanych otrzewnowo 535 Zdecydowaną większość w grupie badanej stanowiły osoby na emeryturze lub rencie (55,6%), co zdecydowanie świadczy o wpływie objawów chorobowych i terapii na ograniczenie aktywności zawodowej i społecznej. Ponadto, pacjenci poddawani hemodializie oceniali konieczność wielokrotnego przyjazdu na zabiegi jako bardzo uciążliwe i utrudniające kontakty interpersonalne. Prezentowane w niniejszej pracy wyniki są podobne do uzyskanych przez Ziarko i wsp. [26]. Wyniki przeprowadzonego badania dowodzą wpływu przewlekłej schyłkowej niewydolności nerek na wiele aspektów życia. Pacjenci odczuwają dyskomfort na wielu poziomach fizycznym, psychologicznym i społecznym, zarówno przez dolegliwości związane z objawami choroby, jak również przez zastosowaną metodę leczenia. Bardzo istotny wpływ na jakość życia osób przewlekle chorych ma otoczenie chorego. Silne wsparcie rodziny i przyjaciół ułatwia znoszenie trudności związanych z chorobą [26]. Uwzględniając wyniki naszego badania, przy braku jakichkolwiek przeciwwskazań natury medycznej, o doborze metody pacjenta powinna decydować jakość jego życia, a przede wszystkim preferowany przez chorego styl życia, poziom aktywności zawodowej, czy życie rodzinne. Piśmiennictwo / References 1. Zabel M. Histologia. Podręcznik dla studentów medycyny i stomatologii. Urban & Partner, Wrocław Orłowski W. Nauka o chorobach wewnętrznych. PZWL, Warszawa Czekalski S. Przewlekła choroba nerek przewlekła niewydolność nerek w Polsce i na świecie. Przew Lek 27, 1: Książek J, Piotrowska R, Gaworska-Krzemińska A. Ocena jakości życia pacjentów w teorii i praktyce pielęgniarskiej. Pielęg Położ 25, 47: Rutkowski B. Epidemiologia chorób nerek. Nefrol Nadciśn Tętn 26, 3: Tylka J, Piotrowicz R. Kwestionariusz oceny jakości życia SF-36 wersja polska. Kardiol Pol 29, 67: Rutkowski B. Dializoterapia w praktyce lekarskiej. Makmed, Gdańsk Hrubeg Z. Nefrologia praktyczna. PZWL, Warszawa Książek A, Rutkowski B. Nefrologia. Czelej, Lublin Matuszkiewicz-Rowińska J. Przewlekła choroba nerek na początku XXI wieku. Terapia 28, 11: Książek A (red). Podręcznik dializoterapii. Czelej, Lublin Rutkowski B (red). Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Via Medica, Gdańsk Grenda R, Jakubowska-Winecka A. Przewlekłe choroby nerek. PZWL, Warszawa Kopp K, Keller H. Choroby nerek. Astrum, Wrocław Myśliwiec M. Choroby nerek. PZWL, Warszawa Cegła B, Bartuzi Z. Badania jakości życia w naukach medycznych. Pol Med Rodz 24, 6: Dyga-Konarska M. Jakość życia w naukach społecznych i medycznych. Stand Med 2, 1: Sapilak BJ, Kurpas D, Steciwko A, Melon M. Czy jakość życia jest istotna dla chorych dializowanych? Na podstawie 3-letniej obserwacji pacjentów. Probl Lek 26, 45: Jarema M. Badanie jakości życia jako alternatywna forma oceny stanu pacjenta. Nowa Med 1996, 4: Misiuna M. Jakość życia geneza i interpretacja pojęcia w krajach cywilizacji zachodniej. Stud Socjol 1979, 1: Chrobak M. Ocena jakości życia zależnej od stanu zdrowia. Probl Piel 29, 17: Stelcer B. Jakość życia jako pojęcie subiektywne i wielowymiarowe. Pielęg Pol 21, 12: Rutkowski B, Nowaczyk R, Mierzicki P, Majkowicz M, Sułowicz W. Jakość leczenia a jakość życia w polskich ośrodkach hemodializy w 25 roku. Nefrol Dial Pol 28, 12: Majkowicz M, Afeltowicz Z, Dębska-Slizień A, Lichodziejewska-Niemierko M, Rutkowski B. Jakość życia chorych hemodializowanych, dializowanych otrzewnowo oraz pacjentów onkologicznych. Psychoonkologia 1999, 4: Książek P, Makara-Studzińska M, Załuska A, Kaim R, Załuska W. Uwarunkowania rozwoju depresji u pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek, leczonych mi. Prz Lek 29, 66: Ziarko E, Orzeł-Nowak A, Rak A, Libera M, Smoleński O. Jakość życia pacjentów z niewydolnością nerek. Pielęg Położ 21, 43: